00:05 / 17-07-2025
Laçında dağlıq ərazidə yanğın olub
22:21 / 16-07-2025
Prezident İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov birgə nahar ediblər
21:46 / 16-07-2025
İlham Əliyev və Qurbanqulu Berdiməhəmmədov “Sea Breeze”də olublar - Fotolar
18:40 / 16-07-2025
Deportasiya ilə bağlı veriliş hazırlanıb - Video
18:14 / 16-07-2025
17 yaşlı şəxs Yuxarı Şirvan kanalında batıb
18:05 / 16-07-2025
Ali Rada baş naziri istefaya göndərib
17:21 / 16-07-2025
İlham Əliyev bəzi qanunlara dəyişikliyi təsdiqləyib
17:07 / 16-07-2025
Prezident ipoteka kreditlərinin verilməsi qaydasına dəyişiklik edib
17:05 / 16-07-2025
Ruslar Ukraynanı “İskəndər” raketi ilə vurub
16:52 / 16-07-2025
Bakıda qadın güllələnib: şübhəli şəxs klinika direktoru olan həyat yoldaşıdır - Yenilənib
16:47 / 16-07-2025
“Daşınmaz əmlakın dövlət reyestri haqqında” qanuna edilb - Fərman
16:27 / 16-07-2025
Banan qablarında 820 kq kokain aşkar edilib - Foto
15:59 / 16-07-2025
Azərbaycanla Vyetnam arasında beş sənəd imzalanıb
15:48 / 16-07-2025
Paşinyan: Zəngəzur yolunda tək ABŞ deyil, digər ölkələr də maraqlıdır - (Yenilənib)
15:41 / 16-07-2025
Rusiya neftinin dəniz yolu ilə daşınması artıb
15:19 / 16-07-2025
Konsertdə söyüş söyən reper saxlanılıb
15:12 / 16-07-2025
Mədəniyyət Nazirliyinin tenderi ləğv olunub
14:59 / 16-07-2025
Sumqayıtda iki nəfər 67 kq narkotiklə saxlanılıb
14:56 / 16-07-2025
Şakdam doğrudan da casusdur? - İranda yeni qalmaqal
14:44 / 16-07-2025
Oğuzda üzərinə ağac düşən 34 yaşlı şəxs ölüb
14:15 / 16-07-2025
Fransa və daha iki müttəffiqi Ukraynaya silah almaqdan imtina edir
13:51 / 16-07-2025
Böhran ssenarisi: qatarlar 18 milyon insanı qoruyacaq
13:42 / 16-07-2025
Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Fəxri xiyabanı ziyarət edib
13:25 / 16-07-2025
Leyla Əliyeva Berdiməhəmmədovun qızı ilə görüşüb - Fotolar
13:19 / 16-07-2025
Həbsdəki sabiq icra başçısı: "4 ildən artıqdır ki..."
13:01 / 16-07-2025
General vəzifədən azad edilib? - Açıqlama
12:42 / 16-07-2025
Sabah 40 dərəcə isti olacaq
12:39 / 16-07-2025
Avropa liderləri Trampı razı sala biliblər
12:30 / 16-07-2025
Dağlıq ərazidə güclü yanğın başlayıb - (Yenilənib)
12:18 / 16-07-2025
İlham Əliyev Qurbanqulu Berdiməhəmmədovla görüşüb - Fotolar
14:26 / 14-07-2025
Universitetdə biabırçılıq: tələbələrə qiymət qarşılığında cinsi əlaqə təklif olunub - Foto
12:27 / 12-07-2025
Rusiya qonşu ölkələrdə gərginlik yaratmağa çalışır
15:19 / 12-07-2025
Suriya prezidenti Azərbaycana gəlib - (Yenilənib) - Fotolar
06:13 / 13-07-2025
Qum və toz fırtınaları hər il 7 milyon insanın ölümünə səbəb olur
13:30 / 13-07-2025
Ali təhsil müəssisələrinə qəbul imtahanı keçirilib - (Yenilənib)
14:30 / 14-07-2025
Qarabağa iki köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:18 / 14-07-2025
Rusiya gizli nüvə bazalarında sürətli işlərə başlayıb
09:15 / 14-07-2025
DTX-nın əməliyyatı: kibercinayətkar qrupun daha üzvü həbs edilib
07:40 / 16-07-2025
Şahin Şıxlinskinin oğlu saxlanılıb, özünə cinayət işi açıblar - (Yenilənib)
09:21 / 12-07-2025
İsmayıllı rayonunda zəlzələ olub
17:53 / 14-07-2025
Məhkəmə yazıçıya 14 il həbs cəzası verib
11:24 / 12-07-2025
Ali Məhkəmənin hakimi təqaüdə göndərilib - Foto
Azərbaycana qarşı mənəvi-siyasi strategiya: Rusiya nəyə nail olmaq istəyir?
Tarix: 02-07-2025 10:26 | Bölmə: Siyasət / Araşdırma
XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan torpaqları Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edildikdən sonra milli kimliyin, mədəniyyətin və dini həyatın yeni qaydalara uyğunlaşdırılması prosesi başlanıldı. Bu prosesin əsas xüsusiyyətlərindən biri də İslam dininin əvvəlcə məhdudlaşdırılması, ardınca imperiyanın idarəetmə vasitəsinə çevrilməsi idi. Çar Rusiyası dini sistem üzərində nəzarəti ələ keçirərək azərbaycanlıların mənəvi dayaqlarını zəiflətməyə və milli müqavimət potensialını zərərsizləşdirməyə çalışdı. Bu məqalədə həmin proseslərin əsas mərhələləri təhlil olunur.
İslama inzibati nəzarət
Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən sonra Azərbaycanın böyük hissəsi Rusiyanın nəzarətinə keçdi. Ardınca Rusiya çarizmi regionda dini idarəetmə sistemini nəzarətə götürdü. 1832-ci ildən başlayaraq Tiflisdə Şiə və Sünni Ruhani İdarələri yaradıldı. Bu idarələrin rəhbərləri - şeyxülislam və müftilər - birbaşa Peterburqdan təyin olunurdu. 1872-ci ildə qəbul edilən “Polojenie ob upravlenii zakavkazskim musulmanskim duchovenstvom” adlı qanuni sənəd bu dini strukturların imperiya çərçivəsinə salınmasını rəsmi şəkildə təsdiqlədi. Bu dəyişikliklər nəticəsində dini liderlər artıq xalqın deyil, dövlətin maraqlarına xidmət edən məmurlara çevrildi. İslam dini isə mənəviyyatın qaynağı olmaqdan çıxıb imperiyanın idarəetmə və itaət ideologiyasının bir hissəsinə çevrildi.
Məzhəblərarası parçalanmanın təşviqi
Rusiya imperiyası “Parçala və hökm sür!” prinsipinə uyğun olaraq Azərbaycan əhalisinin dini birliyini parçalamaq siyasəti güdürdü. Şiə və sünni icmalar arasında mövcud olan fərqlər qabardılır, hər iki tərəfdə imperiyaya sadiq ruhanilər irəli çəkilir, dini liderlər bir-birinə qarşı qoyulurdu. Bu məzhəbi parçalanma cəmiyyətin daxili inteqrasiyasını pozur, milli həmrəyliyi zəiflədir, imperial idarəçiliyin qarşısında təbii müqavimət ehtimallarını aradan qaldırırdı. Ənənəvi dini kimlik milli şüurla deyil, sadiq “müsəlman təbəə” obrazı ilə əvəz olunurdu.
Milli kimlidən dini kimliyə
Çarizmin ən hiyləgər addımlarından biri azərbaycanlıları sadəcə “müsəlman” adı ilə qeydiyyata almaq və beləliklə, onların etnik kimliyini arxa plana keçirmək idi. Əhalinin “müsəlman” kimi təqdim olunması onların azərbaycanlı, türk və ya yerli etnik qrup olaraq mövcudluğunu rəsmən tanımamaq məqsədi daşıyırdı. Bu, xalqın mədəni özünüdərkinə ciddi zərbə vurur, milli tarix, dil və yaddaşın kollektiv dəyər kimi formalaşmasını əngəlləyirdi.
Demoqrafik dəyişikliklər və dini balansın pozulması
1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinin ardından Rusiya imperiyası İran və Osmanlıdan Qafqaza, xüsusilə Qarabağa və Naxçıvana erməni əhalisinin kütləvi şəkildə köçürülməsini təşviq etdi. Rəsmi statistikaya görə, 1828–1831-ci illərdə təkcə İrandan 8 minə yaxın erməni ailəsi (90 min nəfərdən çox) bu torpaqlara yerləşdirildi. Bununla da həm dini, həm də etnik balans süni şəkildə dəyişdirildi. Bu dəyişikliklər nəticəsində bölgənin aborigen müsəlman əhalisi iqtisadi və sosial baxımdan sıxışdırıldı, öz torpaqlarında azlıq statusuna salınma təhlükəsi ilə üzləşdi. Bu, gələcək etnik və dini qarşıdurmaların təməlini qoyan strateji addım idi.
