16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
00:07 / 15-06-2025
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
20:24 / 14-06-2025
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
19:00 / 14-06-2025
AZAL uçuşların sayını artırır
18:57 / 14-06-2025
İlham Əliyev krala məktub göndərib
18:19 / 14-06-2025
İranın 20-dən çox komandanı zərərsizləşdririlib
18:07 / 14-06-2025
Lənkəranda yeniyetmə dənizdə boğulub
17:50 / 14-06-2025
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə yeni hakim ezam olunub
16:01 / 14-06-2025
Ceyhun Bayramov Hakan Fidanla telefonda danışıb
15:09 / 14-06-2025
Azərbaycan və İran XİN başçıları telefonda müzakirə aparıblar
14:29 / 14-06-2025
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
13:32 / 14-06-2025
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Avropa İttifaqı və Çin arasında vacib birləşdirici tərəfdir"
12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
11:49 / 14-06-2025
İranın Baş Qərargah rəisinin iki müavini həlak olub
08:51 / 14-06-2025
Əcnəbilər İrandan Azərbaycana keçərək təxliyə olunur - Fotolar
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
07:38 / 14-06-2025
Bu gün orta məktəblərdə “Son zəng” çalınacaq
23:40 / 13-06-2025
Putin Pezeşkian və Netanyahu ilə telefon danışıqları aparıb
22:31 / 13-06-2025
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
21:20 / 13-06-2025
Şəmkirdə iki nəfər kanalda batıb
19:03 / 13-06-2025
Müğənninin itkin düşən qardaşı oğlu tapılıb
13:40 / 11-06-2025
Professor: Zəngəzur və Dərələyəzin Ermənistana verilməsinin hüquqi qüvvəsi yoxdur
18:45 / 10-06-2025
Ölkəmizdə 3 gün iş olmayacaq
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
15:00 / 11-06-2025
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
Dolların hegemonluğu bitə, qlobal güc balansı dəyişə bilər
Tarix: 27-12-2023 11:55 | Bölmə: Slayd
Dolların beynəlxalq ehtiyatlarda istifadəsi 1999-cu ildəki 71 faizdən 2022-ci ildə 58 faizə düşsə də, beynəlxalq mübadilə vasitəsi və hesab vahidi kimi digər sahələrdə onun gücündə ciddi azalma müşahidə olunmur. Zaman-zaman ABŞ dollarının qlobal dominantlığının azalacağı, hətta yox olacağı ilə bağlı verilən iddialı bəyanatlar və gözləntilər yenidən gündəmə gəlir. Lakin bu gözləntilər öz yerini mövcud sistemə uyğunlaşmada nöqsanların aradan qaldırılma səylərinə verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, türkiyəli professor Güvən Delice ABŞ dollarının dünya üçün ehtiyat valyuta statusu, müharibə zamanı və ondan sonrakı yerli valyutaların vəziyyəti və ABŞ dollarının dünya üzərindəki hegemonluğunun perspektivlərini şərh edib.
Professorun sözlərinə görə, 2008-ci il maliyyə böhranından sonra bir müddət gündəmi zəbt edən de-dollarizasiya təşəbbüsləri Rusiyaya qarşı sanksiyalardan sonra yenidən və daha güclü şəkildə gündəmə gəlib. Bir çox ekspertlər əvvəlki vəziyyətə istinad edərək, dolların qlobal iqtisadiyyatı idarə edən qaydalara əsaslanan nizamın lövbəri kimi mühüm funksiya yerinə yetirdiyini və dolların hökmranlığı ilə bağlı müzakirələrin bu reallığı görməzlikdən gəldiyini və bunun belə qiymətləndirildiyini iddia edirlər.
ABŞ dolların gücündən su-istifadə edir
Vəziyyətin daimi nəticələri ola bilməz. Ancaq budəfəki mənzərə fərqlidir. Dolların hegemonluğu davam etsə də, orta və uzun müddətdə bu vəziyyəti tərsinə çevirmək üçün ciddi qəbul edilə biləcək bir çox inkişaf və təşəbbüslər var.
Mütəxəssis deyib ki, ABŞ-ın digər ölkələrə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək gücü birbaşa dolların mərkəzi rolundan irəli gəlir: “Ehtiyat valyuta statusu və dolların geniş tətbiqi ABŞ-a əməliyyatları bloklamaq və aktivləri ələ keçirmək kimi fövqəladə gücdən öz istəyi ilə istifadə etmək imkanı verir. Hazırda ABŞ-ın rəhbərliyi altında bəzi ölkələr Qərb sanksiyalarına məruz qaldığı halda, bir çox başqa ölkələr bu sanksiyalarla qorxudulur. ABŞ-ın bu fürsətdən zaman-zaman qlobal maraqlar adı altında öz maraqları üçün istifadə etməsi ciddi diskomfort yaradır. İndiki şəraitdə Qərb dövlətləri də daxil olmaqla, heç bir ölkənin belə sanksiyalara məruz qalmayacağına zəmanət yoxdur. Bu prizmadan baxıldıqda dolların hökmranlığını zəiflədən amillər sırasında iqtisadi inkişaflarla yanaşı, geosiyasi proseslərin də təsiri hiss olunur. Geosiyasi gərginlik de-dollarizasiya təşəbbüslərində bəzi hərəkətlərə səbəb olsa da, ABŞ-ı könüllü və ya məcburi şəkildə dəstəkləyən ölkələrdə təhlükəsizlik problemləri iqtisadi narahatlıqlardan üstündür”.
Beynəlxalq maliyyə sistemi təhdid olunur
Professor xatırladıb ki, Rusiya 2014-cü ildə Krımın qanunsuz ilhaqından sonra ABŞ və Avropa İttifaqının (Aİ) sanksiyalarına məruz qalıb. 2022-ci ildə başlayan Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra bu sanksiyaların əhatə dairəsi və şiddəti artıb. Sözügedən sanksiyalar maliyyə və kommersiya xarakterlidir. Maliyyə sanksiyalarına Rusiya Mərkəzi Bankının ehtiyatlarının dondurulması, aparıcı Rusiya banklarının SWIFT maliyyə kommunikasiya sistemindən çıxarılması, bu qurumların aktivlərinin dondurulması və beynəlxalq maliyyə bazarlarına çıxışın məhdudlaşdırılması daxildir. Ticarət tədbirləri arasında ABŞ-ın texnoloji məhsullarının Rusiya və Belarusa ixracının məhdudlaşdırılması, bəzi mal və xidmətlərin ixracı və idxalına məhdudiyyətlər, Rusiya neftinə qiymət tavanının tətbiqi daxildir.
ABŞ sanksiyaları dollardan qlobal miqyasda istifadəyə imkan verən SWIFT və Clearing House Banklararası Ödəniş Sistemi (CHIPS) infrastrukturlarından istifadə ilə tətbiq edir. SWIFT - transsərhəd ödəniş və hesablaşma məqsədləri üçün istifadə edilən rabitə sistemidir. Baş ofisi Belçikada yerləşən bu sistemdəki məlumatlar vasitəsilə ABŞ beynəlxalq maliyyə axınlarını izləyə və idarə edə bilər. ABŞ-ın da nəzarətində olan özəl köçürmə sistemi olan CHIPS vasitəsilə hər gün təxminən 1,8 trilyon dollarla bağlı əməliyyat aparılır. Bu sistemlər iştirakçı ölkələr üçün mühüm funksiyalar yerinə yetirsə də, bəzən ABŞ-ın problem yaşadığı ölkələr üçün sanksiya alətinə çevrilə bilir. SWIFT vasitəsilə tətbiq edilən sanksiyalar müvafiq ölkənin iqtisadi və maliyyə strukturuna dağıdıcı təsir göstərməklə yanaşı, bütövlükdə beynəlxalq maliyyə sisteminin sabitliyini də təhdid edir. SWIFT-ə tətbiq edilən sanksiyalar beynəlxalq ödənişlərdəki roluna görə “maliyyə nüvə silahı” adlanır.
Bu vəziyyət sistemdən kənarda qalan, beynəlxalq ticarət və maliyyə əməliyyatlarında çətinlik çəkən ölkələri alternativlər axtarmağa vadar edir. Bu mənada Rusiya 2014-cü ildə Maliyyə Mesajlarının Transfer Sistemini (SPFS) hazırlayıb. Eynilə, Çin 2015-ci ildə Sərhədlərarası Banklararası Ödəniş Sistemini (CIPS) işə salıb. 2022-ci ildə Hindistan xarici ticarət ödənişləri üçün Hindistan Rupisi ilə Beynəlxalq Ticarət Ödəniş Mexanizminin fəaliyyətinə start verib. Lakin hazırkı vəziyyətində bu mexanizmlərin infrastruktur, etibarlılıq və qəbul baxımından əhəmiyyətli problemləri var.
Fərqli valyutalar önə çıxacaq
G. Delice qeyd edir ki, iqtisadi sanksiyaların mövcud beynəlxalq ehtiyat valyuta sisteminə necə təsir edəcəyi mühüm müzakirə mövzusudur:
“Müzakirələrin bir tərəfində qlobal sistem üçün problemli sayılan ölkələrin cəzalandırılmasında qəbahət olmadığını və bu sanksiyaların dolların ehtiyat valyuta statusuna heç bir ziyan vurmayacağını iddia edənlər də var. Qarşı tərəfdəkilər birtərəfli qərarlarla bir ölkənin beynəlxalq aktivlərinin dondurulması və müsadirə edilməsi kimi sərt tədbirlərin bir çox digər ölkələrlə yanaşı, sanksiyalara məruz qalan ölkələri də narahat edəcəyini və onları alternativ axtarışa sövq edəcəyini bildirirlər. Bu çərçivədə sözügedən sanksiyalar dolların qlobal ehtiyatlardakı payının azalmasını sürətləndirəcək və fərqli valyutaların önə çıxmasına zəmin yaradacaq. Hazırkı sanksiyaların əsasən ABŞ-ın öz maraqları üçün nəzərdə tutulması digər ölkələrin də bu mənada hədəf ola biləcəyi qənaətini gücləndirir. Bu cür sanksiyalar beynəlxalq valyuta sisteminin bəzi ölkələrə verdiyi balanssız imtiyazların daha da şübhə altına alınmasına gətirib çıxarır, alternativ pul və pul tənzimləmələri axtarışına sövq edir. ABŞ sanksiyaları ilə üzləşmək riski altında olan ölkələr alternativ pul və maliyyə tənzimləmələrinə daha çox maraq göstərirlər. Sanksiyalardan narahat olan bir çox ölkələr beynəlxalq sistemdən kənarda qalmaqdan narahat olaraq, indiki geosiyasi şəraitdə ABŞ-a qarşı mövqe sərgiləyərək öz təhlükəsizlikləri üçün susurlar.
Digər tərəfdən, bu ölkələr bu sanksiyaların dolayı təsirlərinə məruz qalırlar. Bu vəziyyət ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqlərinə və beynəlxalq ictimaiyyətin əhəmiyyətli hissəsinə birbaşa olmasa da, dolayısı ilə qarşı çıxmasına səbəb olur. Bundan əlavə, Rusiyaya daha sərt münasibətlə müqayisədə İsrailin Fələstinə hücumlarına qarşı münasibətin gündəmə gəlməməsi ümumbəşəri dəyərlər, ümumbəşəri hüquq və qaydalara əsaslanan sistemlər paradiqmasını tamamilə çökdürüb. Bu inkişaflar dolların hökmranlığının daha sonrakı mərhələlərə keçməsi ilə bağlı suallara və çətinliklərə səbəb ola bilər”.
Professor qeyd edib ki, ABŞ dollarının gücünün yaxın gələcəkdə ciddi aşınmaya məruz qalmayacağı düşünülsə də, orta və uzunmüddətli perspektivdə digər milli və regional valyutalar dollara alternativ ola bilər. Digər tərəfdən, ABŞ-ın son sanksiyaları və sanksiya təhdidləri bu prosesi sürətləndirəcəyi ilə bağlı narahatlıqlar artır. Bəzi rəsmilər və ekspertlər, o cümlədən ABŞ-ın yüksək səviyyəli iqtisadi menecerləri sanksiyaların bu cür istifadəsinin dolların qlobal valyuta mövqeyinə zərər verəcəyini vurğulayırlar. Bu dairələr hesab edirlər ki, ABŞ sanksiyalarla bağlı sərt mövqeyini yumşaltsa və onların təkcə öz geosiyasi məqsədləri üçün deyil, bütün ölkələrin maraqları üçün həyata keçirildiyi barədə təsəvvür yaratsa, dolların reputasiyası qorunub saxlanıla bilər. Bu kontekstdə sanksiyaların məqbul olmasının səbəbləri, digər ölkələrin bu mənada tərəf seçmək məcburiyyətində qalmaması kimi təkliflər irəli sürülür.
Çoxqütblü pul sistemi yaranacaq
Bununla belə, qısa müddətdə ABŞ-ın öz pulunun gücündən öz xarici siyasət məqsədləri üçün istifadə etməyi dayandırmasını və qlobal miqyasda nəzərə alınmaqla Çin və ya digər ölkələr üçün könüllü olaraq pul məkanı açmasını və sistemi yüngülləşdirməsini gözləmək mümkün görünmür. Digər tərəfdən, de-dollarizasiya təşəbbüslərinin hələ çox səmərəli nəticələr verdiyini söyləmək olmaz. Dolların beynəlxalq ehtiyatlarda istifadəsi 1999-cu ildəki 71 faizdən 2022-ci ildə 58 faizə düşsə də, beynəlxalq mübadilə vasitəsi və hesab vahidi kimi digər sahələrdə onun gücündə ciddi azalma müşahidə olunmur. ABŞ-ın yüksək iqtisadi və texnoloji qüdrəti, gətirdiyi hərbi və siyasi üstünlüyü, beynəlxalq təşkilatlarla qurduğu əlaqə formaları, yaratdığı maliyyə infrastrukturu kimi faktorlar, ABŞ-ın iqtisadi və texnoloji gücünə meydan oxuyacaq təşəbbüslərin işini görür.
Lakin bu prosesdə dolların dominantlığının getdikcə zəiflədiyinin və xüsusilə regional iqtisadi inteqrasiyalarda dolların əvəzinə milli valyutalardan istifadənin getdikcə daha geniş vüsət aldığının şahidi olacağıq. ABŞ-ın beynəlxalq valyuta sistemində dominant mövqeyinin zəifləməsi mühüm siyasi nəticələrə səbəb olacaq və qlobal güc balansı dəyişəcək. Çoxqütblü pul sistemində ABŞ-ın bu sahədəki hədsiz qazancları və digər sahələrə yayılmış üstünlükləri əhəmiyyətli dərəcədə aradan qalxacaq.
E. KAMAL
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-12-2023 11:55 | Bölmə: Slayd
Dolların beynəlxalq ehtiyatlarda istifadəsi 1999-cu ildəki 71 faizdən 2022-ci ildə 58 faizə düşsə də, beynəlxalq mübadilə vasitəsi və hesab vahidi kimi digər sahələrdə onun gücündə ciddi azalma müşahidə olunmur. Zaman-zaman ABŞ dollarının qlobal dominantlığının azalacağı, hətta yox olacağı ilə bağlı verilən iddialı bəyanatlar və gözləntilər yenidən gündəmə gəlir. Lakin bu gözləntilər öz yerini mövcud sistemə uyğunlaşmada nöqsanların aradan qaldırılma səylərinə verir.
Reyting.az-ın xəbərinə görə, türkiyəli professor Güvən Delice ABŞ dollarının dünya üçün ehtiyat valyuta statusu, müharibə zamanı və ondan sonrakı yerli valyutaların vəziyyəti və ABŞ dollarının dünya üzərindəki hegemonluğunun perspektivlərini şərh edib.
Professorun sözlərinə görə, 2008-ci il maliyyə böhranından sonra bir müddət gündəmi zəbt edən de-dollarizasiya təşəbbüsləri Rusiyaya qarşı sanksiyalardan sonra yenidən və daha güclü şəkildə gündəmə gəlib. Bir çox ekspertlər əvvəlki vəziyyətə istinad edərək, dolların qlobal iqtisadiyyatı idarə edən qaydalara əsaslanan nizamın lövbəri kimi mühüm funksiya yerinə yetirdiyini və dolların hökmranlığı ilə bağlı müzakirələrin bu reallığı görməzlikdən gəldiyini və bunun belə qiymətləndirildiyini iddia edirlər.
ABŞ dolların gücündən su-istifadə edir
Vəziyyətin daimi nəticələri ola bilməz. Ancaq budəfəki mənzərə fərqlidir. Dolların hegemonluğu davam etsə də, orta və uzun müddətdə bu vəziyyəti tərsinə çevirmək üçün ciddi qəbul edilə biləcək bir çox inkişaf və təşəbbüslər var.
Mütəxəssis deyib ki, ABŞ-ın digər ölkələrə qarşı sanksiyalar tətbiq etmək gücü birbaşa dolların mərkəzi rolundan irəli gəlir: “Ehtiyat valyuta statusu və dolların geniş tətbiqi ABŞ-a əməliyyatları bloklamaq və aktivləri ələ keçirmək kimi fövqəladə gücdən öz istəyi ilə istifadə etmək imkanı verir. Hazırda ABŞ-ın rəhbərliyi altında bəzi ölkələr Qərb sanksiyalarına məruz qaldığı halda, bir çox başqa ölkələr bu sanksiyalarla qorxudulur. ABŞ-ın bu fürsətdən zaman-zaman qlobal maraqlar adı altında öz maraqları üçün istifadə etməsi ciddi diskomfort yaradır. İndiki şəraitdə Qərb dövlətləri də daxil olmaqla, heç bir ölkənin belə sanksiyalara məruz qalmayacağına zəmanət yoxdur. Bu prizmadan baxıldıqda dolların hökmranlığını zəiflədən amillər sırasında iqtisadi inkişaflarla yanaşı, geosiyasi proseslərin də təsiri hiss olunur. Geosiyasi gərginlik de-dollarizasiya təşəbbüslərində bəzi hərəkətlərə səbəb olsa da, ABŞ-ı könüllü və ya məcburi şəkildə dəstəkləyən ölkələrdə təhlükəsizlik problemləri iqtisadi narahatlıqlardan üstündür”.
Beynəlxalq maliyyə sistemi təhdid olunur
Professor xatırladıb ki, Rusiya 2014-cü ildə Krımın qanunsuz ilhaqından sonra ABŞ və Avropa İttifaqının (Aİ) sanksiyalarına məruz qalıb. 2022-ci ildə başlayan Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra bu sanksiyaların əhatə dairəsi və şiddəti artıb. Sözügedən sanksiyalar maliyyə və kommersiya xarakterlidir. Maliyyə sanksiyalarına Rusiya Mərkəzi Bankının ehtiyatlarının dondurulması, aparıcı Rusiya banklarının SWIFT maliyyə kommunikasiya sistemindən çıxarılması, bu qurumların aktivlərinin dondurulması və beynəlxalq maliyyə bazarlarına çıxışın məhdudlaşdırılması daxildir. Ticarət tədbirləri arasında ABŞ-ın texnoloji məhsullarının Rusiya və Belarusa ixracının məhdudlaşdırılması, bəzi mal və xidmətlərin ixracı və idxalına məhdudiyyətlər, Rusiya neftinə qiymət tavanının tətbiqi daxildir.
ABŞ sanksiyaları dollardan qlobal miqyasda istifadəyə imkan verən SWIFT və Clearing House Banklararası Ödəniş Sistemi (CHIPS) infrastrukturlarından istifadə ilə tətbiq edir. SWIFT - transsərhəd ödəniş və hesablaşma məqsədləri üçün istifadə edilən rabitə sistemidir. Baş ofisi Belçikada yerləşən bu sistemdəki məlumatlar vasitəsilə ABŞ beynəlxalq maliyyə axınlarını izləyə və idarə edə bilər. ABŞ-ın da nəzarətində olan özəl köçürmə sistemi olan CHIPS vasitəsilə hər gün təxminən 1,8 trilyon dollarla bağlı əməliyyat aparılır. Bu sistemlər iştirakçı ölkələr üçün mühüm funksiyalar yerinə yetirsə də, bəzən ABŞ-ın problem yaşadığı ölkələr üçün sanksiya alətinə çevrilə bilir. SWIFT vasitəsilə tətbiq edilən sanksiyalar müvafiq ölkənin iqtisadi və maliyyə strukturuna dağıdıcı təsir göstərməklə yanaşı, bütövlükdə beynəlxalq maliyyə sisteminin sabitliyini də təhdid edir. SWIFT-ə tətbiq edilən sanksiyalar beynəlxalq ödənişlərdəki roluna görə “maliyyə nüvə silahı” adlanır.
Bu vəziyyət sistemdən kənarda qalan, beynəlxalq ticarət və maliyyə əməliyyatlarında çətinlik çəkən ölkələri alternativlər axtarmağa vadar edir. Bu mənada Rusiya 2014-cü ildə Maliyyə Mesajlarının Transfer Sistemini (SPFS) hazırlayıb. Eynilə, Çin 2015-ci ildə Sərhədlərarası Banklararası Ödəniş Sistemini (CIPS) işə salıb. 2022-ci ildə Hindistan xarici ticarət ödənişləri üçün Hindistan Rupisi ilə Beynəlxalq Ticarət Ödəniş Mexanizminin fəaliyyətinə start verib. Lakin hazırkı vəziyyətində bu mexanizmlərin infrastruktur, etibarlılıq və qəbul baxımından əhəmiyyətli problemləri var.
Fərqli valyutalar önə çıxacaq
G. Delice qeyd edir ki, iqtisadi sanksiyaların mövcud beynəlxalq ehtiyat valyuta sisteminə necə təsir edəcəyi mühüm müzakirə mövzusudur:
“Müzakirələrin bir tərəfində qlobal sistem üçün problemli sayılan ölkələrin cəzalandırılmasında qəbahət olmadığını və bu sanksiyaların dolların ehtiyat valyuta statusuna heç bir ziyan vurmayacağını iddia edənlər də var. Qarşı tərəfdəkilər birtərəfli qərarlarla bir ölkənin beynəlxalq aktivlərinin dondurulması və müsadirə edilməsi kimi sərt tədbirlərin bir çox digər ölkələrlə yanaşı, sanksiyalara məruz qalan ölkələri də narahat edəcəyini və onları alternativ axtarışa sövq edəcəyini bildirirlər. Bu çərçivədə sözügedən sanksiyalar dolların qlobal ehtiyatlardakı payının azalmasını sürətləndirəcək və fərqli valyutaların önə çıxmasına zəmin yaradacaq. Hazırkı sanksiyaların əsasən ABŞ-ın öz maraqları üçün nəzərdə tutulması digər ölkələrin də bu mənada hədəf ola biləcəyi qənaətini gücləndirir. Bu cür sanksiyalar beynəlxalq valyuta sisteminin bəzi ölkələrə verdiyi balanssız imtiyazların daha da şübhə altına alınmasına gətirib çıxarır, alternativ pul və pul tənzimləmələri axtarışına sövq edir. ABŞ sanksiyaları ilə üzləşmək riski altında olan ölkələr alternativ pul və maliyyə tənzimləmələrinə daha çox maraq göstərirlər. Sanksiyalardan narahat olan bir çox ölkələr beynəlxalq sistemdən kənarda qalmaqdan narahat olaraq, indiki geosiyasi şəraitdə ABŞ-a qarşı mövqe sərgiləyərək öz təhlükəsizlikləri üçün susurlar.
Digər tərəfdən, bu ölkələr bu sanksiyaların dolayı təsirlərinə məruz qalırlar. Bu vəziyyət ABŞ-ın ənənəvi müttəfiqlərinə və beynəlxalq ictimaiyyətin əhəmiyyətli hissəsinə birbaşa olmasa da, dolayısı ilə qarşı çıxmasına səbəb olur. Bundan əlavə, Rusiyaya daha sərt münasibətlə müqayisədə İsrailin Fələstinə hücumlarına qarşı münasibətin gündəmə gəlməməsi ümumbəşəri dəyərlər, ümumbəşəri hüquq və qaydalara əsaslanan sistemlər paradiqmasını tamamilə çökdürüb. Bu inkişaflar dolların hökmranlığının daha sonrakı mərhələlərə keçməsi ilə bağlı suallara və çətinliklərə səbəb ola bilər”.
Professor qeyd edib ki, ABŞ dollarının gücünün yaxın gələcəkdə ciddi aşınmaya məruz qalmayacağı düşünülsə də, orta və uzunmüddətli perspektivdə digər milli və regional valyutalar dollara alternativ ola bilər. Digər tərəfdən, ABŞ-ın son sanksiyaları və sanksiya təhdidləri bu prosesi sürətləndirəcəyi ilə bağlı narahatlıqlar artır. Bəzi rəsmilər və ekspertlər, o cümlədən ABŞ-ın yüksək səviyyəli iqtisadi menecerləri sanksiyaların bu cür istifadəsinin dolların qlobal valyuta mövqeyinə zərər verəcəyini vurğulayırlar. Bu dairələr hesab edirlər ki, ABŞ sanksiyalarla bağlı sərt mövqeyini yumşaltsa və onların təkcə öz geosiyasi məqsədləri üçün deyil, bütün ölkələrin maraqları üçün həyata keçirildiyi barədə təsəvvür yaratsa, dolların reputasiyası qorunub saxlanıla bilər. Bu kontekstdə sanksiyaların məqbul olmasının səbəbləri, digər ölkələrin bu mənada tərəf seçmək məcburiyyətində qalmaması kimi təkliflər irəli sürülür.
Çoxqütblü pul sistemi yaranacaq
Bununla belə, qısa müddətdə ABŞ-ın öz pulunun gücündən öz xarici siyasət məqsədləri üçün istifadə etməyi dayandırmasını və qlobal miqyasda nəzərə alınmaqla Çin və ya digər ölkələr üçün könüllü olaraq pul məkanı açmasını və sistemi yüngülləşdirməsini gözləmək mümkün görünmür. Digər tərəfdən, de-dollarizasiya təşəbbüslərinin hələ çox səmərəli nəticələr verdiyini söyləmək olmaz. Dolların beynəlxalq ehtiyatlarda istifadəsi 1999-cu ildəki 71 faizdən 2022-ci ildə 58 faizə düşsə də, beynəlxalq mübadilə vasitəsi və hesab vahidi kimi digər sahələrdə onun gücündə ciddi azalma müşahidə olunmur. ABŞ-ın yüksək iqtisadi və texnoloji qüdrəti, gətirdiyi hərbi və siyasi üstünlüyü, beynəlxalq təşkilatlarla qurduğu əlaqə formaları, yaratdığı maliyyə infrastrukturu kimi faktorlar, ABŞ-ın iqtisadi və texnoloji gücünə meydan oxuyacaq təşəbbüslərin işini görür.
Lakin bu prosesdə dolların dominantlığının getdikcə zəiflədiyinin və xüsusilə regional iqtisadi inteqrasiyalarda dolların əvəzinə milli valyutalardan istifadənin getdikcə daha geniş vüsət aldığının şahidi olacağıq. ABŞ-ın beynəlxalq valyuta sistemində dominant mövqeyinin zəifləməsi mühüm siyasi nəticələrə səbəb olacaq və qlobal güc balansı dəyişəcək. Çoxqütblü pul sistemində ABŞ-ın bu sahədəki hədsiz qazancları və digər sahələrə yayılmış üstünlükləri əhəmiyyətli dərəcədə aradan qalxacaq.
E. KAMAL
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
Dünən, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
Dünən, 14:29
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
Dünən, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 22:31
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
