12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Pezeşkianın Mərkəzi Asiya, xüsusən Türkmənistan siyasəti necə olacaq?
Tarix: 29-07-2024 12:48 | Bölmə: Slayd
Pezeşkianın Mərkəzi Asiya, xüsusən Türkmənistan siyasəti necə olacaq?

İranın Ali lideri Əli Xamnəi Məsud Pezeşkianı rəsmi olaraq ölkə prezidenti kimi təsdiqləyib. İRİB telekanalı tərəfindən yayımlanan mərasim Tehranda yüksək vəzifəli məmurlar və ilahiyyatçıların iştirakı ilə baş tutub.

Pezeşkianın andiçmə mərasimi iyulun 30-da parlament binasında keçiriləcək. Mərasimdə 300-dən çox xarici qonaq iştirak edəcək. Aşqabadı xarici işlər naziri Rəşid Meredov təmsil edəcək.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Türkmənistan demək olar ki, bütün Orta Asiya üçün İran və Fars körfəzinə açılan qapıdır. Region ölkələri təyyarə qəzasında həlak olan prezident İbrahim Rəisinin müəyyən etdiyi “Şərqə Baxış” strateji kursunun dəyişməz qalacağını gözləyirlər.

Məsud Pezeşkian vəzifəyə başlama ərəfəsində “Mənim yeni dünyaya mesajım” adlı məqaləsində İranın gələcək xarici siyasətinin konturlarını açıqlayıb ki, bu da ekspertlərin qeyd etdiyi kimi, onun strateji istiqamətini dəyişməyəcək, əksinə, daha çoxşaxəli xarakter alacaq.

“Məsud Pezeşkian cəhd etsə belə, çətin ki, İranın mərhum prezidenti İbrahim Rəisinin dövründə ölkə Rəhbərinin razılığı ilə qurulan strateji inkişaf kursunu dəyişə bilsin”. Bunu Beynəlxalq Araşdırmalar İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, tarix elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Aleksandr Knyazev bildirib.

Ekspertin fikrincə, birincisi, onun həqiqətən də bütün seçki şüarlarını və səs toplamaq məqsədi daşıyan bəyanatlarını həyata keçirməyə çalışacağı fakt deyil. Məsud Pezeşkian özü də dəfələrlə bəyan edib ki, Rəhbərin ölkəni idarə etdiyi kursla gedəcək.

İkincisi, İranın siyasi sisteminin özündə bir çox faktiki işləyən nəzarət və tarazlıq var. Prezidentin müəyyən qərarlar hər zaman parlamentdə edilə bilər, onların böyük əksəriyyəti Rəhbərin kursunun tərəfdarları tərəfindən təmsil olunur.

“Buna görə də Pezeşkianın səs-küylü seçki vədlərini həyata keçirə bilməsi və Rəhbərin daxili və xarici siyasətdə müəyyən etdiyi qırmızı xətləri aşması ilə bağlı müəyyən skeptisizm var”, - Knyazev deyir.

Ona görə də İbrahim Rəisinin daha əvvəl elan etdiyi “Şərqə Bax” strategiyası İranın xarici siyasət konsepsiyasının mühüm hissəsi olaraq qalacaq.

“İran formalaşmaqda olan çoxqütblü dünyanın mühüm aktorlarından biridir və bu mövqeyi hökumətin başçısı dəyişdirə bilməz”, - Knyazev vurğulayıb.

Yeni prezident, ekspertin fikrincə, ilk növbədə, mümkün qədər İranın daxili həyatına, iqtisadiyyatın və sosial sferanın İran cəmiyyətinin maraqlarına uyğun idarə olunmasına diqqət yetirməlidir.

“Məsud Pezeşkian seçkiqabağı çıxışlarında əslində birgə hərtərəfli fəaliyyət planının, nüvə sazişinin müəllifi olan Cavad Zərifi xarici işlər naziri təyin etmək niyyətindən danışıb. Lakin Həsən Ruhaninin prezidentliyi dövründə ölkənin maraqlarına vurulan bütün zərərlərdən sonra, çətin ki, həm parlament, həm də digər konstitusiya qurumları belə bir təyinatla razılaşsınlar. Bu sövdələşmənin reanimasiyası indi tamamilə qeyri-realdır, yalnız ona görə ki, ABŞ rəhbərliyinin İranla qarşıdurma üçün bir çox başqa səbəbləri var. ABŞ İranın bütün inkişaf modelini və dövlət strukturunu dəyişmək istərdi və nüvə sazişi onlar üçün yalnız beynəlxalq ictimai rəyi manipulyasiya etmək üçün bir vasitə idi. ABŞ-nın bu mövqeyi Amerikanın özündə qarşıdan gələn prezident seçkilərinin nəticələrindən asılı olmayaraq dəyişməz qalacaq. Əgər payızda ABŞ-da Donald Tramp qalib gəlsə, o zaman Amerikanın İrana qarşı siyasətinin daha da sərtləşməsini gözləmək olar”, - Knyazev belə hesab edir.

Məsud Pezeşkianın andiçmə mərasimi iki hissəyə bölünür. İyulun 28-də Xamnəi Pezeşkianı ölkə prezidenti vəzifəsinə rəsmən təsdiqləyib və iyulun 30-da o, and içəcək. Tədbirdə 80 ölkədən nümayəndə heyətləri iştirak edib: Enrike Mora, Geraldo Alkmin, Vyaçeslav Volodin, Məhəmməd Əl-Şia Sudani, Şahbaz Şərif, habelə Türkmənistanın xarici işlər naziri Rəşid Meredov və s.


Rəşid Meredov

Meredov həm də Türkmənistan-İran İqtisadi Əməkdaşlıq Komissiyasının sədridir. Müvafiq sərəncamı ötən gün ölkə prezidenti Serdar Berdiməhəmmədov imzalayıb. Özü isə telefonla təbrik etməklə kifayətlənərək evdə qalmağa üstünlük verib. Lakin o, iranlı vəzifədaşını Aşqabada səfərə dəvət edib. Mərkəzi Asiya dövlətlərinin digər liderləri də eyni şeyi ediblər. Pezeşkian Astanada, Daşkənddə, Düşənbədə və Bişkekdə gözlənilir.

Mərkəzi Asiya üzrə ekspert Serdar Aytakovun NG-yə verdiyi məlumata görə, Türkmənistanla İran arasındakı münasibətləri ümumiyyətlə, hamar və mehriban qonşuluq adlandırmaq olar, amma bəzən o, sərhəd keçidi məsələlərində, ilk növbədə, ağır yük maşınları ilə bağlı “situasiya anlaşılmazlıqları” ilə mürəkkəbləşir.

“Axı Türkmənistan demək olar ki, bütün Mərkəzi Asiya üçün İran və Fars körfəzinə açılan qapıdır. Rusiyanın Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin inkişafını kəskin şəkildə gücləndirmək niyyətini nəzərə alaraq qeyd etmək lazımdır ki, Türkmənistan və onun İranla münasibətləri bu planlarda əsas rol oynaya bilər. Türkmənistan və İran arasında Səraxs dəmir yolu keçidi uzun müddətdir fəaliyyətdədir və artıq Rusiya da daxil olmaqla, həm İrana, həm də Fars körfəzinə və Hindistana dəmir yolu daşımaları üçün istifadə olunur”, - Aytakov qeyd edib.

Ekspert hesab edir ki, bu münasibətlər həm Türkmənistanın, həm də Rusiyanın qaz siyasətində xüsusi əhəmiyyət kəsb edə bilər. Xüsusilə, “Qazprom” bu yaxınlarda Tehranla İranın qaz sənayesinin inkişafı və Rusiya qazının İslam Respublikasına tədarükü ilə bağlı bir sıra müqavilələr imzalayıb.

“Türkmənistan da öz növbəsində bu yaxınlarda Tehranla 10 milyard kubmetr qazın tədarükü ilə bağlı əsas müqavilələrdən birini imzalayıb. Svop sistemi ilə (SWAP) o, “Dövlətabad” yatağından İran vasitəsilə İraqa qədər nəql olunacaq. Bu qaz alqı-satqısı müqaviləsinə əsasən, İran tərəfi türkmən qazının yeganə alıcısıdır və Türkmənistan ərazisində üç kompressor stansiyası tikməli, yeni qaz kəməri çəkməlidir.

“Qazprom”un da Asiya-Mərkəz sisteminin qollarından biri ilə Rusiya qazını Türkmənistan ərazisi ilə, lakin hələ də sovet boru kəməri ilə İrana çatdırmaq imkanı var”, - Aytakov vurğulayıb.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər