16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
00:07 / 15-06-2025
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
20:24 / 14-06-2025
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
19:00 / 14-06-2025
AZAL uçuşların sayını artırır
18:57 / 14-06-2025
İlham Əliyev krala məktub göndərib
18:19 / 14-06-2025
İranın 20-dən çox komandanı zərərsizləşdririlib
18:07 / 14-06-2025
Lənkəranda yeniyetmə dənizdə boğulub
17:50 / 14-06-2025
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə yeni hakim ezam olunub
16:01 / 14-06-2025
Ceyhun Bayramov Hakan Fidanla telefonda danışıb
15:09 / 14-06-2025
Azərbaycan və İran XİN başçıları telefonda müzakirə aparıblar
14:29 / 14-06-2025
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
13:32 / 14-06-2025
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Avropa İttifaqı və Çin arasında vacib birləşdirici tərəfdir"
12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
11:49 / 14-06-2025
İranın Baş Qərargah rəisinin iki müavini həlak olub
08:51 / 14-06-2025
Əcnəbilər İrandan Azərbaycana keçərək təxliyə olunur - Fotolar
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
07:38 / 14-06-2025
Bu gün orta məktəblərdə “Son zəng” çalınacaq
23:40 / 13-06-2025
Putin Pezeşkian və Netanyahu ilə telefon danışıqları aparıb
22:31 / 13-06-2025
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
21:20 / 13-06-2025
Şəmkirdə iki nəfər kanalda batıb
19:03 / 13-06-2025
Müğənninin itkin düşən qardaşı oğlu tapılıb
13:40 / 11-06-2025
Professor: Zəngəzur və Dərələyəzin Ermənistana verilməsinin hüquqi qüvvəsi yoxdur
18:45 / 10-06-2025
Ölkəmizdə 3 gün iş olmayacaq
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
15:00 / 11-06-2025
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
Rusiya prezidenti Yaxın Şərqdə Qərbə meydan oxuyub
Tarix: 12-12-2023 12:23 | Bölmə: Slayd
Ötən həftə Rusiyanın xarici siyasəti əlamətdar hadisələrlə yadda qalıb. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə (BƏƏ) dövlət səfəri çərçivəsində bu ölkənin prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayed əl-Nəhyanla danışıqlar aparıb. Putin daha sonra Səudiyyə Ərəbistanı Krallığına (KSA) səfər edərək vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman əl-Səudla görüşüb. Sonra Moskvada İran İslam Respublikasının (İİR) prezidenti İbrahim Rəisini qəbul edib.
Ancaq bu, hamısı deyil. İslam dövlətlərinin liderləri ilə ötən sammitlər VTB-nin “Russia Calling” investisiya forumu çərçivəsində Oman Sultanlığının vəliəhdi Ziyəzən bin Heysəm əl-Səid ilə görüşlə tamamlanıb.
Aydındır ki, bu hadisələr Rusiyanın xarici siyasətinin iki əsas amilini tam əks etdirir və bir daha təsdiqləyir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Birincisi, Qərb bütün səylərə baxmayaraq, Rusiyanı təcrid edə və qlobal Cənub liderlərini birtərəfli anti-Rusiya sanksiyalarına əməl etməyə məcbur edə bilmir.
İkincisi, göz qabağındadır ki, Moskvanın İslam dünyası və onun liderləri ilə münasibətləri hazırda mübahisəsizdir. Yaxın gələcəkdə Rusiya xarici siyasətinin bu vektoru (Çinlə birlikdə) prioritet olaraq qalacaq.
Yaxın Şərq İslam dövlətlərinin liderləri ilə belə görüşlər “ümumi iş” çərçivəsində baş verir ki, bu da Rusiyanın maraqlarının Yaxın Şərq maraqları ilə sıx bağlılığını və iç-içə olmasını göstərir.
Aktual problemlərin və onlardan irəli gələn məsələlərin həlli kompleks yanaşma və müəyyən sinxronlaşma tələb edir. Ona görə də Vladimir Putinin BƏƏ, Səudiyyə, İran liderləri və Omanın vəliəhd şahzadəsi ilə görüşləri üç iş günü ərzində bir-birinin ardınca getdi.
Beləliklə, Rusiyanın İslam dünyası ilə əlaqələri “3D ölçüsü” və strateji dərinlik əldə edir, eşelonlaşır.
Münasibətlərin dərinliyi
Bu kontekstdə İran, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı və Omanı da Rusiyanın Şimal-Cənub layihəsi birləşdirdiyinə diqqət yetirmək lazımdır. Rusiya-İran təşəbbüsü kimi yaranan bu təşəbbüs indi getdikcə daha çox iştirakçı cəlb edir və gələcəkdə Çinin “Bir Kəmər-Bir Yol” kimi geosiyasi layihəyə çevrilə bilər.
Beləliklə, Rusiyanın cənuba, İslam dünyasına və Yaxın Şərqə geosiyasi dönüşü davamlılığı möhkəm iqtisadi platforma ilə dəstəklənməli olan müvafiq geosiyasi layihələr çərçivəsində institutsionallaşdırıla bilər.
Bu görüşlərin ümumi əsasını təşkil edən başqa bir cəhət də odur ki, Əbu-Dabi, Ər-Riyad və Tehran 2024-cü il yanvarın 1-dən BRİKS-in tamhüquqlu üzvü olacaqlar. Misirlə birlikdə onlar birliyin “İslam dördlüyü”nü yaradırlar.
Bundan əlavə, həmin ölkələr ya ŞƏT-in üzvləridir, ya da bu təşkilatda namizədlər və müşahidəçilərdir - aktiv inkişafı yeni çoxqütblü dünyanın formalaşması prosesinin sürətləndirilməsini təsdiqləyən BRİKS ilə yanaşı, başqa bir strukturdur. Bütün bunlar Rusiyanın həm bu ölkələrlə, həm də bütövlükdə İslam dünyası ilə əlaqələrinin “eşelonunu” və “strateji dərinliyini” müəyyən edir. Ona görə də təbii ki, Vladimir Putinin bu ölkələrin liderləri ilə görüşlərinin ortaq nöqtəsi onların Rusiyanın Kazan şəhərində keçiriləcək BRİKS sammitinə dəvət olunması olub. Kazan Rusiyanın İslam dünyasına açılan “pəncərəsi”nə çevrilərək, Moskva ilə İslam paytaxtları arasında qarşılıqlı əlaqə üçün əsas platformaya çevrilib.
O, həmçinin yenilənmiş tərkibdə ilk BRİKS sammitinə ev sahibliyi edəcək, burada 5 yeni iştirakçıdan 4-ü (BRİKS-də iştirakı indi şübhə altında olan Argentinanı nəzərə almasaq) müsəlman dövlətləridir.
Rusiya ilə Yaxın Şərq dövlətləri arasında qarşılıqlı əlaqə şəbəkələrinin qurulduğu digər region Çeçenistan Respublikasıdır. Amma burada daha doğrusu, Vladimir Putini Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə səfərində müşayiət edən onun rəhbəri Ramzan Kadırovun şəxsi amili rol oynayır.
Maraqlıdır ki, Kadırov ən azı bir gün Səudiyyə Ərəbistanında qalıb. Səudiyyə Ərəbistanı dövlət agentliyinin məlumatına görə, dekabrın 6-da Çeçenistan lideri Ümrə ziyarətini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə səfər edib. Dekabrın 7-də o, Mədinədə bölgə qubernatorunun müavini Səud bin Xalid bin Feysəl ilə görüşüb.
Rusiyanın İslam dünyası dövlətləri ilə bağlı siyasətinin “3D ölçüsü” həm də sakinlərinin və başçılarının müsəlman olduğu Rusiya regionlarının mühüm roludur. Rusiya Federasiyasının bu tərkib hissələrinin həm dövlətlərlə, həm də bütün bölgələrlə qarşılıqlı əlaqəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Beləliklə, Rusiya Qərb ölkəsi kimi bir növ “yad ünsür” deyil, İslam dünyasının ayrılmaz hissəsi və bir hissəsi kimi mövqe tutur.
Etibar və prestij
Diqqət edilməli olan digər vacib element Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin “Su-35S” qırıcılarının uçuşu ilə prezident təyyarəsinin müşayiəti olub. Bu, görünməmiş bir hadisədir, çünki adətən müşayiət, təmin olunarsa, yalnız qəbul edən tərəf tərəfindən həyata keçirilir. Burada biz Rusiya döyüş təyyarələrinin “Air Force One”-ın İran, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı ərazisindən uçuşunu necə təmin etdiyini gördük.
Təbii ki, bu, Rusiyanın Yaxın Şərqdə və bütövlükdə İslam dünyasındakı missiyasının xüsusi rolunu vurğulamalı, Moskva ilə Tehran, Əbu-Dabi və Ər-Riyad arasında xüsusilə etibarlı münasibətlərə işarə etməli idi.
Əlbəttə, belə bir fəxri konvoya yalnız Rusiya Federasiyasının xarici siyasət nüfuzu prizmasından baxmaq lazımdır, nəinki bu dövlətlərin Rusiya liderinin təhlükəsizliyini təmin etmək qabiliyyətinə inamsızlıq kimi deyil. Bəzi “müxalifət” fiqurları bunu bəyan etməyə tələsdilər.
Əksinə, Rusiya prezidentinin belə müşayiəti Yaxın Şərqdəki tərəfdaşlarının Rusiyaya və onun rəhbərinə xüsusi münasibətindən xəbər verir. Bu yolla onlar Moskvanın regionda yüksək statusunu vurğulamağa hazırdırlar ki, bu da Qərbin Rusiya Federasiyasını təcrid etmək və marginallaşdırmaq üçün uğursuz cəhdləri fonunda xüsusilə vacibdir.
V. Putinin Yaxın Şərq dövlətlərinin liderləri ilə münasibətlərinin etimad xarakteri daşıyan amili onlarla bir neçə saatlıq görüşlərin təfərrüatlarının və mümkün razılaşmaların təfərrüatlarının “pərdə arxasında” qalması idi. Bu, Qərbin Rusiyaya qarşı birtərəfli “sanksiyaları” kontekstində çox vacib məqam və zərurətdir.
Rusiya və onun tərəfdaşları arasında gələcək sövdələşmələr haqqında nə qədər az məlumat sızsa, düşmənlərin fəal hərəkət etmək imkanı bir o qədər az olur. Yəni “sanksiyalardan yan keçmək susmağı sevir”,- deyə bilərik. Ona görə də danışıqların nəticələrinin çox az hissəsinin ictimaiyyətə açıqlanması heç kəsi təəccübləndirməməlidir.
Ancaq görüşlərin özünün çoxlu saatlarla davam etməsi (məsələn, Rusiya-İran - 5 saat və Rusiya-Səudiyyə - 3) konkret razılaşmaların əldə oluna biləcəyi məsələlərin geniş spektrindən xəbər verir. Sadəcə, onların açıqlanması vaxtından əvvəl hesab olunurdu.
Həmçinin, nəzərə alınmalıdır ki, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ Rusiya ilə Qərb arasında Ukrayna ilə bağlı münaqişənin həlli yollarının tapılmasında mühüm rol oynaya bilər. Onların Rusiya Federasiyasına qarşı xeyirxah neytrallığı, Moskva ilə tərəfdaşlığı və etibarlı münasibətləri onların sülh təşəbbüslərinin və nizamlanma planlarının Rusiyanın maraqlarına zidd olmayacağına və Rusiyanın “qırmızı xətlərini” pozmayacağına zəmanətdir. Ona görə də Rusiya tərəfi lazım gələrsə, mümkün vasitəçi və vasitəçi kimi bu ölkələrə arxalana bilər.
BƏƏ ilə strateji tərəfdaşlığın təsdiqi
V. Putin Yaxın Şərq həftəsinə dövlət səfəri çərçivəsində BƏƏ-yə səfərlə başlayıb. Rusiya prezidentini, artıq qeyd edildiyi kimi, nümayəndə heyəti müşayiət edib.
Rusiya ilə BƏƏ arasında münasibətlərin xüsusi xarakteri hələ 2018-ci ildə imzalanmış Strateji Tərəfdaşlıq Bəyannaməsi ilə müəyyən edilir. Ukraynada müharibənin başlamasından sonra Əmirliyin prezidenti Qərbin təzyiqlərinə baxmayaraq, Rusiyaya 2 dəfə səfər edib.
Putinin səfərindən bir müddət əvvəl BƏƏ ABŞ və müttəfiqlərindən Moskvanın birtərəfli sanksiyalardan yan keçmək və Rusiya ilə əlaqələri məhdudlaşdırmaq üçün istifadə etdiyi “yaxın kanallara” dair yeni tələblərlə üzləşdi. Xüsusilə, Əmirlik banklarının Rusiya hesabları ilə işləməkdən imtina etməyə başladığına dair məlumatlar ortaya çıxdı. Bununla belə, bu faktların yoxlanılması göstərir ki, əgər belə hallar olubsa, onlar BƏƏ-nin bütün banklarına şamil edilməyib və qaydadan daha çox istisnadır.
Eyni zamanda, Qərb mediası (xüsusən də BBC) qeyd edir ki, BƏƏ-yə səfər o qədər və ya təkcə Vladimir Putinə yox, Məhəmməd bin Zayedə də lazım idi. Əmirliklərin özləri “yeni İsveçrə” statusunu təmin etməyə çalışırlar: neytral və zəngin ölkə.
Ölkə hamıya mehribandır və buna görə də beynəlxalq görüşlər, yarmarkalar və lazım gələrsə, sülh danışıqları üçün əla yerdir. Məhz o günlərdə Dubayda BMT-nin əsas illik iqlim sammiti keçirilirdi və bu sammitə dünyanın diqqəti cəlb olunurdu. Bu diqqətin bir hissəsi Putinə göstərildi, baxmayaraq ki, onun səfəri heç bir şəkildə həmin sammitlə bağlı deyildi.
Əbu-Dabidəki “Qəsr Əl-Vətən” sarayında keçirilən görüşdə Şeyx Məhəmməd və prezident Putin qarşılıqlı maraq doğuran məsələləri, həmçinin beynəlxalq və regional təhlükəsizlik məsələlərini, o cümlədən Qəzza və Ukraynaya dair vəziyyəti müzakirə ediblər.
Onlar Qəzza zolağında atəşkəsə nail olmaq, eləcə də mülki əhalinin müdafiəsi və humanitar yardımın təhlükəsiz, maneəsiz və dayanıqlı çatdırılmasını təmin etmək üçün beynəlxalq fəaliyyətin zəruriliyindən danışıblar. İki ölkənin liderləri iki dövlət həlli yolu ilə regionda davamlı və hərtərəfli sülhə nail olmağın vacibliyini vurğulayıblar.
Görüşdə Ukraynada baş verənlərə də toxunulub: BƏƏ prezidenti qeyd edib ki, o, bütün dünyada münaqişələrin dialoq və diplomatiya yolu ilə həllinin tərəfdarıdır.
İkitərəfli qarşılıqlı fəaliyyətin nəticələri, xüsusilə ticarət dövriyyəsinin artımı da qeyd olunub. Rusiya prezidenti bildirib: “Ötən il ticarət dövriyyəsi 67,7 faiz artıbsa, bu il, hesab edirəm ki, daha çox olacaq. Eyni şey investisiya fəaliyyətlərinə də aiddir”.
BƏƏ prezidentinin bəyan etdiyi kimi, onun ölkəsi Rusiya iqtisadiyyatına ən böyük sərmayə qoyan ölkədir: son bir ildə qeyri-neft sektoruna investisiyalar 103 faiz artıb. Əmirliklər enerji, infrastruktur və qabaqcıl texnologiyalar kimi sahələrdə əməkdaşlığın inkişafına xüsusi üstünlük verir.
