17:47 / 07-09-2024
Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi dəyişib - Fərman
17:36 / 07-09-2024
İpoteka Fondunun vəsaiti artırılacaq
15:04 / 07-09-2024
Növbəti köç karvanı Şuşaya çatıb - (Yenilənib)
14:58 / 07-09-2024
Daha iki jurnalistin həbs müddəti uzadılıb
14:45 / 07-09-2024
Mehriban Əliyeva Orxan Aslanovu təbrik edib
13:07 / 07-09-2024
Raman Saley Paris-2024-də finala yüksəlib
11:52 / 07-09-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
11:21 / 07-09-2024
Bakıda evdə partlayış olub, bir nəfər yaralanıb
10:53 / 07-09-2024
Qarabağda xeyli silah-sursat tapılıb
10:30 / 07-09-2024
Zakir Həsənov və Hikmət Mirzəyev sərhəd bölgəsində olublar - Fotolar
10:27 / 07-09-2024
Koalisiya qüvvələri İraqdan çıxarılacaq - Foto
10:11 / 07-09-2024
Rusiyanın bir rayonundan əhalini köçürürlər
08:55 / 07-09-2024
Kiyevə yenidən kütləvi hücum olub - Foto
08:38 / 07-09-2024
Hollivud ulduzları yenidən eyni filmdə rol alacaqlar
18:43 / 06-09-2024
ABŞ Ukraynaya 250 milyon dollarlıq yeni yardım paketi ayırıb
18:00 / 06-09-2024
Rusiya İrandan ballistik raketlər alır
17:53 / 06-09-2024
Avropa çempionatı: iki cüdoçumuz qızıl medal qazanıb
17:34 / 06-09-2024
İlham Əliyev İtaliyada Beynəlxalq Çernobbio Forumunda çıxış edib - Tam mətn - Yenilənib
17:15 / 06-09-2024
Qızıl külçə qalmaqalı - Vəzifəli şəxslərlə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib
17:12 / 06-09-2024
Zelenski: “Rusiyanı sülhə məcbur etməliyik”
16:55 / 06-09-2024
Nazirə yeni müşavir təyin edilib
16:50 / 06-09-2024
"Abzas Media” işi: daha iki nəfərin həbs müddəti uzadılıb
16:49 / 06-09-2024
400 min insan köçürülüb, hava limanları bağlanıb - Təhlükə
16:29 / 06-09-2024
Harrisin kampaniya büdcəsi 361 milyon dollar artıb
16:25 / 06-09-2024
Prokurorluq iki generalın əmlakının mənşəyini araşdırır
16:14 / 06-09-2024
Gömrük Komitəsinin sabiq əməkdaşlarının məhkəməsi başlayır
15:28 / 06-09-2024
İlham Əliyevin İtaliyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
15:22 / 06-09-2024
Məhkəmə Əli İnsanovun üzərindən məhkumluğunu götürüb
15:16 / 06-09-2024
Ruslar Pavloqrada hücum edib: ölənlər və çoxlu sayda yaralı var
00:52 / 03-09-2024
Türkiyədə ABŞ əsgərinin başına çuval keçirilib - Partiya sədri qisas mesajı verib, səfirlik isə...
23:03 / 03-09-2024
Paris-2024: Azərbaycan paraatleti qızıl medal qazanıb
18:12 / 03-09-2024
"Qarabağ" Aleksey Kaşuku transfer edib
16:53 / 03-09-2024
Asiyanın "Nobel"-ini animator alıb
17:07 / 03-09-2024
Ersin Tatar İlham Əliyevə zəng edib
13:18 / 05-09-2024
Vəzifəli şəxslərə qarşı əməliyyat keçirilib, saxlanılanlar var - (Yenilənib)
15:32 / 03-09-2024
Firəngiz Mütəllimova: "Hər an yanımda və qəlbimdəsən"
00:07 / 03-09-2024
ABŞ Maduronun təyyarəsini ələ keçirib
22:06 / 04-09-2024
Bakıda polisə müqavimət göstərən şəxs öldürülüb
08:16 / 04-09-2024
Məşhur müğənni görmə qabiliyyətini qismən itirib
11:03 / 03-09-2024
Sədr müavini partiyadan istefa verib
22:06 / 03-09-2024
Mərkəzi Xəstəxanaya direktor təyinatı olub
Qarabağın antropoloji baxımdan tədqiqinin əsas istiqamətləri...
Tarix: 19-07-2024 09:49 | Bölmə: Siyasət
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin tarixinin və antropologiyasının öyrənilməsinə obyektiv yanaşma göstərir ki, Ermənistanın bu əraziyə iddiaları tamamilə əsassızdır və erməni milli şüurunda dərin kök salmış ekspansiya siyasətinin təzahürüdür. Təsadüfi deyil ki, Qarabağın dağlıq hissəsi, əsasən, XIX əsrin sonlarından, Qərbi Asiya və Qafqazın böyük bir ərazisinin mifik "Böyük Ermənistan" adı altında birləşdirilməsi ideyası irəli sürüldükdən sonra Ermənistanın iddia obyektinə çevrilib. Bu ideyanın güclənməsinə əsas təkan XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı olub. Eyni zamanda, Qarabağ istər əhalinin etnik tərkibinə, istərsə də dövlət mənsubiyyətinə görə həmişə Azərbaycan ərazisi olub və Ermənistanla heç bir əlaqəsi olmayıb.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində mühüm amillərdən biri bu iki xalqın birgə yaşadıqları bölgələrdə psixoloji uyğunluq dərəcəsidir. Həmişə bu münasibətlərdə böhranlı dövrlərdə qarşılıqlı dözümsüzlük artır. Bunu 1905-ci, 1918-1920-ci illərdə və təbii ki, bu gün iki xalq arasında münasibətlərin ən faciəli dövrləri sübut edir. Əvvəllər göstərildiyi kimi, azərbaycanlılarla ermənilər arasında münasibətlərdə ən kəskin dəyişikliklər Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra baş verib. Azərbaycanlılara qarşı açıq ayrı-seçkilik siyasəti, ermənilərin İran və Türkiyədən köçürülməsi hər iki xalq üçün iz buraxmadan keçə bilməzdi. Erməni intellektual elitasının səyləri ilə etnik miflər və qərəzlər yaradıldı ki, bu da münaqişə potensialını artırdı. Münasibətlərin bu xarakteri dəyərlər sistemində, sosial normalarda və mənəvi mədəniyyətdə nəzərəçarpacaq fərqlərlə möhkəmləndi.
Bura əlavə etmək lazımdır ki, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyasında baş verən hadisələr erməni ideoloqlarının səyləri ilə məqsədli şəkildə Azərbaycan xalqının üzərinə proyeksiya edilmişdir. Erməni ənənəsi əslində azərbaycanlıları və türkləri bir xalq hesab edərək eyniləşdirir, baxmayaraq ki, onların qədim etnogenetik və dil əlaqələri nəzərə alınmaqla iki müstəqil etnosu təmsil etdikləri məlumdur. Xüsusilə "düşmən azərbaycanlı" obrazı erməni ictimaiyyəti arasında XX əsrin 70-80-ci illərində intensiv şəkildə formalaşmağa başladı. Z.Balayan, S.Xanzadyan, S.Kaputikyan və başqalarının əsərlərində ermənilərin həyatında baş verən bütün mənfi hadisələrdə azərbaycanlılara qarşı açıq nifrət təbliğ olunurdu. Artıq həmin illərdə ermənilər azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə döyüşə çağırılırdı. Beləliklə, Qarabağ müharibəsinin sosial-psixoloji əsası yarandılırdı.
Qarabağın işğal edilmiş torpaqlarının azad edilməsi Azərbaycan üçün, onun gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu qələbənin siyasi, iqtisadi nəticələri Azərbaycanın bütün sahələrində inkişafı üçün böyük perspektivlər açır. Bu perspektivlər sırasında təbii, iqtisadi, tarixi, mədəni baxımdan zəngin olan Qarabağ bölgəsində otuz il bundan qabaq məcburən dayanmış elmi araşdırmaların bərpa edilməsi və onların nəticələrinin Qayıdış Proqramının əhəmiyyətli hissəsi olmasıdır.
