12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Türkmənistan və Türkiyə qaz tranziti barədə sövdələşir - İran faktorundan yan keçməklə?
Tarix: 08-01-2024 11:55 | Bölmə: Slayd
Türkmənistan və Türkiyə qaz tranziti barədə sövdələşir - İran faktorundan yan keçməklə?

Türkmənistan və onun böyük təbii qaz ehtiyatlarını Qərbə ixrac etmək ambisiyaları üçün İran cəlbedici, lakin potensial olaraq ucuz və sürətli B planıdır. Tehran kimi tərəfdaşa arxalanmaq potensial olaraq ciddi fəsadlar yaradır. Qərbin sanksiyalarının qurbanı olmaq ehtimalı da nəzərə alınmaya bilməz. İran isə bəzən etibarsız təchizatçı olduğunu sübut edib.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə eurasia.net yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, Türkmənistan Azərbaycanla svop razılaşması çərçivəsində də olsa, artıq İrana qaz göndərir:

“2 milyard kubmetr qaz İranın yanacağa ehtiyacı olan ucqar şimal-şərq bölgələrinə nəql olunur. İran isə daha sonra Azərbaycana ekvivalent məbləğ göndərir. Nəticədə, əgər sırf şərti mənada olsa, Azərbaycan Türkmənistan qazının alıcısıdır.

Tehran Azərbaycan-Türkmənistan arasında illik svop həcmini 5,5 milyard kubmetrə çatdırmaq məqsədi ilə boru kəmərinin imkanlarını genişləndirir. Bu modelin görünən uğuru eyni şeyi daha çox ilhamlandırdı”.

Təhlildə xatırlanır ki, noyabr ayında Türkmənistan və İraq rəsmiləri 5 il ərzində hər il 9 milyard kubmetrə qədər oxşar mübadilə perspektivini müzakirə etmək üçün Aşqabadda görüşüblər və yenə də İran vasitəçi rolunda çıxış edəcək:

“Avropaya qaz göndərməyi düşünərkən xəyal Türkmənistanı Azərbaycana bağlayacaq Transxəzər boru kəmərini və ya TCP adlandırılan kəməri tikmək idi. Bu həll 20 milyard dollara başa gələcək. Amma Rusiyadan gələn geosiyasi küləklər də var. Moskva Türkmənistandan Azərbaycana sualtı qaz kəmərinin tikintisinə icazə verən Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında 2018-ci il Konvensiyasını imzalamasına baxmayaraq, TCP-nin hər hansı formada tamamlanmasına qarşı olduğunu gizlətmir.

Bununla belə, Rusiya 2022-ci ilin əvvəlində Ukraynaya fəlakətli hücuma başlamaqla bu sahədə öz mövqelərini sarsıtdı. Əsas nəticələrdən biri Avropanın “Qazprom”dan aldığı qazın həcmini kökündən azaltmasıdır. Bu vəziyyət Azərbaycanın xeyrinə oldu. 2022-ci ilin iyulunda Azərbaycan Avropa İttifaqı ilə 2027-ci ilə qədər Avropaya ixracını iki dəfə artıraraq ildə 20 milyard kubmetrə çatdırmalı olan mühüm razılaşma əldə edib”.

Bildirilir ki, Türkmənistan tərəfindən araşdırılan ən son TCP alternativi Türkiyənin tranzit marşrutu olmaqda daha aktiv rol oynamasını nəzərdə tutur:

“Dekabrın 6-da Aşqabadda Türkmənistan-Türkiyə İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Hökumətlərarası Komissiyada türkmən qazının İran üzərindən Türkiyəyə tranzitinin mümkünlüyü ətrafında söhbətlər aparılıb. Hələlik təfərrüatlar azdır. Həmin mübadilələrə sədrlik edən Türkmənistan Xarici İşlər Nazirliyi yalnız “layihənin vədini”, habel hökumət və şirkətlər səviyyəsində daha ətraflı danışıqların “yaxın gələcəkdə” başlayacağını qeyd edir.

Mövcud infrastruktur nəyin mümkün ola biləcəyini göstərir.

Türkmənistandan İrana qaz nəql edə bilən iki boru kəməri var: illik gücü 8 milyard kubmetr olan Körpəcə-Kurtkuyu kəməri və 12,5 milyard kubmetr tutumlu Dauletabad-Sərəxs-Xangiran boru kəməri. İran və Türkiyəni isə 14 milyard kubmetrlik İran-Türkiyə boru kəməri birləşdirir.

Türkiyə artıq öz boru kəməri vasitəsilə ildə 9,6 milyard kubmetr İran qazını idxal edir və bu, Türkiyəyə ixrac üçün 4,4 milyard kubmetrə qədər və ya İranın Türkiyə sərhədinə qədər boru kəmərinin ötürmə qabiliyyətini genişləndirə biləcəyi təqdirdə daha çox ola biləcəyini göstərir.

Türkiyə rəsmiləri istər Türkmənistanla danışıqların necə getməsi, istərsə də yaxın iki ildə başa çatacaq İranla qaz tədarükünün yenilənməsi ilə bağlı paralel danışıqlarda hansı irəliləyişlərin olması barədə təfərrüatı açıqlamaqdan imtina ediblər:

“Sonuncu danışıqların dalana dirənməsi ilə bağlı şayiələr var. Tehranın birbaşa xəttin yenilənməsinə can atdığı deyilsə də, Ankaranın qiymətlərin əhəmiyyətli dərəcədə azaldılmasını və Tehranın 2022-ci ilin yanvarında olduğu kimi, tədarükləri özbaşına dayandırmayacağına dair konkret təminat istədiyinə inanılır.

İran çətin vəziyyətdədir. İllərdir davam edən beynəlxalq sanksiyalar onun daxili qaz sektorunu sərmayədən məhrum edib. Qışda fövqəladə soyuq havalar enəndə həm yüksək daxili tələbatı, həm də ixrac öhdəliklərini yerinə yetirməkdə çətinlik çəkir.

Türkiyənin boru kəmərləri şəbəkəsi vasitəsilə Türkmənistan qazına çıxışına icazə verilməsi İranın problemlərini yüngülləşdirə, eyni zamanda Ankaranın tədarük təhlükəsizliyini təmin edə bilər.

Türkmənistan qazı Türkiyənin qaz ticarət mərkəzinə ev sahibliyi etmək ambisiyalarında da rol oynaya bilər.

Hazırda Ankaranın planları Rusiyadan gəmi və qazla mayeləşdirilmiş təbii qaz və ya LNG idxalı ilə məhdudlaşır.

Bu, Ankaranın Rusiya qazını Moskvanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra Rusiya qazının idxalını dayandıran Avropa bazarlarına təkrar ixrac etmək üçün bu qovşaqdan örtük kimi istifadə edə biləcəyi ilə bağlı narahatlıqlara səbəb olub.

Türkiyənin idxal edə biləcəyi ehtiyat qaz, daha sonra Türkiyənin Yunanıstan və Bolqarıstanla boru kəməri birləşmələri vasitəsilə Avropaya təkrar ixrac edilə bilər. Bunların hər hansı birinin İrandan asılı olması problemdir.

İranın Türkiyəyə öz boru kəmərləri ilə türkmən qazının idxalına icazə verməyə açıq olub-olmayacağı bəlli deyil. Ankaranın Tehranla davam edən danışıqlarda mümkün türkmən qazı idxalından sövdələşmə aləti kimi istifadə etməyə cəhd göstərməyəcəyi bilinmir.
Türkmən qazının İran vasitəsilə tranzitinin 2018-ci ildən Tehrana qarşı tətbiq edilən beynəlxalq sanksiyalara zidd olub-olmayacağı da eyni dərəcədə qeyri-müəyyəndir.

Azərbaycanın Türkmənistan və İranla qaz svop müqaviləsi sanksiyaya məruz qalmayıb, Türkiyənin dövlət qaz idxalçısı BOTAŞ-ın əlində olan Türkiyənin İranla mövcud qaz idxalı müqaviləsi isə həmişə sanksiyalardan azad edilib. Bununla belə, bu istisna hər hansı yeni sövdələşmələrə şamil edilə bilməz.

2022-ci ilin sonunda Ankara özəl şirkətlərə ehtiyat boru kəmərinin gücündən istifadə edərək İrandan qaz idxal etmək şansını təklif etdi, lakin beynəlxalq sanksiyalar rejimini pozacağından qorxduğu üçün bu addımdan dərhal imtina etməli oldu”.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər