00:01 / 25-11-2024
Bu gün Kəlbəcər Şəhəri Günüdür
18:07 / 24-11-2024
İlham Əliyev: “COP29 iqlim diplomatiyasında dönüş nöqtəsidir!”
10:57 / 24-11-2024
Hikmət Hacıyev: “COP29 uğurla başa çatdı”
10:42 / 24-11-2024
Kursk vilayətinin 40 faizdən çoxuna ruslar nəzarət edir
08:40 / 24-11-2024
Bakıda COP29-un bağlanış plenar sessiyası keçirilib - (Yenilənib+Video)
00:03 / 24-11-2024
Qurban Qurbanov: "Mənə bir də bu barədə sual verməyin"
22:18 / 23-11-2024
Daşkəsəndə 4 nəfər qazdan zəhərlənib
20:11 / 23-11-2024
Kiyevə nüvə silahının verilməsi müzakirə olunur
20:08 / 23-11-2024
"Qarabağ" qalib gəlib
19:22 / 23-11-2024
Məşhur idmançı 250 min avro cərimələnib - Foto
18:55 / 23-11-2024
Qəzzaya son hücumlarda 120 fələstinli öldürülüb
18:48 / 23-11-2024
NATO-nun baş katibi Trampla danışıqlar aparıb
18:40 / 23-11-2024
Avropa yeni enerji böhranı ilə üz-üzədir
18:08 / 23-11-2024
Novella Cəfəroğlu: "İndi normal pensiya alıram, məbləği açıqlamaq istəmirəm"
17:57 / 23-11-2024
Prezident Su Təchizatı Xidmətinin fəaliyyət sahəsini genişləndirib
17:50 / 23-11-2024
“Azərenerji” və “Azərişıq”a yeni səlahiyyət verilib - Fərman
17:25 / 23-11-2024
Müğənni Nadir Qafarzadə: "Torpaq alıb neyləyəcəm ki?!"
17:04 / 23-11-2024
1-ci siniflərin yerdəyişmə prosesinə start verilir
16:47 / 23-11-2024
Keçmiş icra başçısı vəfat edib
16:39 / 23-11-2024
Agentlik sədrinin birinci müavini təyin olunan Xəyyam Məmmədov kimdir?
16:11 / 23-11-2024
Prezident hərbi xidmətə çağırışla bağlı sərəncam imzalayıb
16:05 / 23-11-2024
Prezident bir qrup şəxsi təltif edib - Siyahı
16:02 / 23-11-2024
Milli Müdafiə Universiteti ilə bağlı daha bir qərar imzalanıb
15:57 / 23-11-2024
Türkiyədə 3 ton saxta spirtli içki ələ keçirilib
15:45 / 23-11-2024
Nazirlər Kabineti daha bir qərar verib
15:28 / 23-11-2024
Agentlik sədrinə yeni müavinlər təyin olunub - Sərəncam
15:08 / 23-11-2024
Temperatur düşəcək, leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
14:31 / 23-11-2024
Müdafiə Nazirliyində xidməti müşavirə keçirilib
13:32 / 21-11-2024
Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?
16:45 / 20-11-2024
Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"
16:22 / 20-11-2024
“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto
16:45 / 21-11-2024
Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam
00:07 / 22-11-2024
Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”
09:37 / 21-11-2024
Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb
11:03 / 23-11-2024
Türkiyədə 70 kq qızılla tutulan azərbaycanlı diplomatdır? - (Yenilənib)
10:03 / 20-11-2024
Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar
00:45 / 22-11-2024
Məşhur yazıçının yeni romanı nəşr edilib - Foto
16:17 / 21-11-2024
Baş nazirin və sabiq müdafiə nazirinin həbsinə order verilib
13:04 / 21-11-2024
Kino şirkəti Batmobil avtomobili istehsal edir
15:55 / 20-11-2024
Deputatın "Zəngimcell" oyunu: "Balansınız bitmişdir..."
