16:24 / 09-11-2025
"Starlink" istifadəçilərinin sayı 8 milyonu keçib
16:15 / 09-11-2025
Ən varlı ölkələr - Siyahı
15:58 / 09-11-2025
İtkin düşən 17 yaşlı şəxs tapılıb - Foto
15:52 / 09-11-2025
Xəzər sahilində daha 71 ölü suiti aşkarlanıb
14:18 / 09-11-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
10:00 / 09-11-2025
Prezident hərbi paradla bağlı paylaşım edib - Video
23:52 / 08-11-2025
Bakıda Zəfər Günü münasibətilə konsert və atəşfəşanlıq olub
20:20 / 08-11-2025
Bakıda keçirilən hərbi paradda iştirak edən ölkələr - Siyahı
20:17 / 08-11-2025
Bakıda hərbi parad olub - Video - (Yenilənib) - Fotolar
20:00 / 08-11-2025
Azərbaycan Ordusu regionda ön sıradadır - Fotolar
17:18 / 08-11-2025
Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan liderləri birgə nahar edib - Foto
15:40 / 08-11-2025
Prezident: Qarabağ və Şərqi Zəngəzur dirçəlir
14:07 / 08-11-2025
İlham Əliyev: “İndi onlar təcridxanada Azərbaycan çayı içirlər” - Video
12:23 / 08-11-2025
Prezidentlə xanımı Şəhidlər xiyabanında - Fotolar
12:05 / 08-11-2025
Prezident və xanımı Fəxri xiyabanda - Fotolar
10:54 / 08-11-2025
Ərdoğan Azərbaycana gəlib - (Yenilənib)
00:14 / 08-11-2025
Mehriban Əliyeva: "Uca Tanrı xalqımızı və Vətənimizi qorusun!"
00:04 / 08-11-2025
Azərbaycanda Zəfər Günüdür
23:09 / 07-11-2025
Prezident İlham Əliyev Zəfər Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
21:17 / 07-11-2025
İlham Əliyev Məhəmməd Şahbaz Şəriflə görüşb - (Yenilənib) - Fotolar
20:50 / 07-11-2025
Dindarlar Azərbaycan prezidentinə müraciət ünvanlayıblar
19:39 / 07-11-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında görüşlər keçirilməlidir
19:36 / 07-11-2025
Yaşar Güler Bakıya gəlib
19:33 / 07-11-2025
Pəncəli Teymurov və Vaqif Qurbanovun ailə üzvlərinə təqaüd təyin olunub
19:01 / 07-11-2025
General: Rusiya NATO-ya hücum edə bilər - Xəbərdarlıq
18:21 / 07-11-2025
Məşhur aktrisanın avtomobilinin qarşısını kəsiblər
18:10 / 07-11-2025
Dronlar Başqırdıstandakı əsas neft-kimya zavodunu vurub
18:06 / 07-11-2025
Hava limanında partlayış olub
18:00 / 07-11-2025
Rus ordusu Donetsk və Xarkovda irəliləyib
12:50 / 05-11-2025
“Oğru dünyası”na qarşı əməliyyat: Mirzə Əliyev öldürülüb - Foto
16:49 / 06-11-2025
Deputat: Ermənistan Azərbaycan qarşısında götürdüyü öhdəlikləri yerinə yetirməlidir
15:24 / 05-11-2025
Ukraynanın iki şəhərində dəhşətli vəziyyət yaranıb
13:35 / 05-11-2025
Prezident 10 nəfəri təltif edib - Siyahı
15:08 / 06-11-2025
Azərbaycan qonşu ölkəni problemdən xilas edir - Foto
19:39 / 07-11-2025
Cəlaloğlu: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında görüşlər keçirilməlidir
13:05 / 06-11-2025
Mərkəzi Asiya liderləri Trampla görüşdə nəyə ümid edirlər?
13:28 / 05-11-2025
Ukrayna daha təhlükəli vəziyyətlə üzləşir
09:17 / 06-11-2025
Kosmosda yeni tip nəhəng obyekt kəşf edilib
17:18 / 08-11-2025
Azərbaycan, Türkiyə və Pakistan liderləri birgə nahar edib - Foto
15:48 / 06-11-2025
Bakı Slavyan Universitetində konfrans keçirilib - Fotolar
12:28 / 05-11-2025
Azərbaycanlı ekspert İrəvanda - Birgə mexanizm yaradılması təklif olunur
Cənubi Qafqaza erməni köçü tarixindən
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
7-11-2025, 08:17
Britaniya ordusu Ukraynada münaqişəyə cəlb olunmağa hazırdır
6-11-2025, 16:03
Paşinyan: “Zəngəzur dəhlizi” ifadəsi sülh üçün təhlükəlidir
6-11-2025, 14:19
Kreml Ukrayna ərazilərinə əlavə qüvvə yerləşdirəcək
6-11-2025, 08:10
Şatdaun respublikaçıların imicini ciddi zədələyib
5-11-2025, 23:27
Putin: Rusiyada daxili sabitliyi pozmağa çalışırlar
5-11-2025, 16:44
Misir Mərdanov: "Nazir postuna qayıtmaq arzusunda deyiləm"
5-11-2025, 15:52
Nazir: “Ramiz Mehdiyevə villa bağışlamamışam”
5-11-2025, 11:12
Moskvada Usubovla Şoyqunun görüşü olacaq
5-11-2025, 10:55
"Zəfər marşrutu: Orta dəhliz və yeni reallıqlar" mövzusunda təqdimat keçirilib - Fotolar
4-11-2025, 22:49
Ceyhun Bayramov əlcəzairli spikerlə görüşüb
4-11-2025, 15:23
Ramiz Mehdiyevin oğlundan xəbər var: "Hər gün işə gəlir və..."
4-11-2025, 12:31
Azərbaycan-Türkiyə əlaqələri müzakirə olunub
4-11-2025, 08:14
Tramp mərkəzi rolda Ankaranı görür
3-11-2025, 17:20
AVP-nin qalmaqallı qurultayı ilə bağlı araşdırma aparılacaq
3-11-2025, 15:03
Səyyad Aran: "Ramiz Mehdiyev kimdir ki, onunla ünsiyyətim olsun?"
3-11-2025, 14:56
Ceyhun Bayramov BBP sədrini qəbul edib
3-11-2025, 12:00
Ramiz Mehdiyevin köməkçisi həbs edilib
3-11-2025, 08:27
Rusiya İranla nüvə sazişinin həllini asanlaşdıra bilər
3-11-2025, 08:08
Tramp Ukrayna münaqişəsinə son qoya biləcəyinə əmindir
1-11-2025, 21:14
Ukrayna daha bir bölgəni itirir
1-11-2025, 20:50
Vaşinqtonda Suriya prezidentini gözləyirlər
1-11-2025, 16:04
Allahşükür Paşazadə Vatikanda Roma Papası ilə görüşüb
31-10-2025, 19:33
Sabiq icra başçısı barəsində həbs qərarı verilib
31-10-2025, 15:52
Əli Həsənov Türkiyəyə köçüb? - Açıqlama
31-10-2025, 15:50
Tavuş vilayətində demarkasiya işləri dayanıb - Qubernator
31-10-2025, 15:30
Zahid Oruc: "Onlar "söyüş blogerləri" yox, terror şəbəkəsidir"
31-10-2025, 15:29
“Aralıq dənizinin açarı Türkiyədədir” - Politoloq
31-10-2025, 15:11
Rus ordusu Pokrovskda irəliləyir
31-10-2025, 11:20
Arif Rəhimzadə Ramiz Mehdiyevdən danışıb: "Ramiz Mehdiyevlə bağlı məsələlər sübuta..."
31-10-2025, 08:43
Ərdoğan: Avropanın təhlükəsizliyi birgə səylər tələb edir
31-10-2025, 08:37
Qaluzin: Rusiya Kiyevlə danışıqlara hazırdır
30-10-2025, 22:30
Azərbaycanlı əsir və girovların qətli ilə bağlı sənəd tədqiq edilib
30-10-2025, 21:00
TİKA sədri Hikmət Hacıyevlə görüşüb - Foto
30-10-2025, 16:34
Sərdar Cəlaloğlu bacısı oğlunun həbsindən danışıb
30-10-2025, 14:57
Daha bir vəzifəli şəxsin adı Ramiz Mehdiyevlə hallanır
30-10-2025, 14:49
Saleh Səmədovun bir qardaşı həbs edilib, digəri axtarışa verilib
30-10-2025, 11:27
İcra başçısı saxlanılıb - DTX əməliyyat keçirib - (Yenilənib)
30-10-2025, 11:04
Zahid Oruc: Sosial-iqtisadi inkişafla bağlı yeni paradiqma formalaşıb
30-10-2025, 08:29
Aİ İsraili Qəzzada atəşkəsə əməl etməyə çağırıb
30-10-2025, 08:06
Donald Tramp və Si Cinpin Koreyada görüşüblər
29-10-2025, 19:05
Polşa ilə Rusiya arasında gərginlik artır
29-10-2025, 17:45
Ukraynanın iki şəhəri mühasirəyə alınıb
29-10-2025, 17:19
"QHT işi": Zamin Zəkinin məhkəməsi başlayıb
29-10-2025, 16:30
Baş Prokurorluq sabiq deputata xəbərdarlıq edib
29-10-2025, 14:37
Azərbaycan və Oman XİN başçıları arasında görüş olub
29-10-2025, 12:24
Sabiq deputat 3 milyonluq mənimsəmədə ittiham olunur
Mikayıl Mikayılov deyir ki, festivalda nümayiş olunan tamaşa Azərbaycanla Meksika arasında teatr əlaqələrinin başlanğıcı sayıla bilər
ADP sədri ehtimal edir ki, “Tərtər işi” yaxşı araşdırılsa, onun da altından Mehdiyev və əlaltıları çıxacaq
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