Maarifin məhdudlaşdırılması və ruhanilərin alətə çevrilməsi
Rusiya İslam təhsil sistemini də nəzarətə götürdü. Məktəb və mədrəsələrdə əsasən şəriət, fiqh (İslam hüququnu öyrənən elm) və əhkam (fiqh elminin nəticəsi olan şəriət hökmləridir) öyrədilir, dünyəvi elmlər tədris olunmurdu. Dini təhsil imperiyanın maraqlarına uyğunlaşdırılmışdı və xalqın maariflənməsi deyil, itaəti hədəfləyirdi. Bu fonda müasir təhsil müəssisələrinin yaradılması təşəbbüsləri ruhani dairələr tərəfindən müqavimətə məruz qalırdı. Sekulyar təhsilin təşviqinə cəhd edən maarifçi ziyalılar - Həsən bəy Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə və başqaları - xalq arasında geriliyin əsas səbəbini məhz bu ideoloji basqılarda görürdülər.
Milli müqavimət və dirçəlişin başlanğıcı
Mənəvi-siyasi təzyiqlərə baxmayaraq, Azərbaycan cəmiyyətində maarifçi və milli dirçəliş hərəkatı formalaşdırmağa, XIX əsrin sonlarından milli mətbuat orqanları, yeni tipli məktəblər və maarif cəmiyyətləri yaratmağa başladılar. 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müsəlman dünyasında ilk parlamentli, sekulyar respublika modelini təqdim etdi. Bu dövlətin əsas prinsipləri milli azadlıq, mədəni dirçəliş və hüquqi bərabərlik idi. Cümhuriyyətin yaradılması göstərdi ki, çarizmin apardığı dini və milli zərərverici siyasətlərə baxmayaraq, xalqın milli ruhu sönməyib.
Çar Rusiyasının Azərbaycandakı dini siyasəti məqsədyönlü şəkildə İslamı milli ruhdan ayırmağa, onu idarəetmə vasitəsinə çevirməyə yönəlmişdi. Ruhanilər imperiyaya xidmət edən bir təbəqəyə çevrilmiş, məzhəbi parçalanma ilə milli birlik zəiflədilmiş, milli kimlik dini kimliklə əvəz olunmuşdu. Bu proseslər nəticəsində Azərbaycan cəmiyyətinin sosial strukturu, təhsil sistemi və mənəvi dayaqları zədələnmişdi. Lakin bütün bu basqılara qarşı maarifçi hərəkatın formalaşması və Cümhuriyyətin qurulması xalqın milli iradəsinin sarsılmadığını sübuta yetirdi.
Post-sovet dövründə İslam təsir vasitəsi kimi
1991-ci ildə müstəqillik bərpa olunduqdan sonra Rusiya Federasiyası Azərbaycanda ideoloji, dini və geosiyasi təsir imkanlarını qoruyub saxlamaq üçün bir sıra strategiyalar həyata keçirdi. Xüsusilə dini sahədə İslamdan istifadə olunaraq milli həmrəyliyin zəiflədilməsi, dini parçalanma və radikalizm toxumlarının səpilməsi istiqamətində cəhdlər müşahidə edildi.
Vəhhabilik, sələfizm və şiə radikalizmi
Şimal bölgələrində (Qusar, Quba, Zaqatala) Rusiya mənşəli və ya Rusiyadan maliyyələşən "qardaşlıq fondları" və "maarif mərkəzləri" vasitəsilə sələfi ideologiyalar yayılmağa başladı. Paralel olaraq İran və digər aktorların dəstəyi ilə radikal şiəlik cərəyanları da inkişaf etdirildi. Bu iki ziddiyyəti qızışdırmaqla Rusiya Azərbaycanda dini əsaslı qarşıdurma və ideoloji xaos yaratmaq istəyirdi.
Rusiya pravoslav kilsəsi və "mədəni təsir siyasəti"
Moskva patriarxlığı Qafqaz regionunu "pravoslav məkanı" kimi təqdim etməyə çalışırdı. Azərbaycandakı pravoslav icmaları vasitəsilə informasiya mühitini və ictimai təsir sahələrini nəzarət altına alınmağa cəhd edirdilər.
Dini icmalara ideoloji nəzarət
2000-ci illərin əvvəllərində Rusiya yönümlü ruhanilər bəzi məscidlərdə təbliğat apararaq dövlətçiliyə qarşı şübhə yaratmağa, gəncləri sistemdən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Bunun qarşısını almaq məqsədilə Azərbaycan dövləti ciddi addımlar atdı.
Bu gün Azərbaycan cəmiyyəti üçün həmin tarix bir xəbərdarlıqdır: dini dəyərlər milli varlığımızın ayrılmaz hissəsidir, lakin onlar siyasi məqsədlərlə manipulyasiya olunmamalı və kənar qüvvələrin nəzarətinə verilməməlidir. Güclü milli kimlik, sağlam dini düşüncə ilə birgə inkişaf etməlidir.
Azərbaycan dövlətinin qəti cavabı
Ulu öndər Heydər Əliyev dövlət müstəqilliyinin təməl prinsiplərini qorumaq məqsədilə 2001-ci ildə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsini yaratdı. O, dəfələrlə bəyan edirdi ki, "din dövlətdən ayrı olsa da, dövlət dini təhlükəsizliyini təmin etməlidir".
Heydər Əliyev hər zaman qeyd edib ki, Azərbaycan xalqı öz tolerantlığı ilə həmişə fəxr etməlidir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanda dini ekstremizmə qarşı vahid hüquqi və inzibati nəzarət mexanizmi formalaşdı.
Prezident İlham Əliyev isə bu siyasəti daha da inkişaf etdirərək, Azərbaycanın dünyəvi və tolerant dövlət modelini beynəlxalq səviyyədə müdafiə etdi, dini radikalizmə qarşı hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətini gücləndirdi.
İlham Əliyev “Azərbaycanda din dövlətdən ayrı olsa da, amma dövlətin nəzarətindədir”,- deyib. O, bunu, həm də vətəndaşların hüquqlarının qorunması ilə əlaqələndirib: “Biz radikalizmə qarşı mübarizəni dövlət təhlükəsizliyinin ayrılmaz hissəsi hesab edirik".
Rusiya Federasiyası müstəqil Azərbaycana qarşı İslamı alətə çevirməklə ideoloji və siyasi təsir yaratmaq istəsə də, dövlətin siyasi rəhbərliyi - Heydər Əliyev və İlham Əliyev bu cəhdlərin qarşısı vaxtında alıb, Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri balanslı şəkildə tənzimləyiblər.
Bu gün Azərbaycan regionda həm dini tolerantlığın, həm də milli təhlükəsizliyin uğurlu modelini təqdim edir. Rusiya tərəfindən aparılan yumşaq güc siyasətinə qarşı ideoloji müqavimət davam etməkdədir və dövlət bu sahədə prinsipiallığını qoruyur.
Elxan QARAYEV
Hüquqşünas
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 02-07-2025 10:26 | Bölmə: Siyasət / Araşdırma
XIX əsrin əvvəllərində Azərbaycan torpaqları Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil edildikdən sonra milli kimliyin, mədəniyyətin və dini həyatın yeni qaydalara uyğunlaşdırılması prosesi başlanıldı. Bu prosesin əsas xüsusiyyətlərindən biri də İslam dininin əvvəlcə məhdudlaşdırılması, ardınca imperiyanın idarəetmə vasitəsinə çevrilməsi idi. Çar Rusiyası dini sistem üzərində nəzarəti ələ keçirərək azərbaycanlıların mənəvi dayaqlarını zəiflətməyə və milli müqavimət potensialını zərərsizləşdirməyə çalışdı. Bu məqalədə həmin proseslərin əsas mərhələləri təhlil olunur.
İslama inzibati nəzarət
Gülüstan (1813) və Türkmənçay (1828) müqavilələrindən sonra Azərbaycanın böyük hissəsi Rusiyanın nəzarətinə keçdi. Ardınca Rusiya çarizmi regionda dini idarəetmə sistemini nəzarətə götürdü. 1832-ci ildən başlayaraq Tiflisdə Şiə və Sünni Ruhani İdarələri yaradıldı. Bu idarələrin rəhbərləri - şeyxülislam və müftilər - birbaşa Peterburqdan təyin olunurdu. 1872-ci ildə qəbul edilən “Polojenie ob upravlenii zakavkazskim musulmanskim duchovenstvom” adlı qanuni sənəd bu dini strukturların imperiya çərçivəsinə salınmasını rəsmi şəkildə təsdiqlədi. Bu dəyişikliklər nəticəsində dini liderlər artıq xalqın deyil, dövlətin maraqlarına xidmət edən məmurlara çevrildi. İslam dini isə mənəviyyatın qaynağı olmaqdan çıxıb imperiyanın idarəetmə və itaət ideologiyasının bir hissəsinə çevrildi.
Məzhəblərarası parçalanmanın təşviqi
Rusiya imperiyası “Parçala və hökm sür!” prinsipinə uyğun olaraq Azərbaycan əhalisinin dini birliyini parçalamaq siyasəti güdürdü. Şiə və sünni icmalar arasında mövcud olan fərqlər qabardılır, hər iki tərəfdə imperiyaya sadiq ruhanilər irəli çəkilir, dini liderlər bir-birinə qarşı qoyulurdu. Bu məzhəbi parçalanma cəmiyyətin daxili inteqrasiyasını pozur, milli həmrəyliyi zəiflədir, imperial idarəçiliyin qarşısında təbii müqavimət ehtimallarını aradan qaldırırdı. Ənənəvi dini kimlik milli şüurla deyil, sadiq “müsəlman təbəə” obrazı ilə əvəz olunurdu.