Qorxulu oyunlar
Tarix: 17-02-2018 13:31 | Bölmə: Seymur BAYCAN
Son vaxtlar dini zəmində baş verən hadisələrə, radikal dindarların hakimiyyətə açıq-aşkar meydan oxumasına, hakimiyyəti təhdid etməsinə münasibət birmənalı deyil. Bir çox insanlar hesab edir ki, hakimiyyət daxildəkiləri və xaricdəkiləri qorxutmaq, özünün daha yaxşı olduğunu göstərmək üçün qəsdən vəziyyəti gərginləşdirir, dindarların aktivləşməsinə, daha da radikallaşmasına şərait yaradır. Fikrimizi daha sadə ifadə etsək, hakimiyyət dindarların radikallaşmasına, aktivləşməsinə şərait yaratmaqla həm xaricdəkilərə, həm də daxildəkilərə bu mesajı ötürür: Baxın, biz getsək, bunlar gələcəklər. Ona görə, bizi dəstəkləməyə, bizi qorumağa məcbursunuz.
Əgər həqiqətən də hakimiyyətin belə bir siyasəti, belə bir niyyəti varsa, bu, heç bir ölçüyə, miqyasa gəlməyən, dəhşətli dərəcədə səhv siyasətdir. Dini siyasətdə oyuna çevirmək çox təhlükəlidir. Çünki günlərin bir günü vəziyyət tamam nəzarətdən çıxa bilər. Hakimiyyətin güvəndiyi polis bir anda özünü itirər.
Ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş verən hadisələri tez-tez yada salmaq lazımdır. Düzdü, bir çox adamlar ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş verən hadisələrlə bu gün Azərbaycanda baş verən hadisələr arasında paralellər aparmağı düzgün hesab etmirlər. Onların fikirincə, o vaxt İranda, bu gün isə Azərbaycanda baş verən hadisələr zahirən bir-birinə nə qədər oxşasa da, mahiyyət etibarı ilə tamam başqa-başqa hadisələrdir, paralellər aparmaq əsla doğru deyil.
Əlbəttə, İranda və Azərbaycanda baş verən hadisələr arasında fərqliliklər çoxdur, amma etiraf edək ki, oxşarlıqlar da az deyil. Mənim beynəlxalq siyasətdən anlayışım yoxdur. Çalışıram, böyük-böyük mövzuları heç yaxın buraxmayım. İnqilabı ingilislər etdi, inqilabı fransızlar etdi, filan kəşfiyyat orqanı inqilabı hazırladı, gizli güclər, dərin dövlət kimi mövzulara bacardığım qədər girişmirəm. Özümü gülünc vəziyyətə salmaq istəmirəm.
Xəritəni qabaqlarına qoyub, ölkələri parçalayan, təzə ölkə quran, bu xalqı burdan ora, o xalqı ordan bura köçürən, qısası, böyük-böyük mövzularda ciddi-ciddi fikirlər söyləyən adamlar həmişə gülüş doğurub. Çünki tarixən məlumdur ki, bəzən tarixi hadisələrin arxasında çox kiçik səbəblər, bəzən hətta xırdaca məişət söhbətləri dayanır. Bu haqda Volterdən tutmuş Balzaka, Aleksandr Dümaya, Brextə qədər xeyli müəlliflər yazıblar.
Məsələn, indi bizim ölkədə qəribə hadisələr baş verir. Az qala hər gün yüksək rütbəli, yüksək vəzifəli bir adamı həbs edirlər. Hərənin ağzından bir avaz gəlir. Biri baş verən hadisələrin arxasında Rusiya faktorunun dayandığını iddia edir, digəri deyir ki, həbs edilənlər dövlət çevrilişi hazırlayırmışlar. Başqa biri də deyir ki, ölkədə pul azalıb, ona görə yavaş-yavaş kəmərləri sıxırlar, pul yığan adamların əllərindən bir-bir tutub pullarını alırlar.
Fərziyyələr çoxdu. Aləm qarışıb. Hər kəs israrla daha doğru düşündüyünü sübut etmək istəyir. Belə de ki, heç kim hadisənin nəyə görə baş verdiyini, hakimiyyətin inandığı bir adamın birdən-birə niyə, hansı səbəbdən qəzəbə tuş gəldiyini dəqiq bilmir.
Hardan bilək, bəlkə bu hadisələrin arxasında kiçik bir səbəb, balaca bir məişət hadisəsi dayanır. Elə səbəb ki, heç kimin ağlına gəlməz. Elə bir səbəb ki, eşitsək inanmarıq, hətta gülə bilərik. Kim deyibsə, çox gözəl deyib: “Tarix elə ciddi sahədir ki, bu sahəni tarixçilərə həvalə etmək olmaz”. Bu mənada Fərəh Pəhləvinin xatirələri mənim üçün ciddi mənbədir. O kitabı coxdan oxumuşdum və bərk qorxmuşdum. Qorxum səbəbsiz deyildi. Kitabda oxuduqlarımla ölkədə baş verən proseslerin oxşarlıqları məni qorxutmuşdu. Hələ o vaxt qorxumu izhar etdikdə sekulyar dostlarım belə vəziyyəti şişirtdiyimi, boş yerə qorxduğumu, qorxmaq üçün heç bir əsas olmadığını israrla deyir, məni sakitləşdirməyə çalışırdılar.
Amma vaxt keçdikcə israrla "qorxmaq üçün heç bir əsas yoxdur",- deyən dostlarımın mövqeləri zəiflədi, onlar da vəziyyətin təhlükəli hal aldığını gördükcə qorxmağa başladılar.
Vitold Qombroviç adlı bir polyak yazıçısı var. Böyük yazıçıdır. Yeri gəlmişkən, “Qanun” nəşriyyatı bu yazıçının “Ferdidurka” əsərini azərbaycan dilində nəşr edib.
Qombroviç faşistlərin Polşaya girməsindən əvvəl ölkəni tərk edib. Dostlarının “sən hara gedirsən” sualına Qombroviç möhtəşəm bir cavab verib:
- Dostlar, bəyəm siz qəzet oxumursunuz?
Ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş vermiş hadisələrin müəyyən mənada iştirakçısı, şahidi olmuş və indi mühacirətdə yaşayan adamlarla çox söhbət etmişəm. Onların hamısına bu sualı vermişəm:
- İnqilab necə baş verdi?
Hərəsi bu suala bir cür cavab verib. Hərə bir səbəb göstərib. Hərənin bir fikri olub. Biri dedi şahın əməlləri İranda inqilab üçün şərait yaratdı. Digəri söylədi ki, şahın vaxtında vəziyyət yaxşı idi, camaat yaxşı dolanırdı. Biri ingilisləri, başqa biri fransızları günahkar çıxarırdı. Amma bir adam və onun cavabı xüsusən yadımdadı. “İnqilab necə baş verib” sualına həmin adam uzun-uzadı cavab verirdi və danışdığı yerdə birdən dayanıb, dedi:
- Neçə illərdi bu haqda danışıram, amma özüm də bu suala cavab tapa bilmirəm. Heç özümüz də bilmədik, necə oldu…
Yazının əvvəlində qeyd etmişdik, dindarların aktivləşməsinə, radikallaşmasına, hakimiyyətə açıq-aşkar meydan oxumasına münasibət birmənalı deyil. Bir çox adamlar belə hesab edir ki, azərbaycanlılar heç bir ideyaya axıra qədər inanmır, həmişə öz şəxsi mənfəətlərini ideyadan üstün tuturlar. Azərbaycanlıların fanatik olmadığını düşünən bu adamlar dindarların ölkə üçün heç bir təhlükə törətməyəcəyinə əmindirlər. Bu cür mövqeni təsəlli kimi də qəbul etmək olar. Bunun adı sadəcə, sadəlövhlükdür.
Bəziləri belə hesab edir ki, azərbaycanlılar ümumiyyətlə, dindar xalq deyil. Ona görə də sekulyarizmin dayaqları Azərbaycanda heç vaxt kökündən sarsıla bilməz. Bunun da adı savadsızlıqdır.
Bəziləri isə dindarların aktivləşməsinə açıq-aşkar sevinir. Nə yolla olursa-olsun hakimiyyətin dəyişməsini istəyən, ümumiyyətlə, dəyişiklik istəyən bir çox adamlar üçün kimin hakimiyyətə etiraz etməsi önəmli deyil, önəmli olan odur ki təki hakimyyətə etiraz edən adamlar olsun.
Kökündən yalnış mövqedir. Kimin hakimiyyətə etiraz etməsinin çox böyük önəmi var. Müxalifət də proseslərdən fayda götürmək istəyir. Özlərini ağıllı hesab edirlər. Guya etiraz edən dindarlardan öz xeyirlərinə istifadə etmək istəyirlər. Narazı elektoratı öz tərəflərinə çəkməyə çalışırlar.
Əbəs yerə. Kökündən səhv addımdır. Daha bilmirlər ki, vəziyyət daha ağır hal alsa, heç bir müxalifət lideri, heç bir müxalifət funksioneri vəziyyətə nəzarət edə bilməyəcək. Onlar ümumiyyətlə, dindar təbəqəyə lazım olmayacaqlar. Bunu müxalifət liderləri dəqiq bilməlidirlər. Zatən müxalifət düşərgəsi sekulyarizmə artıq bir neçə dəfə xəyanət edib. Rafiq Tağının qətli zamanı müxalifət düşərgəsi, müxalifət liderləri çox qorxaq bir mövqe tutdu. Qətlin səbəbi nə olursa-olsun, qətli kim törədirsə-törətsin, bir yazıçının ölümünə müxalifət sərt reaksiya verməli idi. Amma müxalifət düşərgəsinin yazıçının ölümünə sərt reaksiya verməyə cəsarəti çatmadı.
Göründüyü kimi, vəziyyət çox mürəkkəb, çox qarışıqdır. Hələ neçə il əvvəl Məmməd Süleymanov bir yazısında qeyd etmişdi ki, nə vaxtsa Azərbaycanda ideya davası olsa, bu dava sekulyarlarla dindarlar arasında olacaq. Əlbəttə, vəziyyətin belə ağır hal alması birbaşa hakimiyyətin günahıdır. Təhsilin bərbad vəziyyətdə olması, azad düşüncəli adamlara qarşı repressiyaların aparılması, onların qorxudulması, şantaj olunması, gözdən salınması nəticəsində din ölkədə xeyli inkişaf etdi. Azad Fikir Universitetini bağlayıb, qapısına möhür vuranda, düşünən adamları ölkədən pərən-pərən salanda, televiziya ekranlarını müğənnilərlə dolduranda, elmi-kütləvi əsərlərin tərcüməsinə pul ayırmayıb, ağzını açıb bir kəlmə söz deyə bilməyən idmançılara milyonlar xərcləyəndə axır-əvvəl vəziyyət təhlükəli hal almalı idi.
Əlbəttə ki, azad məhkəmələrin, ifadə azadlığnın olmaması, ölkədə tüğyan edən sosial ədalətsizliyin də dinin inkişaf etməsində rolunu nəzərə almalıyıq. Nəzərə almalıyıq ki, insanların əli yerdən üzüləndə avtomatik olaraq, istər-istəməz əllər göyə sarı uzanır. İnsanlar yerdə ədalət tapmayanda göydə ədalət axtarmağa başlayır.
Xarici faktorlar da nəzərdən qaçmamalıdır. İyirmi ildi Türkiyədən, İrandan, ərəb ölkələrindən ölkəyə milyonlar axıdılır. Müxtəlif təriqətlər, xeyriyyə cəmiyyətləri, saytlar, jurnallar vasitəsi ilə bu milyonlar Azərbaycanda dini yaymaq məqsədi ilə xərclənilir.
Harda yaşadığımızı, coğrafi mövqeyimizi də unutmamalıyıq. Bir tərəfimiz Dağıstan, bir tərəfimiz İran, Xəzərin o tayındakılar da bizdən beş betər gündə. Ermənistanla müharibə vəziyyətindəyik .
Bizim üçün nəfəslik rolunu oynayan Gürcüstanla da son vaxtlar münasibəti pozmaq istəyən xeyli adamlar peyda olub. Bütün bu amilləri nəzərə alanda, bu həngamədə azərbaycanlıların hələ də dini fanatizmə müqavimət göstərməsi təəccüb doğurur. Biz bu müqavimət qabiliyyətimizə görə əsrin əvvəlində yaşayıb və yaratmış klassiklerimizə - Mirzə Cəlilə, Mirzə Ələkbər Sabirə, Cəfər Cabbarlıya, Haqverdiyevə, Ömər Faiq Nemanzadəyə, Yusif Vəzir Çəmənzənliyə, adları məlum olan və olmayan bütün maarifçilərə, cəhalətə qarşı mübarizə aparan həkimlərə, vəkillərə, müəllimlərə, ən əsası “Molla Nəsrəddin” jurnalına minnətdar olmalıyıq. Bütün hallarda ənənə öz sözünü deyir.
Lakin bu o demək deyil ki, bu müqavimət uzun müddət davam edəcək. İqtisadi böhran artdıqca hakimiyyətin təsir imkanları zəifləyəcək, resurslarını itirəcək, dindar təbəqənin isə daha da aktiv fəaliyyət göstərməsi üçün münbit şərait yaranacaq.
