17:47 / 07-09-2024
Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi dəyişib - Fərman
17:36 / 07-09-2024
İpoteka Fondunun vəsaiti artırılacaq
15:04 / 07-09-2024
Növbəti köç karvanı Şuşaya çatıb - (Yenilənib)
14:58 / 07-09-2024
Daha iki jurnalistin həbs müddəti uzadılıb
14:45 / 07-09-2024
Mehriban Əliyeva Orxan Aslanovu təbrik edib
13:07 / 07-09-2024
Raman Saley Paris-2024-də finala yüksəlib
11:52 / 07-09-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
11:21 / 07-09-2024
Bakıda evdə partlayış olub, bir nəfər yaralanıb
10:53 / 07-09-2024
Qarabağda xeyli silah-sursat tapılıb
10:30 / 07-09-2024
Zakir Həsənov və Hikmət Mirzəyev sərhəd bölgəsində olublar - Fotolar
10:27 / 07-09-2024
Koalisiya qüvvələri İraqdan çıxarılacaq - Foto
10:11 / 07-09-2024
Rusiyanın bir rayonundan əhalini köçürürlər
08:55 / 07-09-2024
Kiyevə yenidən kütləvi hücum olub - Foto
08:38 / 07-09-2024
Hollivud ulduzları yenidən eyni filmdə rol alacaqlar
18:43 / 06-09-2024
ABŞ Ukraynaya 250 milyon dollarlıq yeni yardım paketi ayırıb
18:00 / 06-09-2024
Rusiya İrandan ballistik raketlər alır
17:53 / 06-09-2024
Avropa çempionatı: iki cüdoçumuz qızıl medal qazanıb
17:34 / 06-09-2024
İlham Əliyev İtaliyada Beynəlxalq Çernobbio Forumunda çıxış edib - Tam mətn - Yenilənib
17:15 / 06-09-2024
Qızıl külçə qalmaqalı - Vəzifəli şəxslərlə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib
17:12 / 06-09-2024
Zelenski: “Rusiyanı sülhə məcbur etməliyik”
16:55 / 06-09-2024
Nazirə yeni müşavir təyin edilib
16:50 / 06-09-2024
"Abzas Media” işi: daha iki nəfərin həbs müddəti uzadılıb
16:49 / 06-09-2024
400 min insan köçürülüb, hava limanları bağlanıb - Təhlükə
16:29 / 06-09-2024
Harrisin kampaniya büdcəsi 361 milyon dollar artıb
16:25 / 06-09-2024
Prokurorluq iki generalın əmlakının mənşəyini araşdırır
16:14 / 06-09-2024
Gömrük Komitəsinin sabiq əməkdaşlarının məhkəməsi başlayır
15:28 / 06-09-2024
İlham Əliyevin İtaliyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
15:22 / 06-09-2024
Məhkəmə Əli İnsanovun üzərindən məhkumluğunu götürüb
15:16 / 06-09-2024
Ruslar Pavloqrada hücum edib: ölənlər və çoxlu sayda yaralı var
00:52 / 03-09-2024
Türkiyədə ABŞ əsgərinin başına çuval keçirilib - Partiya sədri qisas mesajı verib, səfirlik isə...
23:03 / 03-09-2024
Paris-2024: Azərbaycan paraatleti qızıl medal qazanıb
18:12 / 03-09-2024
"Qarabağ" Aleksey Kaşuku transfer edib
16:53 / 03-09-2024
Asiyanın "Nobel"-ini animator alıb
17:07 / 03-09-2024
Ersin Tatar İlham Əliyevə zəng edib
13:18 / 05-09-2024
Vəzifəli şəxslərə qarşı əməliyyat keçirilib, saxlanılanlar var - (Yenilənib)
15:32 / 03-09-2024
Firəngiz Mütəllimova: "Hər an yanımda və qəlbimdəsən"
00:07 / 03-09-2024
ABŞ Maduronun təyyarəsini ələ keçirib
22:06 / 04-09-2024
Bakıda polisə müqavimət göstərən şəxs öldürülüb
08:16 / 04-09-2024
Məşhur müğənni görmə qabiliyyətini qismən itirib
11:03 / 03-09-2024
Sədr müavini partiyadan istefa verib
22:06 / 03-09-2024
Mərkəzi Xəstəxanaya direktor təyinatı olub
Cənubi Qafqaza erməni köçü tarixindən
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-09-2024, 14:55
Viktor Orban: "Avropa Şurasının sədri kimi, Azərbaycanla strateji əməkdaşlığı dəstəkləyirik"
6-09-2024, 14:46
Zelenski tərəfdaşlarını Rusiya ilə münaqişəyə son qoymağa çağırır
6-09-2024, 13:07
ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin rəsmisi Bakıya gəlib
6-09-2024, 12:11
Peskov mətbuat üzərindəki senzuranı haqlı hesab edir
5-09-2024, 17:07
Fəzail Ağamalı: "Partiya sədri olmağa davam edəcəyəm"
5-09-2024, 11:47
Pənah Hüseyn partiyanın fəaliyyətini dayandırır: "Bu, bizim üçün yeganə çıxış yoludur"
5-09-2024, 11:39
Kəlbəcər yenidən atəşə tutulub
5-09-2024, 08:27
Makronu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq istəyirlər
4-09-2024, 21:21
General: Ukrayna Qərbin məsləhəti olmadan da qalib gələ bilər
4-09-2024, 21:02
Naxçıvandakı mövqelərimiz atəşə tutulub
4-09-2024, 17:31
Ermənistan XİN: "Azərbaycanla kommunikasiya xəttini özəl mühafizə agentliyinin qoruyacağı istisna deyil"
4-09-2024, 16:50
Məzahir Pənahov: "Hansısa məntəqədə kütləvi bülleten atılıbsa..."
4-09-2024, 16:23
MSK üç dairə üzrə pozuntularla bağlı qərar qəbul edib
4-09-2024, 15:21
XİN: "Fransanın sərt səyahət xəbərdarlığını qətiyyətlə pisləyirik"
4-09-2024, 08:54
İsraildə hökumətə qarşı nümayişlər davam edir - Video
3-09-2024, 16:30
XİN: "Parlament seçkiləri qanunlara tam uyğun keçirilib"
3-09-2024, 15:16
Ərdoğan Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul edib
3-09-2024, 13:03
Həbsdəki sabiq deputat müalicə müəssisəsinə köçürülüb
3-09-2024, 11:03
Sədr müavini partiyadan istefa verib
3-09-2024, 10:10
Seçki: partiya sədrləri nə qədər səs toplayıb?
3-09-2024, 08:02
İran tezliklə Rusiyaya ballistik raketlər verəcək
3-09-2024, 00:52
Türkiyədə ABŞ əsgərinin başına çuval keçirilib - Partiya sədri qisas mesajı verib, səfirlik isə...
2-09-2024, 11:59
Ceyhun Bayramov Serbiyanın xarici işlər naziri ilə görüşüb
2-09-2024, 10:31
MDB PA: "Seçkilər demokratik prinsiplərə uyğun keçirilib"
2-09-2024, 09:55
Böyük Quruluş Partiyası seçkilərlə bağlı bəyanat yayıb
2-09-2024, 07:59
Putin Ukraynadakı faciənin əsas səbəbini açıqlayıb
2-09-2024, 07:47
Ağ ev uşaq və narkotik alverində ittiham olunur
1-09-2024, 16:31
Parlament seçkiləri: seçici fəallığı açıqlanıb - Yenilənib
1-09-2024, 14:58
Prezident Administrasiyasının rəhbəri səs verib
1-09-2024, 08:46
Xankəndi və Naxçıvanda səsvermə başlayıb
30-08-2024, 17:54
Ruslar Xarkov şəhərini bombalayır, ölənlər var
30-08-2024, 16:27
Elçin Mirzəbəyli Ağsu Mədəniyyət Evində seçicilərlə görüşüb - Fotolar
30-08-2024, 13:10
Xarici İşlər Nazirliyi itkinlərlə bağlı açıqlama yayıb
30-08-2024, 10:53
Partiya sədri izləyicisini təhqir edib: "Sən korsan, nankor adamsan"
30-08-2024, 09:13
İran Türkiyə-İraq münasibətlərini gərginləşdirməyə çalışır - Foto
30-08-2024, 08:46
Səfir: “Durovun həbsi söz azadlığına böyük zərbədir”
29-08-2024, 17:55
Parlament seçkisi: nəticələr nə vaxt elan olunacaq?
29-08-2024, 16:09
Azay Quliyev rəqibini hədələyir, deputatlığa namizəd dövlət başçısına müraciət edib
29-08-2024, 12:07
Gürcüstanda “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanunun ləğvi ilə bağlı iddialara baxılır
29-08-2024, 09:48
Müxalifət hökuməti devirməyə hazırlaşır
28-08-2024, 10:28
Avropa Məhkəməsi Hüseyn Abdullayevlə bağlı qərar verib
28-08-2024, 10:14
General baş naziri, müdafiə nazirini və qərargah rəisini ittiham edir
28-08-2024, 07:49
Tramp yeni ittiham aktını seçkiyə müdaxilə hesab edir
27-08-2024, 16:49
Elçin Mirzəbəyli seçicilərlə görüşlərini davam etdirir - Fotolar
27-08-2024, 16:12
MSK Nəsiman Yaqublu ilə bağlı qərar verib
27-08-2024, 12:50
Azərbaycan-Özbəkistan Ekspert Şurası yaradılıb
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
Zamanla özünü kəşf edən Aygün Fətullayeva hər premyeradan sonra suallara cavab axtarır
