12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Tehranın İsrailə cavabı niyə ləngiyir?
Tarix: 06-08-2024 12:19 | Bölmə: Slayd
Tehranın İsrailə cavabı niyə ləngiyir?

2023-cü ilin oktyabrında Qəzza zolağında genişmiqyaslı böhranın başlaması ilə İranın İsrailə qarşı təhdidləri daha tez-tez eşidilməyə başlayıb və əsasən, İsrailin “lider ovları” ilə müşayiət olunub.

Bir ildən az müddətdə İsrail Tehranın rəhbərlik etdiyi “Müqavimət Oxu”nun ən azı 20 nümayəndəsini sıradan çıxarıb (Halbuki Tel-Əviv rəsmi olaraq cəmi 14 nəfər üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürüb). Bunlar əsasən orta səviyyəli komandirlər idi, lakin onların arasında kifayət qədər əhəmiyyətli insanlar var. Məsələn, Livan “Hizbullah”ının "raket proqramının" yaradıcısı Fuad Şükr.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur ki, Tehran daim təhdidlər etsə də, eskalasiya üçün xüsusi səy göstərməyib:

HƏMAS Siyasi Bürosunun rəhbəri İsmayıl Haniyə Tehranda öldürüldükdən sonra işlər kökündən dəyişib. İran prezidentinin andiçmə mərasiminə də gələn yüksək rütbəli qonağın və “Müqavimət Oxu” üzvünün ölümü İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunda (“Sepah”) çox ağrılı qarşılanıb.

Gecikmiş cavab

İranın yeni hökuməti üçün çox yersiz olan Haniyə İran-İsrail asimmetrik münaqişəsinin “əhəmiyyətli qurbanları” siyahısına qoşularaq “Müqavimət Oxu”nun qurucusu Qasım Süleymani və "İranın nüvə proqramının atası" hesab edilən Möhsün Fəxrizadənin sıralarına qoşuldu...

İsrail Haniyənin ləğvi üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürməsə də, sui-qəsd cəhdinin “əl yazısı” tamamilə aydın idi. Belə bir hərəkəti nəzarətsiz qoymaq daha cəsarətli hücumlar həyata keçirən israillilərə səssiz razılıq verməkdir.

Eyni zamanda, İran söz verə bilər, amma cavab zərbəsi endirməyə tələsmir.

Bunun bir neçə səbəbi var:

Birincisi (və ən bariz), cavabdan əvvəl "güc toplamaq" ehtiyacıdır. Həm iranlıların, həm də onların vəkil qruplarının əhəmiyyətli silah ehtiyatlarına baxmayaraq, “intiqam” statusuna iddialı hər bir hücum diqqətli hazırlıq tələb edir.

Tehran “Şəhid Süleymani” əməliyyatına (2020) hazırlaşmaq üçün 5 gün sərf edibsə, İsrailin Dəməşqdəki konsulluğa endirdiyi hava hücumuna cavab olan “Doğru vəd” (2024) əməliyyatı üçün az qala 2 həftə çəkdi.

Nəzərə alsaq ki, hər yeni əməliyyatla İran əvvəlki hərəkətlərinin məcmu effektini aşmağa çalışır, Tehran və Beyrutdakı son insidentlərə “cavab” hazırlamaq daha bir neçə həftə çəkə bilər.

Eyni zamanda, Tehranın bütün bu müddət ərzində susması qətiyyən lazım deyil - Livan “Hizbullah”ı və Yəmən husilərinin, eləcə də İraq İslami Müqavimətinin "təqib hücumları" daha ciddi addımlara hazırlıqları müşayiət edə bilər. Bu, ABŞ Dövlət Departamentinin İranın yaxın 48 saat ərzində İsraili vuracağı ilə bağlı bəyanatları ilə tamamilə uyğun deyil.

İkinci səbəb - hərəkəti mümkün qədər uzun müddətə uzatmaq və bununla da son təsirini maksimum dərəcədə artırmaq istəyidir. Məsələn, Tehran 2023-cü ilin sonuna qədər İsrailə qarşı aksiyalar həyata keçirərkən “Şəhid Süleymani” əməliyyatına istinad edərək, onun mübarizəsinin sistemliliyini və ayrılmazlığını vurğulayırdı.

Çox güman ki, İran rəhbərliyi ilkin olaraq əsas proksi qrupların resurslarını növbələyərək “dalğalar” şəklində hücumlar təşkil etmək imkanını nəzərdən keçirir.

Qəzza ilə bağlı danışıqlar prosesini pozmaq istəməməsi də Tehranın strategiyasında müəyyən rol oynayır. Co Bayden administrasiyasının təklif etdiyi “Sülh planı”nın həyata keçirilməsi İranın maraqlarına tam uyğun olmasa da, İranın təsir şəbəkəsinin diplomatik həll yolu ilə davam etməyə hazır olduğunu vurğulayır.

Nəhayət, İsraillə İran arasında birbaşa toqquşma Tehranın əleyhdarlarının əllərini dərhal azad edəcək və onlara onu təcavüzdə ittiham etməyə imkan verəcək. Nəzərə alsaq ki, İran rəhbərliyi Qərblə münasibətlərin tədricən yumşaldılmasına göz dikib, heç kim rəqiblərinə əlavə kart vermək istəmir.

“Ayır və buyur”

Hələlik Tehran “Yaxın Şərq böhranı”nı mümkün qədər uzun müddət saxlamağı düşünür, eyni zamanda, öz ritorikasını şişirdir və təkcə İsrail ərazisinə deyil, həm də onun qonşuları və tərəfdaşlarının hədəflərinə sarsıdıcı zərbələr vəd edir.

Son 24 saat ərzində Tehrandan xəbərdarlıq bəyanatlarının tezliyi, o cümlədən, Ağ evin sanksiyasına məruz qaldığı iddia edilən İsrailin İran ərazisinə gözlənilən qabaqlayıcı zərbəsi ilə bağlı region mediasında şayiələrin yayılması fonunda artıb. Manipulyasiyaların son məqsədi İran əleyhinə “anti-raket koalisiyasını” (ABŞ-nın tələsik şəkildə yığdığı) hələ son formalaşmadan əvvəl dağıtmaqdır.

Üstəlik, İsrailin potensial müdafiəçilərinin əksəriyyəti bu və ya digər şəkildə Tehranın əks-hərəkətlərinin gücünü artıq hiss ediblər. Onlar xüsusilə Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ tərəfindən yaxşı xatırlanır, bunun üçün husilərlə qarşıdurma çox milyard dollar itki ilə nəticələnib.

İranın “ictimai hədə-qorxu” taktikası müəyyən qədər öz bəhrəsini verir. Məsələn, Misir ABŞ-nın İsrailin hava məkanını mümkün hücumlardan “birgə qorumaq” çağırışından səliqə ilə yayındı. Tehranın təhdidlərini ciddi qəbul edən Qahirə iki ölkə arasında onsuz da mürəkkəb olan diplomatik həll prosesini pozmamağı seçib və münaqişədən uzaqlaşıb.

İsrailin ikinci “köhnə müttəfiqi” İordaniya da sual altındadır. Əmman İsrail ərazisini atəşə tutmaqda iştirak etsə belə, kral evinin böyük Fələstin icması ilə münasibətlərini gərginləşdirməmək üçün öz töhfəsini azaltmağa çalışacaq.

Güman ki, İsrailin hava məkanının “təmizlənməsi”nin əsas yükünü son nəticədə Səudiyyə Ərəbistanı, BƏƏ və Bəhreyn bu ölkələrdə Vaşinqtonun iştirakı ilə yaradılmış hərbi infrastruktura arxalanaraq öz üzərinə götürəcək. Prosesdə qüvvələri Qırmızı dənizdə cəmləşmiş beynəlxalq koalisiya da iştirak edəcək.

Əslində, ortaya çıxan müdafiə modeli tamamilə “Doğru vəd” əməliyyatı təcrübəsinə əsaslanır və Tehranın Haniyənin qisasını almaq üçün əvvəlki taktikalarından çox da uzaqlaşacağını güman etmir.

Münaqişə tərəfləri birləşmiş hərbi güclərini və hadisələrin istənilən inkişafına hazır olduqlarını nümayiş etdirməkdə davam etsələr də, hamı İran və İsrail arasında növbəti eskalasiya raundunun verilmiş ssenari çərçivəsində baş tutmasını və regionu böyük münaqişəyə sövq etməməsinə üstünlük verəcək.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər