10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Putin və Ərdoğan Azərbaycan-Ermənistan məsələsini nəzərdən qaçırmayacaqlar
Tarix: 07-02-2024 15:10 | Bölmə: Slayd
Putin və Ərdoğan Azərbaycan-Ermənistan məsələsini nəzərdən qaçırmayacaqlar

Rusiya prezidenti Vladimir Putinin fevral ayına planlaşdırılan Türkiyə səfəri hələ başlamazdan əvvəl beynəlxalq siyasətdə əsas hadisələrdən birinə çevrilib.

Yaxın vaxtlara qədər Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Rusiya lideri ilə görüşlərin tezliyinə görə Belarusun dövlət başçısı Aleksandr Lukaşenkodan geri qalmırdı. Türkiyənin NATO ölkəsi, Belarusun isə Rusiya ilə hərbi-siyasi və iqtisadi ittifaqda olmasına baxmayaraq.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

“Xüsusi hərbi əməliyyat” başlayandan sonra Türkiyə lideri “Batka”dan (Lukaşenko-red.) geri qalmağa başladı. Səbəblər aydındır. Bir tərəfdən, müharibə şəraitində onsuz da yüksək təhlükəsizlik tələbləri böyük ölçüdə artdı, digər tərəfdən isə Ankara üçün bir tərəfdən Qərb və Ukrayna, digər tərəfdən Rusiya arasında seçim etmək asan deyil.

Lakin Ərdoğan və Lukaşenkonu hələ də birləşdirən Ukrayna böhranının həlli cəhdləri üçün ilk platforma kimi Minsk və İstanbulun olmasıdır.

NATO üzvlüyü və Qərbdən iqtisadi asılılığı ilə bağlı çətin vəziyyətinə baxmayaraq, Rəcəb Tayyib Ərdoğan Rusiya prezidenti ilə görüşmək fürsəti tapıb.

Ötən ilin sentyabrında o, özü Soçiyə gəlmişdi. Sonra o, “taxıl sövdələşməsi” ilə bağlı razılığa gələ bilmədi, Ukrayna üzrə vasitəçilik də “əks-hücum” ətrafında yaranan hay-küyə görə donduruldu. Lakin qaz qovşağı ilə bağlı qərarlar qəbul edildi və “taxıl müqaviləsi”nə alternativlər müzakirə olundu. Ticarət və enerji sahələrində birgə layihələr nəinki toxunulmaz qaldı, həm də həcmcə artdı. Ticarət dövriyyəsi 60 milyard dollardan çox olub və Rusiya qüvvələri tərəfindən Sinopda daha bir türk atom elektrik stansiyasının tikintisi perspektivi qarşıda görünürdü.

Türkiyə “çoxvektorlu”ya sadiq qalmağa çalışsa da, ölkələrimiz arasında münasibətlər çox vaxt hadisələrin məcmusundan və onların kontekstindən təsirlənir.

Biz 2020-ci ilin martında Suriya ilə bağlı gərgin danışıqları xatırlayırıq, o zaman prezidentlərin arxasında “Balkanları keçmək” heykəlcikləri parıldadı və bu, xatirəsi Ərdoğan üçün müqəddəs olan Osmanlı İmperiyasının məğlubiyyətini xatırladır. Bu və ya digər prezidentin danışıqlara gecikməsini də xatırlamaq olar. Gülməli məqamlar da olub və yəqin ki, ən yadda qalanı Putinin MAKS-2019 aviaşousunda həmkarını dondurma ilə rəftar etməsidir.

Ölkələrimizin özəlliyi ondan ibarətdir ki, onların hər ikisinin Qafqazın, Balkanların, Yaxın Şərqin, Aralıq dənizinin və Qara dənizin qonşu regionlarında tarixi və geosiyasi ambisiyaları var. Təkcə bu münaqişələrə səbəb ola bilər ki, ölkələr Suriyada bunu ən aydın şəkildə hiss edirlər. Və bu ambisiyaların üstündə daha bir mühüm dəyişən var - Türkiyənin NATO tərəfdaşları ilə münasibətləri.

Soçi görüşündə olduğu kimi, Qərb faktoru da müəyyən neqativlik gətirə bilər. Soçidən iki ay əvvəl Ərdoğan İsveçin NATO-ya daxil olmasına icazə verdi, Ukraynanın NATO-ya daxil olması üçün lobbiçilik etdi və Rusiyada qadağan olunmuş (Rusiya Federasiyasında fəaliyyəti qadağan olunmuş təşkilat) “Azov” silahlılarının sonuncu qruplaşmasını təhvil verdi.

Bu dəfə Türkiyə tərəfdən də “hədiyyələr” gəlib.

Türkiyənin hakim partiyası İsveçin NATO-ya daxil olmasını ratifikasiya etdi və dərhal Qərblə müəyyən yaxınlaşma yarandı. Ötən həftə Avropa İttifaqı (Aİ) iki addım irəli atdı: o, Türkiyəni Mərkəzi Asiyadan nəqliyyat dəhlizinə dəvət etdi və xarici işlər nazirləri səviyyəsində Ankara ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq niyyətini açıqladı.

Qərb sərmayəsindən və ticarətindən asılı olan Türkiyənin Avropa və Amerika siyasi elitaları ilə normal münasibətlərə ehtiyacı var: onlar əlverişli investisiya mühiti yaradırlar. Beynəlxalq reytinq agentlikləri “Standard & Poor's” (S&P) və “Moody's” Türkiyənin kredit reytinqini "stabil"dən "müsbət"ə yüksəldib və ilin sonuna qədər inflyasiyanın 65 faizdən 45 faizə düşəcəyini gözləyir.

Amerikalılar da müsbət siqnallar verir, bu gün və ya sabah F-16 qırıcılarını təhvil verəcəklərini və müəyyən şərtlər daxilində Türkiyəni F-35 inkişaf proqramına qaytaracaqlarını vəd edirlər.

Aİ və ABŞ ilə müsbət münasibətlər, şübhəsiz ki, böhran içində olan Türkiyə üçün vacibdir. Lakin təcrübənin göstərdiyi kimi, Qərbə doğru sürüklənmə “Qərbə dönüş”lə nəticələnmir və müxtəlif “xoşagəlməz şeylər” Dolmabağça ilə Kreml arasında müsbət balansı poza bilməyəcək.

Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun sözlərinə görə, Soçi görüşündə iki lider ukraynalı yaraqlıların Kiyevə köçürülməsi ilə bağlı “həssas mövzu”nu belə müzakirə etməyiblər. Prezidentlər nüvə stansiyaları, qaz boruları və Türkiyədə üyüdüləcək və oradan Afrikanın yoxsul ölkələrinə göndəriləcək 1 milyon ton taxılın tədarükü kimi müsbət mövzulara diqqət çəkiblər. Türkiyəni çox narahat edən mübahisəli taxıl dəhlizi mövzusunda Ərdoğan hətta Rusiyanın sövdələşmədən çıxmasının səbəblərini də anladığını bildirib.

Son təkbətək görüşdə qeyd olunan mövzular bu gün də aktuallığını qoruyur.

Ərdoğan “taxıl sövdələşməsi” mövzusunu yenidən gündəmə gətirməyə çalışacaq, ən azı Qətərdən maliyyə alaraq Rusiya məhsullarının ixracı üçün alternativ planın həyata keçirilməsinə çalışacaq. Sinopda yeni atom elektrik stansiyasının tikintisi ilə bağlı konkret təfərrüatlar mümkündür. Ticarət məsələsində isə Qərbin sanksiyalarını aradan qaldırmaq və qarşılıqlı ödənişlər, o cümlədən rubl və lirədən istifadə etməklə mexanizmlərin işlənib hazırlanması vacibdir.

Geosiyasət də yaddan çıxmayacaq.

Putin və Ərdoğan Ermənistan və Azərbaycan mövzusunu nəzərdən qaçırmayacaqlar. Həm Rusiya, həm də Türkiyə sərhədlərinin normallaşmasını istəyir və NATO-nu içəri buraxmaq niyyətində deyil.

Yaxın Şərq mövzusu da çox aktualdır. Həm Türkiyə, həm də Rusiya Fələstin dövlətinin yaradılmasını dəstəkləyir və husilər, İran, ABŞ və İngiltərənin iştirakı ilə hərbi əməliyyatların genişlənməsindən narahatdırlar.

Ukrayna Rusiya üçün ən vacib və maraqlı mövzu olaraq qalır.

Ərdoğan media vasitəsilə Ankaranın vasitəçilik missiyasına qayıtmasını artıq bir neçə dəfə sınaqdan keçirib. Türkiyəli jurnalistlər liderlərinin yeni təklifi haqda yazıblar. Bu, həqiqətən, şayiələrdən daha çox şeydir. Bir ay əvvəl Ərdoğan özü Zelenskiyə vasitəçilik təklif etdi və bundan sonra Putinin xüsusi əməliyyatı “mümkün qədər tez” başa çatdırmaq niyyətində olduğunu söylədi. Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakov Ukraynanın danışıqların əsas mövzularından birinə çevriləcəyini təsdiqləyib.

Beləliklə, əminliklə deyə bilərik ki, prezidentlərin qarşıdakı görüşü sadəcə cavab qonaq səfəri deyil, baxmayaraq ki, Putinin xaricə, xüsusən də NATO ölkəsinə hər hansı səfəri sensasiyadır. Putin və Ərdoğanın müzakirə edəcəyi və qərar verəcəyi çox şey var.

Qərbin Türkiyəyə necə təzyiq göstərdiyinə və əməliyyatlar meydanında Ukrayna Silahlı Qüvvələri üçün işlərin necə pis getdiyinə baxsaq, danışıqların nəticələri böyük intriqa doğurur.

Ərdoğan böyük ehtimalla Qərbin təzyiqinin öhdəsindən gələcək. O, Avropa və ABŞ-a göz vuraraq, rəqiblərinə yaxınlaşır. Ərdoğan bu yaxınlarda iranlı həmkarı İbrahim Rəisi ilə görüşüb və kürd separatizminə eyham vuraraq terrorla mübarizə aparmağa razılaşıb. Körfəz ölkələri ilə əlaqələr fəal şəkildə inkişaf etdirilir. Hətta Suriyada Bəşər Əsədin tanınması ilə bağlı eyhamlar var.

Lakin vasitəçilik missiyası ilə hər şey daha mürəkkəbdir.

Türkiyə liderinin tək istəyi yetərli deyil. Qərb Ukraynanı silahla doldurmaqdan əl çəkmir və “müharibə müstəvisində” irəliləyir. Buna baxmayaraq, hər halda Ərdoğan Putinlə görüşü Türkiyənin müharibəni bitirmək səylərində yeni bir addım kimi təqdim edəcək. Moskva nizamlanma ilə bağlı illüziyaları olmasa da, yenə də Türkiyənin hərəkətlərini faydalı hesab edir. Putinin İstanbul danışıqlarını “sıçrayış” adlandırması təsadüfi deyil.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər