22:29 / 11-09-2025
ABŞ husilərə ən böyük sanksiyasını tətbiq edib
18:03 / 11-09-2025
Lukaşenko: "Sülhün bərqərar olmasında Trampa kömək etməyə hazıram"
17:57 / 11-09-2025
"SOCAR Romania” rəsmisi haqda şok iddialar yayılıb
17:43 / 11-09-2025
Keçmiş sevgilisindən Hidayətə ittihamlar - “550 min pulumu ələ keçirib, məni dəfələrlə döyüb”
17:27 / 11-09-2025
Gürcüstanın keçmiş müdafiə naziri həbs edilib
17:24 / 11-09-2025
İki NATO ölkəsi Rusiya və Belarusla sərhəddə səmanı bağlayıb
17:06 / 11-09-2025
Onlayn bilet satışı adı altında kiberdələduzluq halları artır
17:04 / 11-09-2025
İsrail şirkəti: "Abşeronun su probleminin həlli üçün ən yaxşı texnologiyalar seçilir"
16:36 / 11-09-2025
Prezident İlham Əliyev sərəncam imzalayıb
16:26 / 11-09-2025
Sürücülük vəsiqəsi ilə bağlı yeni qərar verilib
16:23 / 11-09-2025
Zelenski: Polşaya hücum 2014-cü il Krım hadisələrinə bənzəyir
16:23 / 11-09-2025
Konstitusiya Məhkəməsinə Aparat rəhbəri təyin olunub
16:20 / 11-09-2025
ICESCO Nəsimi Festivalının tərəfdaşı olub
16:11 / 11-09-2025
"Qarabağ" klubu iki nigeriyalı futbolçu alıb
16:08 / 11-09-2025
Bu şəxslərə psixotrop maddələr pulsuz veriləcək - Qərar
15:48 / 11-09-2025
Belarusda 50-dən çox siyasi məhbus azadlığa buraxılıb
15:15 / 11-09-2025
Ankara şəhərində zəlzələ olub
15:06 / 11-09-2025
Sığorta şirkətlərindən şikayətlər artır - Siyahı
14:53 / 11-09-2025
Dövlət obyektləri icarəyə verilir - Siyahı
14:21 / 11-09-2025
Hərbi ekspert: Polşa, Avropa və NATO müharibəyə hazır deyil
13:31 / 11-09-2025
Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var
12:59 / 11-09-2025
Finlandiya prezidenti Ukraynaya gəlib
12:27 / 11-09-2025
NATO Ukrayna səmasında rus təyyarələrini vurmalıdır - Diplomat
12:19 / 11-09-2025
MİQ imtahanı üçün ödəniş yüksək olmayacaq
12:13 / 11-09-2025
Mars üçün könüllülər seçiblər - Foto
12:03 / 11-09-2025
Ukrayna kəşfiyyatı Rusiya gəmisini vurub
11:55 / 11-09-2025
Su qıtlığının qarşısını almaq mümkün deyil
11:40 / 11-09-2025
Nazir: 113 müəssisə ilə bağlı qərar veriləcək
09:10 / 09-09-2025
Etibar Məmmədov aktiv siyasətə qayıda bilər
18:05 / 07-09-2025
Şəmkirdə təcili yardım maşını körpüdən aşıb, xəsarət alanlar var
13:20 / 07-09-2025
Bu gün əlavə imtahan keçirilib - (Yenilənib)
23:31 / 08-09-2025
“Tesla” ABŞ-da bazar payını itirir
06:10 / 11-09-2025
Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)
23:10 / 08-09-2025
Fransanın baş naziri kabineti ilə istefaya göndərilir
00:57 / 08-09-2025
İlin son Ay tutulması başa çatıb - (Yenilənib)
15:20 / 08-09-2025
Xocalı və Ağdərəyə növbəti köç olub - (Yenilənib) - Fotolar
11:56 / 08-09-2025
Bakıda “KamAZ” avtomobilin üzərinə aşıb, ölən var - Fotolar - Yenilənib
16:29 / 08-09-2025
Rusiya Qarabağda yaşamış ermənilərdən terrorçu qrup yaratmaq istəyir
23:20 / 08-09-2025
ABŞ düşüncələrə nəzarət etməyə çalışır
00:04 / 08-09-2025
Alim Qasımov villasını satır - Fotolar
Dron müharibəsinin dərsləri
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:31
Professor: Hər iki ölkədə sülhə qarşı çıxanlar var
Bu gün, 11:55
Su qıtlığının qarşısını almaq mümkün deyil
Bu gün, 10:33
Sabah daha 4 itkin-şəhidimiz dəfn olunacaq - Siyahı
Bu gün, 10:28
Putin Avropanı vurmağa davam edəcək
Bu gün, 09:46
Marsda həyat izləri aşkar ediblər
Bu gün, 06:10
Qarabağa növbəti köç karvanları gedib - (Yenilənib)
Dünən, 09:31
Güclü küləklə bağlı təhlükə xəbərdarlığı edilib
Dünən, 09:22
Hikmət Hacıyev ABŞ-da senatorlarla görüşüb - Fotolar
9-09-2025, 11:33
Sualtı silahlanma yarışı sürətlənir
9-09-2025, 09:10
Etibar Məmmədov aktiv siyasətə qayıda bilər
9-09-2025, 08:20
Netanyahu Qəzza əhalisini bölgəni tərk etməyə çağırır
8-09-2025, 23:20
ABŞ düşüncələrə nəzarət etməyə çalışır
8-09-2025, 16:29
Rusiya Qarabağda yaşamış ermənilərdən terrorçu qrup yaratmaq istəyir
8-09-2025, 15:40
Professor: Rusiya tədricən Çinin təsirinə düşür
8-09-2025, 12:43
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiyalar hazırlanır
8-09-2025, 11:09
Ukraynanı üç hissəyə bölürlər
8-09-2025, 10:51
Avropa liderləri müharibəyə son qoymaq üçün ABŞ-a gedir
8-09-2025, 00:57
İlin son Ay tutulması başa çatıb - (Yenilənib)
7-09-2025, 13:20
Bu gün əlavə imtahan keçirilib - (Yenilənib)
7-09-2025, 10:47
Kiyev "İskəndər" raketlərinin hədəfinə çevrilib - Foto
5-09-2025, 22:21
Bakı-Tehran-Bakı aviareysi bərpa olunur
5-09-2025, 15:46
ABŞ altı ölkəni böyük təhlükə ilə üz-üzə qoyur
5-09-2025, 12:56
Rusiya XİN AZAL-ın vurulan təyyarəsi ilə bağlı yalan məlumat yayıb
5-09-2025, 11:39
Ukraynaya 10 min sülhməramlı yerləşdirmək istəyirlər
5-09-2025, 11:19
Əfqanıstanda zəlzələ: 2200-dən çox insan ölüb
4-09-2025, 16:06
Çin dünyaya meydan oxuyur - Hərbi ekspert
4-09-2025, 11:53
100 min əsgər hücuma hazırlaşır
4-09-2025, 11:13
ŞƏT-də daxili didişmələr: Azərbaycan hansı tərəfdədir?
4-09-2025, 10:22
ABŞ nümayəndələri Zəngəzur dəhlizini müzakirə etməyə gəlirlər
4-09-2025, 08:01
Asteroid Yer kürəsinin yanından keçib
3-09-2025, 19:08
Putin: Azərbaycanla Rusiya arasında problemlər var, amma...
3-09-2025, 18:40
Universitetlərin boş qalan yerlərinə qəbulun nəticələri elan olunub
3-09-2025, 18:03
Putin Zelenskini Moskvaya dəvət edib
3-09-2025, 13:51
İsrail təyyarələri Türkiyə səmasından istifadə edirmi?
3-09-2025, 12:48
Dünyanı məhv etmək gücünə malik raketlər nümayiş olunub
3-09-2025, 12:27
Daha bir güclü zəlzələ: 1400-dən çox insan həyatını itirib
2-09-2025, 16:05
Cəlaloğlu: Milli Məclis aprel işğalına siyasi qiymət verməlidir
2-09-2025, 15:28
Deputat: Hindistan Cənubi Qafqazda gərginlik yaratmağa çalışır
2-09-2025, 13:56
Rusiya Avropanın iki ölkəsində gərginlik yaradıb
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
