00:38 / 19-05-2025
Baydendə ağır xəstəlik aşkar ediblər
18:12 / 18-05-2025
Mənim çayımı tünd elə, a bala! - İmarət Cəlilqızı yazır
17:40 / 18-05-2025
Hikmət Hacıyev: Sülh üçün ideal şərait yaranıb
17:34 / 18-05-2025
İlham Əliyevin nəvəsi dünya çempionu olub
12:42 / 18-05-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
10:03 / 18-05-2025
Polşada prezident seçkisi keçirilir
08:36 / 18-05-2025
“Avroviziya-2025” mahnı müsabiqəsinin qalibi müəyyənləşib
19:28 / 17-05-2025
İranın konsorsium ideyası... - Tehran Körfəz qonşularına arxalanmaq istəyir
19:28 / 17-05-2025
General vəzifədən çıxarılıb
18:30 / 17-05-2025
Gəncədə 18 yaşlı gənc bıçaqlanıb
15:54 / 17-05-2025
Ədalət Partiyasına yeni sədr seçiblər - Yenilənib
13:59 / 17-05-2025
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
13:15 / 17-05-2025
Dövlət qulluqçularının reyestri aparılacaq - Fərman
13:00 / 17-05-2025
İlham Əliyev Tokayevə zəng edib
12:52 / 17-05-2025
Prokurorluq və DİN məktəblinin ölümü ilə bağlı birgə məlumat yayıb
12:06 / 17-05-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:38 / 17-05-2025
Venera planetində yaşayış mümkündür
09:35 / 17-05-2025
Kim Çen In orduya "müharibəyə hazır ol" tapşırığı verib
09:32 / 17-05-2025
Səfir Trampa görə istefa verib
09:18 / 17-05-2025
Gəncə Dövlət Filarmoniyasına direktor təyin olunub
00:07 / 17-05-2025
İlham Əliyev Azərbaycana dönüb
21:39 / 16-05-2025
Sumqayıtda daha bir nəfər dəm qazından ölüb
21:31 / 16-05-2025
Ermənistan ordusunun cinayətləri ilə bağlı hesabat məhkəmədə nümayiş olunub - Yenilənib
19:47 / 16-05-2025
Bu generallar üçün yaş məhdudiyyəti ləğv edilir
19:17 / 16-05-2025
Oleq Bakinskinin məhkəməsində mülki iddia qaldırılıb
18:31 / 16-05-2025
Gizlədilmiş üç vaqon qızılın yerini müəyyən ediblər - Foto
18:20 / 16-05-2025
MDB-nin təhlükəsizlik orqanlarının növbəti iclası keçirilib - Fotolar
17:38 / 16-05-2025
Bu gün Əfv Komissiyası 100-dən çox müraciətə baxıb - (Yenilənib)
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
16:02 / 16-05-2025
İlham Əliyev Albaniyada Zirvə toplantısında - Yenilənib - Foto
08:33 / 14-05-2025
Putini İstanbulda Uşakov və Lavrov əvəz edə bilər
15:02 / 16-05-2025
15 gün sovetlərsiz yaşayan Lənkəran...
23:22 / 14-05-2025
Qələm fədailərindən biri... - Foto
10:14 / 15-05-2025
İstanbul danışıqları öncəsi: ruslar daha bir kəndi işğal edib, Dnepropetovskə yaxınlaşır
15:22 / 15-05-2025
Ərdoğanın zəfəri: PKK niyə silahı yerə qoyur?
12:42 / 15-05-2025
Vəkil müğənnini həbs etdirib
11:59 / 15-05-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan-Ermənistan müharibəsinin başlamasına nə şərait var, nə də səbəb
19:34 / 14-05-2025
Xəstəlik məşhur aktyoru taqətdən salıb - Fotolar
13:11 / 14-05-2025
AFFA daha iki klubu cəzalandırıb
14:34 / 14-05-2025
İsrailli müğənni Türkiyədəki konsertlərini təxirə salmaq istəmir
17:37 / 16-05-2025
Türkiyənin qlobal rolu artır, təsir imkanları genişlənir - Partiya sədri
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
