İranda Rusiyaya qəzəb artır: səbəb yalnız Zəngəzur dəhlizidir?
Tarix: 26-09-2024 13:28 | Bölmə: Slayd
İranda Rusiyaya qəzəb artır: səbəb yalnız Zəngəzur dəhlizidir?

Azərbaycanı öz Naxçıvan anklavı ilə birləşdirən mübahisəli dəhlizə Rusiyanın açıq-aydın dəstəyi Tehranda qəzəb doğurub. İran uzun müddətdir ki, təklif olunan marşrutun əleyhinədir, çünki bu, ölkənin Ermənistanla quru əlaqəsini kəsəcək.

Moskva və Tehran arasındakı gərginlik, Rusiyanın Ukraynaya təcavüzündən sonra (hər iki tərəfin görünməmiş hərbi əməkdaşlığı inkişaf etdirməsinə baxmayaraq), hələ də davam edən mübahisəli məqamları vurğulayır. İslam Respublikası Kremllə güclü əlaqələrə üstünlük verir, amma İranın yeni islahatçılar hökuməti ilə Qərb arasında əlaqədə əhəmiyyətli irəliləyiş olarsa, gərginlik daha da artacaq.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj/Media” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

İran XİN-nin Avrasiya Departamentinin baş direktoru Moctəba Dəmirçulu sentyabrın 2-də İranın Cənubi Qafqazın geosiyasi mənzərəsindəki hər hansı dəyişikliyə qarşı olduğunu bildirmək üçün Rusiya səfirini nazirliyə çağırıb.

Dəmirçulu deyib ki, İran beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərin dəyişdirilməsinə qarşıdır. O, daha sonra vurğulayıb ki, milli suverenliyə və ərazi bütövlüyünə hörmət regionda “davamlı sülh və regional əməkdaşlıq” üçün açardır.

Xarici işlər naziri Abbas Əraqçi sentyabrın 2-də Rusiya ilə gərginliyin artmasına işarə edərək, “regional sülh, təhlükəsizlik və sabitlik sadəcə, bir üstünlük deyil, həm də milli təhlükəsizliyimizin sütunudur”,- deyib və əlavə edib ki, “ərazi bütövlüyünə hər hansı təhdid qonşularımız və ya sərhədlərin yenidən cızılması tamamilə qəbuledilməz və İran üçün qırmızı xətdir”.

Bu, Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov avqustun 19-da verdiyi müsahibədə İrəvanı Ermənistanın cənubundakı Sünik vilayəti vasitəsilə Azərbaycan və onun Naxçıvan anklavı arasında nəqliyyat əlaqələrinin açılmasına dair Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş sövdələşməni “sabotaj etməkdə” ittiham etməsindən sonra baş verib.

Lavrovun bəyanatı Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Bakıda azərbaycanlı vəzifədaşı İlham Əliyevlə görüşü zamanı səsləndirilib. Erməni deputatlardan birinin sözlərinə görə, Zəngəzur dəhlizi də gündəmdə olub.

Putinin Bakıya səfəri Ermənistanın Avropaya, xüsusən də Fransaya doğru sürüklənməsi və Moskva-İrəvan münasibətlərinin pisləşməsi fonunda baş tutub.

10 gün sonra, avqustun 29-da Rusiya İranın dəhlizin tikintisi ilə bağlı narahatlığından xəbərdar olduğunu bildirib. Ancaq bu, yeni Məsud Pezeşkian administrasiyasının Rusiya elçisini Tehranda qarşılamağa mane olmayıb.

Lavrov və Putinin manevri İran mediasında, o cümlədən adətən Rusiya ilə daha güclü əlaqələri dəstəkləyən sərt mövqeli KİV-lərdə pis qarşılanıb.

İslahatçı gündəlik “Arman-e Emrouz” avqustun 31-də Rusiyanın “İran sərhədləri” ilə bağlı “xəyali plan qurduğunu” bildirib və Moskvanın Zəngəzur dəhlizinə dair açıq-aydın dəyişən mövqeyini “ciddi təhlükə” adlandırıb. Qəzet, həmçinin, baş məqaləsində Moskvanın manevrini “Rusiyanın İrana qarşı geosiyasi çevrilişi” kimi dəyərləndirib.

İslahatçı nəşr “Entekhab” Rusiyanın “İranın geosiyasi boğulmasına yaşıl işıq yandırıb-yaxmadığını” sorğulayıb.

Geniş tənqidi məqalədə sərt mövqeli “Təsnim” Rusiyaya "xəyali" dəhliz fikrindən yayınmağı tövsiyə edib. O, həmçinin Rusiya XİN-ni Moskvanın tranzit layihəsi vasitəsilə “Ermənistanla problemlərini həll edə biləcəyini” düşünərək “səhvdən əziyyət çəkməkdə” ittiham edib.

Sentyabrın 1-də politoloq Əli Biqdeli mötədil xəbərlər saytı “Fararu”da deyib ki, bu dəhliz “Putinin Türkiyə və Azərbaycana hədiyyəsidir”. O, “Rusiya növbəti dəfə öz maraqlarını İranın maraqlarından üstün tutmasından” şikayətlənib. “Jamaran” xəbər saytı da eyni fikri səsləndirib.

Mühafizəkar “Moj” xəbər saytı Pezeşkian administrasiyasına sanksiyaların aradan qaldırılması üçün “bütün ümidlərini Avropa ilə danışıqlara bağlamamağı” tövsiyə edib.

Nəşr yazır ki, İranın yeni hökuməti Qafqaza diqqət yetirməli və ölkənin bu regiondakı maraqlarını qorumalıdır.

İranlılar sosial şəbəkələrdə Rusiyanın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı mövqeyini sərt tənqid ediblər.

Tarixçi və sənədli film prodüseri Hüseyn Dehbaşi “X” hesabında Moskvanı mütəmadi olaraq “sədaqətsizlikdə” və İrana arxadan “xəncər” vurmaqda ittiham edib. O, həmçinin Ukraynanın işğalı fonunda Rusiyaya PUA tədarükünü şübhə altına alıb.

Mötədil keçmiş millət vəkili Əli Mütəhhəri İranın yeni hökumətinin Sünikdən keçən marşrutun yaranmasına “həssas” olması barədə xəbərdarlıq edərək, bunun İranın Ermənistan və bununla da Avropa ilə əlaqəsini pozacağı barədə xəbərdarlıq edib:

“Rusiya heç vaxt İranın maraqlarını düşünməyib, xüsusən də Ukrayna məsələsinə başı qarışdığı bu gün”.

Mərhum mühafizəkar prezident İbrahim Rəisinin (2021-24) dövründə İran Rusiya ilə getdikcə daha da yaxınlaşıb.

Ali Rəhbər Ayətullah Xamnəinin irəli sürdüyü “Şərqə baxış” siyasətinin bir hissəsi olaraq, İran son illərdə Çin və Rusiya ilə inkişaf etməkdə olan iqtisadi tərəfdaşlığı yüksək qiymətləndirib.

İranın Rusiya ilə müdafiə və təhlükəsizlik əməkdaşlığı 2022-ci ildə Rusiya-Ukrayna müharibəsinin başlaması ilə əhəmiyyətli dərəcədə artıb. Əməkdaşlıqda əsas Tehranın PUA tədarükü olub.

Bu vaxtadək görünməmiş hərbi əməkdaşlığa baxmayaraq, Rusiya həssas geosiyasi məsələlərdə İranın tərəfini tutmamaqdan çəkinmir və bu, Tehranı çox narahat edir.

İranın XİN Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına (KƏŞ) üzv ölkələri və Rusiyanın İranın Əbu Musa, Böyük Tonb və Kiçik Tonb adaları üzərində iddiasına etiraz edən birgə bəyanatına etiraz etmək üçün 2023-cü ilin iyulunda Rusiya səfirini nazirliyə çağırıb.

Həm İran, həm də Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) sahiblik iddiasında olsalar da, sözügedən adalar 1971-ci ildən, BƏƏ yaradılmazdan əvvəl İranın nəzarətindədir.

Moskvada keçirilən Körfəz Əməkdaşlıq Şurası-Rusiya görüşündən sonra verilən 2023-cü il bəyanatı BƏƏ-nin adalarla bağlı “dinc yolla həllinə” nail olmaq səylərini dəstəkləyib. Çin də 2022-ci ilin dekabrında oxşar məsələyə görə Tehranla “qaynar qazan”a düşüb.

İran və Rusiya uzun müddətdir Cənubi Qafqazda nüfuz rəqabəti aparır. Bu rəqabət Sovet İttifaqının dağılmasından sonra güclənib və hər iki dövlət öz geosiyasi imkanlarını genişləndirməyə can atır.

Bakının Qarabağ üzərində nəzarəti ələ keçirməsi ilə nəticələnən 2020-ci ilin Ermənistan-Azərbaycan müharibəsi dinamikanın dəyişməsi ilə nəticələnib. Rusiya atəşkəs üçün vasitəçilik edib, lakin onun sülhməramlı rolu Ermənistanda bəyənilməyib.

Münaqişə zamanı Rusiyanın mövqeyindən məyus olan Ermənistan Parisin verdiyi dəstək üçün getdikcə daha çox Qərbə və xüsusən də Fransaya boylanır.

İran və Fransa erməni məsələsində nadir sayıla biləcək ortaq dil tapıb. Hər ikisi Zəngəzur dəhlizini regional sabitliyə təhdid hesab edir.

Pezeşkian administrasiyası Qərblə əlaqə qurmaq arzusunu nümayiş etdirib. Bu, rəsmi olaraq Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı (JCPOA) kimi tanınan 2015-ci ilin nüvə sazişinin yenidən işlənmiş versiyası üzrə dialoqa səbəb ola bilər.

Tənqidçilər Rusiyanın JCPOA-nın canlanmasında maraqlı olmadığını, İranı və Qərbi gərginlik dövrəsində saxlamağa üstünlük verdiyini deyirlər. Bəzi müşahidəçilərin fikrincə, bu dinamika Ukrayna müharibəsi və Qərbin Moskvaya qarşı sanksiyalarını yenidən gücləndirib.
Qərbin tələblərinə cavab verərsə, İranla Qərb arasında razılaşma ola, Rusiyanın, Tehranla əlaqələrini məhdudlaşdırması baş verə bilər.

İran Rusiyanı əsas tərəfdaş kimi görür, lakin Lavrov və Putinin Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı son şərhləri və onların verdiyi reaksiyalar İranın Rusiyaya qarşı davamlı inamsızlığını əks etdirir.

Tehranda yenidən canlanan islahat tərəfdarları uzun müddətdir Rusiyanın uzunmüddətli tərəfdaş kimi etibarlılığına şübhə ilə yanaşırlar. Bu, sərt xətt tərəfdarlarının Moskva ilə daha sıx əlaqələrin qurulması tərəfdarı olduğu bir vaxtdır. Rusiyanın Zəngəzur layihəsinə açıq-aydın dəstəyi ilə bağlı reaksiyalar Moskvanı narahat edə bilər.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər
23-09-2024, 17:51 Yerin iki peyki olacaq