Ümumiyyətlə, Rusiya ilə BƏƏ arasında ticarət dövriyyəsi 2022-ci ildə 10 milyard dollara çatıb və 2023-cü ildə artmaqda davam edib.
OPEC+-da Rusiya-Səudiyyə tandemi
Qəzza və Ukrayna hadisələri ilə yanaşı, Vladimir Putin və Məhəmməd bin Salman arasında Ər-Riyadda keçirilən danışıqlarda müzakirə edilən ikitərəfli əməkdaşlığın mühüm məsələsi də hər iki ölkə arasında OPEC+ çərçivəsində əməkdaşlıq olub.
Tərəflər bu cür əməkdaşlığın davam etdirilməsinin vacibliyini və “bütün iştirakçı ölkələrin istehsalçıların və istehlakçıların maraqlarına xidmət edən və qlobal iqtisadi artımı dəstəkləyəcək şəkildə OPEC+ sazişinə qoşulmasının zəruriliyini” vurğulayıblar. Onlar neft hasilatını azaltmağa davam etməklə Rusiya Federasiyası və Səudiyyə Ərəbistanı üçün əlverişli neft qiymətlərinin saxlanmasının vacibliyini müzakirə ediblər.
Digər mövzular arasında dinc nüvə enerjisi, Səudiyyə Ərəbistanının Rusiya Federasiyasına investisiyaları və ən əsası müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri var idi.
O da maraqlıdır ki, ümumi müzakirə mövzusu Sudandakı vəziyyət və Səudiyyənin bu ölkədəki böhranın həlli ilə bağlı təşəbbüsləri olub. Bu, Moskva və Ər-Riyadın bu yolda birgə səylərinin əlaqələndirilməsinin mümkünlüyündən xəbər verir.
Bundan əlavə, Vladimir Putin Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanının gübrə istehsalı üzrə böyük müştərək müəssisə yarada bilməsi təklifini səsləndirib, eyni zamanda Rusiyanın “Uralchem-Uralkali” qrupunun səhmdarı Dmitri Mazepini vəliəhd şahzadəyə təqdim edib.
Rusiya dünyanın ən böyük gübrə istehsalçısıdır və qlobal illik istehlakın təxminən 15 faizini təşkil edir.
Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı həmçinin iki ölkənin ümumi iqtisadi maraqlarının genişlənməsini qeyd edib və qarşılıqlı ticarəti genişləndirmək və şaxələndirmək üçün birgə işi davam etdirmək niyyətlərini təsdiqləyiblər.
Tərəflər, həmçinin perspektivli ticarət və investisiya imkanlarını müzakirə etmək və onları fəal tərəfdaşlığa çevirmək üçün iki ölkənin özəl sektoru arasında dialoqun intensivləşdirilməsi istiqamətində işləmək barədə razılığa gəliblər.
Rusiya və İran: tərəfdaşlıqdan müttəfiqliyə gedən yol
Moskvada Rusiya-İran danışıqlarının əhəmiyyətli “açıq” hissəsi Qəzzə ilə bağlı münaqişəyə həsr olunub.
Prezident Rəisi İsrailin Qəzza zolağındakı hərəkətlərini insanlığa qarşı cinayət adlandırıb. İran liderinin sözlərinə görə, daha acınacaqlısı odur ki, İsrail ABŞ və Qərb tərəfindən dəstəklənir. V. Putin Qəzzada fələstinli uşaqların kütləvi şəkildə öldürülməsini xatırladaraq İranın mövqeyi ilə böyük ölçüdə razılaşıb. Lakin çox güman ki, Rusiya və İran liderlərinin əsas müzakirə mövzularından biri hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişinin bağlanmasına hazırlıq olub. Bu müqavilə bir neçə ildir ki, danışıqlar getsə də, hələ də imzalanmayıb. İndi bu sənədi nəhayət qəbul etməyin vaxtıdır.
İkinci mühüm məsələ Rusiya və İran arasında ticari-iqtisadi əlaqələrin güclər arasında mövcud olan münasibətlərə uyğun səviyyəyə çatdırılmasının zəruriliyidir. Hələlik o bundan çox uzaqdır: Rusiya Federasiyası ilə İran arasında ticarət dövriyyəsi Rusiya Federasiyası ilə BƏƏ arasındakı ticarət dövriyyəsindən təxminən iki-üç dəfə aşağıdır.
İran və Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) arasında rüsumsuz ticarət zonası haqqında saziş çıxılmaz vəziyyətdən çıxmağa kömək edəcək, bu sənəd yəqin ki, dekabrın sonunda Sankt-Peterburqda imzalanacaq. O, bütün ticarət obyektlərinin təxminən 90 faizi üçün gömrük rüsumlarının tamamilə ləğvini nəzərdə tutur və ticarət dövriyyəsinin artımını stimullaşdırmaq üçün effektiv mexanizmə çevrilməlidir.
Nəhayət, yəqin ki, Rusiya-İran hərbi-texniki əməkdaşlığı da müzakirə olunub. Sözün əsl mənasında, danışıqlar ərəfəsində İranın yüksək rütbəli hərbi rəsmilərinin Rusiyanın “Su-35” qırıcıları və “Mi-28” helikopterlərinin İrana çatdırılmasına başlanması ilə bağlı şərhlər yayılıb. Bundan əvvəl “Yak-130” döyüş təlim təyyarəsi artıq İran Hərbi Hava Qüvvələrinin xidmətinə daxil olmuşdu.
Yəqin ki, Rusiya prezidenti BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanına səfəri zamanı Rusiyanın İrana silah tədarükü mövzusuna da toxunub. Bu ölkələrin rəhbərliyinə çatdırmaq vacibdir ki, Rusiya-İran əməkdaşlığı onlara qarşı yönəlməyib və Rusiyanın İrandakı silahları onların narahatlığına səbəb olmamalıdır. Moskva onların maraqlarını nəzərə almaq niyyətindədir və regional güc balansında dəyişikliklərə imkan verməyəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 12-12-2023 12:23 | Bölmə: Slayd
Ötən həftə Rusiyanın xarici siyasəti əlamətdar hadisələrlə yadda qalıb. Rusiya prezidenti Vladimir Putin Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə (BƏƏ) dövlət səfəri çərçivəsində bu ölkənin prezidenti Şeyx Məhəmməd bin Zayed əl-Nəhyanla danışıqlar aparıb. Putin daha sonra Səudiyyə Ərəbistanı Krallığına (KSA) səfər edərək vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman əl-Səudla görüşüb. Sonra Moskvada İran İslam Respublikasının (İİR) prezidenti İbrahim Rəisini qəbul edib.
Ancaq bu, hamısı deyil. İslam dövlətlərinin liderləri ilə ötən sammitlər VTB-nin “Russia Calling” investisiya forumu çərçivəsində Oman Sultanlığının vəliəhdi Ziyəzən bin Heysəm əl-Səid ilə görüşlə tamamlanıb.
Aydındır ki, bu hadisələr Rusiyanın xarici siyasətinin iki əsas amilini tam əks etdirir və bir daha təsdiqləyir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Birincisi, Qərb bütün səylərə baxmayaraq, Rusiyanı təcrid edə və qlobal Cənub liderlərini birtərəfli anti-Rusiya sanksiyalarına əməl etməyə məcbur edə bilmir.
İkincisi, göz qabağındadır ki, Moskvanın İslam dünyası və onun liderləri ilə münasibətləri hazırda mübahisəsizdir. Yaxın gələcəkdə Rusiya xarici siyasətinin bu vektoru (Çinlə birlikdə) prioritet olaraq qalacaq.
Yaxın Şərq İslam dövlətlərinin liderləri ilə belə görüşlər “ümumi iş” çərçivəsində baş verir ki, bu da Rusiyanın maraqlarının Yaxın Şərq maraqları ilə sıx bağlılığını və iç-içə olmasını göstərir.
Aktual problemlərin və onlardan irəli gələn məsələlərin həlli kompleks yanaşma və müəyyən sinxronlaşma tələb edir. Ona görə də Vladimir Putinin BƏƏ, Səudiyyə, İran liderləri və Omanın vəliəhd şahzadəsi ilə görüşləri üç iş günü ərzində bir-birinin ardınca getdi.
Beləliklə, Rusiyanın İslam dünyası ilə əlaqələri “3D ölçüsü” və strateji dərinlik əldə edir, eşelonlaşır.
Münasibətlərin dərinliyi
Bu kontekstdə İran, BƏƏ, Səudiyyə Ərəbistanı və Omanı da Rusiyanın Şimal-Cənub layihəsi birləşdirdiyinə diqqət yetirmək lazımdır. Rusiya-İran təşəbbüsü kimi yaranan bu təşəbbüs indi getdikcə daha çox iştirakçı cəlb edir və gələcəkdə Çinin “Bir Kəmər-Bir Yol” kimi geosiyasi layihəyə çevrilə bilər.
Beləliklə, Rusiyanın cənuba, İslam dünyasına və Yaxın Şərqə geosiyasi dönüşü davamlılığı möhkəm iqtisadi platforma ilə dəstəklənməli olan müvafiq geosiyasi layihələr çərçivəsində institutsionallaşdırıla bilər.
Bu görüşlərin ümumi əsasını təşkil edən başqa bir cəhət də odur ki, Əbu-Dabi, Ər-Riyad və Tehran 2024-cü il yanvarın 1-dən BRİKS-in tamhüquqlu üzvü olacaqlar. Misirlə birlikdə onlar birliyin “İslam dördlüyü”nü yaradırlar.
Bundan əlavə, həmin ölkələr ya ŞƏT-in üzvləridir, ya da bu təşkilatda namizədlər və müşahidəçilərdir - aktiv inkişafı yeni çoxqütblü dünyanın formalaşması prosesinin sürətləndirilməsini təsdiqləyən BRİKS ilə yanaşı, başqa bir strukturdur. Bütün bunlar Rusiyanın həm bu ölkələrlə, həm də bütövlükdə İslam dünyası ilə əlaqələrinin “eşelonunu” və “strateji dərinliyini” müəyyən edir. Ona görə də təbii ki, Vladimir Putinin bu ölkələrin liderləri ilə görüşlərinin ortaq nöqtəsi onların Rusiyanın Kazan şəhərində keçiriləcək BRİKS sammitinə dəvət olunması olub. Kazan Rusiyanın İslam dünyasına açılan “pəncərəsi”nə çevrilərək, Moskva ilə İslam paytaxtları arasında qarşılıqlı əlaqə üçün əsas platformaya çevrilib.
O, həmçinin yenilənmiş tərkibdə ilk BRİKS sammitinə ev sahibliyi edəcək, burada 5 yeni iştirakçıdan 4-ü (BRİKS-də iştirakı indi şübhə altında olan Argentinanı nəzərə almasaq) müsəlman dövlətləridir.
Rusiya ilə Yaxın Şərq dövlətləri arasında qarşılıqlı əlaqə şəbəkələrinin qurulduğu digər region Çeçenistan Respublikasıdır. Amma burada daha doğrusu, Vladimir Putini Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə səfərində müşayiət edən onun rəhbəri Ramzan Kadırovun şəxsi amili rol oynayır.
Maraqlıdır ki, Kadırov ən azı bir gün Səudiyyə Ərəbistanında qalıb. Səudiyyə Ərəbistanı dövlət agentliyinin məlumatına görə, dekabrın 6-da Çeçenistan lideri Ümrə ziyarətini yerinə yetirmək üçün Məkkəyə səfər edib. Dekabrın 7-də o, Mədinədə bölgə qubernatorunun müavini Səud bin Xalid bin Feysəl ilə görüşüb.
Rusiyanın İslam dünyası dövlətləri ilə bağlı siyasətinin “3D ölçüsü” həm də sakinlərinin və başçılarının müsəlman olduğu Rusiya regionlarının mühüm roludur. Rusiya Federasiyasının bu tərkib hissələrinin həm dövlətlərlə, həm də bütün bölgələrlə qarşılıqlı əlaqəsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
Beləliklə, Rusiya Qərb ölkəsi kimi bir növ “yad ünsür” deyil, İslam dünyasının ayrılmaz hissəsi və bir hissəsi kimi mövqe tutur.
Etibar və prestij
Diqqət edilməli olan digər vacib element Rusiya Aerokosmik Qüvvələrinin “Su-35S” qırıcılarının uçuşu ilə prezident təyyarəsinin müşayiəti olub. Bu, görünməmiş bir hadisədir, çünki adətən müşayiət, təmin olunarsa, yalnız qəbul edən tərəf tərəfindən həyata keçirilir. Burada biz Rusiya döyüş təyyarələrinin “Air Force One”-ın İran, BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı ərazisindən uçuşunu necə təmin etdiyini gördük.
Təbii ki, bu, Rusiyanın Yaxın Şərqdə və bütövlükdə İslam dünyasındakı missiyasının xüsusi rolunu vurğulamalı, Moskva ilə Tehran, Əbu-Dabi və Ər-Riyad arasında xüsusilə etibarlı münasibətlərə işarə etməli idi.
Əlbəttə, belə bir fəxri konvoya yalnız Rusiya Federasiyasının xarici siyasət nüfuzu prizmasından baxmaq lazımdır, nəinki bu dövlətlərin Rusiya liderinin təhlükəsizliyini təmin etmək qabiliyyətinə inamsızlıq kimi deyil. Bəzi “müxalifət” fiqurları bunu bəyan etməyə tələsdilər.
Əksinə, Rusiya prezidentinin belə müşayiəti Yaxın Şərqdəki tərəfdaşlarının Rusiyaya və onun rəhbərinə xüsusi münasibətindən xəbər verir. Bu yolla onlar Moskvanın regionda yüksək statusunu vurğulamağa hazırdırlar ki, bu da Qərbin Rusiya Federasiyasını təcrid etmək və marginallaşdırmaq üçün uğursuz cəhdləri fonunda xüsusilə vacibdir.
V. Putinin Yaxın Şərq dövlətlərinin liderləri ilə münasibətlərinin etimad xarakteri daşıyan amili onlarla bir neçə saatlıq görüşlərin təfərrüatlarının və mümkün razılaşmaların təfərrüatlarının “pərdə arxasında” qalması idi. Bu, Qərbin Rusiyaya qarşı birtərəfli “sanksiyaları” kontekstində çox vacib məqam və zərurətdir.
Rusiya və onun tərəfdaşları arasında gələcək sövdələşmələr haqqında nə qədər az məlumat sızsa, düşmənlərin fəal hərəkət etmək imkanı bir o qədər az olur. Yəni “sanksiyalardan yan keçmək susmağı sevir”,- deyə bilərik. Ona görə də danışıqların nəticələrinin çox az hissəsinin ictimaiyyətə açıqlanması heç kəsi təəccübləndirməməlidir.
Ancaq görüşlərin özünün çoxlu saatlarla davam etməsi (məsələn, Rusiya-İran - 5 saat və Rusiya-Səudiyyə - 3) konkret razılaşmaların əldə oluna biləcəyi məsələlərin geniş spektrindən xəbər verir. Sadəcə, onların açıqlanması vaxtından əvvəl hesab olunurdu.
Həmçinin, nəzərə alınmalıdır ki, Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ Rusiya ilə Qərb arasında Ukrayna ilə bağlı münaqişənin həlli yollarının tapılmasında mühüm rol oynaya bilər. Onların Rusiya Federasiyasına qarşı xeyirxah neytrallığı, Moskva ilə tərəfdaşlığı və etibarlı münasibətləri onların sülh təşəbbüslərinin və nizamlanma planlarının Rusiyanın maraqlarına zidd olmayacağına və Rusiyanın “qırmızı xətlərini” pozmayacağına zəmanətdir. Ona görə də Rusiya tərəfi lazım gələrsə, mümkün vasitəçi və vasitəçi kimi bu ölkələrə arxalana bilər.
BƏƏ ilə strateji tərəfdaşlığın təsdiqi
V. Putin Yaxın Şərq həftəsinə dövlət səfəri çərçivəsində BƏƏ-yə səfərlə başlayıb. Rusiya prezidentini, artıq qeyd edildiyi kimi, nümayəndə heyəti müşayiət edib.
Rusiya ilə BƏƏ arasında münasibətlərin xüsusi xarakteri hələ 2018-ci ildə imzalanmış Strateji Tərəfdaşlıq Bəyannaməsi ilə müəyyən edilir. Ukraynada müharibənin başlamasından sonra Əmirliyin prezidenti Qərbin təzyiqlərinə baxmayaraq, Rusiyaya 2 dəfə səfər edib.
Putinin səfərindən bir müddət əvvəl BƏƏ ABŞ və müttəfiqlərindən Moskvanın birtərəfli sanksiyalardan yan keçmək və Rusiya ilə əlaqələri məhdudlaşdırmaq üçün istifadə etdiyi “yaxın kanallara” dair yeni tələblərlə üzləşdi. Xüsusilə, Əmirlik banklarının Rusiya hesabları ilə işləməkdən imtina etməyə başladığına dair məlumatlar ortaya çıxdı. Bununla belə, bu faktların yoxlanılması göstərir ki, əgər belə hallar olubsa, onlar BƏƏ-nin bütün banklarına şamil edilməyib və qaydadan daha çox istisnadır.
Eyni zamanda, Qərb mediası (xüsusən də BBC) qeyd edir ki, BƏƏ-yə səfər o qədər və ya təkcə Vladimir Putinə yox, Məhəmməd bin Zayedə də lazım idi. Əmirliklərin özləri “yeni İsveçrə” statusunu təmin etməyə çalışırlar: neytral və zəngin ölkə.
Ölkə hamıya mehribandır və buna görə də beynəlxalq görüşlər, yarmarkalar və lazım gələrsə, sülh danışıqları üçün əla yerdir. Məhz o günlərdə Dubayda BMT-nin əsas illik iqlim sammiti keçirilirdi və bu sammitə dünyanın diqqəti cəlb olunurdu. Bu diqqətin bir hissəsi Putinə göstərildi, baxmayaraq ki, onun səfəri heç bir şəkildə həmin sammitlə bağlı deyildi.
Əbu-Dabidəki “Qəsr Əl-Vətən” sarayında keçirilən görüşdə Şeyx Məhəmməd və prezident Putin qarşılıqlı maraq doğuran məsələləri, həmçinin beynəlxalq və regional təhlükəsizlik məsələlərini, o cümlədən Qəzza və Ukraynaya dair vəziyyəti müzakirə ediblər.
Onlar Qəzza zolağında atəşkəsə nail olmaq, eləcə də mülki əhalinin müdafiəsi və humanitar yardımın təhlükəsiz, maneəsiz və dayanıqlı çatdırılmasını təmin etmək üçün beynəlxalq fəaliyyətin zəruriliyindən danışıblar. İki ölkənin liderləri iki dövlət həlli yolu ilə regionda davamlı və hərtərəfli sülhə nail olmağın vacibliyini vurğulayıblar.
Görüşdə Ukraynada baş verənlərə də toxunulub: BƏƏ prezidenti qeyd edib ki, o, bütün dünyada münaqişələrin dialoq və diplomatiya yolu ilə həllinin tərəfdarıdır.
İkitərəfli qarşılıqlı fəaliyyətin nəticələri, xüsusilə ticarət dövriyyəsinin artımı da qeyd olunub. Rusiya prezidenti bildirib: “Ötən il ticarət dövriyyəsi 67,7 faiz artıbsa, bu il, hesab edirəm ki, daha çox olacaq. Eyni şey investisiya fəaliyyətlərinə də aiddir”.
BƏƏ prezidentinin bəyan etdiyi kimi, onun ölkəsi Rusiya iqtisadiyyatına ən böyük sərmayə qoyan ölkədir: son bir ildə qeyri-neft sektoruna investisiyalar 103 faiz artıb. Əmirliklər enerji, infrastruktur və qabaqcıl texnologiyalar kimi sahələrdə əməkdaşlığın inkişafına xüsusi üstünlük verir.
Ümumiyyətlə, Rusiya ilə BƏƏ arasında ticarət dövriyyəsi 2022-ci ildə 10 milyard dollara çatıb və 2023-cü ildə artmaqda davam edib.
OPEC+-da Rusiya-Səudiyyə tandemi
Qəzza və Ukrayna hadisələri ilə yanaşı, Vladimir Putin və Məhəmməd bin Salman arasında Ər-Riyadda keçirilən danışıqlarda müzakirə edilən ikitərəfli əməkdaşlığın mühüm məsələsi də hər iki ölkə arasında OPEC+ çərçivəsində əməkdaşlıq olub.
Tərəflər bu cür əməkdaşlığın davam etdirilməsinin vacibliyini və “bütün iştirakçı ölkələrin istehsalçıların və istehlakçıların maraqlarına xidmət edən və qlobal iqtisadi artımı dəstəkləyəcək şəkildə OPEC+ sazişinə qoşulmasının zəruriliyini” vurğulayıblar. Onlar neft hasilatını azaltmağa davam etməklə Rusiya Federasiyası və Səudiyyə Ərəbistanı üçün əlverişli neft qiymətlərinin saxlanmasının vacibliyini müzakirə ediblər.
Digər mövzular arasında dinc nüvə enerjisi, Səudiyyə Ərəbistanının Rusiya Federasiyasına investisiyaları və ən əsası müdafiə və təhlükəsizlik məsələləri var idi.
O da maraqlıdır ki, ümumi müzakirə mövzusu Sudandakı vəziyyət və Səudiyyənin bu ölkədəki böhranın həlli ilə bağlı təşəbbüsləri olub. Bu, Moskva və Ər-Riyadın bu yolda birgə səylərinin əlaqələndirilməsinin mümkünlüyündən xəbər verir.
Bundan əlavə, Vladimir Putin Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanının gübrə istehsalı üzrə böyük müştərək müəssisə yarada bilməsi təklifini səsləndirib, eyni zamanda Rusiyanın “Uralchem-Uralkali” qrupunun səhmdarı Dmitri Mazepini vəliəhd şahzadəyə təqdim edib.
Rusiya dünyanın ən böyük gübrə istehsalçısıdır və qlobal illik istehlakın təxminən 15 faizini təşkil edir.
Rusiya və Səudiyyə Ərəbistanı həmçinin iki ölkənin ümumi iqtisadi maraqlarının genişlənməsini qeyd edib və qarşılıqlı ticarəti genişləndirmək və şaxələndirmək üçün birgə işi davam etdirmək niyyətlərini təsdiqləyiblər.
Tərəflər, həmçinin perspektivli ticarət və investisiya imkanlarını müzakirə etmək və onları fəal tərəfdaşlığa çevirmək üçün iki ölkənin özəl sektoru arasında dialoqun intensivləşdirilməsi istiqamətində işləmək barədə razılığa gəliblər.
Rusiya və İran: tərəfdaşlıqdan müttəfiqliyə gedən yol
Moskvada Rusiya-İran danışıqlarının əhəmiyyətli “açıq” hissəsi Qəzzə ilə bağlı münaqişəyə həsr olunub.
Prezident Rəisi İsrailin Qəzza zolağındakı hərəkətlərini insanlığa qarşı cinayət adlandırıb. İran liderinin sözlərinə görə, daha acınacaqlısı odur ki, İsrail ABŞ və Qərb tərəfindən dəstəklənir. V. Putin Qəzzada fələstinli uşaqların kütləvi şəkildə öldürülməsini xatırladaraq İranın mövqeyi ilə böyük ölçüdə razılaşıb. Lakin çox güman ki, Rusiya və İran liderlərinin əsas müzakirə mövzularından biri hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişinin bağlanmasına hazırlıq olub. Bu müqavilə bir neçə ildir ki, danışıqlar getsə də, hələ də imzalanmayıb. İndi bu sənədi nəhayət qəbul etməyin vaxtıdır.
İkinci mühüm məsələ Rusiya və İran arasında ticari-iqtisadi əlaqələrin güclər arasında mövcud olan münasibətlərə uyğun səviyyəyə çatdırılmasının zəruriliyidir. Hələlik o bundan çox uzaqdır: Rusiya Federasiyası ilə İran arasında ticarət dövriyyəsi Rusiya Federasiyası ilə BƏƏ arasındakı ticarət dövriyyəsindən təxminən iki-üç dəfə aşağıdır.
İran və Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) arasında rüsumsuz ticarət zonası haqqında saziş çıxılmaz vəziyyətdən çıxmağa kömək edəcək, bu sənəd yəqin ki, dekabrın sonunda Sankt-Peterburqda imzalanacaq. O, bütün ticarət obyektlərinin təxminən 90 faizi üçün gömrük rüsumlarının tamamilə ləğvini nəzərdə tutur və ticarət dövriyyəsinin artımını stimullaşdırmaq üçün effektiv mexanizmə çevrilməlidir.
Nəhayət, yəqin ki, Rusiya-İran hərbi-texniki əməkdaşlığı da müzakirə olunub. Sözün əsl mənasında, danışıqlar ərəfəsində İranın yüksək rütbəli hərbi rəsmilərinin Rusiyanın “Su-35” qırıcıları və “Mi-28” helikopterlərinin İrana çatdırılmasına başlanması ilə bağlı şərhlər yayılıb. Bundan əvvəl “Yak-130” döyüş təlim təyyarəsi artıq İran Hərbi Hava Qüvvələrinin xidmətinə daxil olmuşdu.
Yəqin ki, Rusiya prezidenti BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanına səfəri zamanı Rusiyanın İrana silah tədarükü mövzusuna da toxunub. Bu ölkələrin rəhbərliyinə çatdırmaq vacibdir ki, Rusiya-İran əməkdaşlığı onlara qarşı yönəlməyib və Rusiyanın İrandakı silahları onların narahatlığına səbəb olmamalıdır. Moskva onların maraqlarını nəzərə almaq niyyətindədir və regional güc balansında dəyişikliklərə imkan verməyəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
Dünən, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
Dünən, 14:29
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
Dünən, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 22:31
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
