Qarabağ müharibəsindən sonra Transxəzər layihəsi gündəmdədir - Fotolar
Tarix: 17-06-2021 11:06 | Bölmə: Slayd
Qarabağ müharibəsindən sonra Transxəzər layihəsi gündəmdədir

“National İnterest” jurnalı “Transxəzər boru kəmərinin vaxtı, nəhayət, çatıbmı?” başlıqlı məqalə dərc edib.

Reyting.az
xəbər verir ki, ABŞ nəşrində qeyd olunur: Birləşmiş Ştatlar bu layihəni ilk dəfə 1996-cı ildə təklif edib, sualtı Transxəzər Boru Kəmərinin (TBK) inşası başa çatdırılmadan gündəmdə qalıb. TBK Mərkəzi Asiyanın geniş təbii qaz ehtiyatlarını Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) vasitəsilə Avropanın enerji bazarlarına nəql etmək məqsədi daşıyır. Bu, Orta Asiyanın enerji baxımından zəngin ölkələrini Avropa enerji bazarları ilə əlaqələndirməyin ən iqtisadi cəhətdən əlverişli yoludur.

TBK-nın əhəmiyyəti bu boru kəmərinin Mərkəzi Asiyanın enerji xəritəsini necə dəyişdirməsindədir: Rusiya və İrandan yan keçərək təbii qaz ixracı. Ancaq əvvəllər TBK qarşısında iki əsas maneə var idi: beş sahilyanı dövlət arasındakı Xəzər sərhəd mübahisəsi və Xəzərdəki hər hansı bir layihənin bütün Xəzəryanı dövlətləri arasında, o cümlədən İran və Rusiyanın mövqeyi ilə razılaşdırılması.

Son illərdə Xəzər və Cənubi Qafqaz bölgələrində ən diqqətəlayiq və dinamik dəyişiklikləri baş verib. 20 illik danışıqlardan sonra 21 avqust 2018-ci il tarixində beş Xəzəryanı dövlət - Azərbaycan, Qazaxıstan, Türkmənistan, Rusiya və İran, nəhayət, Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanı imzalayıb. Bunun ardınca Azərbaycan və Türkmənistan ikitərəfli münasibətlərdə yeni bir səhifə açıb və 2021-ci ilin yanvarında Azərbaycanın “Kəpəz” və Türkmənistanın “Sərdar” adlandırdığı mübahisəli dəniz yatağının birgə kəşfiyyatı və işlənməsinə dair Anlaşma Memorandumu bağlanıb. İki ölkə, axır ki, onu "Dostluq" adlandırıb. Həmçinin, 2020-ci ilin sonunda Xəzər dənizindən birbaşa Avropaya təbii qaz tədarükü üçün iddialı Cənub Qaz Dəhlizi tamamlanıb.



TBK-nin inşası üçün əsas maneələr indi aradan qaldırılıb. Xəzər Konvensiyası, sualtı boru kəmərlərinin layihədə iştirak edən ölkələr tərəfindən başqalarının əvvəlcə təsdiq etmələrini tələb etmədən inşa edilə biləcəyini nəzərdə tutur. Rəsmi olaraq, Moskva və Tehran hələ də sualtı boru kəmərinin bütün Xəzəryanı dövlətlər arasında razılaşdırılmalı olduğunu iddia edirlər. Bununla əlaqədar olaraq, 2003-cü ilin noyabrında imzalanmış Xəzər dənizinin mühitinin qorunması Çərçivə Konvensiyasına (Tehran Konvensiyası) istinad edirlər, lakin Xəzər Konvensiyasının Tehran Konvensiyasına müraciət etməsi buna ciddi bir maneə yaratmır.

Dənizdəki "Dostluq" yatağının birgə işlənməsi üzrə Azərbaycan-Türkmənistan Memorandumu TBK-nin reallaşmasına ümidləri artıraraq Xəzər dənizində enerji əməkdaşlığı üçün yeni imkanlar açıb. Azərbaycan CQD-ni artıq başa çatdırıb və 2021-ci ilin yanvar-aprel ayları ərzində 954 milyon kubmetr Azərbaycan qazı Avropa enerji bazarlarına tədarük edilib. Azərbaycan qazının ən böyük hissəsini İtaliya satın alıb, təqribən 734 kub/metr, Yunanıstan və Bolqarıstana isə 128 mln. kubmetr və 92 mln. kubmetr çatdırılıb.

