19:49 / 04-07-2025
Şəmkirdə üç uşaq göldə batıb - Yenilənib
19:48 / 04-07-2025
İran prezidenti Qarabağa gəlib - (Yenilənib)
19:46 / 04-07-2025
Qərbi Azərbaycana qayıdışın hüquqi əsasları müzakirə olunub - Fotolar
19:14 / 04-07-2025
Ərdoğanı Füzulidən yola salınıb (Yenilənib) - Foto
18:42 / 04-07-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında görüş olub - Fotolar (Yenilənib)
18:35 / 04-07-2025
Ukrayna və ABŞ prezidentləri telefonla danışıblar
18:25 / 04-07-2025
Müsavat Rusiya səfirliyi qarşısında aksiya keçirmək istəyir
18:19 / 04-07-2025
DTX-nın saxladığı sabiq diplomatın məhkəməsi başlayıb
18:01 / 04-07-2025
Ali Məhkəmə inzibati mübahisələrə dair işlərlə bağlı qərar qəbul edib
17:42 / 04-07-2025
Şavkat Mirziyoyevin Azərbaycana səfəri başa çatıb
17:21 / 04-07-2025
Deputatlar daha 15 qanuna dəyişiklik edəcək - Siyahı
17:05 / 04-07-2025
Fransada “səssiz etiraz”: ABŞ demokratiyasına şübhə ilə yanaşırlar
16:59 / 04-07-2025
Sadır Japarovun Azərbaycana səfəri başa çatıb
16:33 / 04-07-2025
ECO-nun növbəti sammiti İranda keçiriləcək
16:31 / 04-07-2025
Ərdoğan ilə Pezeşkian Xankəndidə görüşüblər
16:20 / 04-07-2025
Meyxanaçı azadlığa buraxılıb
16:17 / 04-07-2025
Azərbaycan diaspor rəhbəri Rusiya vətəndaşlığından çıxarılıb
16:01 / 04-07-2025
Xankəndidə 17-ci Zirvə görüşü: ölkə başçıları mesajlar verir - (Yenilənib) - Fotolar
15:47 / 04-07-2025
Üç şəhidimiz Kəlbəcərdə dəfn edilib - Fotolar
15:45 / 04-07-2025
“Moody’s" Azərbaycanın kredit reytinqini yüksəldib
15:25 / 04-07-2025
Vəkillər Kollegiyasına üzv olmaq istəyənlər imtahan verəcək
15:08 / 04-07-2025
Üzərinə həbs qoyulan əmlakın satışı qaydası dəyişib
14:58 / 04-07-2025
Ərdoğan: "Sammitin Xankəndidə keçirilməsi ayrı mənadır"
14:53 / 04-07-2025
İsazadə: ABŞ siyasi elitası Rusiyanın Ukraynaya məğlub olmasını istəmir
14:28 / 04-07-2025
Prezident: "Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda genişmiqyaslı bərpa-quruculuq işləri aparılır"
14:25 / 04-07-2025
Şuşa İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının turizm paytaxtı seçilib
14:16 / 04-07-2025
Şəxsiyyət vəsiqələri yenilənəcək
14:13 / 04-07-2025
Tələbkarın əmlakı əldə etməsi qaydası dəyişib
14:00 / 04-07-2025
Şahzadə ABŞ prezidenti ilə məxfi görüş keçirib
13:52 / 04-07-2025
Rusiya kimyəvi silahdan istifadəni artırır
17:57 / 30-06-2025
Bakıda əməliyyat: FTX-nın iki əməkdaşı saxlanılıb - (Yenilənib) - Fotolar
15:08 / 30-06-2025
Professor: Şovinizm Rusiyanı uçuruma aparır
21:03 / 30-06-2025
Rusiyada öldürülən qardaşların cənazəsi Azərbaycana gətirilib - (Yenilənib)
13:01 / 01-07-2025
Ərdoğan “ikinci vətən”indən niyə küsüb?
13:16 / 02-07-2025
Mədəniyyət nazirinə kulturoloji tövsiyə - Akif Əli yazır
14:15 / 30-06-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:03 / 30-06-2025
Rusiya ilə bağlı dəhşətli statistika açıqlanıb
10:57 / 30-06-2025
Ağdamda polis minaya düşüb - (Yenilənib)
07:52 / 01-07-2025
ABŞ gözlənilmədən Moskvaya ultimatum verib
12:21 / 30-06-2025
Paşinyan onu “Dəccal” adlandıran kilsəyə müharibə elan edib
12:16 / 02-07-2025
Cəlaloğlu: Güzəştə getsək, Rusiya daha ağır şərtlərlə üstümüzə gələcək
Cənubi Qafqaza erməni köçü tarixindən
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 18-07-2024 18:09 | Bölmə: Siyasət
Saxta erməni tarixi, saxta erməni statistikası tarix boyu Qafqazın və bir sıra digər regionların həyatına soxulmuş ermənilərin varlığını müşaiyət edən bir reallıqdır. Bu xalqın tarixi dolaşıq əfsanələr, müəmmalı miflərlə doludur. Əvvəla, onu qeyd etmək vacibdir ki, ağlasığmaz əfsanələr, miflər onların formalaşmış düşüncəsinin ayrılmaz hüssəsidir. Onların beyinləri yuyulmalara, əsassız ideyaların məqsədyönlü təlqin edilməsinə məruz qalıb, bü gün də gülüş döğuran inancların oturuşmasına səbəb olub. Onlar əvəzolunmazlıqlarına, müqəddəsliklərinə, əzabkeşliklərinə özləri də inanıb, həmin ideyaların əsirinə çevriliblər. Bu proses təsadüfən baş verməyib. O, ermənilərin ayrı-ayrı güclərin alətinə çevrilməsi ilə sıx bağlıdır.
Ermənilərin aktiv şəkildə böyük dövlətlərin vasitəsi ola bilmək cəhətləri ilə diqqəti cəlb etməsi Avropa dövlətlərinin şərqdə müstəmləkəçilik fəaliyyətinin güclənməsindən qaynaqlanır. Onlar dini mənsubiyyəti, etnik xüsusiyyətləri, çoxbilmişlikləri, qulluqda durmaq qabiliyyətləri ilə müştərilərinin diqqətini cəlb edib, fəal şəkildə “xidmətlərə” cəlb olunublar.
Ermənilərin qarşısında qoyulmuş “vacib” funksiyaları yerinə yetirmələri üçün bir sıra hazırlıq işləri həyata keçirilib:
a. Onlar lazım olan regiona cəmləşdirilmiş və fəaliyyətləri üçün həyati şərait təmin edilmişdir.
b. Onların beyinləri uydurma ideyalarla, özünün böyüklüyü və dəyərliliyi haqqında təsəvvürlə döldurulmuş, əleyhinə fəaliyyət göstərəcəkləri xalqa qarşı nifrət hissi, düşmənçilik münasibətləri formalaşdırılmışdır.
c. Əzabkeş, məhrumiyyətlərə məruz qalmış, zarıyan bir toplum düşüncəsi təlqin edilmişdir.
d. Əhatəsində yaşadıqları xalqların əleyhinə göstərdikləri “XİDMƏTLƏRİ” müqabilində bol-bol mükafatlandırılmışlar.
Ermənilərin Cənubi Qafqazda məskunlaşdırılmasının və onlardan qonşu müsəlman xalqlarına qarşı istifadə olunmasının müştəriləri çox olub. Lakin onların içərisində daha qabağa düşəni və ermənilərin bu keyfiyyətlərindən daha aktiv istifadə edəni Rusiyadır. Rusiya bu amildən birinci növbədə Osmanlı türklərinə qarşı istifadə etsə də, onu eyni zamanda türk-müsəlman dünyasının bir hissəsi olan Cənubi Qafqaza da tətbiq edir, erməni amilindən regionda yeritdiyi siyasətin vacib elementi kimi yararlanırdı. Cənubi Qafqazda ermənilərin kökü qondarmadır ki, bunu da tarixi faktlar aşkar şəkildə təsdiq edir.
Ermənilər barədə faktlara müraciət edək:
Qərbi Azərbaycan ərazisində ermənilərin məskunlaşması o qədər də qədim tarixə malik deyil. Ermənilərin bir xalq olaraq mənşəyi, tarixi bütövlükdə çox qarışıq və müəmmalıdır. Bu da onların daha çox son yüzilliklərdə olduqları zamanla bağlıdır. Uzun əsrlər boyu ermənilərin tarixi elə bir əhəmiyyət kəsb etməyib. Bu xalqın formalaşması, miqrasiyası başqa qonşu xalqların tarixindən elə ciddi fərqə malik deyil. Müxtəlif vaxtlarda miqyasca o qədər də böyük olmayan dövlətə malik olmuş ermənilər onların etnik və dini mənsubiyyəti kimi dövlətçilik tarixləri də qarışdırılıb, şişirdilib, əfsanələşdirilib və bu formada dünyaya təqdim olunub.
Hazırda dünyada ermənilərin sayı başqa xalqlarla müqayisədə o qədər də çox deyil. Müxtəlif mənbələrdə onların sayı 10-15 milyon civarında qeyd edilir. Lakin bu sayın cüzi olmasına baxmayaraq, dünyada böyük səs-küyə səbəb olması maraqlıdır. Müasir dövrdə ermənilərin xarakterini, onların müasir tarixdə yerləri, əhəmiyyətləri, ətraflarında yaradılmış ağlasığmaz miflərin əsl mahiyyətini aydınlaşdırmaq üçün bir sıra məsələlərə diqqət yetirmək faydalıdır.
Ermənilərin bir toplum kimi diqqət mərkəzinə düşməsi onların son yüzilliklərdə dünyanın müstəmləkələşdirilməsi prosesi ilə sıx şəkildə bağlıdır.
XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazın Rusiya tərəfindən işğalına qədər mövcud olan tarixi mənbələr, o cümlədən statistik məlumatlar ermənilərin bu ərazilərin yerli əhalisinə aid olmadığını aşkar şəkildə sübut edir. Sonuncu köçmələrə qədər onların sayı diqqətçəkəcək qədər olmayıb. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazı işğal edərək bu regionda möhkəmlənmək anına qədər ermənilər elə də böyük bir əhəmiyyət daşımayıblar. Rusiya imperiyası regionda öz etnik-dini dayaqlarını yaratmaq üçün onları dəyərləndirib və həmin məqsəd üçün hazırlayıb.
Ermənilərin qondarma tarixinin yazılması, xristianlığı qəbul edən ilk dövlət olmaları, qədim mədəniyyətə malik olmaları, əzabkeşlilikləri haqqında əfsanə və miflərin də təşəbbüskarları özləri deyil. Ermənilərin xidmətlərində maraqlı olan qüvvələr həmin əfsanə və mifləri yaradıb, onların özlərinin də bu istiqamətdə “yaradıcılıqlarını” həvəsləndiriblər. Bu istiqamətdə görülən işlər xüsusilə son yüzilliklər, xüsusilə Sovet dövründə geniş vüsət alıb.
Müasir dövrdə mövcud olan Ermənistan dövləti Azərbaycan torpaqlarında yaradılıb. Bu, bizim eranın 387-ci ilində Sasani-Roma müharibəsinin yekununda ləğv edilən və iki imperiya arasında bölüşdürülən Ermənistan XX əsrin əvvəllərinə qədər müstəqil dövlətə malik olmayıb. Həmin vaxtdan etibarən onların malik olduqları siyasi qurum bu və ya digər dövlətin tərkib hissəsi olan inzibati qurum olub. Ermənilər bu qurumları müstəqil dövlət kimi qələmə verməyə çalışsalar da, tarixi faktlar onun əksini təsdiq edir. Ermənilərin son yüzilliklərdə tarix səhnəsinə çıxmış inzibati qurumları, dəfələrlə qeyd olunduğu kimi, onların Rusiya imperiyası ərazisinə köçürülməsi və Azərbaycan ərazilərində yerləşdirilməsi ilə bağlıdır. XIX əsrin 30-cu illərində Qərbi Azərbaycan torpaqlarında yaradılmış “Erməni vilayəti” isə ermənilərin dövlətçilik ənənəsinin ifadəsindən daha çox Rusiya imperiyasının regionda ağalıq iddialarına xidmət edən məkrli planın tərkib hissəsi idi. Erməni vilayəti bir qədər sonra - 1848-ci ildə İrəvan quberniyasının yaradılmasına gətirib çıxardı. Bu quberniyanın mərkəzi tarixi Azərbaycan şəhəri İrəvanın, əhatəsi isə Qərbi Azərbaycan torpaqları olsa da, oranın erməniləşdirilməsinə, yerli azərbaycan əhalisinin sıxışdırılmasına rus hakimiyyət dairələri xüsusi fikir verir, günbəgün möhkəmləndirilən erməni məkanının yaradılması, türk dünyasının parçalanmasına hədəflənmiş geosiyasi reallığın oturuşmasına hesablanıb. Nəhayət, 1917-ci ildə Rusiyada fevral çevrilişindən sonra imperiyanın iflası anında Cənubi Qafqazda müstəqil dövlətlərin yaranması ermənilərə də vəziyyətdən istifadə edərək yerləşdikləri Azərbaycan ərazilərində erməni dövlətinin əsasını qoymağa imkan verdi. Ermənistan dövlətinin yaranmasında həlledici rolu oynayan imperiyanın onlar üçün yaratdığı əlverişli mühit və geosiyasi vəziyyətdir.
Azərbaycan torpaqlarında dövlət yaratmış ermənilər bu yerlərə gəldikləri gündən regionun onlara məxsus oıduğunu sübut etmək üçün tarixi saxtalaşdırmaq, azərbaycan türklərinin tarixi və mədəni köklərini məhv etmək istiqamətində geniş fəaliyyət həyata keçiriblər. Bu fəaliyyətin ən məhsuldar dövrü də məhz Sovet hakimiyyəti dövrünə təsadüf edir. Kommunist partiyası və sovet dövlətinin göstərişləri və bilavasitə dəstəyi ilə ermənilərin təxribatçı, saxtakarlıq fəaliyyəti istiqamətləndirilib, bunun üçün maksimum şərait yaradılıb. Ermənilərin adından saxtalaşdırmalar təkcə ermənilər tərəfindən edilməyib. Onlara kənardan güclü maliyyə, metodoloji, metodiki, təşkilati dəstək verilib, bu işlər dünya miqyasında təbliğ edilib.
Saxtalaşdırılan faktların xeyli hissəsi ermənilərin Cənubi Qafqazın yerli əhalisi olması tezisini sübut etməyə yönəldilib. Özlərinin bu regionun avtoxton əhalisi olmasını sübut etməsi bu mənada həyati əhəmiyyət daşıyıb.
Regionun çoxəsrlik tarixini nəzərdən keçirdikdə faktlar erməni iddialarının uydurma olduğunu hər addımda göstərir. Bu ərazilərə erməni köçündən danışarkən tarixin bütün mərhələlərinə diqqət yetirmək, real vəziyyəti ortaya qoymaq faydalıdır.
Qeyd olunduğu kimi, ermənilərin məqsədyönlü şəkildə Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi XIX əsrin əvvəllərindən başlanıb. Bu vaxta qədər onların sayı regionda cüzi olub.
Erməni-Qriqoryan kilsəsi Eçmiədzin də 1441-ci ildə gəlib, öz ətrafında azsaylı erməniləri birləşdirib. Əvvəl-əvvəl onlar həmin kilsənin ətrafındakı mülkləri ya satın alıb, ya da həmin dövrdə bu torpaqların daxil olduğu Azərbaycan dövlətlərinin onlara münasibətdə sərgilədikləri loyal münasibətdən bəhrələnərək güclənib, mülklərini genişləndiriblər.
Göründüyü kimi, xanlığın mahallarının adı, əhalisinin etnik tərkibi, toponimikası nöqteyi nəzərindən ermənilərin burada hər hansı dayaqlara malik olduğunu deməyə əsas vermir. Təkcə azərbaycanlıların yaşadığı İrəvan xanlığı ərazisində XIX əsrin əvvəllərində bütövlükdə 14218 ailədə 77437 nəfərin yaşadığı məlumdur. Onlardan 10540 ailə və onlardakı 57364 nəfəri azərbaycanlılar, 3498 ailə və 20073 nəfər ermənilər olub. Faiz nisbətində ümumi əhalinin 74,07 faizini azərbaycanlılar, 25,93 faizini ermənilər təşkil edib. Ermənilərin sayının bu regionda kütləvi şəkildə artması, birmənalı şəkildə Rusiyanın Cənubi Qafqazı işğal etməsi və məqsədyönlü şəkildə ermənilərin buraya köçürülməsi ilə dəyişir.
Rusiya işğalından dərhal sonra İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazisini əhatə edən “Erməni vilayətinin” yaradılması da imperiyanın erməni köçü ilə bağlı uzunmüddətli niyyətlərini nümayiş etdirirdi. XIX əsr-XX əsrin əvvəllərində ermənilərin əraziyə köçürülməsi dinamikasına diqqət yetirdikdə bu göstəricilərin yüksələn xətlə inkişafını görmək olar.
Ermənilərin İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazisində yerləşməsi daha yüksək olub. Azərbaycan ərazilərində ermənilərin sayı 1826-cı ildən 1916-cı ilə kimi 9,37 faizdən 32,8 faizə qədər artıb. Belə artım təbii ola bilməzdi. Bu say köçürülənlər hesabına artırdı və regionda yeridilən məkrli siyasətin tərkib hissəsi idi. Xüsusən, nəzərə almaq lazımdır ki, bu köç Sovet hakimiyyəti illərində daha aqressiv formada davam etdirilib. Sovet dövlətinin sərhədlərindən quş səkə bilməyən vaxtlarda da ermənilər kütləvi şəkildə cəlb edilərək Ermənistana köçürülüb, orada və Qarabağda yerləşdiriliblər.
İ.İ.Şopenin 1852-ci ildə nəşr edilmiş “Erməni vilayətinin Rusiya imperiyasına birləşdirilməsi dövründə vəziyyətinin yaddaş tarixi” kitabında verdiyi məlumata əsasən əhali sayında ermənilərin artımının göstəriciləri öz əksini tapıb. Bu faktlarla hər kəs tanış ola bilər. Belə faktların qarşısında heç bir erməni təbliğatı dayana bilməz.
Müasir dövrdə Azərbaycanın öz haqqını tələb etmək hüququ var. Beynəlxaq hüquq normalarında sərhədlərin toğunulmazlığı prinsipi hazırkı dövlətlərin ərazilərinin dəyişdirilməsini qeyri-mümkün etdiyi bir dövrdə Azərbaycan öz halal haqqından imtina etməli deyil. Azərbaycan Respublikası Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin hüquqi varisi kimi onun iradəsinin ziddinə olaraq əlindən alınaraq ermənilərə verilmiş torpaqlarını tələb etməyə tam haqlıdır.
