Mehdiqulu xan Hidayət: haqq yolunu azmış adam

Xəbər lenti

21:32 / 13-10-2025

Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan regional diplomatiyada ön sıralardadır"

21:18 / 13-10-2025

Donald Tramp: İlham Əliyev çox güclü liderdir

21:10 / 13-10-2025

Liderlər sülh sazişini imzalayıblar - Foto

20:30 / 13-10-2025

İlham Əliyev Yaxın Şərq Sülh Sammitində iştirak edir - (Yenilənib)

20:10 / 13-10-2025

Donald Tramp Misirdə İlham Əliyevi salamlayıb - Foto

18:04 / 13-10-2025

"Sədərək"də reklam qurğuları sökülür

17:57 / 13-10-2025

Konstitusiya Məhkəməsi Baş Prokurorluğun sorğusuna baxacaq

17:47 / 13-10-2025

Azərbaycan-Pakistan-Türkiyə parlament sədrlərinin üçüncü üçtərəfli görüşü olub

17:31 / 13-10-2025

Dövlət Komitəsi dəbdəbəli ziyafətə 200 min xərcləyəcək

17:14 / 13-10-2025

Rusiyada terrorçuluq ittihamı ilə 2901 nəfər məhkum edilib

17:03 / 13-10-2025

Gəmidə hərbçilər üçün 800 növ yemək hazırlanır

17:03 / 13-10-2025

Agentliyin strukturu yenidən təşkil olunacaq

16:57 / 13-10-2025

“QHT işi” üzrə daha bir məhkəmə başlayıb

16:53 / 13-10-2025

Tramp İsrail prezidentindən Netanyahunun əfv edilməsini istəyib

16:46 / 13-10-2025

Azərbaycan və Rusiyanın baş nazirlərinin müavinləri görüşüblər

16:32 / 13-10-2025

Xəzərin Xaçmaz sahillərində suiti cəsədləri tapılıb

16:19 / 13-10-2025

İlham Əliyev Misirdə bir sıra ölkələrin liderləri ilə görüşüb

15:44 / 13-10-2025

Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Yaxın Şərqdə sülh gündəliyi baxımından..."

15:18 / 13-10-2025

İlham Əliyev Misirdə Nikol Paşinyanla görüşüb

15:03 / 13-10-2025

İrandan Azərbaycana PUA ilə narkotik keçirmək istəyiblər

14:58 / 13-10-2025

210 minlik ordu müharibəyə hazır vəziyyətdədir

14:39 / 13-10-2025

Süni intellekt ABŞ-ı böyük iqtisadi problemdən qoruyub

14:22 / 13-10-2025

Təyyarələrdə yatmaq imkanı verən oturacaqlar ödənişli olacaq

14:13 / 13-10-2025

Rusiyada orduya könüllü cəlb etmək çətinləşib

13:53 / 13-10-2025

Ermənistan silahlı qüvvələrinin qanunsuz əmrləri məhkəmədə nümayiş etdirilib

13:38 / 13-10-2025

Şair Əlisəmid Kür dəfn olunub - Yenilənib

13:04 / 13-10-2025

Bakıda Azərbaycan-Rusiya-İran üçtərəfli görüşü keçirilib - Fotolar

12:53 / 13-10-2025

Milyonlarla insan qaranlıqda qalıb

12:42 / 13-10-2025

Mopedlərlə bağlı qayda dəyişir - Sürücülük vəsiqəsi tələb olunacaq

12:39 / 13-10-2025

Sabah yağış yağacaq - Proqnoz

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

17:58 / 09-10-2025

Düşənbədə Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü keçirilib - (Yenilənib) - Video, Fotolar

10:23 / 09-10-2025

Əli Nağıyev: Bu gün daha 14 itkin-şəhidin adı açıqlanacaq

11:37 / 10-10-2025

Azərbaycan-Rusiya münasibətləri normallaşır

23:11 / 11-10-2025

Əfqanıstan-Pakistan sərhədində silahlı toqquşma baş verib

23:55 / 08-10-2025

Səməd Vəkilovun kitabı Prezident kitabxanasının saytında yer alıb

00:42 / 11-10-2025

DÇ-2026: millimiz Fransa yığmasına uduzub

21:50 / 09-10-2025

İsrail Qəzzaya yardım aparan gəmidəki iki azərbaycanlını saxlayıb

00:12 / 10-10-2025

Baş məşqçi: "Elə vəziyyətlər olur ki, hər şey alt-üst olur"