Son vaxtlar dini mərasimlərin gur keçməsinin səbəbi də iqtisadi böhranın başlamasıdır. Yas yerində hamı rəhmətə gedənə görə ağlamır. Doğmaları, yaxın qohum-əqrəbanı çıxsaq, hərə öz dərd-sərinə ağlayır.
Bəs nə etməli? Hər şeydən əvvəl onu qeyd edək ki, radikal dindarlara qarşı hakimyyətin güc nümayiş etdirməsi, gücə arxalanması çox böyük səhvdir. Fanatik dindarlar müsavatçılar, cəbhəçilər, nidaçılar deyillər ki, aparıb polis idarəsində ağızlarının üstünə iki şillə vurub, qorxudasan. Fanatik dindarlara qarşı güc tətbiq edilməsi ancaq və ancaq onlarin daha da güclənməsinə, daha da təşkilatlanmasına səbəb olacaq. Dini fanatizmə qarşı ən təsirli silah elmdir, maarifdir, təhsildir.
Hakimiyyət özündə qətiyyət tapıb siyasi movqeyindən asılı olmayaraq sekulyar təbəqənin həmrəyliyinə nail olmalı və onların azad fəaliyyət göstərməsinə şərait yaratmalıdır. Əks halda, gec və çox pis olacaq.
Dünyəvilik Azərbaycan xalqının tarixdə qazandığı ən böyük dəyərdir. Bu dəyər itirilsə, Azərbaycan xalqı bir xalq kimi öz mövcudluğunu da itirəcək. Məhv olacaq. Yoxa çıxacq. Toza çevriləcək. İqtidarlı-müxalifətli, qadınlı-kişili, savadlı-savadsız hər bir kəs bunu qəti olaraq anlamalıdır.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-02-2018 13:31 | Bölmə: Seymur BAYCAN
Son vaxtlar dini zəmində baş verən hadisələrə, radikal dindarların hakimiyyətə açıq-aşkar meydan oxumasına, hakimiyyəti təhdid etməsinə münasibət birmənalı deyil. Bir çox insanlar hesab edir ki, hakimiyyət daxildəkiləri və xaricdəkiləri qorxutmaq, özünün daha yaxşı olduğunu göstərmək üçün qəsdən vəziyyəti gərginləşdirir, dindarların aktivləşməsinə, daha da radikallaşmasına şərait yaradır. Fikrimizi daha sadə ifadə etsək, hakimiyyət dindarların radikallaşmasına, aktivləşməsinə şərait yaratmaqla həm xaricdəkilərə, həm də daxildəkilərə bu mesajı ötürür: Baxın, biz getsək, bunlar gələcəklər. Ona görə, bizi dəstəkləməyə, bizi qorumağa məcbursunuz.
Əgər həqiqətən də hakimiyyətin belə bir siyasəti, belə bir niyyəti varsa, bu, heç bir ölçüyə, miqyasa gəlməyən, dəhşətli dərəcədə səhv siyasətdir. Dini siyasətdə oyuna çevirmək çox təhlükəlidir. Çünki günlərin bir günü vəziyyət tamam nəzarətdən çıxa bilər. Hakimiyyətin güvəndiyi polis bir anda özünü itirər.
Ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş verən hadisələri tez-tez yada salmaq lazımdır. Düzdü, bir çox adamlar ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş verən hadisələrlə bu gün Azərbaycanda baş verən hadisələr arasında paralellər aparmağı düzgün hesab etmirlər. Onların fikirincə, o vaxt İranda, bu gün isə Azərbaycanda baş verən hadisələr zahirən bir-birinə nə qədər oxşasa da, mahiyyət etibarı ilə tamam başqa-başqa hadisələrdir, paralellər aparmaq əsla doğru deyil.
Əlbəttə, İranda və Azərbaycanda baş verən hadisələr arasında fərqliliklər çoxdur, amma etiraf edək ki, oxşarlıqlar da az deyil. Mənim beynəlxalq siyasətdən anlayışım yoxdur. Çalışıram, böyük-böyük mövzuları heç yaxın buraxmayım. İnqilabı ingilislər etdi, inqilabı fransızlar etdi, filan kəşfiyyat orqanı inqilabı hazırladı, gizli güclər, dərin dövlət kimi mövzulara bacardığım qədər girişmirəm. Özümü gülünc vəziyyətə salmaq istəmirəm.
