Professor: “Cənubi Qafqaz artıq Rusiyanın “arxa bağçası” kimi görünə bilməz”
Tarix: 10-07-2023 13:28 | Bölmə: Siyasət
Professor: “Cənubi Qafqaz artıq Rusiyanın “arxa bağçası” kimi görünə bilməz”

Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında üç günlük danışıqların əsası may ayında qoyulub. Sonuncu görüşlə “Sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin bərqərar olunmasına dair ikitərəfli saziş” layihəsinin əlavə maddələri ilə bağlı tərəflər arasında razılığın əldə olunduğu açıqlanıb. Görüş konkret irəliləyişləri göstərmək baxımından əhəmiyyətlidir.

Reyting.az
xəbər verir ki, bunu professor Yıldız Deveçi Bozkuş Azərbaycan və Ermənistan arasında son görüşdə əlavə maddələri razılaşdırılan “Sülhün və dövlətlərarası münasibətlərin qurulmasına dair ikitərəfli saziş”in tərəflərə, eləcə də Türkiyə və qlobal aktyorlara əhəmiyyətini təhlil edərkən deyib.

Professor əsas diqqəti iyunun 27-29-da ABŞ-ın Virciniya ştatında Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirlərinin mühüm görüşünə yönəldib.

Yıldız Deveci Bozkuş bildirib ki, imzalanan saziş həm də Rusiyanın regiondakı tarixi əlaqələrinin və gücünün sarsılmağa başladığının mühüm siqnalı kimi qiymətləndirilir:

“Qarabağ müharibəsindən sonra Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin tərəflər arasında davamlı sülhə nail ola bilməməsi Azərbaycanla Ermənistan arasında ciddi problemlər yaradıb. Bundan əlavə, Ukrayna müharibəsindən sarsılan Rusiya prezidenti Vladimir Putinin imici və nəhayət, Rusiyanın muzdlu qruplaşması “Vaqner”in Moskvaya doğru irəliləməsi ABŞ və Qərb dünyasının regionda fəal rol oynamasına mühüm fürsət yaradıb. Bu səbəbdən də mümkün razılaşma həm tərəflər arasında davamlı sülhün təmin edilməsi baxımından, həm də Rusiyaya verdiyi mesajlar baxımından kritik əhəmiyyətə malikdir. Müqavilə Cənubi Qafqazın son zamanlar artan strateji əhəmiyyətindən xəbər verir və bu region artıq Rusiyanın “arxa bağçası” kimi görünə bilməz”.

Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin ABŞ, Rusiya və Çin üçün əhəmiyyətinə gəldikdə professor əlavə edib ki, bu razılaşma ABŞ-ın bölgədə mühüm addımlar atmaq üçün səy göstərdiyini və Qarabağ müharibəsində prosesdən kənarda qalmanın yaratdığı narahatlığa görə irəliləyiş əldə etdiyini göstərmək baxımından əhəmiyyətlidir:

“Məlumdur ki, ABŞ kimi Qərb dünyasında da bu istiqamətdə ciddi səylər göstərilir və tez-tez görüşlər keçirilir. Hətta demək olar ki, ABŞ, Qərb və Rusiya arasında danışıqlar adi hala çevrilib. Nəhayət, may ayında tərəflərin Vaşinqtonda görüşündən sonra mayın sonunda Rusiyanın rəhbərliyi ilə cavab görüşü keçirilib. Bu səbəbdən sözügedən razılaşmanın ABŞ və Rusiya arasında bəzi qarşılıqlı mesajları ehtiva etdiyini söyləmək olar. Çünki Qarabağın işğaldan azad edilməsi ilə ABŞ-ın sülhsevər siyasəti arasında uyğunluq gözə çarpmağa başladı”.

Professorun fikrincə, “Vaqner” üsyanının Rusiyanın əlini zəiflətdiyi bir vaxtda ABŞ-ın bölgə ilə yaxından maraqlanması Putinə mesajdır: “Demək olar ki, ABŞ administrasiyası region ölkələrinə Putinin bölgəyə gətirə bilmədiyi daimi sülhü gətirəcəyinə söz verib. Bundan əlavə, ABŞ üçtərəfli razılaşma ilə bölgədə Rusiya, Çin və İrana mesaj verməyə çalışır. ABŞ-ın bu münasibətilə yeni dövrdə “Bir kəmər - bir yol layihəsi” ilə üzünü bu bölgəyə çevirən və Qafqaz ölkələrini bu layihəyə daxil edən İran və Çinə qarşı mesaj verdiyi görünür. Çin xüsusilə Azərbaycanın enerji ehtiyatlarından, Gürcüstan və Ermənistanın yerləşdiyi yerdən və bu regionun “Bir kəmər - bir yol layihəsi” üçün həyati əhəmiyyətindən xəbərdardır. ABŞ isə xüsusilə “Orta Dəhliz”də yerləşən bir ölkə kimi Türkiyənin strateji mövqeyinin fərqindədir və bölgədə qütbləşmə siyasəti aparır. Beləliklə, ABŞ sülh müqavilələri ilə Cənubi Qafqaz dövlətlərini öz tərəfinə çəkmək üçün ehtiyatlı davranır. Bu vəziyyət Cənubi Qafqazda dinamikanın nə dərəcədə həssas olduğunu, Ukrayna müharibəsi və bir çox qlobal hadisələrin “kəpənək effekti” yaradaraq bu regiona birbaşa və dolayısı ilə nə dərəcədə təsir edə biləcəyini də ortaya qoyur”.

Professor xatırladıb ki, 44 günlük Qarabağ müharibəsindən sonra Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərində yeni dövr başlayıb və Şuşa Bəyannaməsi ilə bu əlaqələr tarixi zirvəyə çatdırılıb:

“Şuşa Bəyannaməsi iki ölkə arasında hərbi, təhsil, mədəniyyət, ticarət, müdafiə və bir çox digər sahələrdə əlaqələrdə həm əməkdaşlığı, həm də müttəfiqliyi özündə ehtiva etdiyi üçün kritik və strateji əhəmiyyət kəsb edir. Bu səbəbdən ABŞ həm Türkiyənin Cənubi Qafqazda yeni dövrdə artan əhəmiyyətini diqqətlə izləyir, həm də Rusiyanın regionda gücünü zəiflətmək üçün Cənubi Qafqaz dövlətləri ilə yaxından maraqlanır. Türkiyə və Azərbaycanın Şuşa Bəyannaməsi ilə artan strateji müttəfiqliyi də ABŞ-ı dərindən narahat edir. Çünki ABŞ regionda bir NATO ölkəsi olaraq Türkiyənin ABŞ-dan müstəqil hərəkət etməkdənsə, onun yanında olmasını istəyir. ABŞ da NATO ölkələri vasitəsilə Çin, Rusiya və İrana qarşı Qafqazda geniş ittifaq yaratmağa çalışır və bu ittifaqı genişləndirmək və gücləndirmək məqsədi ilə hərəkət edən Türkiyəni də öz yanında görmək istəyir.

Türkiyə isə ABŞ-ın başçılıq etdiyi ittifaqda yer almaqdansa, bölgə ilə tarixi, mədəni və siyasi əlaqələri sayəsində öz siyasi qərarları çərçivəsində müstəqil addımlar atmaq niyyətindədir. Bu səbəbdən də Ermənistanla normallaşma haqqında öz fikrini ifadə edir”.

Bozkuş sonda əlavə edib ki, ABŞ və Qərb dünyasının iştirak etdiyi Sürix protokollarının keçmişdə həyata keçirilə bilmədiyini nəzərə alsaq, bu qərarın nə qədər doğru olduğunu unutmaq olmaz:

“Bununla belə, qlobal miqyasda baş verən bəzi hadisələr Türkiyə-Ermənistan münasibətlərində hələ də əsas rol oynayır. Qarabağ müharibəsindən sonra Türkiyənin təkcə Azərbaycanla deyil, türk dünyası ilə əlaqələrində də mühüm addımlar atılıb və bu, Zəngəzur dəhlizi aıldıqdan sonra Türkiyə ilə əlaqələr baxımından daha yüksək səviyyəyə qalxacaq”.

E. KAMAL
Reyting.az






Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}