16:23 / 23-04-2024
Dövlət başçısı: "Fransa, Hindistan və Yunanıstan Ermənistanı bizə qarşı silahlandırır"
16:14 / 23-04-2024
İlham Əliyev geri qaytarılan 4 kənddən danışıb
16:10 / 23-04-2024
Azərbaycan-Ermənistan sərhədinin koordinatları dəqiqləşdirilir - Yenilənib
15:53 / 23-04-2024
Prezident: "Ermənistan Naxçıvanla yol əlaqəsini qurmaq imkanını bloklayır"
15:33 / 23-04-2024
İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)
15:18 / 23-04-2024
60 milyard dollar yardım Ukraynanı tam qələbəyə aparmayacaq
15:10 / 23-04-2024
Azadlıq Partiyası ləğv olunub? - Açıqlama
15:00 / 23-04-2024
Vüqar Səfərli ilə sabiq icra baçısı əfv üçün müraciət edib
14:57 / 23-04-2024
Ceyhun Bayramov Çexiya baş naziri ilə görüşüb
14:46 / 23-04-2024
Prezidentdən Avrasiya İqtisadi Birliyi barədə açıqlama: "Ermənistan istisna olmaqla..."
14:37 / 23-04-2024
Astara sakini 51 kq narkotiklə tutulub
14:12 / 23-04-2024
İnzibati və yardımçı vəzifələrin təsnifatı dəyişir
14:10 / 23-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
13:48 / 23-04-2024
Spikerdən deputata cavab: "Hamı bilir ki, ölkədə bu nikah qanunsuzdur"
13:23 / 23-04-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
13:19 / 23-04-2024
Narkotik vasitələrin siyahısına dəyişiklik edilib
13:12 / 23-04-2024
Alkoqollu içkilərin idxalı və istehsalı yeni şərtlərlə müəyyən olunacaq
13:07 / 23-04-2024
Yeni dövlət rüsumu müəyyənləşir
12:45 / 23-04-2024
Körpələr evində mənimsəmə: cinayət işi açılıb
12:34 / 23-04-2024
Direktorun cinayət işi məhkəməyə göndərilib
12:20 / 23-04-2024
Azərbaycanla Albaniya arasında viza tələbi ləğv olunur
12:11 / 23-04-2024
Əliyev Zelenskini COP29-a dəvət edib
11:59 / 23-04-2024
İran və İsrailin bir-birinə mesajı... - Kölgə müharibəsinin yeni mərhələsi başlayıb
11:48 / 23-04-2024
Azərbaycanla Türkiyə arasında daha bir saziş təsdiqlənib
11:10 / 23-04-2024
Məhkəmə Əvəz Zeynallı ilə bağlı qərar verib
10:47 / 23-04-2024
Səadət Bənənyarlı: "Qubad bəyin ev dustaqlığına buraxılmasını yüksək qiymətləndirirəm"
10:35 / 23-04-2024
Rəsmi Tehrandan 4 kəndin geri qaytarılmasına reaksiya: "Bu, sülhün bərqərar olması üçün zəruridir"
10:28 / 23-04-2024
Abel Məhərrəmov polkovnik-leytenantın torpağını zəbt edib - Təsərrüfat
10:24 / 23-04-2024
İdarə müdiri məhkəməyə verilib
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
21:22 / 19-04-2024
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
23:26 / 19-04-2024
Aİ-dən 4 kəndin qaytarılmasına reaksiya: "Davamlı nizamlanmanı tam dəstəkləyirik"
00:37 / 20-04-2024
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
20:45 / 19-04-2024
19-cu əsrin solğun dagerreotiplərini bərpa ediblər
18:35 / 19-04-2024
MKİ: “Moskva yaxınlığındakı terror aktını İŞİD təşkil edib”
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır