13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Türkiyənin Azərbaycan qazından asılılığı nə qədərdir?
Tarix: 04-11-2021 17:58 | Bölmə: Slayd
Türkiyənin Azərbaycan qazından asılılığı nə qədərdir?

Türklər noyabrın 1-də təbii qazın qiymətlərindəki böyük artımla yuxudan oyandılar. Bu, inflyasiya və Ankaranın iqtisadi idarəçiliyindən xalqın məyusluğunu daha da gücləndirmək təhlükəsi yaradan bir sıra enerji qiymət artımlarının sonuncusu idi.

Reyting.az
xəbər verir ki, bunu “Al-Monitor” nəşri yazıb.

ABŞ saytında mövzu ilə bağlı qeyd olunur:

Elektrik stansiyalarının istifadə etdiyi təbii qazın qiyməti 46,8 faiz, sənaye müəssisələrinin istifadə etdiyi qazın qiyməti isə 48,4 faiz bahalaşıb. İstehlak qiymətləri dəyişməz qalıb, lakin istehlakçılar artımların 20 faizə yaxın inflyasiya ilə mübarizə aparan iqtisadiyyatda göstərəcəyi inflyasiya təsirindən çətin ki xilas ola bilərlər.

Benzin yanacağın bir sıra bahalaşmalarından sonra baş verir. Onun qiyməti təkcə oktyabr ayında dörd dəfə qaldırılıb, bu da taksi sürücülərinin etirazlarına və gecə yarısından - artımlar qüvvəyə minməzdən əvvəl yanacaqdoldurma məntəqələrində uzun növbələrə səbəb olub.

Türkiyənin xarici enerji mənbələrindən çox asılılığı (neft ehtiyacının 93%-dən çoxunu və qazın 98%-ini) problemin əsasını təşkil edir. Digər ölkələrdən fərqli olaraq, Türkiyənin qiymət artımlarına təkcə qlobal enerji qiymətlərindəki artım deyil, həm də türk lirəsinin kəskin ucuzlaşması səbəb olub. Mərkəzi Bankın məlumatına görə, təkcə oktyabr ayında valyuta dollar qarşısında təxminən 7 faiz dəyər itirib.

Qlobal neft və qaz bazarında tədarük enerji keçidləri və COVID-19 pandemiyasından iqtisadiyyatın bərpası fonunda enerji tələbindəki artımı ödəyə bilməyib. Təbii qaz bazarındakı darboğaz neftə keçidə səbəb olub. Oktyabr ayı hesabatında Beynəlxalq Enerji Agentliyi qlobal neft tələbatının sutkada 500 min barel artacağını təxmin edir. Bununla belə, OPEC+ üzvləri oktyabrın əvvəlində keçirilən iclasda hasilatı gündə cəmi 400 min barel artırmağa razılaşıblar. Neft istehsalçılarına hasilat artımını sürətləndirmək üçün təzyiqlərə cavab verən Səudiyyə Ərəbistanının energetika naziri oktyabrın 23-də “Bloomberg”-ə bildirib ki, pandemiya hələ bitməyib və hələ də tələbi vura bilər, ona görə də neft istehsalçıları hasilatı artırmaqda diqqətli olmalıdırlar. Nazir OPEC+-dan daha çox barelin Avropa və Asiyada qazın və ya ABŞ-da benzinin xərclərini azaltmaq üçün çox az iş görəcəyini müdafiə edərək, OPEC+-un noyabrda mövcud strategiyasına sadiq qalacağına işarə edib.

Oktyabrın 24-də neft qiymətləri çoxillik zirvələrə qalxıb, Brent markalı neftin fyuçersləri bir barel üçün 86,7 dollara, West Texas Intermediate markalı neftin bir barreli isə 85,4 dollara çatıb. Sentyabrın əvvəlindən hər iki göstərici təxminən 20 faiz artıb. ABŞ-ın “Goldman Sachs” investisiya bankının proqnozlarına görə, ilin sonuna kimi Brent markalı neftin qiyməti 90 dollar/bareldən çox ola bilər.

Xarici ticarət statistikası göstərir ki, Türkiyənin enerji idxalı 2019-cu ildə 41 milyard dollara başa gəlib ki, bu da onun 210 milyard dollarlıq ümumi idxalın təxminən 20 faizini təşkil edir. Qaz idxalı 12 milyard dollar təşkil edib. 2021-ci ilin ilk doqquz ayında enerji idxalı 21,5 milyard dollara, o cümlədən 6,3 milyard dollarlıq qaza çatıb, ümumi idxal isə 193 milyard dollar təşkil edib.

