16:54 / 03-05-2025
Yerin fırlanmasını ləngidiblər - Foto
16:45 / 03-05-2025
Yoxlama - Akif Abbasov yazır
16:30 / 03-05-2025
Putin Əliyevə məktub göndərib
15:59 / 03-05-2025
Moskva və bütün Rusiyanın Patriarxı Kirill Azərbaycana gəlib
15:16 / 03-05-2025
Leyla və Arzu Əliyevalar Naxçıvana səfər ediblər - Fotolar
15:10 / 03-05-2025
Yeni filmdən rekord gəlir əldə edə bilərlər
15:02 / 03-05-2025
Rusiyanın milyardlarını bölüşdürürlər
13:40 / 03-05-2025
Azərbaycan Ordusunun hərbçisi vəfat edib
11:54 / 03-05-2025
İlham Əliyev Polşa prezidentini təbrik edib
10:09 / 03-05-2025
Bakı-Varşava aviareysi təcili eniş etməyə məcbur olub
10:07 / 03-05-2025
Məzahir Pənahovun oğlu hamilə qadına işgəncə verib - (Yenilənib) - Fotolar
09:58 / 03-05-2025
Bakının bəzi küçə və prospektlərində hərəkət tam məhdudlaşdırılacaq
23:49 / 02-05-2025
Ermənistanın xarici borcu 2,6 dəfə artıb
23:14 / 02-05-2025
“Traktor” tarixində ilk dəfə İran çempionu olub
21:48 / 02-05-2025
Hikmət Hacıyev beyin mərkəzlərinin rəhbərləri ilə görüşüb
20:27 / 02-05-2025
Tramp BMT sülhməramlılarını maliyyələşdirməyi dayandırmağı təklif edir
20:09 / 02-05-2025
İşxanyan və qardaşının Qaradağlıdakı qətliamda iştirakları sübut olunub
18:02 / 02-05-2025
Xocalıda qumbara partlayıb, xəsarət alan var
18:00 / 02-05-2025
Professor: Ermənistan Zəngəzur dəhlizi problemini həll etməlidir
17:55 / 02-05-2025
Avropa Kuboku: komandamız qızıl medal qazanıb
17:44 / 02-05-2025
İki ali məktəbə magistr üzrə qəbul aparmaq hüququ verilib
17:38 / 02-05-2025
YAP İdarə Heyətinin növbəti iclası keçirilib
17:22 / 02-05-2025
Nazirlik hava şəraiti ilə əlaqədar əhaliyə müraciət edib
17:18 / 02-05-2025
Xaricdə təhsil almış daha 82 nəfərin diplomu tanınmayıb
17:10 / 02-05-2025
Tələbə qəbulu qaydaları dəyişib - Cədvəl
17:01 / 02-05-2025
Prezident ziyarətgahın təmir və bərpasına vəsait ayırıb - Foto
16:58 / 02-05-2025
Zülfüqarov: Ermənistan etməsə, özümüz edəcəyik
16:24 / 02-05-2025
Media resurslarına 20 fevral hücumlarını Rusiya ilə əlaqəli qruplar həyata keçirib
16:12 / 02-05-2025
Bakıda media ilə bağlı forum keçirilib - (Yenilənib) - Fotolar
15:52 / 02-05-2025
Ramid Namazov: Dövlətimiz istənilən təhdidi dəf etməyə qadirdir
14:33 / 29-04-2025
Qarabağa qayıdış: daha iki kəndə köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
19:56 / 29-04-2025
İcra başçısı eyni ərazini iki şirkətə satıb - Məhkəmənin qərarına əhəmiyyət verilmir - Fotolar
11:12 / 01-05-2025
Kamran Əliyev yenidən baş prokuror təyin edilir
13:57 / 30-04-2025
Azərbaycan-İran münasibətlərinin üst səviyyəyə qaldırılmasına maneə yoxdur - Professor
16:21 / 01-05-2025
Kommunistlər Bakıda 1 May gəzintisinə çıxıblar - Fotolar
17:12 / 30-04-2025
Faşizm üzərində qələbə Azərbaycana asan başa gəlməyib
00:06 / 30-04-2025
Yerin altında Everestdən 100 dəfə böyük dağlar var
21:36 / 28-04-2025
Məşhur aktyor modelin ona arxa çevirəcəyindən narahatdır
10:01 / 29-04-2025
Trampa qarşı impiçment elan edilib
15:17 / 01-05-2025
Tələbələr şair Vaqif Bəhmənli ilə görüşüblər - Fotolar
14:00 / 30-04-2025
Ağdama daha bir köç karvanı gedib - (Yenilənib)
Qarabağın antropoloji baxımdan tədqiqinin əsas istiqamətləri...
Tarix: 19-07-2024 09:49 | Bölmə: Siyasət
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin tarixinin və antropologiyasının öyrənilməsinə obyektiv yanaşma göstərir ki, Ermənistanın bu əraziyə iddiaları tamamilə əsassızdır və erməni milli şüurunda dərin kök salmış ekspansiya siyasətinin təzahürüdür. Təsadüfi deyil ki, Qarabağın dağlıq hissəsi, əsasən, XIX əsrin sonlarından, Qərbi Asiya və Qafqazın böyük bir ərazisinin mifik "Böyük Ermənistan" adı altında birləşdirilməsi ideyası irəli sürüldükdən sonra Ermənistanın iddia obyektinə çevrilib. Bu ideyanın güclənməsinə əsas təkan XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı olub. Eyni zamanda, Qarabağ istər əhalinin etnik tərkibinə, istərsə də dövlət mənsubiyyətinə görə həmişə Azərbaycan ərazisi olub və Ermənistanla heç bir əlaqəsi olmayıb.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində mühüm amillərdən biri bu iki xalqın birgə yaşadıqları bölgələrdə psixoloji uyğunluq dərəcəsidir. Həmişə bu münasibətlərdə böhranlı dövrlərdə qarşılıqlı dözümsüzlük artır. Bunu 1905-ci, 1918-1920-ci illərdə və təbii ki, bu gün iki xalq arasında münasibətlərin ən faciəli dövrləri sübut edir. Əvvəllər göstərildiyi kimi, azərbaycanlılarla ermənilər arasında münasibətlərdə ən kəskin dəyişikliklər Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra baş verib. Azərbaycanlılara qarşı açıq ayrı-seçkilik siyasəti, ermənilərin İran və Türkiyədən köçürülməsi hər iki xalq üçün iz buraxmadan keçə bilməzdi. Erməni intellektual elitasının səyləri ilə etnik miflər və qərəzlər yaradıldı ki, bu da münaqişə potensialını artırdı. Münasibətlərin bu xarakteri dəyərlər sistemində, sosial normalarda və mənəvi mədəniyyətdə nəzərəçarpacaq fərqlərlə möhkəmləndi.
Bura əlavə etmək lazımdır ki, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyasında baş verən hadisələr erməni ideoloqlarının səyləri ilə məqsədli şəkildə Azərbaycan xalqının üzərinə proyeksiya edilmişdir. Erməni ənənəsi əslində azərbaycanlıları və türkləri bir xalq hesab edərək eyniləşdirir, baxmayaraq ki, onların qədim etnogenetik və dil əlaqələri nəzərə alınmaqla iki müstəqil etnosu təmsil etdikləri məlumdur. Xüsusilə "düşmən azərbaycanlı" obrazı erməni ictimaiyyəti arasında XX əsrin 70-80-ci illərində intensiv şəkildə formalaşmağa başladı. Z.Balayan, S.Xanzadyan, S.Kaputikyan və başqalarının əsərlərində ermənilərin həyatında baş verən bütün mənfi hadisələrdə azərbaycanlılara qarşı açıq nifrət təbliğ olunurdu. Artıq həmin illərdə ermənilər azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə döyüşə çağırılırdı. Beləliklə, Qarabağ müharibəsinin sosial-psixoloji əsası yarandılırdı.
Qarabağın işğal edilmiş torpaqlarının azad edilməsi Azərbaycan üçün, onun gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu qələbənin siyasi, iqtisadi nəticələri Azərbaycanın bütün sahələrində inkişafı üçün böyük perspektivlər açır. Bu perspektivlər sırasında təbii, iqtisadi, tarixi, mədəni baxımdan zəngin olan Qarabağ bölgəsində otuz il bundan qabaq məcburən dayanmış elmi araşdırmaların bərpa edilməsi və onların nəticələrinin Qayıdış Proqramının əhəmiyyətli hissəsi olmasıdır.
Heç şübhəsiz, ilk növbədə Qarabağ əhalisinin etnomədəni xüsusiyyətlərinin tədqiqi davam etdirilməlidir. Bu çoxsahəli zəngin irsi hərtərəfli araşdırmadan, onun tarixini və perspektivlərini yüksək elmi səviyyədə tədqiq etmək və müəyyənləşdirmək qeyri-mümkündür. Burada xüsusi yük ənənəvi etnoqrafiyanın boynuna düşür. Azərbaycan etnoqraflarının bu sahədə mühüm nailiyyətlərini nəzərə almaqla yanaşı qarşıda duran vəzifələri də nəzərə çatdırmalıyıq. İlk növbədə Qarabağ əhalisinin ənənəvi təsərrüfat mədəniyyətinin tədqiqinin davam edilməsi, bu mədəniyyətin xüsusiyyətlərinə təsir edən tarixi, mədəni, ekoloji amillərin aşkar edilməsi, tarixən formalaşan etnoslararası münasibətlərdə təsərrüfat fəaliyyətin yerinin və rolunun müəyyənləşdirilməsi qarşımızda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Azərbaycan alimlərinin etnoloji və antropoloji tədqiqatları bir daha sübüt edir ki, Azərbaycan xalqının zəngin və özünəməxsus mədəniyyəti sistemində yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış sahələrindən biri də sənətkarlıqdır. Azərbaycanın zəngin təbii xammal ehtiyatı, əkinçilik və maldarlıq məhsulları qədim zamanlardan başlayaraq, müxtəlif sənət sahələrinin meydana gəlməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu baxımdan Qarabağ əhalisinin sənətkarlığın müxtəlif növlərində tarixən formalaşmış ənənələri mövcuddur ki, onların tədqiqinin davam etdirilməsi, bu ənənələrin formalaşmasında bu bölgədə qədim dövrlərdən yaşamış əhalinin mədəniyyəti ilə qırılmaz əlaqələrin müəyyən edilməsi vacib elmi problemlərdən hesab edilməlidir.
Etnologiyanın mühüm sahələrindən olan ailə-məişət münasibətlərinin yerli xüsusiyyətlərinin tədqiqi də Azərbaycan etnoloq və antropoloqlarının maraq dairəsinə daxil ola bilər. Şübhəsiz, Azərbaycan ailəsi də qədim zamanlardan bəri bəşəriyyət üçün səciyyəvi olan bu əsaslar üzərində qurulmuşdur. Tarixən mövcud olmuş ailə formaları, onların təkamülü, Azərbaycan ailələrinin quruluşu, onlarda mülkiyyət bölgüsü, ailədaxili qarşılıqlı münasibətlərin xüsusiyyətləri kimi problemlərin öyrənilməsini də etnoloqların əldə etdiyi mühüm nəticələr kimi qeyd etmək lazımdır. Qarabağ bölgəsində maraqlı elmi problemlərdən biri də məişət sahəsində tarixən mövcud olmuş etnoslararası münasibətlər sistemində davranış stereotipləri, mübadilə qaydalarının araşdırılmasıdır. Burada Azərbaycan xalqının başqa xalqlara münasibətdə tolerantlıq ənənələrinin tarixən formalaşması proseslərini izləmək həm elmi, həm də siyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilərdi.
Müxtəlif elmi sahələrdə olduğu kimi Qarabağda etnologiya, sosial-mədəni antropologiya sahəsində aparılacaq elmi tədqiqatların mühüm tədbiqi əhəmiyyəti var. Bu ilk növbədə sosial-mədəni antropologiyanın praktik sahədə zəngin tarixə malik olması və bu gündə də dünyanın müxtəlif ölkələrində geniş tədbiq olunması ilə şərtlənir. 1941-ci ildən etibarən ABŞ-da "Tətbiqi antropologiya" jurnalı nəşr olunur və bu jurnalda tətbiqi antropologiyanın nəzəri və praktiki məsələləri geniş müzakirə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi ədəbiyyatda tətbiqi antropologiya həyatın müxtəlif sahələrində konkret praktiki məsələlərin həllinə yönəlmiş məlum antropoloji biliklərin tədbiq edilməsi ilə və ya xüsusi metodların işlənib hazırlanması ilə məşqul olan sahə kimi tanınır. Başqa sözlə, tədbiqi antropoloqlar öz fənlərinin bilik, bacarıq və yanaşmalarından istifadə edərək insan problemlərinin həllinə yardım etmək və dəyişikliyə səbəb olmaqla məşğuldurlar.
II Qarabağ savaşının nəticələri Azərbaycan xalqının milli özünüdərkedilməsi prosesində, kimlik hissinin daimi bərqərar olmasında mühüm bir mərhələnin başlanması kimi dəyərləndirilə bilər. Bu baxımdan sosial-mədəni antropoloqlar qarşısında elmi nöqteyi nəzərdən çox maraqlı, eyni zamanda mürəkkəb olan qeyd etdiyimiz məsələlərin araşdırılması vacib vəzifələrdən hesab olunmalıdır. Xüsusilə, Qarabağdan məcburi köçkün olan insanlar arasında milli özünüdərkedilməsində baş verən mümkün transformasiyalar, bu əhalinin müxtəlif yaş, sosial qrupları arasında bu transformasiyaların dərk edilməsinin öyrənilməsi, onların doğma torpaqlara qayıdışına, "yeni"-"kohnə" yaşayış yerlərinə adaptasiyasına (uyğunlaşmasına) uğurlu reallaşdırılması proqramlarının işlənib hazırlanmasına yardım edə bilər.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə bütün kənd, qəsəbə, şəhərlər tam dağılıb və bu da bərpa işlərinin uzunmüddətli və genişmiqyaslı olduğunu şərtləndirir. Amma eyni zamanda belə bir vəziyyət bərpa işlərinin yeni texnologiyaların tədbiq edilməsi ilə, memarlıq, infrastruktur, həyat təminatının müxtəlif sahələrinin yenidən qurulması ilə çox güman müşayiət olacaq. Burada xüsusilə ənənəvi mədəniyyətin müasir şəraitə uyğunlaşma prosesini qeyd etmək olar. Qeyd olunan mövzu həyat təminatı sistemində (məskunluq mühiti, təsərrüfat yönümləri, əməyə münasibət, qida mədəniyyəti) dəyişmə proseslərini və dünyaqavranmasını (inanclar, etnotarixi yaddaş, mərasimlər və ənənələr) əhatə edir. Bu baxımdan ənənəvi həyat tərzi, davranış stereotiplərilə innovasiyaların uzlaşması məsələsi xüsusilə diqqəti cəlb edir. İşğaldan azad olunan ərazilərə qayıdan insanların həyat ukladında (tərzində) dəyişikliklərin xarakterinin aşkar edilməsi, onların yeniliklərdən gözləntilərinin öyrənilməsi, bu proseslərlə etnik psixologiya arasında qarşılıqlı təsir dərəcəsinin araşdırılaraq üzə çıxarılması, təhlil edilməsi və bunların əsasında tövsiyələrin hazırlanması gələcək qayıdış proqramların işlənməsində istifadə oluna bilər.
Sosial-mədəni antropologiya sahəsində tədqiqatların perspektivləri Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ bölgəsinin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı ilə və bu inkişafda müasir Azərbaycan cəmiyyətinin etnik və mədəni xüsusiyyətlərinin rolu ilə şərtlənir. Dünyada aparılan bu istiqamətdəki tədqiqatlar belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, baş verən sosial-siyasi, iqtisadi dəyişikliklərin xarakteri müəyyən dərəcədə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrindəki etnomədəni xüsusiyyətlərlə şərtlənir. Bu xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və tədqiqi Azərbaycanın inkişafının strateji istiqamətlərinin işlənib hazırlanması üçün tutarlı elmi baza kimi çıxış edə bilər.
Əliağa MƏMMƏDLİ,
AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutu, Antropologiya elmləri doktoru, professor
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 19-07-2024 09:49 | Bölmə: Siyasət
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin tarixinin və antropologiyasının öyrənilməsinə obyektiv yanaşma göstərir ki, Ermənistanın bu əraziyə iddiaları tamamilə əsassızdır və erməni milli şüurunda dərin kök salmış ekspansiya siyasətinin təzahürüdür. Təsadüfi deyil ki, Qarabağın dağlıq hissəsi, əsasən, XIX əsrin sonlarından, Qərbi Asiya və Qafqazın böyük bir ərazisinin mifik "Böyük Ermənistan" adı altında birləşdirilməsi ideyası irəli sürüldükdən sonra Ermənistanın iddia obyektinə çevrilib. Bu ideyanın güclənməsinə əsas təkan XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı olub. Eyni zamanda, Qarabağ istər əhalinin etnik tərkibinə, istərsə də dövlət mənsubiyyətinə görə həmişə Azərbaycan ərazisi olub və Ermənistanla heç bir əlaqəsi olmayıb.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində mühüm amillərdən biri bu iki xalqın birgə yaşadıqları bölgələrdə psixoloji uyğunluq dərəcəsidir. Həmişə bu münasibətlərdə böhranlı dövrlərdə qarşılıqlı dözümsüzlük artır. Bunu 1905-ci, 1918-1920-ci illərdə və təbii ki, bu gün iki xalq arasında münasibətlərin ən faciəli dövrləri sübut edir. Əvvəllər göstərildiyi kimi, azərbaycanlılarla ermənilər arasında münasibətlərdə ən kəskin dəyişikliklər Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra baş verib. Azərbaycanlılara qarşı açıq ayrı-seçkilik siyasəti, ermənilərin İran və Türkiyədən köçürülməsi hər iki xalq üçün iz buraxmadan keçə bilməzdi. Erməni intellektual elitasının səyləri ilə etnik miflər və qərəzlər yaradıldı ki, bu da münaqişə potensialını artırdı. Münasibətlərin bu xarakteri dəyərlər sistemində, sosial normalarda və mənəvi mədəniyyətdə nəzərəçarpacaq fərqlərlə möhkəmləndi.
Bura əlavə etmək lazımdır ki, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyasında baş verən hadisələr erməni ideoloqlarının səyləri ilə məqsədli şəkildə Azərbaycan xalqının üzərinə proyeksiya edilmişdir. Erməni ənənəsi əslində azərbaycanlıları və türkləri bir xalq hesab edərək eyniləşdirir, baxmayaraq ki, onların qədim etnogenetik və dil əlaqələri nəzərə alınmaqla iki müstəqil etnosu təmsil etdikləri məlumdur. Xüsusilə "düşmən azərbaycanlı" obrazı erməni ictimaiyyəti arasında XX əsrin 70-80-ci illərində intensiv şəkildə formalaşmağa başladı. Z.Balayan, S.Xanzadyan, S.Kaputikyan və başqalarının əsərlərində ermənilərin həyatında baş verən bütün mənfi hadisələrdə azərbaycanlılara qarşı açıq nifrət təbliğ olunurdu. Artıq həmin illərdə ermənilər azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə döyüşə çağırılırdı. Beləliklə, Qarabağ müharibəsinin sosial-psixoloji əsası yarandılırdı.
Qarabağın işğal edilmiş torpaqlarının azad edilməsi Azərbaycan üçün, onun gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu qələbənin siyasi, iqtisadi nəticələri Azərbaycanın bütün sahələrində inkişafı üçün böyük perspektivlər açır. Bu perspektivlər sırasında təbii, iqtisadi, tarixi, mədəni baxımdan zəngin olan Qarabağ bölgəsində otuz il bundan qabaq məcburən dayanmış elmi araşdırmaların bərpa edilməsi və onların nəticələrinin Qayıdış Proqramının əhəmiyyətli hissəsi olmasıdır.
