23:47 / 07-06-2023
Messi karyerasını ABŞ-da davam etdirəcək
22:16 / 07-06-2023
Xocavənd və Şuşa istiqamətlərində mövqelərimiz atəşə tutulub
19:58 / 07-06-2023
Türkiyə parlamentinin spikeri seçilib - Yenilənib
18:36 / 07-06-2023
Zaxarova Qriqoryanı mövqeyini müəyyənləşdirməyə çağırıb
18:04 / 07-06-2023
15 dövlət əmlakı özəlləşdirilib
17:51 / 07-06-2023
Paşinyan: “Komissiyanın iclasında irəliləyiş əldə olunub”
17:48 / 07-06-2023
Azərbaycana bu ölkələrdən quş məhsullarının idxalına müvəqqəti məhdudiyyət qoyulub
17:21 / 07-06-2023
Bolqarıstanda 4,7 bal gücündə zəlzələ baş verib
17:20 / 07-06-2023
Macarıstanın müdafiə naziri Bakıda hərbi hissəsində olub
17:16 / 07-06-2023
Əli Əsədov Rusiyada işgüzar səfərdədir
17:11 / 07-06-2023
Modul tipli beton bomba sığınacaqları istehsal olunur
16:58 / 07-06-2023
Sərdar Cəlaloğlu: “İranda müayinə və müalicə...”
16:50 / 07-06-2023
"Qalatasaray" baş məşqçinin müqavilə müddətini uzadıb - Foto
16:48 / 07-06-2023
Səfir: “Gürcüstan Avropa İttifaqına namizəd statusu almalıdır”
16:34 / 07-06-2023
PFL prezidenti: "Superkuboku keçirməmək qərarına gəldik"
16:29 / 07-06-2023
Ukraynalı diversantlar terror aktı törədib, zərərçəkənlər var
16:11 / 07-06-2023
Dövlət orqanlarında vəzifələrin siyahısı genişləndirilib
16:08 / 07-06-2023
Vanqanın qorxulu proqnozları reallaşır?
14:59 / 07-06-2023
"Sumqayıt" klubu yeni qapıçı ilə anlaşıb
14:41 / 07-06-2023
Prezident ştatdankənar konsul haqqında əsasnaməyə dəyişiklik edib
14:36 / 07-06-2023
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin vəzifələri artırılıb
14:23 / 07-06-2023
ABŞ Azərbaycan vətəndaşları üçün viza rüsumunu artırıb
13:41 / 07-06-2023
Azərbaycanlılara aid qəbir daşları ermənilərin yaşadığı evdə aşkar edilib - Fotolar
13:22 / 07-06-2023
İran Azərbaycanda mühasirəni necə yarmaq istəyir?
13:10 / 07-06-2023
Ukrayna müdafiəçiləri cinahlarda irəliləyir
12:59 / 07-06-2023
ABŞ: “Rusların məqsədi Ukrayna Baş Qərargahının bəzi planlarını pozmaq olub”
12:58 / 07-06-2023
Sabah yağış yağacaq
12:37 / 07-06-2023
Boradigahda internet problemi: sakinlər nazirə müraciət edib
10:03 / 03-06-2023
Azərbaycanın bərpa olunan enerji potensialı müzakirə edilib - Foto
09:48 / 03-06-2023
Beynəlxalq Olimpiya Komitəsinin rəhbəri Bakıya gəlib
15:40 / 03-06-2023
Məcburi köçkünlərə Bakıda verilən evlər alınacaq?
09:39 / 03-06-2023
Hindistandakı qatar qəzasında 288 nəfər ölüb
10:59 / 03-06-2023
Deputatlar daha 14 qanuna dəyişiklik edəcək
00:21 / 04-06-2023
Ərdoğan yeni nazirlərin adını açıqlayıb - Siyahı
18:28 / 03-06-2023
İlham Əliyev və xanımı Türkiyədə səfərdədir - (Yenilənib)
18:02 / 03-06-2023
İlham İsmayıl: “Əsas hədəfimiz Qarabağ olmalıdır, sülh müqaviləsi yox” - Müsahibə
12:42 / 05-06-2023
Türkiyə hökumətinin əsas hədəfi "fiskal intizam” olacaq
12:39 / 04-06-2023
Müğənninin 120 min manatdan çox pulunu qaytarmırlar
13:02 / 03-06-2023
İran Azərbaycan vətəndaşlarını şərləyir
Azərbaycanın xarici borcu nə qədərdir? - Araşdırma
Tarix: 24-03-2023 22:33 | Bölmə: İqtisadiyyat / Araşdırma
“Azadlıq” radiosunun Azərbaycanın xarici borcu ilə bağlı hazırladığı videosüjetdə bildirilir ki, Azərbaycan son illərdə xarici borclar almaqla ölkənin borc yükünü artırır. Hökumət hər dəfə xaricdən borc alanda vətəndaşın ayağına yazılan məbləğ də artır. Qeyd edilir ki, hazırda adambaşına 655 dollar, yəni 1113.5 AZN xarici borc düşür. Bu, 2023-cü il yanvarın 1-nə olan göstəricidir.
İddia olunur ki, Azərbaycan qarşıdakı illərdə xarici borclanmanı artıracaq və 2030-cu ilə kimi 40-50 milyard dollar borc götürülməsi planlaşdırılır.
Reyting.az xəbər verir ki, faktyoxla Lab. bu iddiaların doğru olub-olmamasını araşdırıb.
Ölkəmizdə 2023-cü il yanvarın 1-nə olan rəqəmə əsasən, xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 8,6 faiz təşkil edib. 2018-ci ildə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” sənədinin icrası sayəsində xarici borcun əhəmiyyətli şəkildə azaldılmasına nail olunub. 5 il əvvəl xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 20,3 faiz təşkil etdiyi halda hazırda bu rəqəm 2,5 dəfə azaldılaraq 8,6 faizə salınıb. Hazırda xarici borcun məbləği təxminən 6,7 milyard dollar təşkil edir, Bu, adambaşına (6,7 milyard : 10,2 milyon nəfər = 656 ) 656 dollar deməkdir.
“Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiyanın 2022–2025-ci illər üzrə yenilənməsi çərçivəsi” sənədində isə xarici borcun (Strategiya çərçivəsi. Səh 17) qarşıdakı illər üzrə 7-7,1 milyard dollardan yuxarı olmaması hədəflənib. Belə ki, 2023-cü ildə xarici borcun ÜDM-də nisbətinin 11,1%, 2024-cü ildə 11%, 2025-ci ildə isə 10,7 % nisbətində olması müəyyən edilib. Bu o deməkdir ki, borc növbəti illərdə həm xarici valyuta ifadəsi ilə, həm də faiz göstərici ilə azalacaqdır.
Həmin sənəddə o da qeyd ounur ki, xarici dövlət borcunun 2025-ci ilin sonunda 7,1 milyard ABŞ dolları məbləğində və ya ÜDM-in 10,7 faizi həcmində saxlanılması ilə bağlı strateji məqsədlər 2025-ci ildən sonra da milli hədəf kimi diqqətdə saxlanılacaq, 2025-2030-cu illərdə xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin 10%-dən aşağı salınmasına nail olunacaqdır.
Həmçinin, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” sənədində (“Prioritet 1.2. Daxili və xarici təsirlərə dayanıqlıq”) xarici dövlət borcunun dayanıqlıq səviyyəsinin qorunması, dövlət şirkətlərinin borclanmalarına nəzarət gücləndirilməsi və bu əsaslarda dövlət və kvazi-dövlət borcunun idarəedilməsinin təşkili başlıca istiqamətlərdən biridir.
“Azadlıq” radiosunun Azərbaycan Prezidentinin Almaniya iş adamları ilə görüşdə borcla bağlı səsləndirdiyi fikirləri konteksdən çıxararaq ölkəmizin yaxın onillikdə 40-50 milyard dollar xarici borc götürməsi barədə təqdimatı isə savadsızlığın göstəricisi və spekulyasiya nümunəsidir. Prezident İlham Əliyev həmin görüşdə bildirib ki, biz xarici borcumuzu azaltmışıq və 2023-cü il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, bu, ÜDM-in 10 faizindən aşağı olub. Sitat: “Biz nisbətən bu yaxınlarda qəbul edilmiş 2030-cu il strategiyasına əsasən ölkəmizin qarşısında duran strateji hədəflərimiz üçün borc alacağıq və bu strategiyanın həyata keçirilməsi üçün toplayacağımız minimal məbləğ 40-50 milyard ABŞ dolları olacaq. Başqa sözlə, texnoloji keçidlə əlaqəli məsələlərlə bağlı borc almağa davam edəcəyik, eyni zamanda, gələcək iqtisadi planlarımızı əsas etibarilə öz ehtiyatlarımıza əsaslanaraq quracağıq”.
Söhbət “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”dən gedir, həmin strategiyanın həyata keçirilməsi üçün toplanacaq minimal 40-50 milyard dollar məbləğində vəsait dedikdə xarici borc deyil, ölkəmizin özünün milli gəlir resursları, texnoloji proqramların icrası üçün büdcə və özəl investisiyaları, dövlət vəsaitləri, büdcədən ayrılan daxili borclar və s. nəzərdə tutulur. Həmin texnoloji keçidə il ərzində təkcə büdcədən 4-5 milyard manat dövlət investisiyaları nəzərdə tutulur.
Sözsüz ki, Azərbaycan həmin strategiyaya əsasən, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı və bir neçə başqa beynəlxalq maliyyə institutları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində texnoloji layihələr üçün borc kreditləri də cəlb edəcək. Borc strategiyasına əsasən, hər il təxminən 1 milyard manat borc alınması nəzərdə tutulur, məsələn 2022-ci ildə bu rəqəm 976,3 milyon manat təşkil edib.
Hər il 1 milyard manat borcun qaytarılmasını nəzərə alsaq, borclanma tam mütənasiblik təşkil edir və qarşıdakı illərdə borcun həcmi sabit qalacaq, üstəlik azalacaq. Yuxarıda da vurğuladıq ki, “Milli Prioritetlər” sənədində xarici dövlət borcunun dayanıqlı səviyyəsi qorunması başlıca məqsədlərdən biridir. Ona görə də, Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər 40-50 milyard dollar xarici borc götürəcəyinə və adambaşına düşən borcun artacağına dair iddiaların heç bir əsası yoxdur.
BMT-nin proqnozlarına görə, 2030-cu ildə Azərbaycan əhalisinin sayı 10,68 milyon nəfərə çatacaq.
Azərbaycanda 2030-cu ilə qədər xarici borcun isə təxminən 7 milyard dollar həcmində saxlanılması nəzərdə tutulur. Bu o deməkdir ki, həmin dövrdə adambaşına düşən xarici borc (7 milyard:10,68 milyon nəfər = 654 dolar) 654 dollar olacaq, indikindən də az. Nəzərə alsaq ki, 2030-cu ildə əhalinin gəlirləri, orta aylıq əməkhaqqı xeyli artacaq və nisbi dəyər etibarilə adambaşına düşən borcun dəyəri də ən azı 2 dəfə azalacaq.
Bütün bu qeyd etdiklərimizdən sonra region və dünya ölkələrində xarici borcun vəziyyəti, mövcud statistika və s. göstəricilərə nəzər yetirərək Azərbaycan və digər dövlətlər arasındakı fərqə baxaq.
Qeyd edək ki, borc parametrləri ilə bağlı dəyərləndirmə Dünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu və digər aparıcı maliyyə institutlarının kriteriyalarına əsasən müəyyən edilir. Beynəlxalq fiskal qaydalara əsasən, borcun təhlükəli olmasını müəyyən edən bir neçə mühüm faktor mövcuddur.
Birincisi, borcun ÜDM-ə nisbətidir. Dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 50%-dən yuxarı olduqda təhlükəli, 60%-dan yüksək olduqda isə daha təhlükəli hədd hesab edilir.
Dünya ölkələrinin əksəriyyətində xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 40 %-dən yüksəkdir. Dünyada çox az ölkə var ki, borcun ÜDM-ə nisbəti 10 %-dən aşağıdır. Onların sırasında Azərbaycanın dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinə görə, ən yaxşı vəziyyətdə olan ölkələr sırasındadır.
Müqayisə üçün qeyd edək ki, Azərbaycanın yerləşdiyi region dövlətlərində, MDB məkanı və digər ölkələrdə xarici dövlət borcu ÜDM-in 40 faizindən çoxdur. Cənubi Qafqaz ölkələrindən Gürcüstanda xarici borc 25 milyard dolar olmaqla ÜDM-in 38 faizinə, Ermənistanda isə 10,6 milyard dollar olmaqla ÜDM-in 51-52 faizinə bərabərdir.
Adambaşına düşən xarici borc Gürcüstanda (25 milyard: 3,7 milyon nəfər=6,7 min) 6,7 min dollar, Ermənistanda (10,8 milyard: 2,9 milyon = 3,8 ) 3,8 min dollar təşkil edir. Yuxarıda vurğuladıq ki, Azərbaycanın adambaşına düşən xarici borcu 656 dollardır. Yəni, Cənubi Qafqazda adambaşına düşən ümumi 11,1 min dollar xarici borcun cəmi 6,7 %-i Azərbaycanın payına, qalan 93,3 faizi iki ölkənin payına düşür.
Müqayisənin bu məqamında Ermənistanın dövlət borcunun hər il sürətlə artmasını da vurğulamaq yerinə düşərdi. Təkcə 2022-ci ildə borc 1 milyard 412 milyon dollar artaraq 9,2 milyard dollardan 10,6 milyard dollara yüksəlib.
2018-ci ildə hakimiyyətə gələn Nikol Paşinyan iqtisadi-maliyyə islahatları adı altında imitasiya edərək ölkənin iqtisadi- maliyyə öhdəliklərini daha da ağırlaşdırıb, ölkəni yüksək borclanmaya məruz qoyub. 2018-ci ildə dövlət borcu 6,9 milyarda, 2019-ci ildə 7,3 milyard dollara, 2020-ci ildə 7,7 milyard dollara, 2021-ci ildə 9,2 milyard dollara, 2022-ci ildə isə 10,6 milyarda yüksəlib. Paşinyanın komandası ölkənin borcunu son 4 ildə 4 milyard dollar və yaxud 62 faiz artırıb.
İkincisi, xarici borcun təhlükəli həddə olmasını müəyyən edən başlıca amillərdən biri ölkənin strateji valyuta-qızıl ehtiyatlarının borca mütənasiblik əmsalıdır. Borcun həcmi ehtiyatlardan çox olduqda bu, həmin ölkənin milli iqtisadi təhlükəsizliyini təhdid altına salır.
2023-cü il yanvarın 1-ə olan göstəriciyə görə, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 58 milyard dollar təşkil edib. Bu o deməkdir ki,valyuta rezervlərimiz xarici borcdan 8,7 dəfə çoxdur. Yəni, Azərbaycan rezervlərinin cəmi 11,5 faizini xərcləməklə borcu bu gün sıfırlaya bilər.
Dünyada ölkələrinin böyük əksəriyyətinin isə strateji ehtiyatları xarici borcundan bir neçə dəfə azdır. Hətta elə ölkələr var ki, məcmu qızıl-valyuta ehtiyatlarını 100 faiz satsa belə, borclarını bağlaya bilmir. Məsələn, Gürcüstanda strateji ehtiyatlarının həcmi 4,9 milyard dollar təşkil edir ki, bu da xarici borcdan 5,2 dəfə azdır.
Ermənistanın strateji rezervlərinin həcmi 2022-ci ilin dekabr ayında 4103 dollara bərabər olub. Xarici borc (10,6 mlrd dollar) beynəlxalq valyuta rezervlərini 2,6 dəfə üstələyir.
İndi isə, dünyanın ən güclü iqtisadiyyatı hesab edilən, “Azadlıq” radiosunu maliyyələşdirən ABŞ-da və Azərbaycanda xarici borcun mühüm parametrlər üzrə müqayisəsini verək.
ABŞ-da xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 128 % təşkil edir. 2023-cü ilin fevral ayında Birləşmiş Ştatların dövlət borcu 31,5 trilyon dollara çatıbdır. Bu, olduqca təhlükəli rəqəmdir, dünya iqtisadi institutlarının fəlakətli hədd hesab etdiyi xətti də keçməkdir. Mövcud göstərici ilə Amerika “qırmızı xətti” bir neçə dəfə keçibdir.
Amerikada əhalinin sayı 336 milyon nəfər olmasını nəzərə alsaq, adambaşına düşən borcun məbləği (31,5 trilyon dollar:336 milyon = 93,8 min) təxminən 94 min dollar edir.
Amerikada isə orta aylıq əməkhaqı 4585 dollara bərabərdir, adambaşına düşən xarici borc 94 min dollar olduğundan borcu qaytarmaq üçün 24 aylıq iş günü -əməkhaqqı tələb olunur. Yəni, ölkəmizdə borcu sıfırlamaq üçün təxminən adambaşına bir aylıq əməkhaqqı kifayət edir, ancaq Amerikada 2 il vaxt lazımdır.
ABŞ-nin strateji valyuta ehtiyatları da borcundan dəfələrlə azdır. 2022-ci ilin məlumatına görə, rezervlər 242 milyard dollardır. Birləşmiş Ştatlar Valyuta rezervlərinin həcminə görə, Hindistan, Tayvan (Çin), Honk-Konq(Çin), Sinqapur kimi dövlətlərdən xeyli geridədir.
Beləliklə, ABŞ-nin xarici borcu (31,5 trilyon dollar) strateji valyuta ehtiyatlarından düz 130 dəfə çoxdur və bütün rezervlərini satsa belə borclarının 0,8 faizini ödəyə bilər. ABŞ isə bütün rezervlərini satsa belə yenə 99,2 faiz borcu qalır.
ABŞ-ın hazırda ÜDM-nin həcmi 25 trilyon dollardır. Yəni, xarici borcdan 6,5 trilyon dollar az. Bu o deməkdir ki, ölkənin bütün iqtisadi resurslarının, dövriyyə vəsaitlərinin, bir sözlə, maddi kapital dəyərinin ümumi məbləği də borcu bağlamağa çatmır.
Eləcə də, ABŞ-ın Federal büdcəsi 2023-cü ildə 6,2 trilyon dollar müəyyən edilib. Bu rəqəm xarici borcdan 5 dəfə azdır.
Faktiki olaraq son 40 ildə ABŞ hökuməti büdcə kəsirini borc hesabına maliyyələşdirir. 1980-ci ildə 908 milyard dollar borcu olan ölkə 1982-ci ildə 1,142 trilyon, 2022-ci ildə 30,8 trilyon dollar borc yığıb.
2023-cü ildə isə daha 1,6 trilyon dollar borc almaqla borc astronomik həddə (31,4 trilyon dollar) çıxıb. Yəni, son 42 ildə borc 35 dəfə artıb.
İqtisadi göstəricilərə, statistikaya və "beyin mərkəzlərinin" məlumatlarına əsaslanaraq demək olar ki, dünyanın "supergücü"nün az qala dünya ölkələrinin yarısına borcu var.
Çoxlarında belə təsəvvür formalaşlıb ki, Amerikanın dünya iqtisadiyyatında güc olmasının əsas səbəbi yerli resurslar və hər il yaranan əlavə dəyərdir. Bu, belə deyil, ABŞ iqtisadiyyatının pul-kredit və maliyyə ehtiyaclarının böyük bir qismi xarici kreditlərin və borc qiymətli kağızların üzərində qurulub. ABŞ-ın büdcəsi, maliyyə planları, iqtisadi proqramları da xarici borcdan qaynaqlanır. Vaşinqton hökuməti illik cari xərcləri maliyyələşdirmək, əməkhaqqı, pensiya, sosial ödəmələri, təhsil, səhiyyə, elm, müdafiə, hüquq-mühafizə və digər maliyyə öhdəliklərini təmin etmək üçün özünün daxili maliyyə potensialı ilə yanaşı, xaricdən cəlb etdiyi borc vəsaitlərinə bel bağlayır. Çünki borclar dayansa, demək bu ölkənin öhdəliklərinin icrasında da problemlər yaranacaq.
ABŞ-ın hər il səxavətlə sağa-sola xərclədiyi yardım və ianələrin, sosial ayırmaların, müxtəlif ölkələrə, o cümlədən Ermənistana və Qarabağdakı erməni icmasına ayırdığı qrant və yardımların maliyyə qaynağının da bir hissəsi xarici borc vəsaitləridir. Bu gün Ukraynaya ayrılan çoxmilyardlıq maliyyə ayırmalarının da kökündə borc kreditinin payı az deyil. ABŞ hər il 10-larla ölkədən borc alaraq həmin pulların bir qismini müxtəlif ölkələrə ayırmaqla səxavətli imic formalaşdırır.
Ancaq bu borcların necə geri qaytarılacağı sual altındadır, çünki strateji rezervləri və büdcə gəlirləri 31,5 trilyon dolları geri qaytarmağa imkan vermir. Ona görə də, Birləşmiş Ştatlar xarici ölkələrə olan borclarını sənaye malları, qiymətli kağızlar, texnologiyalar, eləcə də hərbi sənaye malları ilə əvəz etməyə çalışır. Xüsusilə də ərəb fondlarına və ərəb ölkələrinə olan borclar son illərdə müasir hərbi sənaye məhsulları hesabına əvəzləşdirilir. Astronomik borc yükünü minimallaşdırmaq üçün 20,30, 50 il, bəlkə də daha çox müddət lazımdır.
Beləliklə,
Statistikaya görə, Azərbaycanda son 5 ildə borcun hər il azalması dinamikası qeydə alınmaqdadır.
Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər 40-50 milyard dollar xarici borc götürəcəyinə və adambaşına düşən borcun artacağına dair iddiaların heç bir əsası yoxdur.
Ölkəmizin yaxın onillikdə 40-50 milyard dollar xarici borc götürməsi barədə təqdimatı isə savadsızlığın göstəricisi və spekulyasiya nümunəsidir.
“Azadlıq” radiosu əsas donoru olan ABŞ-dakı xarici borclarla bağlı araşdırma yazısı hazırlayıb, vəziyyətin necə acınacaqlı olduğunu göstərə bilsə, daha çox faydası olar, nəinki, Azərbaycanla bağlı dezinformasiya yaymaq.
Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 58 milyard dollar təşkil edib. Bu o deməkdir ki,valyuta rezervlərimiz xarici borcdan 8,7 dəfə çoxdur. Yəni, Azərbaycan rezervlərinin cəmi 11,5 faizini xərcləməklə borcu bu gün sıfırlaya bilər.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 24-03-2023 22:33 | Bölmə: İqtisadiyyat / Araşdırma
“Azadlıq” radiosunun Azərbaycanın xarici borcu ilə bağlı hazırladığı videosüjetdə bildirilir ki, Azərbaycan son illərdə xarici borclar almaqla ölkənin borc yükünü artırır. Hökumət hər dəfə xaricdən borc alanda vətəndaşın ayağına yazılan məbləğ də artır. Qeyd edilir ki, hazırda adambaşına 655 dollar, yəni 1113.5 AZN xarici borc düşür. Bu, 2023-cü il yanvarın 1-nə olan göstəricidir.
İddia olunur ki, Azərbaycan qarşıdakı illərdə xarici borclanmanı artıracaq və 2030-cu ilə kimi 40-50 milyard dollar borc götürülməsi planlaşdırılır.
Reyting.az xəbər verir ki, faktyoxla Lab. bu iddiaların doğru olub-olmamasını araşdırıb.
Ölkəmizdə 2023-cü il yanvarın 1-nə olan rəqəmə əsasən, xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 8,6 faiz təşkil edib. 2018-ci ildə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya” sənədinin icrası sayəsində xarici borcun əhəmiyyətli şəkildə azaldılmasına nail olunub. 5 il əvvəl xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 20,3 faiz təşkil etdiyi halda hazırda bu rəqəm 2,5 dəfə azaldılaraq 8,6 faizə salınıb. Hazırda xarici borcun məbləği təxminən 6,7 milyard dollar təşkil edir, Bu, adambaşına (6,7 milyard : 10,2 milyon nəfər = 656 ) 656 dollar deməkdir.
“Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiyanın 2022–2025-ci illər üzrə yenilənməsi çərçivəsi” sənədində isə xarici borcun (Strategiya çərçivəsi. Səh 17) qarşıdakı illər üzrə 7-7,1 milyard dollardan yuxarı olmaması hədəflənib. Belə ki, 2023-cü ildə xarici borcun ÜDM-də nisbətinin 11,1%, 2024-cü ildə 11%, 2025-ci ildə isə 10,7 % nisbətində olması müəyyən edilib. Bu o deməkdir ki, borc növbəti illərdə həm xarici valyuta ifadəsi ilə, həm də faiz göstərici ilə azalacaqdır.
Həmin sənəddə o da qeyd ounur ki, xarici dövlət borcunun 2025-ci ilin sonunda 7,1 milyard ABŞ dolları məbləğində və ya ÜDM-in 10,7 faizi həcmində saxlanılması ilə bağlı strateji məqsədlər 2025-ci ildən sonra da milli hədəf kimi diqqətdə saxlanılacaq, 2025-2030-cu illərdə xarici dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin 10%-dən aşağı salınmasına nail olunacaqdır.
Həmçinin, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər” sənədində (“Prioritet 1.2. Daxili və xarici təsirlərə dayanıqlıq”) xarici dövlət borcunun dayanıqlıq səviyyəsinin qorunması, dövlət şirkətlərinin borclanmalarına nəzarət gücləndirilməsi və bu əsaslarda dövlət və kvazi-dövlət borcunun idarəedilməsinin təşkili başlıca istiqamətlərdən biridir.
“Azadlıq” radiosunun Azərbaycan Prezidentinin Almaniya iş adamları ilə görüşdə borcla bağlı səsləndirdiyi fikirləri konteksdən çıxararaq ölkəmizin yaxın onillikdə 40-50 milyard dollar xarici borc götürməsi barədə təqdimatı isə savadsızlığın göstəricisi və spekulyasiya nümunəsidir. Prezident İlham Əliyev həmin görüşdə bildirib ki, biz xarici borcumuzu azaltmışıq və 2023-cü il yanvarın 1-nə olan məlumata görə, bu, ÜDM-in 10 faizindən aşağı olub. Sitat: “Biz nisbətən bu yaxınlarda qəbul edilmiş 2030-cu il strategiyasına əsasən ölkəmizin qarşısında duran strateji hədəflərimiz üçün borc alacağıq və bu strategiyanın həyata keçirilməsi üçün toplayacağımız minimal məbləğ 40-50 milyard ABŞ dolları olacaq. Başqa sözlə, texnoloji keçidlə əlaqəli məsələlərlə bağlı borc almağa davam edəcəyik, eyni zamanda, gələcək iqtisadi planlarımızı əsas etibarilə öz ehtiyatlarımıza əsaslanaraq quracağıq”.
Söhbət “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”dən gedir, həmin strategiyanın həyata keçirilməsi üçün toplanacaq minimal 40-50 milyard dollar məbləğində vəsait dedikdə xarici borc deyil, ölkəmizin özünün milli gəlir resursları, texnoloji proqramların icrası üçün büdcə və özəl investisiyaları, dövlət vəsaitləri, büdcədən ayrılan daxili borclar və s. nəzərdə tutulur. Həmin texnoloji keçidə il ərzində təkcə büdcədən 4-5 milyard manat dövlət investisiyaları nəzərdə tutulur.
Sözsüz ki, Azərbaycan həmin strategiyaya əsasən, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı və bir neçə başqa beynəlxalq maliyyə institutları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində texnoloji layihələr üçün borc kreditləri də cəlb edəcək. Borc strategiyasına əsasən, hər il təxminən 1 milyard manat borc alınması nəzərdə tutulur, məsələn 2022-ci ildə bu rəqəm 976,3 milyon manat təşkil edib.
Hər il 1 milyard manat borcun qaytarılmasını nəzərə alsaq, borclanma tam mütənasiblik təşkil edir və qarşıdakı illərdə borcun həcmi sabit qalacaq, üstəlik azalacaq. Yuxarıda da vurğuladıq ki, “Milli Prioritetlər” sənədində xarici dövlət borcunun dayanıqlı səviyyəsi qorunması başlıca məqsədlərdən biridir. Ona görə də, Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər 40-50 milyard dollar xarici borc götürəcəyinə və adambaşına düşən borcun artacağına dair iddiaların heç bir əsası yoxdur.
BMT-nin proqnozlarına görə, 2030-cu ildə Azərbaycan əhalisinin sayı 10,68 milyon nəfərə çatacaq.
Azərbaycanda 2030-cu ilə qədər xarici borcun isə təxminən 7 milyard dollar həcmində saxlanılması nəzərdə tutulur. Bu o deməkdir ki, həmin dövrdə adambaşına düşən xarici borc (7 milyard:10,68 milyon nəfər = 654 dolar) 654 dollar olacaq, indikindən də az. Nəzərə alsaq ki, 2030-cu ildə əhalinin gəlirləri, orta aylıq əməkhaqqı xeyli artacaq və nisbi dəyər etibarilə adambaşına düşən borcun dəyəri də ən azı 2 dəfə azalacaq.
Bütün bu qeyd etdiklərimizdən sonra region və dünya ölkələrində xarici borcun vəziyyəti, mövcud statistika və s. göstəricilərə nəzər yetirərək Azərbaycan və digər dövlətlər arasındakı fərqə baxaq.
Qeyd edək ki, borc parametrləri ilə bağlı dəyərləndirmə Dünya Bankı, Beynəlxalq Valyuta Fondu və digər aparıcı maliyyə institutlarının kriteriyalarına əsasən müəyyən edilir. Beynəlxalq fiskal qaydalara əsasən, borcun təhlükəli olmasını müəyyən edən bir neçə mühüm faktor mövcuddur.
Birincisi, borcun ÜDM-ə nisbətidir. Dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 50%-dən yuxarı olduqda təhlükəli, 60%-dan yüksək olduqda isə daha təhlükəli hədd hesab edilir.
Dünya ölkələrinin əksəriyyətində xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 40 %-dən yüksəkdir. Dünyada çox az ölkə var ki, borcun ÜDM-ə nisbəti 10 %-dən aşağıdır. Onların sırasında Azərbaycanın dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinə görə, ən yaxşı vəziyyətdə olan ölkələr sırasındadır.
Müqayisə üçün qeyd edək ki, Azərbaycanın yerləşdiyi region dövlətlərində, MDB məkanı və digər ölkələrdə xarici dövlət borcu ÜDM-in 40 faizindən çoxdur. Cənubi Qafqaz ölkələrindən Gürcüstanda xarici borc 25 milyard dolar olmaqla ÜDM-in 38 faizinə, Ermənistanda isə 10,6 milyard dollar olmaqla ÜDM-in 51-52 faizinə bərabərdir.
Adambaşına düşən xarici borc Gürcüstanda (25 milyard: 3,7 milyon nəfər=6,7 min) 6,7 min dollar, Ermənistanda (10,8 milyard: 2,9 milyon = 3,8 ) 3,8 min dollar təşkil edir. Yuxarıda vurğuladıq ki, Azərbaycanın adambaşına düşən xarici borcu 656 dollardır. Yəni, Cənubi Qafqazda adambaşına düşən ümumi 11,1 min dollar xarici borcun cəmi 6,7 %-i Azərbaycanın payına, qalan 93,3 faizi iki ölkənin payına düşür.
Müqayisənin bu məqamında Ermənistanın dövlət borcunun hər il sürətlə artmasını da vurğulamaq yerinə düşərdi. Təkcə 2022-ci ildə borc 1 milyard 412 milyon dollar artaraq 9,2 milyard dollardan 10,6 milyard dollara yüksəlib.
2018-ci ildə hakimiyyətə gələn Nikol Paşinyan iqtisadi-maliyyə islahatları adı altında imitasiya edərək ölkənin iqtisadi- maliyyə öhdəliklərini daha da ağırlaşdırıb, ölkəni yüksək borclanmaya məruz qoyub. 2018-ci ildə dövlət borcu 6,9 milyarda, 2019-ci ildə 7,3 milyard dollara, 2020-ci ildə 7,7 milyard dollara, 2021-ci ildə 9,2 milyard dollara, 2022-ci ildə isə 10,6 milyarda yüksəlib. Paşinyanın komandası ölkənin borcunu son 4 ildə 4 milyard dollar və yaxud 62 faiz artırıb.
İkincisi, xarici borcun təhlükəli həddə olmasını müəyyən edən başlıca amillərdən biri ölkənin strateji valyuta-qızıl ehtiyatlarının borca mütənasiblik əmsalıdır. Borcun həcmi ehtiyatlardan çox olduqda bu, həmin ölkənin milli iqtisadi təhlükəsizliyini təhdid altına salır.
2023-cü il yanvarın 1-ə olan göstəriciyə görə, Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 58 milyard dollar təşkil edib. Bu o deməkdir ki,valyuta rezervlərimiz xarici borcdan 8,7 dəfə çoxdur. Yəni, Azərbaycan rezervlərinin cəmi 11,5 faizini xərcləməklə borcu bu gün sıfırlaya bilər.
Dünyada ölkələrinin böyük əksəriyyətinin isə strateji ehtiyatları xarici borcundan bir neçə dəfə azdır. Hətta elə ölkələr var ki, məcmu qızıl-valyuta ehtiyatlarını 100 faiz satsa belə, borclarını bağlaya bilmir. Məsələn, Gürcüstanda strateji ehtiyatlarının həcmi 4,9 milyard dollar təşkil edir ki, bu da xarici borcdan 5,2 dəfə azdır.
Ermənistanın strateji rezervlərinin həcmi 2022-ci ilin dekabr ayında 4103 dollara bərabər olub. Xarici borc (10,6 mlrd dollar) beynəlxalq valyuta rezervlərini 2,6 dəfə üstələyir.
İndi isə, dünyanın ən güclü iqtisadiyyatı hesab edilən, “Azadlıq” radiosunu maliyyələşdirən ABŞ-da və Azərbaycanda xarici borcun mühüm parametrlər üzrə müqayisəsini verək.
ABŞ-da xarici borcun ÜDM-ə nisbəti 128 % təşkil edir. 2023-cü ilin fevral ayında Birləşmiş Ştatların dövlət borcu 31,5 trilyon dollara çatıbdır. Bu, olduqca təhlükəli rəqəmdir, dünya iqtisadi institutlarının fəlakətli hədd hesab etdiyi xətti də keçməkdir. Mövcud göstərici ilə Amerika “qırmızı xətti” bir neçə dəfə keçibdir.
Amerikada əhalinin sayı 336 milyon nəfər olmasını nəzərə alsaq, adambaşına düşən borcun məbləği (31,5 trilyon dollar:336 milyon = 93,8 min) təxminən 94 min dollar edir.
Amerikada isə orta aylıq əməkhaqı 4585 dollara bərabərdir, adambaşına düşən xarici borc 94 min dollar olduğundan borcu qaytarmaq üçün 24 aylıq iş günü -əməkhaqqı tələb olunur. Yəni, ölkəmizdə borcu sıfırlamaq üçün təxminən adambaşına bir aylıq əməkhaqqı kifayət edir, ancaq Amerikada 2 il vaxt lazımdır.
ABŞ-nin strateji valyuta ehtiyatları da borcundan dəfələrlə azdır. 2022-ci ilin məlumatına görə, rezervlər 242 milyard dollardır. Birləşmiş Ştatlar Valyuta rezervlərinin həcminə görə, Hindistan, Tayvan (Çin), Honk-Konq(Çin), Sinqapur kimi dövlətlərdən xeyli geridədir.
Beləliklə, ABŞ-nin xarici borcu (31,5 trilyon dollar) strateji valyuta ehtiyatlarından düz 130 dəfə çoxdur və bütün rezervlərini satsa belə borclarının 0,8 faizini ödəyə bilər. ABŞ isə bütün rezervlərini satsa belə yenə 99,2 faiz borcu qalır.
ABŞ-ın hazırda ÜDM-nin həcmi 25 trilyon dollardır. Yəni, xarici borcdan 6,5 trilyon dollar az. Bu o deməkdir ki, ölkənin bütün iqtisadi resurslarının, dövriyyə vəsaitlərinin, bir sözlə, maddi kapital dəyərinin ümumi məbləği də borcu bağlamağa çatmır.
Eləcə də, ABŞ-ın Federal büdcəsi 2023-cü ildə 6,2 trilyon dollar müəyyən edilib. Bu rəqəm xarici borcdan 5 dəfə azdır.
Faktiki olaraq son 40 ildə ABŞ hökuməti büdcə kəsirini borc hesabına maliyyələşdirir. 1980-ci ildə 908 milyard dollar borcu olan ölkə 1982-ci ildə 1,142 trilyon, 2022-ci ildə 30,8 trilyon dollar borc yığıb.
2023-cü ildə isə daha 1,6 trilyon dollar borc almaqla borc astronomik həddə (31,4 trilyon dollar) çıxıb. Yəni, son 42 ildə borc 35 dəfə artıb.
İqtisadi göstəricilərə, statistikaya və "beyin mərkəzlərinin" məlumatlarına əsaslanaraq demək olar ki, dünyanın "supergücü"nün az qala dünya ölkələrinin yarısına borcu var.
Çoxlarında belə təsəvvür formalaşlıb ki, Amerikanın dünya iqtisadiyyatında güc olmasının əsas səbəbi yerli resurslar və hər il yaranan əlavə dəyərdir. Bu, belə deyil, ABŞ iqtisadiyyatının pul-kredit və maliyyə ehtiyaclarının böyük bir qismi xarici kreditlərin və borc qiymətli kağızların üzərində qurulub. ABŞ-ın büdcəsi, maliyyə planları, iqtisadi proqramları da xarici borcdan qaynaqlanır. Vaşinqton hökuməti illik cari xərcləri maliyyələşdirmək, əməkhaqqı, pensiya, sosial ödəmələri, təhsil, səhiyyə, elm, müdafiə, hüquq-mühafizə və digər maliyyə öhdəliklərini təmin etmək üçün özünün daxili maliyyə potensialı ilə yanaşı, xaricdən cəlb etdiyi borc vəsaitlərinə bel bağlayır. Çünki borclar dayansa, demək bu ölkənin öhdəliklərinin icrasında da problemlər yaranacaq.
ABŞ-ın hər il səxavətlə sağa-sola xərclədiyi yardım və ianələrin, sosial ayırmaların, müxtəlif ölkələrə, o cümlədən Ermənistana və Qarabağdakı erməni icmasına ayırdığı qrant və yardımların maliyyə qaynağının da bir hissəsi xarici borc vəsaitləridir. Bu gün Ukraynaya ayrılan çoxmilyardlıq maliyyə ayırmalarının da kökündə borc kreditinin payı az deyil. ABŞ hər il 10-larla ölkədən borc alaraq həmin pulların bir qismini müxtəlif ölkələrə ayırmaqla səxavətli imic formalaşdırır.
Ancaq bu borcların necə geri qaytarılacağı sual altındadır, çünki strateji rezervləri və büdcə gəlirləri 31,5 trilyon dolları geri qaytarmağa imkan vermir. Ona görə də, Birləşmiş Ştatlar xarici ölkələrə olan borclarını sənaye malları, qiymətli kağızlar, texnologiyalar, eləcə də hərbi sənaye malları ilə əvəz etməyə çalışır. Xüsusilə də ərəb fondlarına və ərəb ölkələrinə olan borclar son illərdə müasir hərbi sənaye məhsulları hesabına əvəzləşdirilir. Astronomik borc yükünü minimallaşdırmaq üçün 20,30, 50 il, bəlkə də daha çox müddət lazımdır.
Beləliklə,
Statistikaya görə, Azərbaycanda son 5 ildə borcun hər il azalması dinamikası qeydə alınmaqdadır.
Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər 40-50 milyard dollar xarici borc götürəcəyinə və adambaşına düşən borcun artacağına dair iddiaların heç bir əsası yoxdur.
Ölkəmizin yaxın onillikdə 40-50 milyard dollar xarici borc götürməsi barədə təqdimatı isə savadsızlığın göstəricisi və spekulyasiya nümunəsidir.
“Azadlıq” radiosu əsas donoru olan ABŞ-dakı xarici borclarla bağlı araşdırma yazısı hazırlayıb, vəziyyətin necə acınacaqlı olduğunu göstərə bilsə, daha çox faydası olar, nəinki, Azərbaycanla bağlı dezinformasiya yaymaq.
Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 58 milyard dollar təşkil edib. Bu o deməkdir ki,valyuta rezervlərimiz xarici borcdan 8,7 dəfə çoxdur. Yəni, Azərbaycan rezervlərinin cəmi 11,5 faizini xərcləməklə borcu bu gün sıfırlaya bilər.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 18:04
15 dövlət əmlakı özəlləşdirilib
Dünən, 09:22
Ölkəmizdə internet problemi nə vaxt həll olunacaq?
6-06-2023, 19:00
Əli Əsədov gömrüklə bağlı daha bir qərar imzalayıb
6-06-2023, 15:58
ABŞ Türkiyə şirkətinə qadağa tətbiq edib
6-06-2023, 12:37
DSMF-nin 2023-cü il büdcəsinə dəyişiklik layihəsi qəbul edilib
6-06-2023, 12:29
2023-cü ilin dövlət büdcəsinə dəyişikliklər qəbul olunub
6-06-2023, 11:13
Rusiyalı turistlər Gürcüstana səyahətdən imtina edirlər
5-06-2023, 15:11
9 faydalı qazıntı yatağı hərraca çıxarılır
5-06-2023, 10:01
Mərkəzi Bankın İdarə Heyətinin üzvlərinin sayı artırılır
5-06-2023, 07:53
Turistlər ölkədən gedəndə də rüsum ödəyir
4-06-2023, 21:36
Azərbaycan “OPEC plus”un qərarını dəstəkləyib - Foto
4-06-2023, 09:46
Pərviz Şahbazov Vyanada nazirlərin görüşündə iştirak edəcək
3-06-2023, 10:03
Azərbaycanın bərpa olunan enerji potensialı müzakirə edilib - Foto
2-06-2023, 12:24
Əli Əsədov BP-nin nümayəndə heyəti ilə görüşüb
2-06-2023, 11:05
2 BOKT-un lisenziyası ləğv olunub
2-06-2023, 09:26
Azərbaycan ÜTT-nin İcraiyyə Şurasına üzv seçilib
2-06-2023, 08:35
Minsk qiymət artımına gedir
1-06-2023, 14:27
Bakıda dörd ölkənin nazirlərinin iclası keçirilib
1-06-2023, 11:17
İşlənmiş avtomobil gətirənlər utilizasiya haqqı ödəyəcək
31-05-2023, 18:10
Gömrük Komitəsinin iki yüksək vəzifəli şəxsi təqaüdə göndərilib
31-05-2023, 14:13
Deputat AZAL-ı tənqid edib: "63 milyondan 26 milyonunu özündə saxlayıb"
31-05-2023, 13:03
Milli Məclis dövlət büdcəsinin icrası haqqında layihəni qəbul edib
31-05-2023, 12:52
Tamerlan Tağıyev Türkiyədə ticarət nümayəndəsi təyin olunub
30-05-2023, 17:15
Milyarderlər sərvət baxımından ABŞ-dan daha zəngindir
30-05-2023, 16:22
Sadələşdirilmiş vergi üzrə proqnoz artırılacaq
30-05-2023, 15:08
Vergi Xidmətinin büdcə öhdəliyi artırılır
30-05-2023, 14:42
Azərbaycan neftinin büdcə qiyməti 60 dollara qaldırılır
30-05-2023, 13:58
Azərbaycanda avtomobillərin satışı ƏDV-dən azad ediləcək
30-05-2023, 12:06
Milli Məclis “Türk İnvestisiya Fondunun yaradılması haqqında” Sazişi ratifikasiya edib
26-05-2023, 20:03
“Günay Bank”da qorunan əmanətlər üzrə kompensasiyalar nə vaxt veriləcək?
26-05-2023, 17:35
“Azərsu”: “Suyun qiymətinin qaldırılması gündəmdə deyil”
26-05-2023, 16:14
QHT Agentliyi “şapka”dan imtina edib?
26-05-2023, 11:52
Fuad Nəcəfov: "Naxçıvan artıq azad iqtisadi zonaya çevrilir"
26-05-2023, 11:10
İran Milli Bankının Bakı filialının fəaliyyəti məhdudlaşdırılıb
25-05-2023, 19:37
Qəzalı evlərlə bağlı Dövlət Proqramı hazırlanır - Foto
24-05-2023, 16:02
Dünyanın ən varlı adamı bir gündə 11,2 milyard dollar itirib
24-05-2023, 12:33
“Badamlı”da maaşların azaldılması barədə deyilənlər iftiradır!
24-05-2023, 11:16
Putin ərzaq və enerji böhranına görə Qərbi ittiham edib
23-05-2023, 15:30
Dövlət Xidməti Aparatının işçiləri azaldılıb
12-04-2023, 09:12
Dünyada cinayət nisbəti: bəzi ölkələr cəhənnəm vadisi, bəziləri yer üzünün cənnətidir
10-04-2023, 16:34
Ən təhlükəli, ən zəgin və ən ucuz şəhərlərin adı açıqlanıb - Siyahı
10-04-2023, 06:58
Böyük təhlükə xəbərdarlığı - Professor dövlət başçısına müraciət edib
31-03-2023, 21:54
Demokratiyanın qətli... - Araşdırma
24-03-2023, 22:33
Azərbaycanın xarici borcu nə qədərdir? - Araşdırma
16-12-2022, 10:33
Ermənilərin statistik yalanı - Qarabağda nə qədər erməni yaşayır?
23-08-2022, 11:06
Professor Azərbaycan prezidentinə müraciət edib: “Elmimizi xilas edin!”
22-03-2022, 13:10
Dünya ticarətinin 80 faizini təşkil edən gəmiçilik məhv edilib
11-03-2022, 16:09
Taxıl qıtlığı: dünya gözünü Avropa istehsalçılarına zilləyib
11-03-2022, 14:33
Böyük güclər Ukrayna səmasını niyə qapatmaq istəmir?
17-02-2022, 15:45
Kürdə su azalır: "Vəziyyət yaxın illərdə düzəlməyəcək" - Araşdırma
11-11-2021, 16:47
Pandemiyanın daha bir fəsadı - Alimlər həyəcan təbili çalır
11-11-2021, 13:51
Ermənilərin törətdiyi ekoloji fəlakət beynəlxalq səviyyədə müzakirəyə çıxarılıb - Araşdırma
31-10-2021, 09:46
Baş tutmayan 12-ci abortun “fəsadı”: bioloji ana məşhur qızdan üzr istəyəcək - Fotolar
24-10-2021, 15:13
Naqafil güllə xanım-operatorun həyatına son qoyub - Fotolar
27-08-2021, 15:45
Azərbaycandakı əcnəbilərə vaksin vurulmur: pasportu necə alsınlar?
3-03-2021, 15:15
Koronavirusdan sağalanların səhhətində başqa problemlər yaranır
8-02-2021, 13:53
Azərbaycanın bir neçə universitetində dərslər bərpa olunmayacaq
6-11-2020, 12:21
Qarabağda ermənilərin yandırdığı və ya donuz tövləsinə çevrilən məbədlər - Araşdırma
7-08-2020, 14:27
Yeni idarəetmə sistemi gəlir: dövlət şirkətləri büdcənin “pulsoran”ı rolundan çıxarılacaq
19-06-2020, 15:03
Sosial Tədqiqatlar Mərkəzi Azərbaycan insanının qorxu indeksini öyrənmək üçün sorğu keçirib
12-06-2020, 14:15
Qarabağ üsyanı - 100 il: Mübarizə tariximizin şanlı səhifəsi
30-04-2020, 18:51
“8-ci kilometr bazarı”nın sahibi ilə bağlı müəmmalı hadisə: onu gecəyarısı kim və ya kimlər soyub?
2-04-2020, 13:39
Koronavirusdan sonra... - Dünyada böyük dəyişiklik gözlənilir
9-10-2019, 19:10
Ölkə təhsilində ciddi problemlər aşkarlanıb - Araşdırma
18-09-2019, 12:29
“Leş mafiyası”nı kimlər himayə edir? - Yeni detallar
2-09-2019, 08:06
Uşaqsız ailələrdə boşanma artıb - Statistika
27-08-2019, 22:16
Agentlik sədrinin biznes ortağı haqda yeni məlumatlar yayıldı - Fotolar
26-08-2019, 14:55
Komitə və ASC sədrlərinin keçirdiyi tenderlərin qalibi olan şirkət rəhbəri haqda sənədlər yayıldı - Siyahı
23-08-2019, 17:07
Deputat Ağalar Vəliyev xaricdə oğlunun adına nələr almayıb ki... - Siyahı yayıldı - Fotolar
26-06-2019, 12:20
Kimə hesabdan “2” yazaq? DSK sədri Tahir Budaqova, yoxsa MSK sədri Məzahir Pənahova... – Araşdırma
22-06-2019, 15:58
"Azəriqaz"dakı yoxlama niyə dayandırılıb? - Palatadan şübhəli qərar
10-05-2019, 13:38
İcra Hakimiyyəti heç bir səbəb göstərmədən bir ailəni evsiz qoydu
20-02-2019, 08:49
Dəmirqapı Dərbəndim: Rus işğalı, yoxsa... farsların əlindən nicat?
26-01-2019, 20:20
“Ən böyük Niyazi, ondan böyük yox” - Fazil Rəhmanzadə
19-01-2019, 20:14
Qarabağla bağlı növbəti təhlükəli plan işə düşüb - Ekspertlər
11-01-2019, 13:48
“O olmasın, bu olsun” əsəri farslar tərəfindən oğurlanıb? - Araşdırma
30-11-2018, 23:34
Təhsilə ayrılan büdcə vəsaitlərini mənimsəyirlər: İnvestisiya xərcləri artırılsa da, şəffaflıq təmin edilmir
14-10-2018, 00:06
Ali məktəblərə qəbul imtahanlarının yeni qaydaları narazılıq yaradıb
23-09-2018, 10:35
Minlərlə məzunun ali təhsil diplomu tanınmaya bilər - Xəbərdarlıq
26-05-2018, 21:11
On ikinci imza - Hacı Mirzə Səlim Axundzadə
20-05-2018, 01:47
Hökumət təhsildəki problemi həll edə bilmir - Ekspertlər
Pərviz Həsənov deyir ki, kinoteatrlar şəbəkəsi yoxdursa və yaxud onların sayı yetərli deyilsə, istehsal olunan filmi harada göstərəcəksən, onun prokatını necə təşkil edəcəksən?
Siyasi strateq deyir ki, “Vaqner” qrupunun rəhbəri Burkina-Fasoda, Sudanda və Malidə dövlət çevrilişləri edib və onun hakimiyyəti ələ keçirmək təcrübəsi var
BAXCP sədri: “Qərbin ermənipərəst mövqeyinin dəyişəcəyini gözləmirəm. Qərb Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını deyəcək, amma Qarabağda yaşayan ermənilərə beynəlxalq təminat altında status istəyəcək”
Rusiyalı siyasətçi İqor Yakovenko deyir ki, Qərb Rusiya Federasiyasının dağılmasında maraqlı deyil