Türkiyə Qaz Paylayıcılar Birliyinin məlumatına görə, ötən il istifadə olunan qazın 32,3 faizi ev təsərrüfatlarının, 28,6 faizi qazla işləyən elektrik stansiyalarının, 26,7 faizi sənayenin payına düşüb. Energetika Nazirliyinin sentyabr ayı üzrə məlumatları göstərir ki, Türkiyənin quraşdırılmış elektrik gücünün 25,6 faizi elektrik enerjisi istehsalında təbii qazdan istifadə edir. Başqa sözlə, təbii qaz təkcə istilik üçün deyil, həm də sənaye istehsalı və elektrik enerjisi istehsalı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Sərt qış yaşayış evlərinin qaz və elektrik ehtiyaclarını, beləliklə də, qaz istehlakını artıracaq. Türkiyə bu il qaz istehlakının 60 milyard kubmetrə çatacağı təxmin edilən adekvat qaz tədarükünü təmin etməyə çalışır. Rəsmi rəqəmlərə görə, 2020-ci ildə Türkiyənin qaz istehlakı 48,2 milyard kubmetr təşkil edib ki, bu da ölkənin təxminən 12 milyard kubmetr əlavə tədarükə ehtiyacı olduğunu göstərir.

Türkiyənin qaz idxalının əsas hissəsi digər təchizatçılardan mayeləşdirilmiş təbii qazın daha kiçik alışları ilə yanaşı, Rusiya, Azərbaycan və İrandan boru kəmərləri vasitəsilə həyata keçirilir. Rusiyanın qaz nəhəngi “Qazprom” oktyabrın sonunda bildirib ki, ilin sonuna qədər Türkiyəyə tədarükünün ümumi həcmi 25 milyard kubmetrə çatacaq. Qiymətin 1000 kubmetr üçün orta hesabla 270 dollar olduğu təxmin edilir. Bu arada Türkiyənin “Qazprom”la Bolqarıstan üzərindən “Qərb xətti” adlanan boru kəməri ilə təchizat müqaviləsi bu ilin sonunda başa çatır. Hər iki tərəf müqavilənin uzadılması üçün danışıqlara başlayıb, lakin hələlik məsələ ilə bağlı açıqlama verilməyib. Qlobal qaz böhranını nəzərə alaraq, "Qazprom"un qiymət artımına təkan verəcəyi gözlənilir.

Azərbaycana gəlincə, onun qazı Türkiyəyə iki boru kəməri ilə axır: biri - Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi vasitəsilə, Bakı ilə Türkiyənin şərqindəki Ərzurum vilayətini birləşdirən, digəri - Türkiyə vasitəsilə Avropaya uzanan Trans-Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri (TANAP). Sentyabrda 20 il müddətinə uzadılan müqaviləyə əsasən, Azərbaycan Bakı-Tbilisi-Ərzurum boru kəməri ilə Türkiyəyə ildə ən azı 6 milyard kubmetr qaz nəql edəcək. Türkiyənin energetika naziri oktyabrın ortalarında növbəti 10-cu ildə eyni boru ilə əlavə 11 milyard kubmetr müqavilə imzaladığını açıqlayıb.

Bununla belə, “Qazprom”un 25 milyard kubmetri, Azərbaycanla razılaşdırılmış əlavə məbləğ və digər uzunmüddətli müqavilələr üzrə tədarüklər ən çoxu təxminən 50 milyard kubmetr olacaq. Türkiyə çox güman ki, əlavə məbləğ tələb etmək üçün “Qazprom”a müraciət edəcək və şirkətin qiymət siyasətini proqnozlaşdırmaq daha çətin olacaq. “Mavi axın” müqaviləsinin münasib qiymətə uzadılması Türkiyəyə əlavə ehtiyaclarını həmin borudan ödəməyə imkan verə bilər.

Bütün bu parametrlərin işığında Türkiyə üçün ən pis ssenari boşluqları aradan qaldırmaq üçün yenidən spot bazara müraciət etmək olardı. Türkiyə enerji xərclərini yüngülləşdirmək üçün qiymətlərin dəyişkən olduğu və bu il dörd dəfə artdığı spot bazardan alışları azaltmağa çalışıb. Bununla belə, boru kəməri təchizatı ilə bağlı məhdudiyyətləri nəzərə alsaq, onların məbləğləri azalsa belə, spot alışların qarşısını almaq çətindir.

Ümumən qlobal enerji problemləri və türk lirəsinin çökməsi Türkiyə üçün böyük maliyyə çətinliyi yaradır. Artan enerji qiymətləri nəinki daha yüksək inflyasiya və ölkə üçün daha çox iqtisadi problemlər yaradır, həm də enerji təchizatçıları ilə daha sərt danışıqlar tələb edir.




Bölməyə aid digər xəbərlər