19:22 / 12-06-2025
Almaniya Ukraynanın silahlanmasına əlavə vəsait ayıracaq
18:33 / 12-06-2025
Fransa İranın nüvə eskalasiyasını pisləyir
18:19 / 12-06-2025
Uşaqların sosial şəbəkələrə girişi qadağan ediləcək
18:01 / 12-06-2025
İlham Əliyev baş nazirə başsağlığı məktubu göndərib
17:51 / 12-06-2025
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
17:38 / 12-06-2025
ƏƏSMN: "Yeni sosial islahat paketi 3 milyon insanı əhatə edir"
17:33 / 12-06-2025
Prezident Şuşa ilə bağlı sərəncam imzalayıb
17:09 / 12-06-2025
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
17:08 / 12-06-2025
Paşinyan Türkiyəyə gedir
16:53 / 12-06-2025
Astara sakini 23 kq narkotiklə tutulub
16:09 / 12-06-2025
Təyyarə qəzasında çoxsaylı sərnişin ölüb - Yenilənib
15:50 / 12-06-2025
Donald Tramp etirazçıları hədələyir
15:44 / 12-06-2025
Keçmiş rəisə 8 il 6 ay həbs cəzası verilib
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
14:57 / 12-06-2025
İran AEBA-nın qətnaməni pisləyib
14:45 / 12-06-2025
Qubada tapılan meyitlə bağlı dəhşətli xəbər yayılıb
14:07 / 12-06-2025
Prezident İlham Əliyev zavodun açılışında iştirak edib - Fotolar
14:01 / 12-06-2025
Ramil Həsən TÜRKPA-nın baş katibi seçilib
13:32 / 12-06-2025
Prezident Şahin Mustafayevlə bağlı sərəncam verib
13:28 / 12-06-2025
Müxalifətin baş naziri devirmək cəhdi uğursuz olub
13:21 / 12-06-2025
Tramp: Putin Ukraynadakı itkilərə əhəmiyyət vermir
13:18 / 12-06-2025
Siyavuş Novruzov: “Vətəndaşlar dövlətin, bələdiyyənin üzərinə gəlir ki..."
13:07 / 12-06-2025
İranı vurmağa hazırlaşırlar
12:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin cinayət işi üzrə məhkəmə keçirilir
12:27 / 12-06-2025
Sabah 37 dərəcə isti olacaq - Proqnoz
12:22 / 12-06-2025
Moskvaya hücum: dronlar texnoparkı vurub - Foto
12:00 / 12-06-2025
Qış fırtınası: 49 nəfər ölüb, məktəblilərin avtobusu su altında qalıb
11:49 / 12-06-2025
Baş Qərargah: İndiyə qədər bir milyon rus hərbçisi zərərsizləşdirilib
11:15 / 12-06-2025
“TikTok”da dələduzluq edən şəxs saxlanılıb
10:50 / 08-06-2025
Donald Trampın adı insan alverində hallanır
23:25 / 07-06-2025
Varislərin Kreml təqdimatı: Mirziyoyevə sui-qəsdin arxasında kim durur?
18:34 / 08-06-2025
Dağlıq və dağətəyi rayonlarda leysan olacaq - Xəbərdarlıq
22:58 / 08-06-2025
Millimiz növbəti yoxlama oyunu oynayıb
09:10 / 08-06-2025
Ukraynanın hökumət binalarına hücum olacaq
10:05 / 08-06-2025
Sabunçu bazarında yanğın baş verib - Video
13:07 / 10-06-2025
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
09:31 / 09-06-2025
Naxçıvanda kütləvi zəhərlənmə olub - (Yenilənib)
08:48 / 09-06-2025
Ronaldunun karyerası sona yaxınlaşır
22:32 / 09-06-2025
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
16:32 / 10-06-2025
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
21:10 / 09-06-2025
Professor Tamilla Məmmədova vəfat edib
Dron müharibəsinin dərsləri
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 11-06-2025 12:12 | Bölmə: Slayd
İyunun 1-də Ukraynanın Rusiya ərazisindəki aviabazalara hücumu artıq yeni bir şərti nöqteyi-nəzər yaradıb: bahalı, insan ekipajlı silahlar (tanklar, təyyarələr, gəmilər) ucuz pilotsuz təyyarələr (PUA) qarşısında köhnəlib. Lakin bu baxış natamamdır və bəlkə də təhlükəli dərəcədə yanıltıcıdır. Bugünkü dron müharibəsi bahalı silahların zəifliyi fikrindən çox-çox kənara çıxan dərslər verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
İndiyə qədər Ukrayna müharibəsinin dərslərinə nəzər salaq.
Birincisi, uçan pilotsuz aparatlar (PUA) həqiqətən də tankları və zirehli personal daşıyıcılarını son dərəcə həssas vəziyyətə gətirib. Buna görə də Rusiya quru hücumları indi tez-tez piyadalar üçün motosiklet və relyef maşınlarından istifadə edir. Ancaq bu kömək etmir, çünki itkilər həmişəki kimi yüksəkdir - indi PUA-lara görə hər iki tərəfdən itkilərin göstəricisi 70 faizdən çoxdur.
Dronlar da demək olar ki, hər şeyə qarşı təsirlidir. Ukrayna silah fabrikləri, hərəkət edən qatarlar, sursat anbarları, neft emalı zavodları, gəmilər və limanlar kimi müxtəlif Rusiya hədəflərini məhv etmək üçün dronlardan istifadə edib. Bundan da pis ola bilərdi. Əslində, Ukrayna Rusiyanın barbar davranışını nəzərə alaraq böyük təmkin nümayiş etdirdi. Hava limanı terminalları, pik saatlarda qatar stansiyaları, idman və konsert stadionları, əczaçılıq fabrikləri, xəstəxanalar, məktəblər, qocalar evləri - hamısı eyni dərəcədə həssas obyektlərdir.
Ukraynadan iki əlavə dərs dronlarla döyüşlərin onun sənaye bazasından necə asılı olması ilə bağlıdır. Birincisi, sürət və həssaslıq vacibdir. Dron texnologiyası, silahları və taktikaları indi göz oxşayan sürətlə inkişaf edir. Amma qarşı tərəf əks tədbirlər hazırlayır.
Əvvəllər Ukraynada istifadə edilən dronlar radio ilə idarə olunan xam silah idi. PUA-lar təkmilləşdikcə və daha ölümcül olduqca, onların radio siqnallarını bloklamaq üçün tezlik dəyişikliyindən istifadə edildi, daha sonra çox tezlik tıxaclarına qarşı tıxanma avadanlığına hücum edən dronları meydana gətirdi. Sonra Rusiya fiber-optik kabel vasitəsilə idarə olunan və tıxaclara davamlı pilotsuz təyyarələr yaratdı. Ukrayna kabeli mənbəyinə qədər izləməyə və pilotları (dronlarla) öldürməyə çalışır. Amma indi Ukraynanın da fiber-optik dronları var.
Hədəfə yönəltmə getdikcə mürəkkəbdir, çünki dronlar çox aşağıdan uçaraq və ya gizli texnologiyadan istifadə edərək radarlardan yayına bilməlidir. Lakin dron aşkarlama və izləmə sistemləri də inkişaf edir: səs analizi proqram təminatına qoşulmuş mobil telefonlar, mikrofonlu şəbəkələr, həmçinin lidar, radar və kameralardan istifadə.
Bu vəhşi mühitdə hətta bir ay geriyə düşmək ölümcüldür. Normal müdafiə sənayesi prosedurları tamamilə qeyri-adekvatdır və ABŞ-nın əksər PUA və dron istehsalçıları ümidsiz dərəcədə ləngdir. Buna cavab olaraq, Ukraynanın PUA-ları, ümumən dron sənayesi və ordusu istehsal və yerləşdirmədə inqilabi modeli inkişaf etdirdi. Ukraynanın Hərbi Komandanlığı və Rəqəmsal Transformasiya Nazirliyi hətta təsdiqlənmiş pilotsuz təyyarələr əsasında hərbi hissələrin fəaliyyətinin davamlı olaraq yenilənən reytinqlərini dərc edən bal əsaslı sistem hazırlayıb.
Ukrayna bir neçə həftə ərzində yeni silah dizayn, istehsal və tətbiq edə bilən silah sənayesini (yüzlərlə şirkətlə) dəstəkləyən güclü startap ekosisteminə malikdir. Bu il Ukrayna dörd milyondan çox dron istehsal edəcək ki, onların əksəriyyəti heç bir il əvvəl mövcud olmayan modellərdir. Təəssüf ki, Rusiya da özəl startaplara çox arxalanaraq buna uyğunlaşıb.
