Dron müharibəsinin dərsləri

Xəbər lenti

15:29 / 27-10-2025

Ölkədən çıxışın bloklanmasını daha br qurumdan yoxlamaq mümkün olacaq

15:19 / 27-10-2025

Sel olacaq - Xəbərdarlıq

15:16 / 27-10-2025

Pokrovskda qanlı döyüşlər davam edir

15:04 / 27-10-2025

UNO hesab edilən kometa Yerə doğru istiqamət götürəcək - Foto

14:52 / 27-10-2025

Zabil Qəhrəmanovun həbsindən şikayəti verilib

14:48 / 27-10-2025

Ermənistan vətəndaşlarının məhkəməsində zərərçəkmişlərin ifadələri elan olunub

14:40 / 27-10-2025

İki məşhurun rəsm əsəri satışa çıxarılıb - Fotolar

14:30 / 27-10-2025

Laçın şəhərində əmək yarmarkası keçiriləcək

14:24 / 27-10-2025

Türkiyə xarici işlər nazirinin müavini Azərbaycana gəlib

13:18 / 27-10-2025

Döyüş filmi kimi çəkiblər, amma...

13:10 / 27-10-2025

Audiovizual Şura MTV kanalı ilə bağlı protokol tərtib edib

13:08 / 27-10-2025

Bağçalara işə qəbul üzrə keçid balları müəyyən olunub

12:37 / 27-10-2025

Rusiyada tələbə xanımlara hamiləlik müavinəti veriləcək

12:36 / 27-10-2025

Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz

12:31 / 27-10-2025

Saleh Səmədovun rəis oğlunu vəzifədən uzaqlaşdırıblar

12:30 / 27-10-2025

Ukrayna ordusu bir kəndi işğaldan azad edib

12:22 / 27-10-2025

Azərbaycanın Yaxın Şərq həmləsi: Vaşinqtondan dəstək var

12:15 / 27-10-2025

Qarabağ sonasında daha 1644.6 hektar ərazi minalardan təmizlənib

12:02 / 27-10-2025

Dövlətə 81,5 milyon manat zərər vuran 30 nəfər məsuliyyətə cəlb olunub

11:55 / 27-10-2025

Prokuror icra başçısının sabiq müavininə 7,5 il cəza istəyib

11:41 / 27-10-2025

Birinci Qarabağ müharibəsinin daha 16 itkin-şəhidi dəfn olunacaq - Siyahı

11:32 / 27-10-2025

Pirəkəşkül və Ağdərədə istifadəyə yararsız döyüş sursatları məhv ediləcək

11:29 / 27-10-2025

Azər Maqsudov 4 il azadlıqdan məhrum edilib

11:23 / 27-10-2025

Qazaxda minadan və PHS-da zərərçəkənlərlə ilkin sorğular tamamlanıb - Fotolar

10:50 / 27-10-2025

Allahşükür Paşazadə Papa ilə görüşəcək

10:37 / 27-10-2025

Harris prezidentlik iddiasından əl çəkməyib

10:31 / 27-10-2025

ABŞ ordusunun helikopteri və qırıcısı qəzaya uğrayıb

10:26 / 27-10-2025

Bir yaşlı uşağı elektrik cərəyanı vuraraq öldürüb

10:13 / 27-10-2025

Opera müğənnisi: "Xalq artistləri kafe səviyyəsindədirlər"

09:53 / 27-10-2025

Gələn il pensiya kapitalı nə qədər artırılacaq? - Deputatın şərhi

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

11:29 / 24-10-2025

Paşinyan Erməni Apostol Kilsəsini Azərbaycanla sülhə təhlükə görür

13:40 / 23-10-2025

Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar

14:48 / 25-10-2025

Sədr postu uğrunda mübarizə ata-oğul qarşıdurmasına səbəb olub

12:35 / 24-10-2025

Sülh savaşı - Zahid Oruc yazır

19:39 / 22-10-2025

Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar

17:50 / 23-10-2025

On yeddi mindən çox müəllimin maaşı artacaq

14:16 / 23-10-2025

Hərbi ekspert: Azərbaycan Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin edən əsas aktordur

17:14 / 24-10-2025

Dövlət Agentliyinin rəisi vəzifədən azad olunub - Yeni təyinat - (Yenilənib)

15:34 / 23-10-2025

Ərdoğan və Netanyahunun yeni döyüş meydanı - Kipr

18:00 / 25-10-2025

Anar Əsədlidən 4 şikayətçi var

14:48 / 23-10-2025

Professor: Azərbaycan və Ermənistandakı partiyalar arasında da təmaslar olmalıdır

23:17 / 25-10-2025

Vəkil Zabil Qəhrəmanov həbs olunub

Dron müharibəsinin dərsləri
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.

Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.

Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.

Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.

Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.

Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.

Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.

Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.

Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.

Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.

Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.

Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.

Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.

Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.

Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.

Y. QACAR

Ana səhifəyə dön