Türkmənistan və Azərbaycan arasında enerji müqaviləsi, Türkmənistan enerji mənbələrinin Azərbaycanın mövcud enerji infrastrukturu vasitəsilə nəqli üçün onurğa sütunu yaradacaqdır. Təbii qaz və xam nefti bu dəniz yatağından Qərbə ixrac etmək iqtisadi cəhətdən faydalı olardı və buna görə də, TBK-nin təbliği Türkmənistanla bərabər, Avropa Birliyinin də marağında olmalıdır. Boru kəməri həm Türkmənistanın təbii qaz tədarükünə olan tələbi şaxələndirəcək, həm də Avropa enerji istehlakçılarına Orta Asiyanın nəhəng enerji mənbələrinə çıxış imkanı yaradacaqdır.

Qaz ixracatı Türkmənistanın sosial-iqtisadi inkişafında həlledici rol oynayır. Ölkənin neft və qaz sənayesini inkişaf etdirmək üçün milli proqramı illik qaz hasilatının 70 faizindən çoxunu ixraca yönəldən 250 milyard kubmetrə qədər artırmağı hədəfləyir. Türkmənistanın hazırda ixrac marşrutlarının şaxələndirilməsi üçün bir çox fürsəti yoxdur. Qazı əsasən Orta Asiya-Çin boru kəməri ilə Çinə ixrac olunur. 2021-ci ilin yanvarında Türkmənistan Çinə 2,786 milyard kubmetr təbii qaz ixrac edib ki, bu da boru kəməri ilə qaz tədarükünün təxminən 60 faizidir. 2020-ci ildə Orta Asiya-Çin boru kəməri Çinə 39 milyard kubmetrdən çox təbii qaz çatdırıb.

Rusiya, 2009-cu ildə aralarındakı əsas təbii qaz kəmərinin partlayışına qədər, Türkmənistan təbii qazının əsas alıcısı idi. “Qazprom” sonradan kiçik alışlarını yeniləyib, ancaq 2016-cı ildə tamamilə dayandırıb. Yalnız 2019-cu ildə “Qazprom” Türkmənistandan təbii qaz idxal etmək üçün beş illik müqavilə imzalayıb, ancaq ildə 5.5 milyard kubmetr həcmində. Azaldılmış qaz satışları Türkmənistanın ixracat gəlirlərinə zərbə vurub. Türkmənistan-Əfqanıstan-Pakistan-Hindistan Boru Kəmərinin (TAPI) həyata keçirilməsində, buna görə, çoxşaxəli ixrac marşrutlarının olmaması həqiqətən Türkmənistan qazının ixracatı üçün ciddi bir problemdir.



Qlobal təbii qaz qiymətlərindəki son artım məsələnin vacibliyini ortaya qoyur. Azərbaycandan İtaliyaya qədər Cənub Qaz Dəhlizinin tamamlanması Türkmənistanı və Avropanı TBK-nı daha da inkişaf etdirməyə təşviq etməlidir. Təbii qazın Azərbaycanın mövcud enerji infrastrukturu vasitəsilə qərbə çatdırılması iqtisadi baxımdan faydalı olardı, çünki Aşqabadın bir neçə ixrac marşrutundan yüksək asılılığını azalda bilər.

Azərbaycanla Türkmənistan arasında imzalanan “Dostluq” enerji müqaviləsi Xəzər dənizində enerji əməkdaşlığı üçün yeni bir dövr açıb. Bu əməkdaşlıq TBK üçün onurğa sütunu yarada və bölgədə enerji təhlükəsizliyini gücləndirə bilər. Avropanın təbii qaz sektorundakı inkişaflar qaz təchizatı mənbələrinin və marşrutlarının şaxələndirilməsini həlledici amil edir. Avropa Birliyi və ABŞ bu fürsətdən Türkmənistanın CQD-dəki iştirakına dəstəyini artırmaq üçün istifadə etməlidirlər. Artıq ABŞ-da Dövlət Departamentinin layihənin həyata keçirilməsinə maddi cəhətdən kömək etməsinə imkan verən qanunvericilik mövcuddur.

Azərbaycan İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra bölgənin geopolitikasını dəyişdirib. İndi nəqliyyat əlaqələrinin açılması və regional iqtisadi inteqrasiyanın gücləndirilməsi sülh və inkişaf üçün vacibdir. TBK layihəsi Cənubi Qafqazda sülh, təhlükəsizlik, iqtisadi əməkdaşlıq və inkişafı təşviq etmək üçün son dərəcə əhəmiyyətli bir potensiala malikdir. Eyni zamanda, Avropa Birliyinin enerji ehtiyaclarını ən qənaətcil şəkildə və Avropa “Yaşıl Müqavilə”sinin prinsiplərinə zidd olmadan təmin edə bilər. TBK Ermənistana Türkmənistandan qaz almağa imkan verəcək; alternativ olaraq TBK qurulmuş Azərbaycan-Gürcüstan-Türkiyə marşrutu ilə inşa edilərsə, Ermənistan Gürcüstan boru kəməri sistemi ilə qazla təmin edilə bilər.

Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}