22:29 / 10-10-2025

"Antalyaspor"da baş məşqçi təyinatı olub

09:42 / 10-10-2025

Xəbərdarlıq: kiberdələduzluq halları artır

10:56 / 09-10-2025

Türk Dövlətləri Təşkilatı hərbi ittifaqa çevrilə bilər - İlkin proqnoz

15:43 / 09-10-2025

Zəngin ailə media nəhəngindəki payını 537 milyon dollara satır

Mehdiqulu xan Hidayət: haqq yolunu azmış adam - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 17-04-2021 19:00 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU

Şirift ölçüsü:

İran məmləkətinin şəxsiyyəti ən çox mübahisə doğuran siyasətçilərdən biri də Mehdiqulu xan Hidayətdir. Xaraktercə həddən artıq qorxaq, ancaq, hiyləgər adam olan Hidayət tez bir zamanda siyasi nərdivanın ən yüksək pilləsinə ucala bilib.

Mehdiqulu xan Əliqulu xan oğlu 1863-cü ildə Tehran şəhərində anadan olub. Tarixçi, təzkirəçi, şair, “Lələbaşı” ləqəbi ilə tanınan Rzaqulu xan Hidayətin nəvəsidir.

Mehdiqulu xan ibtidai təhsilini ailədə, orta təhsilini məhəllə mədrəsəsində, ali təhsilini darülfünda alıb. Xüsusi müəllim yanında alman dilini öyrənib. Təhsilini tamamladıqdan sonra teleqrafxanada xidmət etməyə başlayıb. Sonra darülfünda alman dili müəllimi kimi çalışıb. Daha sonra Nasirəddin şahın sarayında alman dili mütərcimi olub. Şahdan sərtib (briqadir) hərbi rütbəsini alıb.

Mehdiqulu xan Hidayət sonra 600 tümən məvaciblə poçt idarəsinə göndərilib.

Mehdiqulu xan Hidayət bir müddət Müzəffərəddin mirzənin yanında, Güney Azərbaycanda poçtun və gömrüyün rəisi olub. Vəliəhd taxta əyləşəndən sonra Tehrana gəlib.

Mehdiqulu xan Hidayət 1898-ci ildə atasının vəfatından sonra, onun Müxbirüssəltənə ləqəbinə yiyələnib.

Mehdiqulu xan Hidayət yeni şahın əmri ilə dövlət məktəblərinə başçılıq edib. Şahın Avropaya 2-ci səfərində yoldaşlıq edib. Alman dili üzrə tərcümanı olub. Mirzə Ələsgər xan Atabəyi-Əzəmlə dostluğun binasını qoyub. Onu Məkkə səfərində müşaiyət edib. Bu səfərin yolu Moskvadan keçib.

Mehdiqulu xan Hidayət Məşrutə hərəkatının fəal iştirakçılarından idi. O, 17 mart 1907-ci ildən 29 aprel 1907-ci ilədək Qacarlar dövlətinin Baş naziri olub. Sultanəli xan Vəzire-Əfxəmdən sonra həmin vəzifəni icra edib.

Mehdiqulu xan Hidayət üç dəfə Güney Azərbaycanın valisi olub. Göstərdiyi fəaliyyətin “zirvəsi” Şeyx Məhəmməd Xiyabanini alçaqlıqla məhv etməsidir. O, əvvəlcə Xiyabaniyə yaxınlaşıb, Azərbaycan Demokrat Firqəsinin üzvü olub. Vəzifəsində möhkəmlənəndən sonra öz partiyasına və tərəfdaşlarına xəyanət edib.

Böyük Britaniyanın Xarici işlər naziri Lord Kerzonla razılaşdırılmış Müxbirüssəltənə Mehdiqulu xan Hidayət sentyabrın ilk günlərində vali sifətilə Təbrizə gəlib. Müxbirüssəltənə Baş nazirin məktubunu Xiyabaniya çatdırıb, onunla “danışığa” başlayıb. Danışıqlar davam etdiyi müddətdə isə o, Təbrizin kənarında düşərgə salıb və MH tərəfindən tərk-silah edilməmiş İran kazak briqadası qarnizonunun komanda heyətini öz tərəfinə çəkib. Təbrizə başqa yerlərdən də süvari dəstələri çağırılıb. MH-nin silahlı qüvvələrini Təbrizdən uzaqlaşdırmaq üçün jandarm dəstələrinin rəhbəri Mir Hüseyn Haşimi ələ alınıb. Haşimi ətrafdakı quldur dəstələri ilə mübarizə aparmaq bəhanəsi ilə MH-nin razılığını almadan silahlı qüvvələri şəhərdən çıxarıb. Sentyabrın 12-də əksinqilabi qüvvələr üsyançılar üzərinə hücuma keçiblər. (http://e-derslik.edu.az/books/272/units/unit-1/page110.xhtml) My Webpage

Seyid Cəfər Pişəvəri 1922-ci ildə yazırdı: “Müxbirüssəltənə (Mehdiqulu xan Hidayət) və Fərmanfərma (Əbdülhüseyn mirzə Fərmanfərma) İranı idarə etmək iqtidarında olduğunu fikirləşənlər, nazir və vali olub, yerli əhalinin böyüklərini oğruların əvəzində öldürərlər və yaxud pul və silah gücünə vəkil olaraq qanunverici orqanı ələ alarlar, əlbəttə, bu fikirə qarşıdırlar. Bizim onlarla işimiz yoxdur, çünki onlar bütün iranlılara zərər verirlər və elə köhnə fikirlilərin yarıtmaz idarəçiliyidir ki, ölkə fəlakətə düçar olub, nəticədə vilayətlər məcburiyyət qarşısında qalaraq birbaşa öz işləri ilə məşğul olurlar. Çünki istibdad və təzyiqin təbii nəticəsidir. Bu günün məşum siyasəti əhali arasında nəinki federasiya, hətta tam müstəqillik fikirlərini icad edir. Bu məsələni Muxbirussəltənə və digər əzan əşraf hiss eləmir. Onlar Xiyabani kimi azadlıq tələb edənləri öldürür, Qaracadağı və Bocnurdi kimi silahlı quldurları şan-şöhrətə dəvət edirlər. Onlar islahatçıları öldürür, hələ fəxr də edirlər. Amma Şahsevənlərin silahlarını toplamırlar, Semitkoya əhəmiyyət vermirlər”. (https://badkubeh.com/tarix/1488637453.131233) My Webpage

İsmayıl Şəms yazır: “Səttar xan hərəkatında əlinə tüfəng alıb mücahidlərlə çiyin-çiyinə mübarizə aparan azərbaycanlı alim, ruhani və fılosof Şeyx Məhəmməd Xiyabani Azərbaycanın inqilabi hərəkatının sonrakı mərhələsini davam etdirmişdir. O, istər İran parlamentində nümayəndə olduğu zaman, istərsə də Təbrizdə Azərbaycan Demokrat Firqəsini təşkil etdiyi zaman Çar Rusiyası ilə İngiltərə arasında bağlanmış, İranı iki nüfuz dairəsinə bölən müqavilənin və daha sonra həmin müqavilənin məzmununu daşıyan 1919-cu müqaviləsinin əleyhinə kəskin mübarizə edərək mənfur niyyətləri puça çıxarıb, o müqavilələri qəbul etmək istəyən xain İran hökuməti başçılarının xəyanətlərini ifşa etmişdir. Lakin "İran Demokrat Firqəsi"nin üzvü olan Müxbirüssəltənə Azərbaycanda olan daxili xainlərin və kazakların əlilə Xiyabanini faciəli şəkildə öldürmüşdür”. (http://www.achiq.info/m.hukumet/21%20azer%20L.pdf) My Webpage

Xiyabani Muxbirüssəltənə haqqında danışaraq dedi: "Bu vicdansız həmməsləkə, qonaqsatana mən bir çox təkliflər etdim, o qəbul etmədi. Heç vaxt inana bilməzdim ki, mənim məsləkdaşım belə bir xəyanət etsin. Azərbaycan demokratları həmişə onu müdafiə edərdi və Tehran dövləti qarşısında deyərdilər ki, qanuni hökumət istəyirsinizsə onu Azərbaycana göndərin". (http://azadistan-xiyabani.blogspot.com/2004/06/)

Əmirəli Lahrudi yazır: “Xiyabanini qətlə yetirən Müxbirüssəltənə şura məclisində həyasızlıqla deyirdi ki, mən Şeyx Məhəmməd Xiyabanini ona görə öldürdüm ki, o, xəyanət etmək fikrində idi. Mən onu öldürməklə İrana böyük xidmət göstərdim”. (Ə. Lahrudi, 21 Azər, “Mühacir” qəzeti 6 dekabr 1995-ci il.)

Bu misal onu göstərir ki, Mehdiqulu xan Hidayət heç zaman əqidə adamı olmayıb. Səbəblər məlumdur. Ona vəzifə, məqam, maddiyyat lazım idi.

Mehdiqulu xan Hidayət inanırdı ki, həmin şəraitdə daxili siyasət və təhlükəsizliyin təmin edilməsi, ilk növbədə, qüvvələr balansı və etibarlı müdafiə sistemi yaratmaq milli mənafeləri qorumaq deməkdir. Bu mürəkkəb məsələnin həlli üçün əqidə sonuncu yerdə dayanırdı. Bu baxımdan, tale Mehdiqulu xan Hidayət üçün gözəl gələcək hazırlamışdı: yüksək məqam.

Mehdiqulu xan Hidayət Qacarlar dövlətindən sonra Pəhləvilər sülaləsinə də sidq ürəkdən xidmət edib.

Mehdiqulu xan Hidayət 25 aprel 1927-ci ildən 2 iyun 1927-ci ilədək Pəhləvilər dövlətinin Ədliyyə naziri olub.

Mehdiqulu xan Hidayət 2 iyun 1927-ci ildən 18 sentyabr 1833-cü ilədək Pəhləvilər dövlətinin Baş naziri vəzifəsini icra edib.

Mehdiqulu xan Hidayət hiyləgər bir siyasətçi idi. Daxili sabitlik, iqtisadi inkişaf, davamlı ictimai-siyasi nizam onun əsas prinsiplərindən idi.

Mehdiqulu xan Hidayət ziddiyyətli bir yol seçib. Yaxşı siyasətçi olmağın meyarları və izahı müxtəlifdir. Bütün bu proseslərdə danılmaz və ümumi olan bir cəhət var. O, idarə etməyi bacarırdı.

Dünya tarixinin təcrübəsi göstərir ki, böyük siyasətçilərin ideyaları cəmiyyətdə baş verən hadisələrə çox ciddi təsir göstərir. Bu ayaqdan Mehdiqulu xan Hidayətin dünyagörüşü, həyat təcrübəsi və siyasi iradəsi inkişaf strategiyasının xüsusiyyətlərini şərtləndirir, ən çətin məqamlarda optimal seçimlər etməyə imkan verirdi.

Müxbirüssəltənə Mehdiqulu xan Hidayət 1904-cü ildə Hacc səfərinə həsr etdiyi “Səfərnameyi Məkkeyi-müəzzəmə” adlı əsəri var. (Barzegar, Ali (1987). "Mehdi Qoli Hedayat: a conservative of the late Qajar Era". Iranian Studies. Cild 20. ss. 55-76.)

Mehdiqulu xan Hidayət 28 yanvar 1955-ci ildə vəfat edib.

Mehdiqulu xan Hidayət əmisi Cəfərqulu xanın qızı Nairülmülk xanım ilə ailə qurmuşdu. Nəsrulla xan, Yəhya xan adlı oğlanları vardı.

Onun İran üçün gördüyü, sadalanması mümkün olmayan başqa neçə-neçə tarixi xidmətləri, əməlləri var.