Dron müharibəsi ABŞ və Avropa üçün daha bir dərs verir: Çinin qlobal dron sənayesində hökmranlığını aradan qaldırmaq zərurəti.
Ukrayna özünün PUA sənayesini inkişaf etdirdi, çünki ABŞ və NATO-nun demək olar ki, heç biri yox idi, daha çox tələb olunan sürət və çeviklik və Çin Rusiyanın xeyrinə Ukraynaya tədarükləri tədricən gücləndirdi. Rus PUA-larında istifadə olunan elektronikanın təxminən 80 faizi Çindən gətirilir. Ukrayna əvvəlcə Çindən çox asılı olsa da, asılılığını bəlkə də 20 faizə qədər azaldıb, bunun çoxu gizli şəkildə əldə edilib.
Bununla belə, ABŞ və Avropanın müdafiə tədarükləri ləng və rəqabətsizdir, bu da onların dronlara qarşı müdafiə qabiliyyətini, eləcə də onlardan istifadə imkanlarını zəiflədir. Çox az adam bunu başa düşsə də, Ukrayna indi yeganə ölkədir ki, Çin və ya Rusiya texnologiyası və müharibə zamanı reaksiya müddəti ilə uyğunlaşa bilər. Ukrayna olmadan və öz qüvvələrini modernləşdirmədən NATO və ABŞ Rusiya və ya Çinlə müharibədə dəhşətli itkilərə məruz qala və hətta məğlub ola bilərlər.
Ukraynanın 1 iyun əməliyyatında hər biri təcrübəli operator tərəfindən idarə olunan 117 pilotsuz uçan aparatdan istifadə edilib və hesabatlar göstərir ki, onların yarıdan çoxu vurulub.
Beş ildən sonra adi hədəflərə qabaqlayıcı zərbələr endirmək dəhşətli dərəcədə asan olacaq. Süni intellekt insanlara qarşı istifadə edilən dronların ölümcüllüyünü və dəqiqliyini artırır. Çinli tədqiqatçılar artıq meşədə hərəkət edən və keçdikdən sonra yenidən sürü kimi formalaşan dron dəstələrini nümayiş etdiriblər. Bu təkcə müharibə ilə bağlı deyil, o, terror hücumları üçün də işləkdir.
Doğrudur, tələb olunan süni intellekt gücü yaddaş tələb edir. Həm də o, ucuz deyil. Məsələn, “Nvidia” çiplərinin hər biri 50.000 dollara başa gəlir, yəni güclü süni intellekt prosessoru əksər dronları hədsiz dərəcədə bahalaşdıracaq.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
Bu gün, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
Bu gün, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
Bu gün, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
Dünən, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
Dünən, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
Dünən, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
Dünən, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
3-06-2025, 11:57
Şəhidimiz Suraxanıda dəfn olunub - (Yenilənib) - Foto
3-06-2025, 10:34
Ərdoğan Zelenski, Putin və Trampla Türkiyədə görüşmək istəyir
3-06-2025, 09:58
Türkiyədə güclü zəlzələ olub - Ölən və xəsarət alanlar var
3-06-2025, 08:26
Yerin maqnit qasırğası artıb
2-06-2025, 14:02
50 minlik qoşun hücumdadır, Ukrayna Sumını itirə bilər - (Yenilənib)
2-06-2025, 11:00
Paşinyan kilsəyə niyə müharibə elan edib?
2-06-2025, 08:58
Azərbaycan ərazisində zəlzələ olub
1-06-2025, 20:08
Kəlbəcərdə traktor minaya düşüb, yaralı var
31-05-2025, 16:52
Laçına növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
30-05-2025, 18:30
Asim Mollazadə: Azərbaycan və müttəfiqləri qitələrarası sistem yaradır
30-05-2025, 14:10
Azərbaycan-Türkiyə-Pakistan ittifaqı qlobal xarakter daşıyır - Ekspert
30-05-2025, 13:00
Azərbaycan və Çin arasında viza ləğvi barədə saziş təsdiqlənib
30-05-2025, 12:44
Böyük Qayıdışa dair II Dövlət Proqramı hazırlanacaq - Sərəncam
30-05-2025, 11:35
Paşinyan “2018-in uğuru”nu xərcləyir - Yeni seçkilər “Vətəndaş müqaviləsi”nə nə vəd edir?
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
