12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
İsrail ilə İran arasında müharibə təhlükəsi artır
Tarix: 10-01-2024 11:46 | Bölmə: Slayd
İsrail ilə İran arasında müharibə təhlükəsi artır

“HƏMAS-ın oktyabrın 7-də keçirdiyi “Əl-Əqsa” əməliyyatından sonra regional gərginlik xeyli artıb. İndiyə qədər ən pis ssenari reallaşmasa da, İsrail son 10 gün ərzində İran və HƏMAS-a qarşı hücumlarını yeni mərhələyə keçirib”.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu fikirlərin müəllifi Türkiyənin İran üzrə araşdırmaçısı, analitik Haqqı Uyğur İsrail və İran arasında artan gərginlik fonunda mümkün proqnozlarını açıqlayıb.

H. Uyğur xatırladıb ki, cəmi 8 gün ərzində İranın Suriyadakı ən yüksək səviyyəli hərbi rəsmilərindən biri və eyni zamanda diplomatik əlaqədə olan general Razi Musəvi Dəməşqdəki evində, Beyrutun “Hizbullah”ın nüfuz dairəsindəki bölgələrindən biri Dahiyədə isə HƏMAS-ın yüksək rütbəli rəsmisi Salih əl-Aruri hava zərbələri nəticəsində öldürülüblər.

Onun sözlərinə görə, 2020-ci ildə Bağdad hava limanında dünyasını dəyişən məşhur iranlı general Qasım Süleymaninin vəfatının ildönümündə Kirmanda keçirilən anım mərasimində həyata keçirilən hücumda 100-dən çox insan həyatını itirib, yüzlərlə insan yaralanıb. İddia olunur ki, bu, ABŞ tərəfindən həyata keçirilən hücumun nəticəsidir. H. Uyğurun fikrincə, bütün bunlar ciddi eskalasiya siyasətindən xəbər verir:

“İraqın paytaxtı Bağdadda keçirilən və Şiə milislərinin lideri Əkrəm əl-Kəbinin yaxın adamlarından olan Əbu Təqva əl-Səidinin və bəzi digər Həşdi Şabi komandirlərinin həyatını itirdiyi hücumlarla ABŞ regional münaqişə istəməsə də, lazım gələrsə, İran cəbhəsinə hücum edəcəyinə işarə verir”.

Bir zamanlar Tehranda çalışmış mütəxəssisin sözlərinə görə, son 10 gündə baş verən hadisələr göstərir ki, İsrail Qəzzada həyata keçirdiyi əməliyyatlardan kənara çıxıb, Livan sərhədindəki hücumları ölçüb və İranla adı açıqlanmayan nişanlanma qaydalarını ciddi şəkildə pozub: “Kirmandakı hücumun simvolik əhəmiyyəti və ölənlərin sayının çoxluğu açıq şəkildə göstərir ki, hadisə İŞİD kimi subpodratçı terror təşkilatları tərəfindən həyata keçirilsə belə, İranı ciddi şəkildə münaqişəyə cəlb etmək istəyirlər. Prezident İbrahim Rəisinin uzun müddətdir planlaşdırdığı Türkiyə səfərini hadisənin ağırlığına görə təxirə salması da ölkə daxilində müxtəlif variantların müzakirə edildiyini və Rəisinin bu həssas günlərdə ölkəni tərk etmək istəmədiyini deməyə əsas verir”.

H. Uyğurun fikrincə, əslində İsraillə İran arasında münaqişə İran inqilabının ilk günlərinə təsadüf edir: “Zamanla İsrail əvvəlcə “Hizbullah”ın şimal sərhədlərində güclənməsinə dözməli oldu və “Ərəb baharı”ndan sonra isə Suriya və İraq Tehranın nəzarətinə keçdi. İsrail ilk olaraq işğallar və vətəndaş müharibələri nəticəsində zəifləmiş şiə nəslindən birbaşa təhlükə hiss etmədi, əksinə, belə bir formalaşmanı əsas İslam dünyasının aktyorlarına qarşı daha az şər kimi gördü. Buna baxmayaraq, husilərin Yəməndə hakimiyyəti ələ keçirməsi, Qırmızı dəniz hücumları və gəmi ələ keçirmələrinin göstərdiyi kimi, İsrailə ciddi zərbə vuran başqa bir hadisə oldu. 7 oktyabr hücumlarının strateji mənasını və İranın son 20 ildə HƏMAS vasitəsilə əldə etdiyi regional qazancların İsrailə təsirinin miqyasını nəzərə alaraq, İsrail özünün “11 sentyabr”ından istifadə edərək strategiyada əsaslı dəyişiklik edə və nüvə silahı əldə etmək üzrə olan Tehranı birdəfəlik dayandırmaq üçün hərəkətə keçə bilər. Belə bir ssenarinin isə həm də siyasi münaqişələrdən asılı olan baş nazir Benyamin Netanyahu üçün həyat xətti olması mümkündür”.

H. Uyğur qeyd edib ki, İsrail oktyabrın 7-dən sonrakı günlərdə Fələstinə qarşı hücumlarında və beynəlxalq diplomatiyada ABŞ-ın tam dəstəyini alsa da, müharibənin irəli cəbhələrə yayılmasında Co Bayden administrasiyasından eyni dəstəyi ala bilməyib: “ABŞ həm İsrailin başda “Hizbullah” olmaqla şiə təşkilatlarının hücumlarına qeyri-mütənasib cavab verməsinin qarşısını aldı, həm də Qırmızı dənizdən Ərbilə qədər geniş bir coğrafiyada ona qarşı edilən çoxsaylı hücumlara ölçülü hərbi üsullar və siyasi mesajlarla cavab verməyi seçdi. Əslində İran mətbuatında ABŞ-ın Fələstin və HƏMAS ilə bağlı Tehrana mesaj göndərmə iddiası təsdiq edir ki, ABŞ bütün hadisələrə rəğmən qlobal miqyasda İranı nəzərə alaraq regional bərabərlikdən çıxarmaq istəmir. Eynilə, Beynəlxalq Atom Agentliyinin nüvə fəaliyyətləri ilə bağlı xəbərdarlıqlarına baxmayaraq, Bayden administrasiyası hələ də ciddi əks addımlar atmayıb, əksinə, İranın dondurulmuş aktivlərini gündəmə gətirərək “kök” üsulundan istifadə etmək istədiyini göstərir. Bu fikrə görə, ölkə inqilabdan sonra qəbul etdiyi anti-İsrail və ABŞ əleyhinə siyasətlərinin böyük bədəlini ödəsə də, regional təsirini müasir dövrdə görünməmiş dərəcədə artırdı. Ağır sanksiyaların səbəb olduğu yüksək maliyyə xərcləri və ya keçmiş prezident Məhəmməd Əli Rəcaidən tutmuş general Qasım Süleymaniyə qədər bir çox yüksək rütbəli məmurların sui-qəsd və ya terror aktlarının qurbanı olması reallığı dəyişmir. Buna görə də Tehran 2020-ci ildə baş verən şok sui-qəsdə diqqətlə hesablanmış raketlə cavab versə də, daha sonra xüsusilə Suriya və İraqdan Yəmənə qədər yüksək rütbəli diplomatların və komandirlərin ölümünə həddindən artıq reaksiya verməkdən yayındı. Yenə də İsrailin son bir həftədə həyata keçirdiyi hücumlar İsrailin sözün əsl mənasında “bütün düymələri basdığını” göstərir. İsrailin bu addımlarının yaxşı düşünülmüş və ya baş nazir Netanyahunun ümidsizcəsinə əl atdığı üsullar olub-olmadığı bilinmir. Bununla belə, yuxarıda qeyd olunan davranış modellərini nəzərə alsaq, Tehran administrasiyasının Tel-Əvivin münasibətinə reaksiyası hələ də aşağı səviyyədə hesab edilməlidir”.

Analitik əlavə edib ki, Tehran ölkə daxilində ciddi siyasi və iqtisadi böhranlarla məşğuldur, böhran ABŞ-ın sanksiyaları ilə daha da ağırlaşır. Üstəlik irəli sürülən “ən azından biz regionun digər ölkələri kimi deyilik, təhlükəsizliyimiz var”,- ritorikasını sarsıdan hərəkətlərə passivlik göstərir:

“Prezident İbrahim Rəisi hökuməti ilə administrasiya əslində strateji daxili siyasi ehtiyatlarını tükəndirir və hər cür problemin “günah keçisi” kimi göstərdiyi mötədil-islahatçı seqmentlərin siyasi səhnədən kənarda qalması onun daxili manevr imkanlarını daha da daraldır.

Əgər İran İsrailin kənara çıxan hərəkətlərinin qarşısında susmağa davam edərsə, o zaman məsələnin seçim deyil, zərurət olduğu daha çox dilə gətiriləcək və bu, İsrailə ümidverici təsir göstərəcək. Digər tərəfdən, husilərin son sərt açıqlamaları İranın ehtiyatlı yanaşmasının hətta yaxın müttəfiqləri tərəfindən də şübhə altına alınmağa başladığını göstərir. Bir sözlə, 40 qatır və ya 40 cərgə dilemmasında olan Tehranın Netanyahunun son hücumlarına necə cavab verəcəyi regionun gələcəyi üçün həlledici olacaq. İran uzunmüddətli mənzərənin maraqlarına uyğun olduğuna inanmaqda davam edərsə, o, hücumlara qarşı itaətkar münasibətini davam etdirəcək və qisas ritorikasını qeyri-müəyyən gələcəyə daşıyacaq”.

E. KAMAL




Bölməyə aid digər xəbərlər