Xəritəni qabaqlarına qoyub, ölkələri parçalayan, təzə ölkə quran, bu xalqı burdan ora, o xalqı ordan bura köçürən, qısası, böyük-böyük mövzularda ciddi-ciddi fikirlər söyləyən adamlar həmişə gülüş doğurub. Çünki tarixən məlumdur ki, bəzən tarixi hadisələrin arxasında çox kiçik səbəblər, bəzən hətta xırdaca məişət söhbətləri dayanır. Bu haqda Volterdən tutmuş Balzaka, Aleksandr Dümaya, Brextə qədər xeyli müəlliflər yazıblar.
Məsələn, indi bizim ölkədə qəribə hadisələr baş verir. Az qala hər gün yüksək rütbəli, yüksək vəzifəli bir adamı həbs edirlər. Hərənin ağzından bir avaz gəlir. Biri baş verən hadisələrin arxasında Rusiya faktorunun dayandığını iddia edir, digəri deyir ki, həbs edilənlər dövlət çevrilişi hazırlayırmışlar. Başqa biri də deyir ki, ölkədə pul azalıb, ona görə yavaş-yavaş kəmərləri sıxırlar, pul yığan adamların əllərindən bir-bir tutub pullarını alırlar.
Fərziyyələr çoxdu. Aləm qarışıb. Hər kəs israrla daha doğru düşündüyünü sübut etmək istəyir. Belə de ki, heç kim hadisənin nəyə görə baş verdiyini, hakimiyyətin inandığı bir adamın birdən-birə niyə, hansı səbəbdən qəzəbə tuş gəldiyini dəqiq bilmir.
Hardan bilək, bəlkə bu hadisələrin arxasında kiçik bir səbəb, balaca bir məişət hadisəsi dayanır. Elə səbəb ki, heç kimin ağlına gəlməz. Elə bir səbəb ki, eşitsək inanmarıq, hətta gülə bilərik. Kim deyibsə, çox gözəl deyib: “Tarix elə ciddi sahədir ki, bu sahəni tarixçilərə həvalə etmək olmaz”. Bu mənada Fərəh Pəhləvinin xatirələri mənim üçün ciddi mənbədir. O kitabı coxdan oxumuşdum və bərk qorxmuşdum. Qorxum səbəbsiz deyildi. Kitabda oxuduqlarımla ölkədə baş verən proseslerin oxşarlıqları məni qorxutmuşdu. Hələ o vaxt qorxumu izhar etdikdə sekulyar dostlarım belə vəziyyəti şişirtdiyimi, boş yerə qorxduğumu, qorxmaq üçün heç bir əsas olmadığını israrla deyir, məni sakitləşdirməyə çalışırdılar.
Amma vaxt keçdikcə israrla "qorxmaq üçün heç bir əsas yoxdur",- deyən dostlarımın mövqeləri zəiflədi, onlar da vəziyyətin təhlükəli hal aldığını gördükcə qorxmağa başladılar.
Vitold Qombroviç adlı bir polyak yazıçısı var. Böyük yazıçıdır. Yeri gəlmişkən, “Qanun” nəşriyyatı bu yazıçının “Ferdidurka” əsərini azərbaycan dilində nəşr edib.
Qombroviç faşistlərin Polşaya girməsindən əvvəl ölkəni tərk edib. Dostlarının “sən hara gedirsən” sualına Qombroviç möhtəşəm bir cavab verib:
- Dostlar, bəyəm siz qəzet oxumursunuz?
Ötən əsrin 70-ci illərində İranda baş vermiş hadisələrin müəyyən mənada iştirakçısı, şahidi olmuş və indi mühacirətdə yaşayan adamlarla çox söhbət etmişəm. Onların hamısına bu sualı vermişəm:
- İnqilab necə baş verdi?
