17:51 / 28-07-2025
Dövlət xadimləri adından saxta açıqlamalar yayılıb
17:43 / 28-07-2025
Müğənninin kürəkəni yenidən hakim qarşısına çıxarılıb
17:34 / 28-07-2025
Mars üçün paraşüt hazırlayıblar - Foto
17:26 / 28-07-2025
Kosmik rəqabət güclənir - Yeni proqrama start verilir
17:17 / 28-07-2025
Əmək pensiyası ilə bağlı qanuna daha bir dəyişiklik edilib
17:03 / 28-07-2025
Bakının Bibiheybət yolunda hərəkət məhdudlaşdırılacaq
16:34 / 28-07-2025
Cəbrayılda qəza: dörd nəfər xəsarət alıb
16:21 / 28-07-2025
Bakıda məktəbdə yoxlama: direktora töhmət verilib
16:10 / 28-07-2025
Hesablama Palatasında Kollegiya iclası keçirilib
15:57 / 28-07-2025
Hikmət Hacıyevlə İranın Ali Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi arasında telefon danışığı olub
15:21 / 28-07-2025
Binəqədidə əməliyyat: iki nəfər 24 kq narkotiklə tutulub
15:11 / 28-07-2025
Keçmiş mətbuat katibi deputat köməkçisi təyin olunub
14:58 / 28-07-2025
Vilayəti Azərbaycana qarşı düşmən mövqeyindən çəkilmir - Foto
14:35 / 28-07-2025
Yevlaxda 63 yaşlı kişi öldürülüb - Yenilənib
14:19 / 28-07-2025
ABŞ İsrail-İran müharibəsində raket ehtiyatının 25 faizini xərcləyib
14:14 / 28-07-2025
Prezident qanuna dəyişikliyi təsdiqləyib
14:06 / 28-07-2025
Belarusdan uçan naməlum dron Vilnüsdə görünüb
14:03 / 28-07-2025
Prezident İlham Əliyev fərman imzalayıb
13:58 / 28-07-2025
35 yəhudini casusluq ittihamı ilə həbs ediblər
13:40 / 28-07-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Foto
13:30 / 28-07-2025
Vilayət Eyvazov növbəti sıra baxışı keçirib - Video
13:04 / 28-07-2025
Daha 1354.2 hektar ərazi minalardan təmizlənib
12:53 / 28-07-2025
Nüvə silahı ilə bağlı məxfi məlumatlar oğurlanıb
12:42 / 28-07-2025
Bayramov Özbəkistanın XİN başçısı ilə telefonla danışıb
12:27 / 28-07-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:24 / 28-07-2025
Ukraynanın müttəfiqləri Rusiya vətəndaşlarına qucaq açır
12:24 / 28-07-2025
Beynəlxalq axtarışda olan şəxs Azərbaycanda həbs edilib
12:09 / 28-07-2025
Yurd həsrətli insanlarla görüşlər davam edir - Fotolar
11:50 / 28-07-2025
Erməniəsilli şəxslər hakim qarşısıan çıxarılıblar
17:03 / 24-07-2025
Abdulla: Aktyorları attestasiyadan keçirmək lazımdır - Müsahibə
11:20 / 24-07-2025
Rusiya ilə bağlı daha bir hərbi sirrin üstü açılıb
15:04 / 24-07-2025
Rusiyaya qaçırılan ukraynalı uşaqları cəbhəyə göndərirlər
14:46 / 25-07-2025
Ağdam və Cəbrayıla növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)
13:58 / 24-07-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
12:59 / 24-07-2025
İstanbul görüşü: Rusiya sülhə yenə arxa çevirib - Foto
11:00 / 24-07-2025
Füzulidəki yanğın genişlənir - (Yenilənib)
17:33 / 25-07-2025
Professor: Rusiya Gürcüstanı itirib, Ermənistanı itirir, Azərbaycanı itirmək üzrədir
14:03 / 24-07-2025
Nəhəng asteroid sürətlə Yerə yaxınlaşır
12:33 / 24-07-2025
Türkiyə Bakı-Moskva gərginliyinə qarışacaqmı?
12:25 / 25-07-2025
Zelenski-Putin görüşü baş tuta bilər
Dron müharibəsinin dərsləri
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 17:26
Kosmik rəqabət güclənir - Yeni proqrama start verilir
Bu gün, 14:14
Prezident qanuna dəyişikliyi təsdiqləyib
Bu gün, 13:40
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Foto
Bu gün, 11:00
Novxanı çimərliyində iki nəfərin meyiti tapılıb
Bu gün, 10:41
ABŞ qoşunlarını Avropadan çıxarır
25-07-2025, 17:33
Professor: Rusiya Gürcüstanı itirib, Ermənistanı itirir, Azərbaycanı itirmək üzrədir
25-07-2025, 16:10
Azərbaycan Cənubi Qafqazı əməkdaşlıq platformasına çevirməyi təklif edir - Deputat
25-07-2025, 12:25
Zelenski-Putin görüşü baş tuta bilər
25-07-2025, 12:13
Trampın Cənubi Qafqaz siyasəti: Son məqsəd nədir?
24-07-2025, 23:39
Azərbaycan QHT-ləri ABŞ Dövlət katibinə müraciət ünvanlayıblar
24-07-2025, 15:04
Rusiyaya qaçırılan ukraynalı uşaqları cəbhəyə göndərirlər
24-07-2025, 14:03
Nəhəng asteroid sürətlə Yerə yaxınlaşır
24-07-2025, 12:59
İstanbul görüşü: Rusiya sülhə yenə arxa çevirib - Foto
24-07-2025, 12:33
Türkiyə Bakı-Moskva gərginliyinə qarışacaqmı?
24-07-2025, 11:20
Rusiya ilə bağlı daha bir hərbi sirrin üstü açılıb
24-07-2025, 11:00
Füzulidəki yanğın genişlənir - (Yenilənib)
23-07-2025, 15:12
Ürəyin müalicəsi üçün inqilabi yenilik ediblər - Foto
23-07-2025, 14:38
Professor: Rusiyanın Azərbaycana təzyiqi ciddi nəticə verməyəcək
23-07-2025, 13:55
III Dünya müharibəsi riski artır - Hərbi ekspert
23-07-2025, 13:04
Kilsəyə qarşı getmək Paşinyanın evini yıxa bilər
23-07-2025, 12:59
Qanunsuz tikilmiş 100 minə yaxın ev sənədləşdiriləcək
23-07-2025, 09:52
Rus ordusu bir neçə istiqamətdə irəliləyir - (Yenilənib) - Foto
23-07-2025, 08:56
Qocalmanın qarşısını almaq mümkün olacaq
22-07-2025, 15:30
Təbiət hadisəsi dünyanı qaranlığa qərq edəcək
22-07-2025, 11:50
Təhlükəli virus 151 nəfərin həyatına son qoyub
22-07-2025, 11:29
Türkiyə şərtləri dəyişir - Foto
22-07-2025, 10:40
Tramp İranı yenidən bombalamaqla hədələyir
22-07-2025, 08:21
Moskva-Kiyev danışqları: görüş yeri yenə İstanbuldur
21-07-2025, 15:36
Cəlaloğlu: Keçmiş sovet respubliklarının işğalı real təhlükədir
21-07-2025, 14:16
Xankəndidə sərt bəyanatlar: Rusiya ilə münasibətdə nə dəyişib?
21-07-2025, 13:21
Prezidentin dedikləri yaxın gələcək üçün yol xəritəsidir - Professor
21-07-2025, 12:21
Deputat: Prezidentin çıxışı beynəlxalq hüquq normalarına əsaslanır
21-07-2025, 12:06
Qəzzada iki milyondan çox insan aclıq təhlükəsilə üzləşib
21-07-2025, 11:54
Professor hakim partiyadan istefa verib
21-07-2025, 10:34
İran üç ölkə ilə nüvə danışıqlarına hazırlaşır
21-07-2025, 10:03
Təhlükəsizliklə əlaqədar birgə komissiya yaradıblar
20-07-2025, 18:08
İlham Əliyevin III Qlobal Media Forumunda çıxışı dünya mətbuatının diqqət mərkəzindədir
19-07-2025, 19:11
İlham Əliyev: İrəvanın addımları regional inteqrasiyaya xidmət etmir
19-07-2025, 17:07
3-cü Şuşa Qlobal Media Forumu - İlham Əliyev çıxış edir - (Canlı yayım) - (Yenilənib)
19-07-2025, 08:34
Tramp: Ermənistan və Azərbaycan sülh sazişi bağlamağa yaxındır
18-07-2025, 16:40
Professor: Rusiya və İran Azərbaycanla Ermənistanın sülh sazişi bağlamasını istəmirlər
18-07-2025, 15:38
Ermənistanın rəhbər şəxsləri terrorçuların hədəfindədir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