Heç şübhəsiz, ilk növbədə Qarabağ əhalisinin etnomədəni xüsusiyyətlərinin tədqiqi davam etdirilməlidir. Bu çoxsahəli zəngin irsi hərtərəfli araşdırmadan, onun tarixini və perspektivlərini yüksək elmi səviyyədə tədqiq etmək və müəyyənləşdirmək qeyri-mümkündür. Burada xüsusi yük ənənəvi etnoqrafiyanın boynuna düşür. Azərbaycan etnoqraflarının bu sahədə mühüm nailiyyətlərini nəzərə almaqla yanaşı qarşıda duran vəzifələri də nəzərə çatdırmalıyıq. İlk növbədə Qarabağ əhalisinin ənənəvi təsərrüfat mədəniyyətinin tədqiqinin davam edilməsi, bu mədəniyyətin xüsusiyyətlərinə təsir edən tarixi, mədəni, ekoloji amillərin aşkar edilməsi, tarixən formalaşan etnoslararası münasibətlərdə təsərrüfat fəaliyyətin yerinin və rolunun müəyyənləşdirilməsi qarşımızda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Azərbaycan alimlərinin etnoloji və antropoloji tədqiqatları bir daha sübüt edir ki, Azərbaycan xalqının zəngin və özünəməxsus mədəniyyəti sistemində yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış sahələrindən biri də sənətkarlıqdır. Azərbaycanın zəngin təbii xammal ehtiyatı, əkinçilik və maldarlıq məhsulları qədim zamanlardan başlayaraq, müxtəlif sənət sahələrinin meydana gəlməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu baxımdan Qarabağ əhalisinin sənətkarlığın müxtəlif növlərində tarixən formalaşmış ənənələri mövcuddur ki, onların tədqiqinin davam etdirilməsi, bu ənənələrin formalaşmasında bu bölgədə qədim dövrlərdən yaşamış əhalinin mədəniyyəti ilə qırılmaz əlaqələrin müəyyən edilməsi vacib elmi problemlərdən hesab edilməlidir.
Etnologiyanın mühüm sahələrindən olan ailə-məişət münasibətlərinin yerli xüsusiyyətlərinin tədqiqi də Azərbaycan etnoloq və antropoloqlarının maraq dairəsinə daxil ola bilər. Şübhəsiz, Azərbaycan ailəsi də qədim zamanlardan bəri bəşəriyyət üçün səciyyəvi olan bu əsaslar üzərində qurulmuşdur. Tarixən mövcud olmuş ailə formaları, onların təkamülü, Azərbaycan ailələrinin quruluşu, onlarda mülkiyyət bölgüsü, ailədaxili qarşılıqlı münasibətlərin xüsusiyyətləri kimi problemlərin öyrənilməsini də etnoloqların əldə etdiyi mühüm nəticələr kimi qeyd etmək lazımdır. Qarabağ bölgəsində maraqlı elmi problemlərdən biri də məişət sahəsində tarixən mövcud olmuş etnoslararası münasibətlər sistemində davranış stereotipləri, mübadilə qaydalarının araşdırılmasıdır. Burada Azərbaycan xalqının başqa xalqlara münasibətdə tolerantlıq ənənələrinin tarixən formalaşması proseslərini izləmək həm elmi, həm də siyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilərdi.
Müxtəlif elmi sahələrdə olduğu kimi Qarabağda etnologiya, sosial-mədəni antropologiya sahəsində aparılacaq elmi tədqiqatların mühüm tədbiqi əhəmiyyəti var. Bu ilk növbədə sosial-mədəni antropologiyanın praktik sahədə zəngin tarixə malik olması və bu gündə də dünyanın müxtəlif ölkələrində geniş tədbiq olunması ilə şərtlənir. 1941-ci ildən etibarən ABŞ-da "Tətbiqi antropologiya" jurnalı nəşr olunur və bu jurnalda tətbiqi antropologiyanın nəzəri və praktiki məsələləri geniş müzakirə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi ədəbiyyatda tətbiqi antropologiya həyatın müxtəlif sahələrində konkret praktiki məsələlərin həllinə yönəlmiş məlum antropoloji biliklərin tədbiq edilməsi ilə və ya xüsusi metodların işlənib hazırlanması ilə məşqul olan sahə kimi tanınır. Başqa sözlə, tədbiqi antropoloqlar öz fənlərinin bilik, bacarıq və yanaşmalarından istifadə edərək insan problemlərinin həllinə yardım etmək və dəyişikliyə səbəb olmaqla məşğuldurlar.
II Qarabağ savaşının nəticələri Azərbaycan xalqının milli özünüdərkedilməsi prosesində, kimlik hissinin daimi bərqərar olmasında mühüm bir mərhələnin başlanması kimi dəyərləndirilə bilər. Bu baxımdan sosial-mədəni antropoloqlar qarşısında elmi nöqteyi nəzərdən çox maraqlı, eyni zamanda mürəkkəb olan qeyd etdiyimiz məsələlərin araşdırılması vacib vəzifələrdən hesab olunmalıdır. Xüsusilə, Qarabağdan məcburi köçkün olan insanlar arasında milli özünüdərkedilməsində baş verən mümkün transformasiyalar, bu əhalinin müxtəlif yaş, sosial qrupları arasında bu transformasiyaların dərk edilməsinin öyrənilməsi, onların doğma torpaqlara qayıdışına, "yeni"-"kohnə" yaşayış yerlərinə adaptasiyasına (uyğunlaşmasına) uğurlu reallaşdırılması proqramlarının işlənib hazırlanmasına yardım edə bilər.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə bütün kənd, qəsəbə, şəhərlər tam dağılıb və bu da bərpa işlərinin uzunmüddətli və genişmiqyaslı olduğunu şərtləndirir. Amma eyni zamanda belə bir vəziyyət bərpa işlərinin yeni texnologiyaların tədbiq edilməsi ilə, memarlıq, infrastruktur, həyat təminatının müxtəlif sahələrinin yenidən qurulması ilə çox güman müşayiət olacaq. Burada xüsusilə ənənəvi mədəniyyətin müasir şəraitə uyğunlaşma prosesini qeyd etmək olar. Qeyd olunan mövzu həyat təminatı sistemində (məskunluq mühiti, təsərrüfat yönümləri, əməyə münasibət, qida mədəniyyəti) dəyişmə proseslərini və dünyaqavranmasını (inanclar, etnotarixi yaddaş, mərasimlər və ənənələr) əhatə edir. Bu baxımdan ənənəvi həyat tərzi, davranış stereotiplərilə innovasiyaların uzlaşması məsələsi xüsusilə diqqəti cəlb edir. İşğaldan azad olunan ərazilərə qayıdan insanların həyat ukladında (tərzində) dəyişikliklərin xarakterinin aşkar edilməsi, onların yeniliklərdən gözləntilərinin öyrənilməsi, bu proseslərlə etnik psixologiya arasında qarşılıqlı təsir dərəcəsinin araşdırılaraq üzə çıxarılması, təhlil edilməsi və bunların əsasında tövsiyələrin hazırlanması gələcək qayıdış proqramların işlənməsində istifadə oluna bilər.
Sosial-mədəni antropologiya sahəsində tədqiqatların perspektivləri Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ bölgəsinin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı ilə və bu inkişafda müasir Azərbaycan cəmiyyətinin etnik və mədəni xüsusiyyətlərinin rolu ilə şərtlənir. Dünyada aparılan bu istiqamətdəki tədqiqatlar belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, baş verən sosial-siyasi, iqtisadi dəyişikliklərin xarakteri müəyyən dərəcədə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrindəki etnomədəni xüsusiyyətlərlə şərtlənir. Bu xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və tədqiqi Azərbaycanın inkişafının strateji istiqamətlərinin işlənib hazırlanması üçün tutarlı elmi baza kimi çıxış edə bilər.
Əliağa MƏMMƏDLİ,
AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutu, Antropologiya elmləri doktoru, professor
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 19-07-2024 09:49 | Bölmə: Siyasət
Azərbaycanın Qarabağ bölgəsinin tarixinin və antropologiyasının öyrənilməsinə obyektiv yanaşma göstərir ki, Ermənistanın bu əraziyə iddiaları tamamilə əsassızdır və erməni milli şüurunda dərin kök salmış ekspansiya siyasətinin təzahürüdür. Təsadüfi deyil ki, Qarabağın dağlıq hissəsi, əsasən, XIX əsrin sonlarından, Qərbi Asiya və Qafqazın böyük bir ərazisinin mifik "Böyük Ermənistan" adı altında birləşdirilməsi ideyası irəli sürüldükdən sonra Ermənistanın iddia obyektinə çevrilib. Bu ideyanın güclənməsinə əsas təkan XIX əsrin əvvəllərində Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı olub. Eyni zamanda, Qarabağ istər əhalinin etnik tərkibinə, istərsə də dövlət mənsubiyyətinə görə həmişə Azərbaycan ərazisi olub və Ermənistanla heç bir əlaqəsi olmayıb.
Azərbaycan-Ermənistan münasibətlərində mühüm amillərdən biri bu iki xalqın birgə yaşadıqları bölgələrdə psixoloji uyğunluq dərəcəsidir. Həmişə bu münasibətlərdə böhranlı dövrlərdə qarşılıqlı dözümsüzlük artır. Bunu 1905-ci, 1918-1920-ci illərdə və təbii ki, bu gün iki xalq arasında münasibətlərin ən faciəli dövrləri sübut edir. Əvvəllər göstərildiyi kimi, azərbaycanlılarla ermənilər arasında münasibətlərdə ən kəskin dəyişikliklər Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalından sonra baş verib. Azərbaycanlılara qarşı açıq ayrı-seçkilik siyasəti, ermənilərin İran və Türkiyədən köçürülməsi hər iki xalq üçün iz buraxmadan keçə bilməzdi. Erməni intellektual elitasının səyləri ilə etnik miflər və qərəzlər yaradıldı ki, bu da münaqişə potensialını artırdı. Münasibətlərin bu xarakteri dəyərlər sistemində, sosial normalarda və mənəvi mədəniyyətdə nəzərəçarpacaq fərqlərlə möhkəmləndi.
Bura əlavə etmək lazımdır ki, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı İmperiyasında baş verən hadisələr erməni ideoloqlarının səyləri ilə məqsədli şəkildə Azərbaycan xalqının üzərinə proyeksiya edilmişdir. Erməni ənənəsi əslində azərbaycanlıları və türkləri bir xalq hesab edərək eyniləşdirir, baxmayaraq ki, onların qədim etnogenetik və dil əlaqələri nəzərə alınmaqla iki müstəqil etnosu təmsil etdikləri məlumdur. Xüsusilə "düşmən azərbaycanlı" obrazı erməni ictimaiyyəti arasında XX əsrin 70-80-ci illərində intensiv şəkildə formalaşmağa başladı. Z.Balayan, S.Xanzadyan, S.Kaputikyan və başqalarının əsərlərində ermənilərin həyatında baş verən bütün mənfi hadisələrdə azərbaycanlılara qarşı açıq nifrət təbliğ olunurdu. Artıq həmin illərdə ermənilər azərbaycanlılara qarşı açıq şəkildə döyüşə çağırılırdı. Beləliklə, Qarabağ müharibəsinin sosial-psixoloji əsası yarandılırdı.
Qarabağın işğal edilmiş torpaqlarının azad edilməsi Azərbaycan üçün, onun gələcəyi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu qələbənin siyasi, iqtisadi nəticələri Azərbaycanın bütün sahələrində inkişafı üçün böyük perspektivlər açır. Bu perspektivlər sırasında təbii, iqtisadi, tarixi, mədəni baxımdan zəngin olan Qarabağ bölgəsində otuz il bundan qabaq məcburən dayanmış elmi araşdırmaların bərpa edilməsi və onların nəticələrinin Qayıdış Proqramının əhəmiyyətli hissəsi olmasıdır.
Heç şübhəsiz, ilk növbədə Qarabağ əhalisinin etnomədəni xüsusiyyətlərinin tədqiqi davam etdirilməlidir. Bu çoxsahəli zəngin irsi hərtərəfli araşdırmadan, onun tarixini və perspektivlərini yüksək elmi səviyyədə tədqiq etmək və müəyyənləşdirmək qeyri-mümkündür. Burada xüsusi yük ənənəvi etnoqrafiyanın boynuna düşür. Azərbaycan etnoqraflarının bu sahədə mühüm nailiyyətlərini nəzərə almaqla yanaşı qarşıda duran vəzifələri də nəzərə çatdırmalıyıq. İlk növbədə Qarabağ əhalisinin ənənəvi təsərrüfat mədəniyyətinin tədqiqinin davam edilməsi, bu mədəniyyətin xüsusiyyətlərinə təsir edən tarixi, mədəni, ekoloji amillərin aşkar edilməsi, tarixən formalaşan etnoslararası münasibətlərdə təsərrüfat fəaliyyətin yerinin və rolunun müəyyənləşdirilməsi qarşımızda duran mühüm vəzifələrdəndir.
Azərbaycan alimlərinin etnoloji və antropoloji tədqiqatları bir daha sübüt edir ki, Azərbaycan xalqının zəngin və özünəməxsus mədəniyyəti sistemində yüksək inkişaf səviyyəsinə çatmış sahələrindən biri də sənətkarlıqdır. Azərbaycanın zəngin təbii xammal ehtiyatı, əkinçilik və maldarlıq məhsulları qədim zamanlardan başlayaraq, müxtəlif sənət sahələrinin meydana gəlməsi üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Bu baxımdan Qarabağ əhalisinin sənətkarlığın müxtəlif növlərində tarixən formalaşmış ənənələri mövcuddur ki, onların tədqiqinin davam etdirilməsi, bu ənənələrin formalaşmasında bu bölgədə qədim dövrlərdən yaşamış əhalinin mədəniyyəti ilə qırılmaz əlaqələrin müəyyən edilməsi vacib elmi problemlərdən hesab edilməlidir.
Etnologiyanın mühüm sahələrindən olan ailə-məişət münasibətlərinin yerli xüsusiyyətlərinin tədqiqi də Azərbaycan etnoloq və antropoloqlarının maraq dairəsinə daxil ola bilər. Şübhəsiz, Azərbaycan ailəsi də qədim zamanlardan bəri bəşəriyyət üçün səciyyəvi olan bu əsaslar üzərində qurulmuşdur. Tarixən mövcud olmuş ailə formaları, onların təkamülü, Azərbaycan ailələrinin quruluşu, onlarda mülkiyyət bölgüsü, ailədaxili qarşılıqlı münasibətlərin xüsusiyyətləri kimi problemlərin öyrənilməsini də etnoloqların əldə etdiyi mühüm nəticələr kimi qeyd etmək lazımdır. Qarabağ bölgəsində maraqlı elmi problemlərdən biri də məişət sahəsində tarixən mövcud olmuş etnoslararası münasibətlər sistemində davranış stereotipləri, mübadilə qaydalarının araşdırılmasıdır. Burada Azərbaycan xalqının başqa xalqlara münasibətdə tolerantlıq ənənələrinin tarixən formalaşması proseslərini izləmək həm elmi, həm də siyasi baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edə bilərdi.
Müxtəlif elmi sahələrdə olduğu kimi Qarabağda etnologiya, sosial-mədəni antropologiya sahəsində aparılacaq elmi tədqiqatların mühüm tədbiqi əhəmiyyəti var. Bu ilk növbədə sosial-mədəni antropologiyanın praktik sahədə zəngin tarixə malik olması və bu gündə də dünyanın müxtəlif ölkələrində geniş tədbiq olunması ilə şərtlənir. 1941-ci ildən etibarən ABŞ-da "Tətbiqi antropologiya" jurnalı nəşr olunur və bu jurnalda tətbiqi antropologiyanın nəzəri və praktiki məsələləri geniş müzakirə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, elmi ədəbiyyatda tətbiqi antropologiya həyatın müxtəlif sahələrində konkret praktiki məsələlərin həllinə yönəlmiş məlum antropoloji biliklərin tədbiq edilməsi ilə və ya xüsusi metodların işlənib hazırlanması ilə məşqul olan sahə kimi tanınır. Başqa sözlə, tədbiqi antropoloqlar öz fənlərinin bilik, bacarıq və yanaşmalarından istifadə edərək insan problemlərinin həllinə yardım etmək və dəyişikliyə səbəb olmaqla məşğuldurlar.
II Qarabağ savaşının nəticələri Azərbaycan xalqının milli özünüdərkedilməsi prosesində, kimlik hissinin daimi bərqərar olmasında mühüm bir mərhələnin başlanması kimi dəyərləndirilə bilər. Bu baxımdan sosial-mədəni antropoloqlar qarşısında elmi nöqteyi nəzərdən çox maraqlı, eyni zamanda mürəkkəb olan qeyd etdiyimiz məsələlərin araşdırılması vacib vəzifələrdən hesab olunmalıdır. Xüsusilə, Qarabağdan məcburi köçkün olan insanlar arasında milli özünüdərkedilməsində baş verən mümkün transformasiyalar, bu əhalinin müxtəlif yaş, sosial qrupları arasında bu transformasiyaların dərk edilməsinin öyrənilməsi, onların doğma torpaqlara qayıdışına, "yeni"-"kohnə" yaşayış yerlərinə adaptasiyasına (uyğunlaşmasına) uğurlu reallaşdırılması proqramlarının işlənib hazırlanmasına yardım edə bilər.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə bütün kənd, qəsəbə, şəhərlər tam dağılıb və bu da bərpa işlərinin uzunmüddətli və genişmiqyaslı olduğunu şərtləndirir. Amma eyni zamanda belə bir vəziyyət bərpa işlərinin yeni texnologiyaların tədbiq edilməsi ilə, memarlıq, infrastruktur, həyat təminatının müxtəlif sahələrinin yenidən qurulması ilə çox güman müşayiət olacaq. Burada xüsusilə ənənəvi mədəniyyətin müasir şəraitə uyğunlaşma prosesini qeyd etmək olar. Qeyd olunan mövzu həyat təminatı sistemində (məskunluq mühiti, təsərrüfat yönümləri, əməyə münasibət, qida mədəniyyəti) dəyişmə proseslərini və dünyaqavranmasını (inanclar, etnotarixi yaddaş, mərasimlər və ənənələr) əhatə edir. Bu baxımdan ənənəvi həyat tərzi, davranış stereotiplərilə innovasiyaların uzlaşması məsələsi xüsusilə diqqəti cəlb edir. İşğaldan azad olunan ərazilərə qayıdan insanların həyat ukladında (tərzində) dəyişikliklərin xarakterinin aşkar edilməsi, onların yeniliklərdən gözləntilərinin öyrənilməsi, bu proseslərlə etnik psixologiya arasında qarşılıqlı təsir dərəcəsinin araşdırılaraq üzə çıxarılması, təhlil edilməsi və bunların əsasında tövsiyələrin hazırlanması gələcək qayıdış proqramların işlənməsində istifadə oluna bilər.
Sosial-mədəni antropologiya sahəsində tədqiqatların perspektivləri Azərbaycanın, o cümlədən Qarabağ bölgəsinin sosial-iqtisadi və mədəni inkişafı ilə və bu inkişafda müasir Azərbaycan cəmiyyətinin etnik və mədəni xüsusiyyətlərinin rolu ilə şərtlənir. Dünyada aparılan bu istiqamətdəki tədqiqatlar belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, baş verən sosial-siyasi, iqtisadi dəyişikliklərin xarakteri müəyyən dərəcədə cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin müxtəlif sahələrindəki etnomədəni xüsusiyyətlərlə şərtlənir. Bu xüsusiyyətlərin müəyyənləşdirilməsi və tədqiqi Azərbaycanın inkişafının strateji istiqamətlərinin işlənib hazırlanması üçün tutarlı elmi baza kimi çıxış edə bilər.
Əliağa MƏMMƏDLİ,
AMEA Arxeologiya və Antropologiya İnstitutu, Antropologiya elmləri doktoru, professor
Yazı Azərbaycan Respublikasının Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun “Cənubi Qafqaza erməni köçü: xronikası, mahiyyəti” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
6-09-2024, 14:55
Viktor Orban: "Avropa Şurasının sədri kimi, Azərbaycanla strateji əməkdaşlığı dəstəkləyirik"
6-09-2024, 14:46
Zelenski tərəfdaşlarını Rusiya ilə münaqişəyə son qoymağa çağırır
6-09-2024, 13:07
ABŞ Müdafiə Kəşfiyyat İdarəsinin rəsmisi Bakıya gəlib
6-09-2024, 12:11
Peskov mətbuat üzərindəki senzuranı haqlı hesab edir
5-09-2024, 17:07
Fəzail Ağamalı: "Partiya sədri olmağa davam edəcəyəm"
5-09-2024, 11:47
Pənah Hüseyn partiyanın fəaliyyətini dayandırır: "Bu, bizim üçün yeganə çıxış yoludur"
5-09-2024, 11:39
Kəlbəcər yenidən atəşə tutulub
5-09-2024, 08:27
Makronu hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq istəyirlər
4-09-2024, 21:21
General: Ukrayna Qərbin məsləhəti olmadan da qalib gələ bilər
4-09-2024, 21:02
Naxçıvandakı mövqelərimiz atəşə tutulub
4-09-2024, 17:31
Ermənistan XİN: "Azərbaycanla kommunikasiya xəttini özəl mühafizə agentliyinin qoruyacağı istisna deyil"
4-09-2024, 16:50
Məzahir Pənahov: "Hansısa məntəqədə kütləvi bülleten atılıbsa..."
4-09-2024, 16:23
MSK üç dairə üzrə pozuntularla bağlı qərar qəbul edib
4-09-2024, 15:21
XİN: "Fransanın sərt səyahət xəbərdarlığını qətiyyətlə pisləyirik"
4-09-2024, 08:54
İsraildə hökumətə qarşı nümayişlər davam edir - Video
3-09-2024, 16:30
XİN: "Parlament seçkiləri qanunlara tam uyğun keçirilib"
3-09-2024, 15:16
Ərdoğan Azərbaycan nümayəndə heyətini qəbul edib
3-09-2024, 13:03
Həbsdəki sabiq deputat müalicə müəssisəsinə köçürülüb
3-09-2024, 11:03
Sədr müavini partiyadan istefa verib
3-09-2024, 10:10
Seçki: partiya sədrləri nə qədər səs toplayıb?
3-09-2024, 08:02
İran tezliklə Rusiyaya ballistik raketlər verəcək
3-09-2024, 00:52
Türkiyədə ABŞ əsgərinin başına çuval keçirilib - Partiya sədri qisas mesajı verib, səfirlik isə...
2-09-2024, 11:59
Ceyhun Bayramov Serbiyanın xarici işlər naziri ilə görüşüb
2-09-2024, 10:31
MDB PA: "Seçkilər demokratik prinsiplərə uyğun keçirilib"
2-09-2024, 09:55
Böyük Quruluş Partiyası seçkilərlə bağlı bəyanat yayıb
2-09-2024, 07:59
Putin Ukraynadakı faciənin əsas səbəbini açıqlayıb
2-09-2024, 07:47
Ağ ev uşaq və narkotik alverində ittiham olunur
1-09-2024, 16:31
Parlament seçkiləri: seçici fəallığı açıqlanıb - Yenilənib
1-09-2024, 14:58
Prezident Administrasiyasının rəhbəri səs verib
1-09-2024, 08:46
Xankəndi və Naxçıvanda səsvermə başlayıb
30-08-2024, 17:54
Ruslar Xarkov şəhərini bombalayır, ölənlər var
30-08-2024, 16:27
Elçin Mirzəbəyli Ağsu Mədəniyyət Evində seçicilərlə görüşüb - Fotolar
30-08-2024, 13:10
Xarici İşlər Nazirliyi itkinlərlə bağlı açıqlama yayıb
30-08-2024, 10:53
Partiya sədri izləyicisini təhqir edib: "Sən korsan, nankor adamsan"
30-08-2024, 09:13
İran Türkiyə-İraq münasibətlərini gərginləşdirməyə çalışır - Foto
30-08-2024, 08:46
Səfir: “Durovun həbsi söz azadlığına böyük zərbədir”
29-08-2024, 17:55
Parlament seçkisi: nəticələr nə vaxt elan olunacaq?
29-08-2024, 16:09
Azay Quliyev rəqibini hədələyir, deputatlığa namizəd dövlət başçısına müraciət edib
29-08-2024, 12:07
Gürcüstanda “Xarici təsirin şəffaflığı haqqında” qanunun ləğvi ilə bağlı iddialara baxılır
29-08-2024, 09:48
Müxalifət hökuməti devirməyə hazırlaşır
28-08-2024, 10:28
Avropa Məhkəməsi Hüseyn Abdullayevlə bağlı qərar verib
28-08-2024, 10:14
General baş naziri, müdafiə nazirini və qərargah rəisini ittiham edir
28-08-2024, 07:49
Tramp yeni ittiham aktını seçkiyə müdaxilə hesab edir
27-08-2024, 16:49
Elçin Mirzəbəyli seçicilərlə görüşlərini davam etdirir - Fotolar
27-08-2024, 16:12
MSK Nəsiman Yaqublu ilə bağlı qərar verib
27-08-2024, 12:50
Azərbaycan-Özbəkistan Ekspert Şurası yaradılıb
Deputatlığa namizəd Milli Məclisdə təmsil etmək istədiyi bölgənin problemlərinin təsnifatını artıq ağlına yazıb və işə nədən başlayacağını sıralayıb
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
“Tənha insanın monoloqu”nun ssenari müəllifi və rejissoru deyir ki, kinomuzu yaşatmaq və irəli aparmaq üçün film istehsalını artırmalı və onun bazarını düşünməliyik
Mirəli Sarızadə: “Gənc yaşımda arzum həyata keçdi, inşallah, yeni mövsümdə teatrımızın səhnəsində də Məcnun obrazı ilə tamaşaçılar qarşısına çıxacam”
Zamanla özünü kəşf edən Aygün Fətullayeva hər premyeradan sonra suallara cavab axtarır