Hərəsi bu suala bir cür cavab verib. Hərə bir səbəb göstərib. Hərənin bir fikri olub. Biri dedi şahın əməlləri İranda inqilab üçün şərait yaratdı. Digəri söylədi ki, şahın vaxtında vəziyyət yaxşı idi, camaat yaxşı dolanırdı. Biri ingilisləri, başqa biri fransızları günahkar çıxarırdı. Amma bir adam və onun cavabı xüsusən yadımdadı. “İnqilab necə baş verib” sualına həmin adam uzun-uzadı cavab verirdi və danışdığı yerdə birdən dayanıb, dedi:
- Neçə illərdi bu haqda danışıram, amma özüm də bu suala cavab tapa bilmirəm. Heç özümüz də bilmədik, necə oldu…
Yazının əvvəlində qeyd etmişdik, dindarların aktivləşməsinə, radikallaşmasına, hakimiyyətə açıq-aşkar meydan oxumasına münasibət birmənalı deyil. Bir çox adamlar belə hesab edir ki, azərbaycanlılar heç bir ideyaya axıra qədər inanmır, həmişə öz şəxsi mənfəətlərini ideyadan üstün tuturlar. Azərbaycanlıların fanatik olmadığını düşünən bu adamlar dindarların ölkə üçün heç bir təhlükə törətməyəcəyinə əmindirlər. Bu cür mövqeni təsəlli kimi də qəbul etmək olar. Bunun adı sadəcə, sadəlövhlükdür.
Bəziləri belə hesab edir ki, azərbaycanlılar ümumiyyətlə, dindar xalq deyil. Ona görə də sekulyarizmin dayaqları Azərbaycanda heç vaxt kökündən sarsıla bilməz. Bunun da adı savadsızlıqdır.
Bəziləri isə dindarların aktivləşməsinə açıq-aşkar sevinir. Nə yolla olursa-olsun hakimiyyətin dəyişməsini istəyən, ümumiyyətlə, dəyişiklik istəyən bir çox adamlar üçün kimin hakimiyyətə etiraz etməsi önəmli deyil, önəmli olan odur ki təki hakimyyətə etiraz edən adamlar olsun.
Kökündən yalnış mövqedir. Kimin hakimiyyətə etiraz etməsinin çox böyük önəmi var. Müxalifət də proseslərdən fayda götürmək istəyir. Özlərini ağıllı hesab edirlər. Guya etiraz edən dindarlardan öz xeyirlərinə istifadə etmək istəyirlər. Narazı elektoratı öz tərəflərinə çəkməyə çalışırlar.
Əbəs yerə. Kökündən səhv addımdır. Daha bilmirlər ki, vəziyyət daha ağır hal alsa, heç bir müxalifət lideri, heç bir müxalifət funksioneri vəziyyətə nəzarət edə bilməyəcək. Onlar ümumiyyətlə, dindar təbəqəyə lazım olmayacaqlar. Bunu müxalifət liderləri dəqiq bilməlidirlər. Zatən müxalifət düşərgəsi sekulyarizmə artıq bir neçə dəfə xəyanət edib. Rafiq Tağının qətli zamanı müxalifət düşərgəsi, müxalifət liderləri çox qorxaq bir mövqe tutdu. Qətlin səbəbi nə olursa-olsun, qətli kim törədirsə-törətsin, bir yazıçının ölümünə müxalifət sərt reaksiya verməli idi. Amma müxalifət düşərgəsinin yazıçının ölümünə sərt reaksiya verməyə cəsarəti çatmadı.
Göründüyü kimi, vəziyyət çox mürəkkəb, çox qarışıqdır. Hələ neçə il əvvəl Məmməd Süleymanov bir yazısında qeyd etmişdi ki, nə vaxtsa Azərbaycanda ideya davası olsa, bu dava sekulyarlarla dindarlar arasında olacaq. Əlbəttə, vəziyyətin belə ağır hal alması birbaşa hakimiyyətin günahıdır. Təhsilin bərbad vəziyyətdə olması, azad düşüncəli adamlara qarşı repressiyaların aparılması, onların qorxudulması, şantaj olunması, gözdən salınması nəticəsində din ölkədə xeyli inkişaf etdi. Azad Fikir Universitetini bağlayıb, qapısına möhür vuranda, düşünən adamları ölkədən pərən-pərən salanda, televiziya ekranlarını müğənnilərlə dolduranda, elmi-kütləvi əsərlərin tərcüməsinə pul ayırmayıb, ağzını açıb bir kəlmə söz deyə bilməyən idmançılara milyonlar xərcləyəndə axır-əvvəl vəziyyət təhlükəli hal almalı idi.
Əlbəttə ki, azad məhkəmələrin, ifadə azadlığnın olmaması, ölkədə tüğyan edən sosial ədalətsizliyin də dinin inkişaf etməsində rolunu nəzərə almalıyıq. Nəzərə almalıyıq ki, insanların əli yerdən üzüləndə avtomatik olaraq, istər-istəməz əllər göyə sarı uzanır. İnsanlar yerdə ədalət tapmayanda göydə ədalət axtarmağa başlayır.
Xarici faktorlar da nəzərdən qaçmamalıdır. İyirmi ildi Türkiyədən, İrandan, ərəb ölkələrindən ölkəyə milyonlar axıdılır. Müxtəlif təriqətlər, xeyriyyə cəmiyyətləri, saytlar, jurnallar vasitəsi ilə bu milyonlar Azərbaycanda dini yaymaq məqsədi ilə xərclənilir.
Harda yaşadığımızı, coğrafi mövqeyimizi də unutmamalıyıq. Bir tərəfimiz Dağıstan, bir tərəfimiz İran, Xəzərin o tayındakılar da bizdən beş betər gündə. Ermənistanla müharibə vəziyyətindəyik .
Bizim üçün nəfəslik rolunu oynayan Gürcüstanla da son vaxtlar münasibəti pozmaq istəyən xeyli adamlar peyda olub. Bütün bu amilləri nəzərə alanda, bu həngamədə azərbaycanlıların hələ də dini fanatizmə müqavimət göstərməsi təəccüb doğurur. Biz bu müqavimət qabiliyyətimizə görə əsrin əvvəlində yaşayıb və yaratmış klassiklerimizə - Mirzə Cəlilə, Mirzə Ələkbər Sabirə, Cəfər Cabbarlıya, Haqverdiyevə, Ömər Faiq Nemanzadəyə, Yusif Vəzir Çəmənzənliyə, adları məlum olan və olmayan bütün maarifçilərə, cəhalətə qarşı mübarizə aparan həkimlərə, vəkillərə, müəllimlərə, ən əsası “Molla Nəsrəddin” jurnalına minnətdar olmalıyıq. Bütün hallarda ənənə öz sözünü deyir.
Lakin bu o demək deyil ki, bu müqavimət uzun müddət davam edəcək. İqtisadi böhran artdıqca hakimiyyətin təsir imkanları zəifləyəcək, resurslarını itirəcək, dindar təbəqənin isə daha da aktiv fəaliyyət göstərməsi üçün münbit şərait yaranacaq.
Son vaxtlar dini mərasimlərin gur keçməsinin səbəbi də iqtisadi böhranın başlamasıdır. Yas yerində hamı rəhmətə gedənə görə ağlamır. Doğmaları, yaxın qohum-əqrəbanı çıxsaq, hərə öz dərd-sərinə ağlayır.
Bəs nə etməli? Hər şeydən əvvəl onu qeyd edək ki, radikal dindarlara qarşı hakimyyətin güc nümayiş etdirməsi, gücə arxalanması çox böyük səhvdir. Fanatik dindarlar müsavatçılar, cəbhəçilər, nidaçılar deyillər ki, aparıb polis idarəsində ağızlarının üstünə iki şillə vurub, qorxudasan. Fanatik dindarlara qarşı güc tətbiq edilməsi ancaq və ancaq onlarin daha da güclənməsinə, daha da təşkilatlanmasına səbəb olacaq. Dini fanatizmə qarşı ən təsirli silah elmdir, maarifdir, təhsildir.
Hakimiyyət özündə qətiyyət tapıb siyasi movqeyindən asılı olmayaraq sekulyar təbəqənin həmrəyliyinə nail olmalı və onların azad fəaliyyət göstərməsinə şərait yaratmalıdır. Əks halda, gec və çox pis olacaq.
Dünyəvilik Azərbaycan xalqının tarixdə qazandığı ən böyük dəyərdir. Bu dəyər itirilsə, Azərbaycan xalqı bir xalq kimi öz mövcudluğunu da itirəcək. Məhv olacaq. Yoxa çıxacq. Toza çevriləcək. İqtidarlı-müxalifətli, qadınlı-kişili, savadlı-savadsız hər bir kəs bunu qəti olaraq anlamalıdır.
Müəllifin bütün yazıları - Seymur BAYCAN
Bölməyə aid digər xəbərlər
18-06-2021, 09:14
Seymur BAYCAN - Ataları Anar, Elçin kimi istedadsızlardan... - Seymur Baycan yazır
21-04-2020, 00:05
Seymur BAYCAN - Quldurluğun cəngavərlik kimi təqdim olunması - Seymur Baycan yazır
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
