00:01 / 25-11-2024
Bu gün Kəlbəcər Şəhəri Günüdür
18:07 / 24-11-2024
İlham Əliyev: “COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir!”
10:57 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev: “COP29 uğurla başa çatdı”
10:42 / 24-11-2024
Kursk vilayətinin 40 faizdən çoxuna ruslar nəzarət edir
08:40 / 24-11-2024
Bakıda COP29-un bağlanış plenar sessiyası keçirilib - (Yenilənib+Video)
00:03 / 24-11-2024
Qurban Qurbanov: "Mənə bir də bu barədə sual verməyin"
22:18 / 23-11-2024
Daşkəsəndə 4 nəfər qazdan zəhərlənib
20:11 / 23-11-2024
Kiyevə nüvə silahının verilməsi müzakirə olunur
20:08 / 23-11-2024
"Qarabağ" qalib gəlib
19:22 / 23-11-2024
Məşhur idmançı 250 min avro cərimələnib - Foto
18:55 / 23-11-2024
Qəzzaya son hücumlarda 120 fələstinli öldürülüb
18:48 / 23-11-2024
NATO-nun baş katibi Trampla danışıqlar aparıb
18:40 / 23-11-2024
Avropa yeni enerji böhranı ilə üz-üzədir
18:08 / 23-11-2024
Novella Cəfəroğlu: "İndi normal pensiya alıram, məbləği açıqlamaq istəmirəm"
17:57 / 23-11-2024
Prezident Su Təchizatı Xidmətinin fəaliyyət sahəsini genişləndirib
17:50 / 23-11-2024
“Azərenerji” və “Azərişıq”a yeni səlahiyyət verilib - Fərman
17:25 / 23-11-2024
Müğənni Nadir Qafarzadə: "Torpaq alıb neyləyəcəm ki?!"
17:04 / 23-11-2024
1-ci siniflərin yerdəyişmə prosesinə start verilir
16:47 / 23-11-2024
Keçmiş icra başçısı vəfat edib
16:39 / 23-11-2024
Agentlik sədrinin birinci müavini təyin olunan Xəyyam Məmmədov kimdir?
16:11 / 23-11-2024
Prezident hərbi xidmətə çağırışla bağlı sərəncam imzalayıb
16:05 / 23-11-2024
Prezident bir qrup şəxsi təltif edib - Siyahı
16:02 / 23-11-2024
Milli Müdafiə Universiteti ilə bağlı daha bir qərar imzalanıb
15:57 / 23-11-2024
Türkiyədə 3 ton saxta spirtli içki ələ keçirilib
15:45 / 23-11-2024
Nazirlər Kabineti daha bir qərar verib
15:28 / 23-11-2024
Agentlik sədrinə yeni müavinlər təyin olunub - Sərəncam
15:08 / 23-11-2024
Temperatur düşəcək, leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
14:31 / 23-11-2024
Müdafiə Nazirliyində xidməti müşavirə keçirilib
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
11:03 / 23-11-2024
Türkiyədə 70 kq qızılla tutulan azərbaycanlı diplomatdır? - (Yenilənib)
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
16:17 / 21-11-2024
Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? - Ənvər Çingizoğlu yazır
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 08-10-2021 20:56 | Bölmə: Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Jurnalist-etnoqraf
Məhəmməd xan Zülfiqari kimdir? Tanınmış bir siyasətçi. İran Milli Məclisinin vəkili, Milli Məclis sədrinin müavini, əyalət valisi və səlahiyyətli səfir. Onun bioqrafiyası bu cür faktlarla zəngindir.
Məhəmməd xan Avşar elinin Əmirli oymağının Zülfüqarlı tayfasına mənsubdur. Atası Əliqulu Zəncan əyalətinin iri mülkədarlarından idi. Babası II Zülfiqar xanın general-mayor rütbəsi, Əsədüddövlə ləqəbi vardı. Xəmsə əyalətinə başçılıq etmişdi. Herat savaşının qəhrəmanlarından sayılırdı. Ulu babası Hüsеynqulu хan şair idi. Çakər təхəllüsü ilə incə təbli şеirlər yazırdı. Abbas mirzənin sarayında yetişmişdi. Biz onun yüksələn şəcərəsini izlədikcə savaşçı və sərkərdələrlə üzləşirik.