Milli kimlidən dini kimliyə
Çarizmin ən hiyləgər addımlarından biri azərbaycanlıları sadəcə “müsəlman” adı ilə qeydiyyata almaq və beləliklə, onların etnik kimliyini arxa plana keçirmək idi. Əhalinin “müsəlman” kimi təqdim olunması onların azərbaycanlı, türk və ya yerli etnik qrup olaraq mövcudluğunu rəsmən tanımamaq məqsədi daşıyırdı. Bu, xalqın mədəni özünüdərkinə ciddi zərbə vurur, milli tarix, dil və yaddaşın kollektiv dəyər kimi formalaşmasını əngəlləyirdi.
Demoqrafik dəyişikliklər və dini balansın pozulması
1828-ci il Türkmənçay müqaviləsinin ardından Rusiya imperiyası İran və Osmanlıdan Qafqaza, xüsusilə Qarabağa və Naxçıvana erməni əhalisinin kütləvi şəkildə köçürülməsini təşviq etdi. Rəsmi statistikaya görə, 1828–1831-ci illərdə təkcə İrandan 8 minə yaxın erməni ailəsi (90 min nəfərdən çox) bu torpaqlara yerləşdirildi. Bununla da həm dini, həm də etnik balans süni şəkildə dəyişdirildi. Bu dəyişikliklər nəticəsində bölgənin aborigen müsəlman əhalisi iqtisadi və sosial baxımdan sıxışdırıldı, öz torpaqlarında azlıq statusuna salınma təhlükəsi ilə üzləşdi. Bu, gələcək etnik və dini qarşıdurmaların təməlini qoyan strateji addım idi.
Maarifin məhdudlaşdırılması və ruhanilərin alətə çevrilməsi
Rusiya İslam təhsil sistemini də nəzarətə götürdü. Məktəb və mədrəsələrdə əsasən şəriət, fiqh (İslam hüququnu öyrənən elm) və əhkam (fiqh elminin nəticəsi olan şəriət hökmləridir) öyrədilir, dünyəvi elmlər tədris olunmurdu. Dini təhsil imperiyanın maraqlarına uyğunlaşdırılmışdı və xalqın maariflənməsi deyil, itaəti hədəfləyirdi. Bu fonda müasir təhsil müəssisələrinin yaradılması təşəbbüsləri ruhani dairələr tərəfindən müqavimətə məruz qalırdı. Sekulyar təhsilin təşviqinə cəhd edən maarifçi ziyalılar - Həsən bəy Zərdabi, Mirzə Fətəli Axundzadə və başqaları - xalq arasında geriliyin əsas səbəbini məhz bu ideoloji basqılarda görürdülər.
Milli müqavimət və dirçəlişin başlanğıcı
Mənəvi-siyasi təzyiqlərə baxmayaraq, Azərbaycan cəmiyyətində maarifçi və milli dirçəliş hərəkatı formalaşdırmağa, XIX əsrin sonlarından milli mətbuat orqanları, yeni tipli məktəblər və maarif cəmiyyətləri yaratmağa başladılar. 1918-ci ildə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müsəlman dünyasında ilk parlamentli, sekulyar respublika modelini təqdim etdi. Bu dövlətin əsas prinsipləri milli azadlıq, mədəni dirçəliş və hüquqi bərabərlik idi. Cümhuriyyətin yaradılması göstərdi ki, çarizmin apardığı dini və milli zərərverici siyasətlərə baxmayaraq, xalqın milli ruhu sönməyib.
Çar Rusiyasının Azərbaycandakı dini siyasəti məqsədyönlü şəkildə İslamı milli ruhdan ayırmağa, onu idarəetmə vasitəsinə çevirməyə yönəlmişdi. Ruhanilər imperiyaya xidmət edən bir təbəqəyə çevrilmiş, məzhəbi parçalanma ilə milli birlik zəiflədilmiş, milli kimlik dini kimliklə əvəz olunmuşdu. Bu proseslər nəticəsində Azərbaycan cəmiyyətinin sosial strukturu, təhsil sistemi və mənəvi dayaqları zədələnmişdi. Lakin bütün bu basqılara qarşı maarifçi hərəkatın formalaşması və Cümhuriyyətin qurulması xalqın milli iradəsinin sarsılmadığını sübuta yetirdi.
Post-sovet dövründə İslam təsir vasitəsi kimi
1991-ci ildə müstəqillik bərpa olunduqdan sonra Rusiya Federasiyası Azərbaycanda ideoloji, dini və geosiyasi təsir imkanlarını qoruyub saxlamaq üçün bir sıra strategiyalar həyata keçirdi. Xüsusilə dini sahədə İslamdan istifadə olunaraq milli həmrəyliyin zəiflədilməsi, dini parçalanma və radikalizm toxumlarının səpilməsi istiqamətində cəhdlər müşahidə edildi.
Vəhhabilik, sələfizm və şiə radikalizmi
Şimal bölgələrində (Qusar, Quba, Zaqatala) Rusiya mənşəli və ya Rusiyadan maliyyələşən "qardaşlıq fondları" və "maarif mərkəzləri" vasitəsilə sələfi ideologiyalar yayılmağa başladı. Paralel olaraq İran və digər aktorların dəstəyi ilə radikal şiəlik cərəyanları da inkişaf etdirildi. Bu iki ziddiyyəti qızışdırmaqla Rusiya Azərbaycanda dini əsaslı qarşıdurma və ideoloji xaos yaratmaq istəyirdi.
Rusiya pravoslav kilsəsi və "mədəni təsir siyasəti"
Moskva patriarxlığı Qafqaz regionunu "pravoslav məkanı" kimi təqdim etməyə çalışırdı. Azərbaycandakı pravoslav icmaları vasitəsilə informasiya mühitini və ictimai təsir sahələrini nəzarət altına alınmağa cəhd edirdilər.
Dini icmalara ideoloji nəzarət
2000-ci illərin əvvəllərində Rusiya yönümlü ruhanilər bəzi məscidlərdə təbliğat apararaq dövlətçiliyə qarşı şübhə yaratmağa, gəncləri sistemdən uzaqlaşdırmağa çalışırdı. Bunun qarşısını almaq məqsədilə Azərbaycan dövləti ciddi addımlar atdı.
Bu gün Azərbaycan cəmiyyəti üçün həmin tarix bir xəbərdarlıqdır: dini dəyərlər milli varlığımızın ayrılmaz hissəsidir, lakin onlar siyasi məqsədlərlə manipulyasiya olunmamalı və kənar qüvvələrin nəzarətinə verilməməlidir. Güclü milli kimlik, sağlam dini düşüncə ilə birgə inkişaf etməlidir.
Azərbaycan dövlətinin qəti cavabı
Ulu öndər Heydər Əliyev dövlət müstəqilliyinin təməl prinsiplərini qorumaq məqsədilə 2001-ci ildə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsini yaratdı. O, dəfələrlə bəyan edirdi ki, "din dövlətdən ayrı olsa da, dövlət dini təhlükəsizliyini təmin etməlidir".
Heydər Əliyev hər zaman qeyd edib ki, Azərbaycan xalqı öz tolerantlığı ilə həmişə fəxr etməlidir. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycanda dini ekstremizmə qarşı vahid hüquqi və inzibati nəzarət mexanizmi formalaşdı.
Prezident İlham Əliyev isə bu siyasəti daha da inkişaf etdirərək, Azərbaycanın dünyəvi və tolerant dövlət modelini beynəlxalq səviyyədə müdafiə etdi, dini radikalizmə qarşı hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətini gücləndirdi.
İlham Əliyev “Azərbaycanda din dövlətdən ayrı olsa da, amma dövlətin nəzarətindədir”,- deyib. O, bunu, həm də vətəndaşların hüquqlarının qorunması ilə əlaqələndirib: “Biz radikalizmə qarşı mübarizəni dövlət təhlükəsizliyinin ayrılmaz hissəsi hesab edirik".
Rusiya Federasiyası müstəqil Azərbaycana qarşı İslamı alətə çevirməklə ideoloji və siyasi təsir yaratmaq istəsə də, dövlətin siyasi rəhbərliyi - Heydər Əliyev və İlham Əliyev bu cəhdlərin qarşısı vaxtında alıb, Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri balanslı şəkildə tənzimləyiblər.
Bu gün Azərbaycan regionda həm dini tolerantlığın, həm də milli təhlükəsizliyin uğurlu modelini təqdim edir. Rusiya tərəfindən aparılan yumşaq güc siyasətinə qarşı ideoloji müqavimət davam etməkdədir və dövlət bu sahədə prinsipiallığını qoruyur.
Elxan QARAYEV
Hüquqşünas
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 10:17
Rusiyaya qarşı sanksiyaları genişləndiriblər
Dünən, 08:20
Donald Tramp 50 gün səbr edəcəkmi?
15-07-2025, 12:29
Slovakiya Azərbaycanda fəxri konsulluq açacaq
15-07-2025, 11:40
Nazir müavini: "Türkiyə və Azərbaycan həmişə bir-birinin yanında olacaq"
15-07-2025, 09:00
Türkiyədən ABŞ-nın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı təklifinə - Reaksiya
15-07-2025, 07:42
Rusiya ABŞ şirkətini müsadirə edib
14-07-2025, 20:41
Tramp: Azərbaycan-Ermənistan danışıqları uğurlu nəticə verəcək
14-07-2025, 18:19
Rüfət Səfərovun məhkəməsində ittiham aktı elan olunub
14-07-2025, 14:48
AK sədri: "Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh müqaviləsi..."
14-07-2025, 11:34
İrəvanda Qarabağ ermənilərindən hakimiyyətə qarşı istifadə edirlər
14-07-2025, 10:24
Deputat: "Bu, yalnız mənim şəxsimlə bağlı deyil"
14-07-2025, 07:55
Makron: Rusiya bizim üçün əbədi təhlükədir
14-07-2025, 07:50
Zelenski Nazirlər Kabinetini yeniləyir
13-07-2025, 16:36
Suriya və İsrail rəsmiləri Bakıda görüşüblər
13-07-2025, 10:08
MEDİA: "Nazirlərin adından yayılan xəbərlər “deep fake”dir"
11-07-2025, 21:16
Xocalı soyqırımı zamanı girov götürülmüş qadın: "Yaşyarımlıq oğlum..." - Yenilənib
11-07-2025, 16:32
Ağsaqqallar Şurasının sədr müavini mıəhkəmədə dindiriləcək
11-07-2025, 12:55
Putin uzunmüddətli müharibəyə hazırlaşır
11-07-2025, 08:16
Ryabkov: BRİCS anti-Amerika birliyi deyil
10-07-2025, 23:33
Temmi Bryus: "ABŞ Azərbaycan və Ermənistanın sülh istəyini dəstəkləyir"
10-07-2025, 12:36
Rusiya ordusuna yeni bombardmançılar veriblər
10-07-2025, 11:38
Azərbaycan məktəblərində rus bölmələrinin bağlanması gündəmdə deyil
10-07-2025, 08:35
NATO ilə Rusiya arasında münaqişə riski artır
9-07-2025, 13:20
XİN: "İranın Ermənistandakı səfirinin iddiaları qəbuledilməzdir"
9-07-2025, 13:01
Mərkəz rəhbəri barədə daha bir qərar qəbul edilib
9-07-2025, 12:31
Məhkəmə Bəşir Süleymanlı barədə qərar verib
9-07-2025, 11:23
ABŞ səfirliyi Azərbaycan diplomatlarını təbrik edib
9-07-2025, 09:45
Daha 28 azərbaycanlı Almaniyadan geri qəbul edilib
9-07-2025, 08:33
Tramp: Putindən çoxlu cəfəngiyyat eşidirəm
9-07-2025, 08:27
Lavrov: Fransa və Almaniya liderləri ağıllarını itirib
8-07-2025, 22:41
Ceyhun Bayramov Pakistan XİN başçısı ilə telefonla danışıb
8-07-2025, 17:38
Fazil Mustafaya sui-qəsd işi: təqsirləndirilən şəxslərlə bağlı növbəti qərar verilib
8-07-2025, 14:22
Ermənistanda siyasi gərginlik səngimir
8-07-2025, 13:25
Zahid Oruc: İndi İrəvanın taleyi Bakıda həll olunur
8-07-2025, 12:53
DTX daha bir əməliyyat keçirib
8-07-2025, 09:10
Avropa Rusiyaya qarşı daha sərt tədbirlər görəcək
8-07-2025, 08:55
Polşada Avropanın ən güclü ordusu yarana bilər
7-07-2025, 17:03
Pezeşkian: İsrail mənə sui-qəsdə cəhd etdi, amma...
7-07-2025, 17:03
Rusiyanın fövqəladə hallar naziri Bakıya gəlib
7-07-2025, 16:37
Peskovdan Azərbaycan-Rusiya münasibətləri haqda - Açıqlama
5-08-2023, 16:30
Məzar təpikləyənlərin xələfləri - fransızlar
12-04-2023, 09:12
Dünyada cinayət nisbəti: bəzi ölkələr cəhənnəm vadisi, bəziləri yer üzünün cənnətidir
10-04-2023, 16:34
Ən təhlükəli, ən zəgin və ən ucuz şəhərlərin adı açıqlanıb - Siyahı
10-04-2023, 06:58
Böyük təhlükə xəbərdarlığı - Professor dövlət başçısına müraciət edib
31-03-2023, 21:54
Demokratiyanın qətli... - Araşdırma
24-03-2023, 22:33
Azərbaycanın xarici borcu nə qədərdir? - Araşdırma
16-12-2022, 10:33
Ermənilərin statistik yalanı - Qarabağda nə qədər erməni yaşayır?