Heç şübhəsiz, ilk növbədə Qarabağ əhalisinin etnomədəni xüsusiyyətlərinin tədqiqi davam etdirilməlidir. Bu çoxsahəli zəngin irsi hərtərəfli araşdırmadan, onun tarixini və perspektivlərini yüksək elmi səviyyədə tədqiq etmək və müəyyənləşdirmək qeyri-mümkündür. Burada xüsusi yük ənənəvi etnoqrafiyanın boynuna düşür. Azərbaycan etnoqraflarının bu sahədə mühüm nailiyyətlərini nəzərə almaqla yanaşı qarşıda duran vəzifələri də nəzərə çatdırmalıyıq. İlk növbədə Qarabağ əhalisinin ənənəvi təsərrüfat mədəniyyətinin tədqiqinin davam edilməsi, bu mədəniyyətin xüsusiyyətlərinə təsir edən tarixi, mədəni, ekoloji amillərin aşkar edilməsi, tarixən formalaşan etnoslararası münasibətlərdə təsərrüfat fəaliyyətin yerinin və rolunun müəyyənləşdirilməsi qarşımızda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Azərbaycan alimlərinin etnoloji və antropoloji tədqiqatları bir daha sübüt edir ki, Azərbaycan xalqının zəngin və özünəməxsus mədəniyyəti sistemində yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış sahələrindən biri də sənətkarlıqdır. Azərbaycanın zəngin təbii xammal ehtiyatı, əkinçilik və maldarlıq məhsulları qədim zamanlardan başlayaraq, müxtəlif sənət sahələrinin meydana gəlməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu baxımdan Qarabağ əhalisinin sənətkarlığın müxtəlif növlərində tarixən formalaşmış ənənələri mövcuddur ki, onların tədqiqinin davam etdirilməsi, bu ənənələrin formalaşmasında bu bölgədə qədim dövrlərdən yaşamış əhalinin mədəniyyəti ilə qırılmaz əlaqələrin müəyyən edilməsi vacib elmi problemlərdən hesab edilməlidir.
Etnologiyanın mühüm sahələrindən olan ailə-məişət münasibətlərinin yerli xüsusiyyətlərinin tədqiqi də Azərbaycan etnoloq və antropoloqlarının maraq dairəsinə daxil ola bilər. Şübhəsiz, Azərbaycan ailəsi də qədim zamanlardan bəri bəşəriyyət üçün səciyyəvi olan bu əsaslar üzərində qurulmuşdur. Tarixən mövcud olmuş ailə formaları, onların təkamülü, Azərbaycan ailələrinin quruluşu, onlarda mülkiyyət bölgüsü, ailədaxili qarşılıqlı münasibətlərin xüsusiyyətləri kimi problemlərin öyrənilməsini də etnoloqların əldə etdiyi mühüm nəticələr kimi qeyd etmək lazımdır. Qarabağ bölgəsində maraqlı elmi problemlərdən biri də məişət sahəsində tarixən mövcud olmuş etnoslararası münasibətlər sistemində davranış stereotipləri, mübadilə qaydalarının araşdırılmasıdır. Burada Azərbaycan xalqının başqa xalqlara münasibətdə tolerantlıq ənənələrinin tarixən formalaşması proseslərini izləmək həm elmi, həm də siyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilərdi.
Müxtəlif elmi sahələrdə olduğu kimi Qarabağda etnologiya, sosial-mədəni antropologiya sahəsində aparılacaq elmi tədqiqatların mühüm tədbiqi əhəmiyyəti var. Bu ilk növbədə sosial-mədəni antropologiyanın praktik sahədə zəngin tarixə malik olması və bu gündə də dünyanın müxtəlif ölkələrində geniş tədbiq olunması ilə şərtlənir. 1941-ci ildən etibarən ABŞ-da "Tətbiqi antropologiya" jurnalı nəşr olunur və bu jurnalda tətbiqi antropologiyanın nəzəri və praktiki məsələləri geniş müzakirə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi ədəbiyyatda tətbiqi antropologiya həyatın müxtəlif sahələrində konkret praktiki məsələlərin həllinə yönəlmiş məlum antropoloji biliklərin tədbiq edilməsi ilə və ya xüsusi metodların işlənib hazırlanması ilə məşqul olan sahə kimi tanınır. Başqa sözlə, tədbiqi antropoloqlar öz fənlərinin bilik, bacarıq və yanaşmalarından istifadə edərək insan problemlərinin həllinə yardım etmək və dəyişikliyə səbəb olmaqla məşğuldurlar.
II Qarabağ savaşının nəticələri Azərbaycan xalqının milli özünüdərkedilməsi prosesində, kimlik hissinin daimi bərqərar olmasında mühüm bir mərhələnin başlanması kimi dəyərləndirilə bilər. Bu baxımdan sosial-mədəni antropoloqlar qarşısında elmi nöqteyi nəzərdən çox maraqlı, eyni zamanda mürəkkəb olan qeyd etdiyimiz məsələlərin araşdırılması vacib vəzifələrdən hesab olunmalıdır. Xüsusilə, Qarabağdan məcburi köçkün olan insanlar arasında milli özünüdərkedilməsində baş verən mümkün transformasiyalar, bu əhalinin müxtəlif yaş, sosial qrupları arasında bu transformasiyaların dərk edilməsinin öyrənilməsi, onların doğma torpaqlara qayıdışına, "yeni"-"kohnə" yaşayış yerlərinə adaptasiyasına (uyğunlaşmasına) uğurlu reallaşdırılması proqramlarının işlənib hazırlanmasına yardım edə bilər.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə bütün kənd, qəsəbə, şəhərlər tam dağılıb və bu da bərpa işlərinin uzunmüddətli və genişmiqyaslı olduğunu şərtləndirir. Amma eyni zamanda belə bir vəziyyət bərpa işlərinin yeni texnologiyaların tədbiq edilməsi ilə, memarlıq, infrastruktur, həyat təminatının müxtəlif sahələrinin yenidən qurulması ilə çox güman müşayiət olacaq. Burada xüsusilə ənənəvi mədəniyyətin müasir şəraitə uyğunlaşma prosesini qeyd etmək olar. Qeyd olunan mövzu həyat təminatı sistemində (məskunluq mühiti, təsərrüfat yönümləri, əməyə münasibət, qida mədəniyyəti) dəyişmə proseslərini və dünyaqavranmasını (inanclar, etnotarixi yaddaş, mərasimlər və ənənələr) əhatə edir. Bu baxımdan ənənəvi həyat tərzi, davranış stereotiplərilə innovasiyaların uzlaşması məsələsi xüsusilə diqqəti cəlb edir. İşğaldan azad olunan ərazilərə qayıdan insanların həyat ukladında (tərzində) dəyişikliklərin xarakterinin aşkar edilməsi, onların yeniliklərdən gözləntilərinin öyrənilməsi, bu proseslərlə etnik psixologiya arasında qarşılıqlı təsir dərəcəsinin araşdırılaraq üzə çıxarılması, təhlil edilməsi və bunların əsasında tövsiyələrin hazırlanması gələcək qayıdış proqramların işlənməsində istifadə oluna bilər.
Sosial-mədəni antropologiya sahəsində tədqiqatların perspektivləri Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ bölgəsinin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı ilə və bu inkişafda müasir Azərbaycan cəmiyyətinin etnik və mədəni xüsusiyyətlərinin rolu ilə şərtlənir. Dünyada aparılan bu istiqamətdəki tədqiqatlar belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, baş verən sosial-siyasi, iqtisadi dəyişikliklərin xarakteri müəyyən dərəcədə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrindəki etnomədəni xüsusiyyətlərlə şərtlənir. Bu xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və tədqiqi Azərbaycanın inkişafının strateji istiqamətlərinin işlənib hazırlanması üçün tutarlı elmi baza kimi çıxış edə bilər.
Əliağa MƏMMƏDLİ,
AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutu, Antropologiya elmləri doktoru, professor
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 17:38
YAP İdarə Heyətinin növbəti iclası keçirilib
Dünən, 08:04
Marko Rubio: Ağ ev Ukraynadan əl çəkməyəcək
1-05-2025, 14:25
Prezidentin Mətbuat Xidmətinin sektor müdiri vəzifədən çıxarılıb
1-05-2025, 13:24
Kamran Əliyevin təyinatına səs verməyən deputatın kiimliyi bilinb
1-05-2025, 12:12
Müdafiə naziri İranı hədələyir
1-05-2025, 11:10
Aİİ Ermənistana qarşı sərt tədbirlər görə bilər
1-05-2025, 10:56
Adəm Məmmədov şikayət verib
1-05-2025, 08:53
Baş nazirin Ukrayna ilə bağlı planı iflasa uğrayıb
1-05-2025, 08:23
Baş nazir: Kiyev danışıqlarda mütləq iştirak etməlidir
30-04-2025, 17:40
Abbas Əliyev Aparat rəhbərinin müavini təyin olunub
30-04-2025, 16:53
Medvedev liderləri və xalqları təhqir edib, söyüş söyüb - Foto
30-04-2025, 15:41
Ceyhun Bayramov Küveyt XİN başçısı ilə görüşüb
30-04-2025, 13:57
Sabiq nazir: "İranın Zəngəzur dəhlizinə mane olacağına inanmıram”
29-04-2025, 19:51
Ceyhun Bayramov Küveytə gedib
29-04-2025, 16:42
Rüfət Səfərovun həbs müddəti uzadılıb
29-04-2025, 13:08
Ermənistan prezidenti: Azərbaycanla hərtərəfli sülh yarada bilərik
29-04-2025, 12:54
İlyas İsmayılovun oğlu: "Meydan Babayevi tanımıram"
29-04-2025, 08:14
Donald Trampın qərarı Si Cinpin üçün əsl hədiyyədir
28-04-2025, 20:57
Bakıda ermənilər hakim qarşısında: Sarkisyanın etirafı nümayiş olunub - (Yenilənib) - Fotolar
28-04-2025, 17:20
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi açıqlanıb
28-04-2025, 17:15
Qlobal Cənub QHT Platformasına rəhbərlik Azərbaycana verilib
28-04-2025, 17:09
Putin yeni və təktərəfli atəşkəs elan edib
28-04-2025, 15:04
Deputatın "besedka" açılışı tənqid olunub - Video
28-04-2025, 14:20
Ədalət Partiyası parçalanır - Qarşıdurma
28-04-2025, 11:16
Bakıda Qlobal Cənub QHT Platforması təsis edilib - (Yenilənib) - Fotolar
28-04-2025, 08:18
Pekin Vaşinqtonla tarifləri müzakirə etməyə hazırdır
27-04-2025, 10:50
Tofiq Yaqublu xəstəxanaya köçürülüb
27-04-2025, 09:44
Tramp: Putinin davranışı müharibəni bitirmək istəmədiyini göstərir
26-04-2025, 11:54
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Ermənistanın iddialarını rədd edib
25-04-2025, 17:08
Ceyhun Bayramov ATƏT-in Baş katibi ilə görüşüb
25-04-2025, 16:00
Novella Cəfəroğlu: “Hökumətlə işləməyin nəyi pisdir?”
25-04-2025, 13:07
Ceyhun Bayramovla Kaya Kallas arasında geniştərkibli görüş olub
25-04-2025, 12:33
Politoloq: Rusiyanı xilas etmək mümkün deyil
25-04-2025, 10:00
Azərbaycan və Çin məhkəmələri əməkdaşlıq edəcək
25-04-2025, 07:53
Ağ evlə Ər-Riyad arasında 100 milyardlıq sövdələşmə olub
24-04-2025, 23:59
Ayxan Hacızadə: “Qərəz kölgə kimidir, ağlı qaranlıqlaşdırır”
24-04-2025, 17:51
Nazim Bəydəmirlinin səhhətində ciddi problem yaranıb
24-04-2025, 15:54
Sahibə Qafarova Roma Papasının dəfn mərasimində iştirak edəcək
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