Məhəmməd xan Əliqulu xan oğlu 1902-ci ildə Zəncan şəhərində dünyaya pənah gətirmişdi.
Doktor Baqir Aqili onun yaşam yolu ilə bağlı yazır: “Əzəmüssəltənə Əliqulu xan və Xanım Münirüddövlə Mirzə Əli xan Vəzi Əfxəm qızının oğlu olan Məhəmməd Zülfiqari 1280-ci (1902-ci) ildə anadan olmuşdur. O, hələ anasının bətnində olarkən atası gənc yaşında vəfat etmişdi. Əmisi Sərdar Əsədüddövlə onun himayəçisi olmuş və Münəvvəruddövlə ilə evlənmişdir”. (Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan ibtidai və orta təhsilini Zəncanda bitirəndən sonra, Avropaya yollanır. Fransada, Parisdə kənd təsərrüfatı üzrə ali məktəbdə oxuyur. Məktəbi bitirib, məzun olur, İrana qayıdır. Öz atasının mülkündə bağbanlıq ilə məşğul olur və Zəncanda modern əkinçiliyin təməl daşını qoyur.
Baqir Aqili yazır: “1941-ci ildə Rza şah taxdan düşəndən, Muris adasına sürgün olunandan sonra malik-mülkədarlar və əyan-əşraf ailələr yenidən canlanırlar. Hökumət işlərinə yönəlirlər. Məsələn, bir sırası Milli Məclis nümayəndəsi olurlar. Onlardan biri isə Hüseynqulu Sərdar Əsədüddövlə oğulluğu Məhəmməd xan Zülfiqaridir ki, 14-cü çağırışda Zəncanın nümayəndəsi seçildi. 15-ci çağırışda ki, Qəvamüssəltənə və demokrat firqəsi bu seçkinin nəzarətçisi idilər, Məhəmməd xan Zülfiqari ikinci dəfə Zəncandan Milli Məclisə seçildi. O, 16-cı çağırışda isə bu məqamı yenidən özünə saxlaya bildi. 17-ci dövrdə seçki Doktor Müsəddiqin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirildi, Məhəmməd Zülfiqari 4-cü dəfə millət vəkili oldu. Bu dövr bəzi əyalətlərdən nümayəndə olmadı. Yalnız 82 vəkil məclisə gedə bildi. İlk dəfə universitet müəllimi, Doktor Seyid Həsən İmami və Tehranın İmam Cüməsi Milli Məclisin rəisi oldu. Milli Cəbhə bu seçimlə mübarizəyə çıxdı. Məclisdə İmaminin ziddinə sərt çıxışlar oldu”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Bu dönəmdə doktor Məhəmməd Müsəddiq ikinci dəfə Məclis tərəfindən hökumət başçısı kimi namizəd olur. Şah da ona görə fərman verir. Müsəddiq öz kabinəsini qurmağı qərara alır. O, kabinəsini qurarkən Müdafiə nazirliyinin öz nəzarəti altında olmağını tələb edir. Lakin şah bu təklifi qəbul etmir. Nəticədə Müsəddiq istefa verir. Şah yarımçıq Məclisdən yeni hökumət başçısının seçilməsini istədi. 40 nəfərə yaxın vəkil Əhməd Qəvamın Baş nazir olmasına səs verdi. Şah tərəfindən bu seçki tanındı. Lakin bütün İran əhalisi bu qərarla mübarizəyə başladı. Xalq ayağa durdu. Bütün bölgələrdə Qəvamın ziddinə geniş yığıncaqlar, mitinqlər keçirildi. Bu hadisədə Ayətullah Kaşaninin rolu çox mühüm dəyərləndirilə bilər. Kaşani bir rəsmi elanda qeyd edir ki, Müsəddiq qüdrətə qayıtmasa, mən sarayı bu səhv qərara görə atəşə tutacağam. Xalq isə yığıncaqlarda sarayı tənqid etməyə başladı. Nəhayət, şah, məclis və Qəvamın ziddinə olan xalqın qiyamı nəticə verdi. 1952-ci ildə şah xalqın təzyiqinə əyildi. Qəvam getdi. Müsəddiq Baş və Müdafiə naziri oldu.
İran iş adamlarının da böyük bir qismi daxili bazarın və ümumiyyətlə ölkənin hərtərəfli inkişafı baxımından neft sənayesinin milliləşdirilməsini qəti şəkildə tələb etməyə başladılar. Onların mövqeyini İran ziyalıları, ticarətçilər və sənətkarlar, həmçinin nüfuzlu şiə ruhaniləri müdafiə etdilər. Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, həmin qüvvələr bir araya gəlib siyasi blok təşkil etdilər. Blok Milli Cəbhə adlanırdı, bir siyasi təşkilat olaraq 1949-cu ilin payızında yaranmışdı. Bəlli olduğu kimi, həmin dövrdə Məclisə seçkilər kampaniyası gedirdi və blokun yaranmasında bu amilin də rolu az deyildi. Milli Cəbhənin başında doktor Müsəddiq (1879-1967) dururdu. O, İranın müstəqil xarici siyasət yeritməsi uğrunda çıxış edirdi, şahın və sarayın hüquqlarının genişləndirilməsinin əleyhinə idi, şaha edilən sui-qəsd cəhdindən sonra kütləvi represiyaların dayandırılmasını tələb edirdi. Ümumiyyətlə, həmin dövrdə istər İranın öz daxilində, istərsə də onunla bağlı xaricdə baş verən proseslər Milli Cəbhənin fəaliyyət imkanlarını genişləndirdi. 1949-1953-cü illərdə bu təşkilatın özəyini "Vətən" partiyası təşkil etsə də, müxtəlif görüşlü bir sıra ictimai və siyasi xadimlər də ona daxil olmuşdu. Milli Cəbhənin siyahısı ilə Məclisə girənlər arasında "Mücahidane islam" təşkilatının yaradıcısı Kaşani, Demokrat Partiyasının bəzi görkəmli üzvləri, hətta İran Kommunist Partiyasının keçmiş üzvü də var idi. Onların hamısını isə bir istək birləşdirirdi: İran müstəqil daxili və xarici siyasət yeritməlidir, İİNK-ın milliləşdirilməsi ölkənin müstəqil inkişafının əsas şərti ola bilər. Elə sonuncu tezisdən çıxış edərək doktor Müsəddiq cənub neft yataqları üzərində İranın hüquqlarının bərpa edilməsini Milli Cəbhənin əsas proqram maddələrindən biri etmişdi. Nəhayət, 1951-ci ilin 19 fevralında Müsəddiq neft sənayesinin milliləşdirilməsi haqqında qanun layihəsini Məclisə təqdim etdi.
Baqir Aqili yazır: “Seyid Həsən İmami Məclisin rəyasətindən istefa verib, Avropaya getdi. Seyid Əbulqasim Kaşani Məclis sədri oldu. Bu şərt ilə ki, Məclisin iclaslarında iştirak etməyib, Məclisin idarəsini öz naiblərinə ixtiyarına verə. Buna görə Milli Məclis iclas qurub, yeni nayibləri seçdi. Nəticədə Məhəmməd xan Zülfiqari yekdilliklə birinci nayib və mühəndis Əhməd Rəzəvi isə əksəriyyət səs ilə ikinci nayib seçildi. Təvazökar, dinc şəxs olan Zülfiqari Müsəddiq ilə Kaşani arasında vasitəçi oldu, lakin onun səyi nəticə vermədi. Bu iki rəhbər arasında ixtilaf yarandı. Milli Cəbhə Partiyası dağılmağa başladı. Bəqayi, Haeirizadə, Əbdülqədiri Azad Müsəddiq ilə müxalifə başladılar. Gözlənilməz vəziyyət yarandı. Nəhayət, Mordad ayının 28-i 1332-ci ildə Müsəddiqin hökuməti devrildi. Bütün gərginlik sona çatdı”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Müsəddiq 1953-cü ilin fevralında şahı taxtdan uzaqlaşmağa məcbur etdi. Müsəddiq bununla da İranda bütün hakimiyyəti öz əlində toplamış olurdu. Lakin o, hakimiyyətdə çox qala bilmədi. General Fəzlulla Zahidinin başçılığı altında 1953-cü ilin 19 avqustunda hərbçilərin təşkil etdiyi dövlət çevrilişi uğurla nəticələndi. Müsəddiq hakimiyyətdən salındı və həbs edildi. Üç gün sonra isə şah ölkəyə qayıtdı. General Zahidi Baş nazir təyin olundu. Bundan sonra qərblə münasibətlər bərpa olunmağa başladı.
Baqir Aqili yazır: “Milli Məclisin 18-ci seçkisinin sərəncamı imzalandı. Vəkillər qondarma şəkildə seçildilər. Zəncanda isə Məhəmməd xan Zülfiqari deyil, iki qardaşı seçildi. Məhəmməd xan Zülfiqari siyasət səhnəsini tərk etdi.
Məhəmmədrza şah Fərəh xanım Diba ilə evlənəndən sonra Məhəmməd xan Zülfiqari də Fərəhin digər qohumları ilə yanaşı siyasət səhnəsinə qayıtdı. İlk dəfə Mazandaran, sonra isə İsfahan əyalətinin valisi olur. O, Avropada təhsil alan zaman onun sinif yoldaşlarının biri, Əfqanıstan hökmdarı olmuş Məhəmməd Zahir şah idi. Bu iki sinif yoldaşının münasibəti çox yaxın və mehriban idi. İran şahı ilə Məhəmməd Zahir şah arasında olan bir rəsmi görüşdə onun Əfqanıstanda Pəhləvilər dövləti tərəfindən səlahiyyətli səfir olması qərarı çıxarılır. Beləliklə, Məhəmməd xan Zülfiqari 4 ilə yaxın Kabulda səfir olur. Adətən çox zamanlar Məhəmməd Zahir şahla bərabər vaxt keçirirdi. Məmuriyyətini bitirəndən sonra Tehrana qayıdır. 1346-cı ildə olan senator məclisinin 5-ci seçkisində, şah tərəfində Təbriz vəkili oldu. 6-ci və 7-ci dövr isə bu məqamı davam etdi.
Məhəmməd xan Zülfiqari 1976-cı ildə (1355-ci il dey ayının 23-də) həyatını dəyişdi”.(Aqili Baqir, Xanədanhayi hökumətgəri dər İran, II cild, Tehran, Nəşri Namək, 1386/2008.)
Məhəmməd xan Zülfiqari Nizamüddövlə ləqəbilə tanımış Mirzə Yəhya xan Dibanın qızı Əzizə xanım ilə ailə qurmuşdu. Əliqulu xan, Mehdiqulu xan adlı oğlanları vardı.
Müəllifin bütün yazıları - Ənvər ÇİNGİZOĞLU
Bölməyə aid digər xəbərlər
11-04-2022, 21:25
Mazandaran alimi - Ənvər Çingizoğlu yazır
23-03-2022, 18:55
Rəşid Yasəmi: ədəbiyyatda nəciblik nümunəsi
17-03-2022, 09:49
Vahid Dəstigirdi: Nizaminin tədqiqatçısı
12-03-2022, 22:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Səid Nəfisi: Azərbaycan qəhrəmanı Babək Xürrəmdin əsərinin müəllifi
19-10-2021, 09:58
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədəli Füruği: siyasətçi, diplomat, tarixçi, tərcüməçi və millətçi kimi
16-10-2021, 01:06
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Hacıəli xan Rəzmara: Qurban bayramında doğuldu, terror qurbanı oldu
13-09-2021, 16:31
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Şəkinskilərin İran qolu haqqında... - Ənvər Çingizoğlunun araşdırması
10-09-2021, 17:27
Nəcəfqulu xan Sərşar: Qaradağın ağ gün görməmiş şairi
27-08-2021, 16:48
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Məhəmmədqulu xan Alar: inqilabda sərkərdə, işdə sərkar.. - Fotolar
20-08-2021, 13:38
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - İsmayıl xan Şəfai: Tehran-43 konfransında şahın tərcüməçisi - Fotolar
16-08-2021, 15:51
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Seyid Məhəmməd Dəbirsiyaqi: tədqiq və tədrisin işığında - Fotolar
24-07-2021, 16:15
Ənvər ÇİNGİZOĞLU - Qaradağ elləri: beloğludan eloğluya qədər - Ənvər Çingizoğlu yazır
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