23-08-2022, 11:06
Professor Azərbaycan prezidentinə müraciət edib: “Elmimizi xilas edin!”
22-03-2022, 13:10
Dünya ticarətinin 80 faizini təşkil edən gəmiçilik məhv edilib
11-03-2022, 16:09
Taxıl qıtlığı: dünya gözünü Avropa istehsalçılarına zilləyib
11-03-2022, 14:33
Böyük güclər Ukrayna səmasını niyə qapatmaq istəmir?
17-02-2022, 15:45
Kürdə su azalır: "Vəziyyət yaxın illərdə düzəlməyəcək" - Araşdırma
11-11-2021, 16:47
Pandemiyanın daha bir fəsadı - Alimlər həyəcan təbili çalır
11-11-2021, 13:51
Ermənilərin törətdiyi ekoloji fəlakət beynəlxalq səviyyədə müzakirəyə çıxarılıb - Araşdırma
31-10-2021, 09:46
Baş tutmayan 12-ci abortun “fəsadı”: bioloji ana məşhur qızdan üzr istəyəcək - Fotolar
24-10-2021, 15:13
Naqafil güllə xanım-operatorun həyatına son qoyub - Fotolar
27-08-2021, 15:45
Azərbaycandakı əcnəbilərə vaksin vurulmur: pasportu necə alsınlar?
3-03-2021, 15:15
Koronavirusdan sağalanların səhhətində başqa problemlər yaranır
8-02-2021, 13:53
Azərbaycanın bir neçə universitetində dərslər bərpa olunmayacaq
6-11-2020, 12:21
Qarabağda ermənilərin yandırdığı və ya donuz tövləsinə çevrilən məbədlər - Araşdırma
7-08-2020, 14:27
Yeni idarəetmə sistemi gəlir: dövlət şirkətləri büdcənin “pulsoran”ı rolundan çıxarılacaq
19-06-2020, 15:03
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi Azərbaycan insanının qorxu indeksini öyrənmək üçün sorğu keçirib
12-06-2020, 14:15
Qarabağ üsyanı - 100 il: Mübarizə tariximizin şanlı səhifəsi
30-04-2020, 18:51
“8-ci kilometr bazarı”nın sahibi ilə bağlı müəmmalı hadisə: onu gecəyarısı kim və ya kimlər soyub?
2-04-2020, 13:39
Koronavirusdan sonra... - Dünyada böyük dəyişiklik gözlənilir
9-10-2019, 19:10
Ölkə təhsilində ciddi problemlər aşkarlanıb - Araşdırma
18-09-2019, 12:29
“Leş mafiyası”nı kimlər himayə edir? - Yeni detallar
2-09-2019, 08:06
Uşaqsız ailələrdə boşanma artıb - Statistika
27-08-2019, 22:16
Agentlik sədrinin biznes ortağı haqda yeni məlumatlar yayıldı - Fotolar
26-08-2019, 14:55
Komitə və ASC sədrlərinin keçirdiyi tenderlərin qalibi olan şirkət rəhbəri haqda sənədlər yayıldı - Siyahı
23-08-2019, 17:07
Deputat Ağalar Vəliyev xaricdə oğlunun adına nələr almayıb ki... - Siyahı yayıldı - Fotolar
26-06-2019, 12:20
Kimə hesabdan “2” yazaq? DSK sədri Tahir Budaqova, yoxsa MSK sədri Məzahir Pənahova... – Araşdırma
22-06-2019, 15:58
"Azəriqaz"dakı yoxlama niyə dayandırılıb? - Palatadan şübhəli qərar
10-05-2019, 13:38
İcra Hakimiyyəti heç bir səbəb göstərmədən bir ailəni evsiz qoydu
20-02-2019, 08:49
Dəmirqapı Dərbəndim: Rus işğalı, yoxsa... farsların əlindən nicat?
26-01-2019, 20:20
“Ən böyük Niyazi, ondan böyük yox” - Fazil Rəhmanzadə
19-01-2019, 20:14
Qarabağla bağlı növbəti təhlükəli plan işə düşüb - Ekspertlər
11-01-2019, 13:48
“O olmasın, bu olsun” əsəri farslar tərəfindən oğurlanıb? - Araşdırma
30-11-2018, 23:34
Təhsilə ayrılan büdcə vəsaitlərini mənimsəyirlər: İnvestisiya xərcləri artırılsa da, şəffaflıq təmin edilmir
14-10-2018, 00:06
Ali məktəblərə qəbul imtahanlarının yeni qaydaları narazılıq yaradıb
23-09-2018, 10:35
Minlərlə məzunun ali təhsil diplomu tanınmaya bilər - Xəbərdarlıq
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