Ermənilərin Cənubi Qafqaza köçünü bir neçə mərhələsini qeyd etmək olar. I mərhələ XIX əsrin əvvəllərinə qədərki dövrü əhatə edir. XV əsrdən başlayaraq buraya ayaq açan ermənilərı sayı o qədər də çox olmayıb. Sadəcə, həmin dövrdə erməni kilsəsi Eçmiədzin ərazisində öz dini mərkəzlərini yaradaraq, gələcək genişlənmə üçün zəmin hazırlayıblar. Alban kilsəsindən köklü şəkildə fərqlənən erməni kilsəsi bu sahədə diqqətçəkən gücə malik olmayıb. Ərəblərin gəlişindən sonra alban kilsəsinin onlara tabe edilməsinə cəhdlər olsa da, bu cəhdi reallaşmayıb. Alban kilsəsi erməni-qriqoryan kilsəsinin ixtiyarına 1836-cı ildə Rusiya imperatorunun fərmanı ilə veriləndən sonra da bu işi tam yerinə yetirmək mümkün olmayıb. Bir sıra erməni müəllifləri alban kilsəsinin erməni kilsəsindən fərqini inkar etsələr də, onların həmin dini irsə və onun məbədlərinə münasibətdə apardıqları saxtalaşdırma fəaliyyətinin özü onun doğru olmadığını sübuta yetirir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün ən kütləvi xarakter daşıdığı dövr ikinci mərhələdir ki, o da XIX əsin əvvəlindən Sovet rejiminin yaranmasına qədərki zaman kəsiyini əhatə edir. XIX əsr ərzində ermənilər köçürülüb və məskunlaşdırılıb. Əsas diqqət onların daşıdıqları missiyaya uyğun hazırlanması, ideologiyalarının förmalaşdırılması, yerli əhaliyə qarşı, habelə bütün türk-müsəlman dünyasına düşmənçilik ruhunda hazırlanması işlərinə həsr edilir. Bu hazırlığın ən yüksək nöqtəsi isə erməni milli ideologiyasının və onun daşıyıcısı olan siyasi-terror qurumlarının yaradılması olub. XX əsrin əvvəllərində isə dünyada və regionda ictimai-siyasi proseslərin aktivləşməsi məqamında onlardan praktik olaraq istifadə edilib. Müxtəlif illərdə erməni-müsəlman qırğınlarının törədilməsi həmin işlərin əyani göstəricisidir.
Cənubi Qafqaza erməni köçünün növbəti mərhələsi Sovet hakimiyyəti illərini əhatə edir. Əgər əvvəlki mərhələlərdə ermənilərin regiona köçürülməsi açıq-aşkar edilirdisə, Sovet dövründə bu proses yarımgizli şəkildə, ideoloji pərdə altında həyata keçirilirdi. Amma məsələnin mahiyyəti, məqsədləri dəyişməyib. Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu 70 ildən artıq dövrdə ermənilərin regiona köçürülməsi dayandırılmayıb, “proletar internasionalizm” pərdəsi altında riyakarcasına türk-müsəlman əhalinin mənafeyinə zidd formada həyata keçirilib.
Ermənilərin simasında yad elementin Cənubi Qafqaza köçürülməsi və yerləşdirilməsi yüzilliklər boyu qlobal güclərin regionda yeritdikləri məkrli siyasətin tərkib hissəsi olub. Lakin zaman dəyişir. Yeni dünya nizamının formalaşdığı müasir dövrdə həqiqətlərin ortalığa qoyulmasını son dərəcə aktuallaşdırır.
İbrahim ƏLİYEV
T.ü.f.d., dosent
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 16:31
Ərdoğan ilə Pezeşkian Xankəndidə görüşüblər
Bu gün, 13:52
Rusiya kimyəvi silahdan istifadəni artırır
Bu gün, 10:37
Ceyhun Bayramov Pakistan XİN başçısı ilə görüşüb
Bu gün, 08:15
Avropa Putin və Trampın planından xəbər tutub
Bu gün, 08:03
Ruslar Kiyevi “Xəncər”lə vurur
Dünən, 10:00
Avropa İttifaqı Çinə sərt xəbərdarlıq edib
2-07-2025, 17:54
Əli Əsədov Əfqanıstanın Baş nazirinin müavini ilə görüşüb
2-07-2025, 14:03
Politoloq Azər Qasımlı hakim qarşısına çıxarılıb
2-07-2025, 09:51
Zahid Oruc: "Kreml anti-rusiyaçılığı təşviq edən xətdən imtina etməlidir, yoxsa..."
2-07-2025, 08:05
Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalar müzakirə olunur
2-07-2025, 00:12
Azərbaycan diasporunun lideri sərbəst buraxılıb - (Yenilənib)
1-07-2025, 23:39
Bakıda Rusiya vətəndaşlarından ibarət dəstə üzvləri həbs olunub - (Yenilənib) - Fotolar
1-07-2025, 21:50
Milli Məclis dezinformasiya kampaniyasına dair açıqlama yayıb
1-07-2025, 17:45
İşğal Azərbaycana 150 milyard dollar zərər vurub
1-07-2025, 17:31
Moskva ilə münasibətlər niyə pisləşir?
1-07-2025, 16:16
Rusiya NATO ölkələrinə təhdidlərini davam etdirir
1-07-2025, 11:56
Deputat azərbaycanlılara qarşı törədilmiş cinayəti pisləyir
1-07-2025, 09:39
DTX dövlətə xəyanətdə ittiham olunan şəxsi saxlayıb
1-07-2025, 08:05
KTMT-çilər artan təhlükədən ciddi narahatdırlar
1-07-2025, 07:52
ABŞ gözlənilmədən Moskvaya ultimatum verib
1-07-2025, 07:39
İlon Mask “Amerika” Partiyası yaradacaq?
30-06-2025, 23:24
Rus İcmasının Mədəniyyət Mərkəzi bağlanıb?
30-06-2025, 13:13
Mirzoyan Lavrova xəbərdarlıq edib
30-06-2025, 10:37
Keçmiş deputat Hüseyn Abdullayevin şikayəti təmin olunmayıb
30-06-2025, 09:24
Fransa Ermənistanın Azərbaycanla şərti sərhədinə yaxın ərazilərə nüvə tullantıları daşıyır
30-06-2025, 08:02
Putinin Çinə səfəri planlaşdırılıb
29-06-2025, 16:18
Deputatlarımızın Moskvaya səfəri ləğv olunub
28-06-2025, 18:01
Səbinə Əliyeva Rusiya Ombudsmanına məktub ünvanlayıb
28-06-2025, 13:41
Hacızadə: İran səfirinin Qərbi Azərbaycan İcması ilə bağlı təhrifəri qəzəb doğurur
25-06-2025, 19:56
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
25-06-2025, 17:27
Ceyhun Bayramov Sudanın yeni səfiri ilə görüşüb
25-06-2025, 15:35
Tramp Haaqada Zelenski ilə görüşəcək
25-06-2025, 12:06
Tramp “B-2” və “İranı bombala” mahınısı ilə şok yaradıb
25-06-2025, 11:39
Rusiya hərbi gəmisi Manş kanalından gizli keçir
25-06-2025, 08:38
NATO bu gün tarixi qərarlar verə bilər
25-06-2025, 00:29
Orban: Dörd ölkə Zelenskini NATO sammitində görmək istəmir
25-06-2025, 00:17
İranın nüvə proqramını məhv edə bilməyiblər
24-06-2025, 16:59
Rəsmi Bakı: "İsrail və İran arasında atəşkəsi alqışlayırıq"
24-06-2025, 16:26
Tramp İran və İsrail arasında vasitəçiliyi necə edib?
24-06-2025, 14:56
Azərbaycan ilk dəfə BMT-nin Bürosuna sədr seçilib
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
