Rusiya türk dövləti olacaqmı?

Xəbər lenti

17:47 / 07-09-2024

Ədliyyə Nazirliyinin Əsasnaməsi dəyişib - Fərman

17:36 / 07-09-2024

İpoteka Fondunun vəsaiti artırılacaq

15:04 / 07-09-2024

Növbəti köç karvanı Şuşaya çatıb - (Yenilənib)

14:58 / 07-09-2024

Daha iki jurnalistin həbs müddəti uzadılıb

14:45 / 07-09-2024

Mehriban Əliyeva Orxan Aslanovu təbrik edib

13:07 / 07-09-2024

Raman Saley Paris-2024-də finala yüksəlib

11:52 / 07-09-2024

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

11:21 / 07-09-2024

Bakıda evdə partlayış olub, bir nəfər yaralanıb

10:53 / 07-09-2024

Qarabağda xeyli silah-sursat tapılıb

10:30 / 07-09-2024

Zakir Həsənov və Hikmət Mirzəyev sərhəd bölgəsində olublar - Fotolar

10:27 / 07-09-2024

Koalisiya qüvvələri İraqdan çıxarılacaq - Foto

10:11 / 07-09-2024

Rusiyanın bir rayonundan əhalini köçürürlər

08:55 / 07-09-2024

Kiyevə yenidən kütləvi hücum olub - Foto

08:38 / 07-09-2024

Hollivud ulduzları yenidən eyni filmdə rol alacaqlar

18:43 / 06-09-2024

ABŞ Ukraynaya 250 milyon dollarlıq yeni yardım paketi ayırıb

18:00 / 06-09-2024

Rusiya İrandan ballistik raketlər alır

17:53 / 06-09-2024

Avropa çempionatı: iki cüdoçumuz qızıl medal qazanıb

17:34 / 06-09-2024

İlham Əliyev İtaliyada Beynəlxalq Çernobbio Forumunda çıxış edib - Tam mətn - Yenilənib

17:15 / 06-09-2024

Qızıl külçə qalmaqalı - Vəzifəli şəxslərlə bağlı cinayət işi məhkəməyə göndərilib

17:12 / 06-09-2024

Zelenski: “Rusiyanı sülhə məcbur etməliyik”

16:55 / 06-09-2024

Nazirə yeni müşavir təyin edilib

16:50 / 06-09-2024

"Abzas Media” işi: daha iki nəfərin həbs müddəti uzadılıb

16:49 / 06-09-2024

400 min insan köçürülüb, hava limanları bağlanıb - Təhlükə

16:29 / 06-09-2024

Harrisin kampaniya büdcəsi 361 milyon dollar artıb

16:25 / 06-09-2024

Prokurorluq iki generalın əmlakının mənşəyini araşdırır

16:14 / 06-09-2024

Gömrük Komitəsinin sabiq əməkdaşlarının məhkəməsi başlayır

15:28 / 06-09-2024

İlham Əliyevin İtaliyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar

15:22 / 06-09-2024

Məhkəmə Əli İnsanovun üzərindən məhkumluğunu götürüb

15:16 / 06-09-2024

Ruslar Pavloqrada hücum edib: ölənlər və çoxlu sayda yaralı var

15:07 / 06-09-2024

İlham Əliyev Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının investisiya naziri ilə görüşüb - Yenilənib

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

00:52 / 03-09-2024

Türkiyədə ABŞ əsgərinin başına çuval keçirilib - Partiya sədri qisas mesajı verib, səfirlik isə...

23:03 / 03-09-2024

Paris-2024: Azərbaycan paraatleti qızıl medal qazanıb

18:12 / 03-09-2024

"Qarabağ" Aleksey Kaşuku transfer edib

16:53 / 03-09-2024

Asiyanın "Nobel"-ini animator alıb

17:07 / 03-09-2024

Ersin Tatar İlham Əliyevə zəng edib

13:18 / 05-09-2024

Vəzifəli şəxslərə qarşı əməliyyat keçirilib, saxlanılanlar var - (Yenilənib)

15:32 / 03-09-2024

Firəngiz Mütəllimova: "Hər an yanımda və qəlbimdəsən"

00:07 / 03-09-2024

ABŞ Maduronun təyyarəsini ələ keçirib

22:06 / 04-09-2024

Bakıda polisə müqavimət göstərən şəxs öldürülüb

08:16 / 04-09-2024

Məşhur müğənni görmə qabiliyyətini qismən itirib

11:03 / 03-09-2024

Sədr müavini partiyadan istefa verib

22:06 / 03-09-2024

Mərkəzi Xəstəxanaya direktor təyinatı olub

Rusiya türk dövləti olacaqmı? - Ekspert rəyləri
Tarix: 24-07-2024 12:46 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

Son günlər Rusiya mətbuatında İslam bankçılığı məsələsi aktiv müzakirə olunur. Üstəlik, müzakirələr kifayət qədər qəribə şəkildə aparılır. Bu növ bank xidmətlərinin üstünlüklərinə cavab olaraq, müxtəlif resurslar Rusiyanın bu sistemə ehtiyacının olmadığı barədə fikirlərini dərc etməyə başlayıblar.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

İslam bankçılığından istifadə edilməsi “yalnız özlərini qlobal İslam layihəsinin bir hissəsi kimi görən və özlərini “qardaş” sayan radikal Rusiya müsəlmanlarının kiçik bir hissəsinə lazımdır. Onlar özlərini Səudiyyə Ərəbistanında mənimsənilən niqablar, “düzgün geyinməyənlərə” və digərlərinə qarşı “şəriət patrulları” təşkil edərək, ölkə daxilində, bir növ, “dövlət daxilində İslam dövləti” kimi fərqləndirməyə çalışırlar.

İslam bankçılığının Rusiyaya öz qaydaları ilə gətirilməsi ideyası əslində, “sivilizasiyanın çıxmasıdır” və bunun nəticəsi “Mərkəzi Asiya və Yaxın Şərq dövlətləri ilə yaxınlaşma olmalıdır”.

Əgər məsələdən peşəkarcasına danışsaq (yəni millətçilik klişeləri olmadan), onda sualın iki səviyyəsi var:

Birincisi, İslam bankçılığı və onun Rusiyadakı taleyi.

Bəzi ekspertlər bunu bank işinin həqiqətən yalnız radikal müsəlmanlar üçün maraqlı olması ilə izah edirlər. “Bu, bir çox cəhətdən İslami həyat tərzini vurğulayan ideoloji bir işarədir. Rusiyanın yerli sakinləri arasında isə çox sərt müsəlmanlar yoxdur”, - Rusiya Dövlət Humanitar Elmlər Universitetinin dosenti Vadim Truxaçev “Regnum”-a deyib.

Digərləri insan münasibətlərinin xüsusiyyətlərindən danışırlar. “Məsələn, Əfqanıstanda məşhur olan İslam bankçılığının ən geniş yayılmış forması kreditorun yaradılmış biznesin mənfəətində iştirakıdır. Bu sxemin zəifliyi olduqca açıqdır. Kredit alan kredit ödənişlərini azaltmaq üçün öz mənfəətini aşağı göstərə bilər - bu, kreditor üçün riskləri xeyli artırır.

Normal vəziyyətdə o, borclunun demək olar ki, bütün əmlakına inkassasiya məqsədi ilə iddia irəli sürə bilər, lakin İslam bankçılığı çərçivəsində hər şey iki tərəfin qarşılıqlı dürüstlüyündən çox asılıdır, məlum səbəblərə görə, o, borclunun borcunu ödəmir.

Beləliklə, bankların insanlara ənənəvi sxem üzrə kredit verməsi daha asandır”, - Avrasiya Analitik Klubunun rəhbəri Nikita Mendkoviç “Regnum”-a izah edib.

Ekspertin fikrincə, ənənəvi müsəlman kredit formaları alternativ kreditlər nominal faizsiz olduğu zaman yaranır, lakin krediti alan şəxs adətən borc verənə hansısa xidmət göstərməyə borcludur. “Bu, çox vaxt tamamilə qanuni deyil. Aşkar səbəblərə görə, belə sxemləri əhəmiyyətli dövriyyəyə malik iri müəssisələrdə həyata keçirmək olduqca çətindir, ona görə də Rusiyada bu bankçılıq həqiqətən zəif inkişaf edir”, - deyə Nikita Mendkoviç fikrini yekunlaşdırıb.

Yəni söhbət təkcə dini radikalizmdən yox, adi qeyri-qanuni gəlir gətirən sxemlərdən gedir.

Ancaq daha yüksək səviyyəyə keçsək və bəzi İslam sxemlərinə (o cümlədən islami kimlik) uyğunlaşmağın zəruriliyindən danışırıqsa, onda hər şey o qədər də sadə deyil. Burada daha böyük mənalardan və kimliklərdən danışırıq. Rusiyanın iştirak etməli olduğu böyük oyun haqqında, bunun üçün sivilizasiya mahiyyətini yenidən nəzərdən keçirməli ola bilər. Və ya kənarda durun və başqalarının bu oyunu oynamasına baxın. İslam bankçılığı naminə deyil, geosiyasi üstünlüklər naminə. Məsələn, türk mənalı oyunlarda.

Fakt budur ki, Rusiya Sibirindən tutmuş İranın cənub sərhədlərinə qədər bütün məkanda türk-mədəni cəmiyyəti yaşayır. İndi də Türkiyə türk kimliyi ideyalarını təbliğ etməklə bu insanları özünə tabe etdirməyə çalışır.

“Türkiyə son vaxtlar türk məkanında son dərəcə fəal siyasət yürüdür, özünü “türk dünyası”nın mərkəzi və türklər arasında əsas elan edir”, - REA İctimai Elmlər üzrə Elmi İnformasiya İnstitutunun Orta və Orta Bölmə şöbəsinin müdiri, siyasi elmlər doktoru Vladimir Avatkov izah edib.

Bəli, türk kimliyinin cəlbediciliyi böyük ölçüdə Türkiyənin özünün cəlbediciliyinə əsaslanır. “Bir sıra hadisələr, o cümlədən Qarabağ müharibəsi zamanı türk dövlətləri Türkiyənin tam siyasi gücünü hiss edib, Ərdoğanın rolunu dərk etdilər. Orda-burda fikirlərini dilə gətirəndə media da buna göz yummur. Onlar Mərkəzi Asiyada yeni silahlarını reklam edən, NATO ölkəsi olan Türkiyənin dəstəyi ilə əldə edə biləcəkləri gücü gördülər”, - deyə jurnalisti Yaşar Niyazbayev əlavə edib.

Ancaq Türkiyənin təbliğ etdiyi türk kimliyi çox konkret əsaslardan qaynaqlanır. “Bu, əsasən süni şəkildə yaradılmış konstruksiyadır. Dil və mədəniyyət səviyyəsində çox zəif təmsil olunur. Eyni Türk Dövlətləri Təşkilatında (TDT) liderlər bir-biri ilə tərcüməçilər vasitəsilə ünsiyyət qururlar, çünki praktikada türk dili, məsələn, özbək və ya qazax dillərindən çox ciddi şəkildə fərqlənir.

Bəli, bəzi gündəlik məsələlərdə hər iki şəxs çox yavaş və aydın danışanda ümumi məna qavranılır. Ancaq hər hansı işgüzar danışıqların aparılması, hətta daha çox elmi söhbətlər zamanı bu, tamamilə qeyri-realdır”, - V. Avatkov deyib.

Onun fikrincə, Türkiyə TDT çərçivəsində bütövlükdə bütün alternativ türk dillərini sıxışdırıb çıxarmağa, öz yazı sistemini və dilini əsas dil kimi qəbul etdirməyə çalışır, bununla da Qafqazın və Orta Asiya türk dövlətlərinin mədəniyyətini məhv edir.

“Uzun müddətdə onların əhalisinə ikinci dərəcəli türklər kimi baxılır və Türkiyənin nəzarəti altına düşmə ehtimalı var. Yəni bu, müasir üsulla koloniyalar şəbəkəsi yaratmağın bir növüdür”, - deyə V. Avatkov yekunlaşdırıb.

Amma bütün deyilənlərə baxmayaraq, Türkiyənin planları işə yaramaqdadır - Orta Asiya ölkələri getdikcə daha çox türk mədəni orbitinə daxil olur və onların arxasında Rusiyanın türk-mədəni xalqları da ola bilər. Bu, həm Mərkəzi Asiyada yeni “ukraynalar”ın yaranması, həm də bir sıra rus xalqlarının Türkiyəyə sədaqətinin dəyişməsi şəklində Rusiyanın təhlükəsizliyinə birbaşa təhdiddir.

Üstəlik, əgər əvvəllər Ərdoğan üçün bu, daha çox geosiyasi ekspansiya aləti idisə (bu o deməkdir ki, Moskvanın sərt ultimatumundan sonra onu dəyişdirmək olar), indi bu, artıq Türkiyənin xarici siyasətinin üzvi hissəsidir.

“Ərdoğan türk kimliyindən əlaqələr qurmaq üçün bir vasitə kimi istifadə etdi. Yeni Osmanlıçılıq Balkanlar üçün, İslam Yaxın Şərq üçün, Türk kimliyi isə Orta Asiya üçün idi. Ancaq indi Ərdoğanın millətçilərlə ittifaqı olduğu üçün bu mövzunu gündəmə gətirirlər. Bu, onların ideologiyasının açarıdır və bu o deməkdir ki, hakim partiya bu istiqamətdə daha fəal işləməlidir”, - Yaşar Niyazbayev izah edib.

İndi isə Rusiya ya baş verən hər şeyi müşahidə edə, ya da türk kimliyinin mərkəzi uğrunda mübarizəni türklərdən almağa cəhd edə bilər. Üstəlik, Rusiya məhz bu mərkəzdir.

“Əslində, Türkiyə bu dünyanın periferiyasıdır, türklüyün mərkəzi isə Orta Asiya və Rusiyadır. Rusiya tarix boyu böyük slavyan, eləcə də böyük türk dövləti olub və qalır. Türklər uzun səyahətə məhz Rusiya ərazisindən başlayıblar”, - deyə V. Avatkov türk xalqlarının ata-baba yurdu - Altaydan bəhs edib.

Ekspertin fikrincə, Rusiya həqiqətən də alternativ türk layihəsi ilə çıxış edə bilərdi. “Dövlətlərin suverenliyinə hörmət, mədəniyyətin və dilin toxunulmazlığına, tarixi yaxınlıq əsasında əməkdaşlığın qurulmasına əsaslanaraq, süni türk kimliyi və ya türkcəyə əsaslanan vahid türk dili yaratmaq cəhdlərinə deyil”, - V. Avatkov bildirib.

Bununla belə, Moskva həqiqətən də bu yolla getməyə qərar verərsə, onun çox işi olacaq. Bir sıra Orta Asiya ölkələrində yerli QHT-lər çərçivəsində kök salmış türk millətçiləri ilə mübarizə aparmaqla yanaşı, həm də öz sivilizasiya mahiyyətini yenidən nəzərdən keçirməklə.

Coğrafiyasına baxmayaraq, Rusiya tarixən özünü türk dünyasının mərkəzi kimi görməyib.

“Rusiya qərbdən şərqə doğru hərəkət etdi, onun əsasını türklərin yaşamadığı müasir Mərkəzi və Şimal-Qərb Federal Dairələrinin ərazisi təşkil edirdi. Heç bir rus hökmdarı, heç bir dövrdə özünü Ordanın varisi hesab etməyib. Ondan fərdi borclar davamlılıq demək deyil. Eyni uğurla Rusiya İsveç və ya Hollandiyanın varisi elan edilə bilər”, - Vadim Truxaçev deyib.

Bundan əlavə, Rusiya bir dövlət kimi ancaq millətlərüstü kimliyə malik bir imperiya kimi mövcud ola bilər (çünki belə bir şəxsiyyətə malik olmayan çoxmillətli imperiyalar milli azlıqların milli kimliklərinin formalaşması dövründə, yəni Birinci Dünya müharibəsindən sonra dağıldı).

Hər hansı bir kimliyin ümumrusiya kimliyindən, xüsusən də Rusiyadan kənarda daha güclü və mənalı mərkəzi olan şəxsiyyətdən ayrılması rus şüurunun növbəti parçalanmasına səbəb ola bilər.

“Ayrı-ayrı türk xalqlarının kimliyini deyil, ortaq türk kimliyini tərbiyə etmək Rusiyanın süqutuna aparan birbaşa yoldur. Çünki belə olan halda türk xalqları NATO üzvü olan Türkiyəyə getdikcə daha çox baxmağa başlayacaq”, - deyə V. Truxaçev fikrini yekunlaşdırıb.

Ola bilsin ki, həll yolu türkün bir parçası olduğu ümumavrasiya kimliyini yaratmaq olardı. Lakin belə bir ideoloji konstruksiya yaratmaq bacarıq, vaxt tələb edir, eyni zamanda cəmiyyətin deradikallaşdırılması və etnik millətçilərdən təmizlənməsi lazımdır. Bu qurtuluş yaxın gələcəkdə gözlənilmir.

E. KAMAL

Ana səhifəyə dön