16:46 / 19-04-2024
İlham Əliyev Rusiyaya gedir
Türk pilotsuz təyyarələri Orta Asiyada mübahisələri alovlandırır?
Tarix: 27-09-2022 13:57 | Bölmə: Slayd
Türk pilotsuz təyyarələri Orta Asiyada mübahisələri alovlandırır?

Türkiyənin Mərkəzi Asiya ilə əlaqələrinə strateji dərinlik əlavə etmək səyləri, Qırğızıstanın Tacikistanla sərhəddəki toqquşmalarda türk pilotsuz təyyarələrindən istifadə etməsi ilə bağlı mübahisələr fonunda böyük olmasa da, büdrəmə ilə üzləşib.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Al Monitor” saytı yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Qırğızıstanın keçən il aldığı “Bayraktar TB2” dronları, sentyabrın ortalarından bəri təxminən 100 nəfərin həyatına son qoyan mübahisəli sərhəd bölgələri üzərində Tacikistanla davam edən toqquşmalarda oyundəyişdirici olaraq görülür.

Sosial mediada Qırğızıstanın türk pilotsuz təyyarələrindən istifadə etməsi ilə bağlı iddialar, Tacikistanın məhv edilmiş hərbi texnikasının iddia edilən görüntüləri ilə müşayiət olunur. “Qirim News” iddia edir ki, türk pilotsuz təyyarələri Tacikistanın “T-72” tankını vurub, Qırğızıstanın beş kəndi geri almasına kömək edib.

Tacikistan mediasının məlumatına görə, Qırğızıstan qüvvələri yaşayış məntəqələrini, məktəbləri və məscidləri vurmaq üçün ağır silahlardan, o cümlədən helikopterlərdən və “Bayraktar” pilotsuz təyyarələrindən istifadə edib. Tacikistanda ölənlərin sayı 41 nəfər təşkil edir. Qırğızıstanlılar isə öz növbəsində 59 nəfərin öldüyünü, 139 nəfərin yaralandığını, 613 evə ziyan dəydiyini bildirir.

İki ölkə Sovet İttifaqının dağılmasından və 30 il əvvəl müstəqillik əldə etdikdən sonra mübahisəli sərhəd bölgəsində döyüşlər təkrarlanır. Ancaq bu dəfə müşahidəçilər “Bayraktar”ların hərbi üstünlüyü kompensasiya etdiyini bildirirlər. Belə bir nəticə “Bayraktar”ların qlobal bazarda səyahətinə təkan verə bilər, lakin Türkiyənin Orta Asiya respublikaları ilə əlaqələrinə kəskin bir amil əlavə etmədən deyil.

Qırğızıstan pilotsuz təyyarələri 2021-ci ilin dekabrında alıb. Sentyabrın 13-də toqquşmaların alovlanmasından bir gün əvvəl Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarov sərhədçilərin xidmətinə verilmiş pilotsuz təyyarələr üçün tikilmiş yeni bazanın açılışını edib. 2021-ci ilin fevralında Qırğızıstan da “S-300” hava hücumundan müdafiə sistemləri və “Orlan-10” pilotsuz təyyarələri almaq üçün Rusiya ilə razılığa gəlib.

Buna cavab olaraq Tacikistan da Türkiyədən “Bayraktar” pilotsuz təyyarələri almaq üçün hərəkətə keçib.

Aprel ayında Tacikistan-Qırğızıstan sərhədində növbəti ölümcül toqquşma epizodundan sonra Qırğızıstanın xarici işlər naziri Jeenbek Kulubayev parlamentdə Türkiyənin Tacikistana pilotsuz təyyarələr verməsi ilə bağlı xəbərlərin doğru olduğunu bildirib: O, “Qırğız Respublikası ilə Tacikistan Respublikası arasında problemlər hələ də həll edilmədiyi üçün” Türkiyədən bu məsələdə diqqətli olmasını istəyib. Cavab budur: “Bu biznesdir”.

Həmçinin, aprelin əvvəlində Tacikistanın müdafiə naziri Şerali Mirzo və onun türkiyəli həmkarı Hulusi Akar Ankarada Hərbi Çərçivə Sazişi imzalamışdılar. H. Akar o zaman Türkiyənin Tacikistana sərhəd təhlükəsizliyi və terrorla mübarizədə yardım etməyə hazır olduğunu bildirib. Ş. Mirzo Türkiyədə olarkən “Bayraktar”ların istehsalı zavodunu ziyarət edib və Ərdoğanın kiçik kürəkəninin ailəsinə məxsus pilotsuz təyyarələr istehsal edən “Baykar” şirkətinin rəhbərləri ilə görüşüb. Səfərdən görüntülər Türkiyənin Tacikistandakı səfirliyi tərəfindən paylaşılıb.

Bununla belə, may ayında Qırğızıstanın Dövlət Milli Təhlükəsizlik Komitəsi Tacikistanın “Baykar” və ya hər hansı digər türk pilotsuz təyyarə istehsalçısı ilə heç bir müqavilə bağlamadığına dair “etibarlı məlumata” malik olduğunu bildirib.

“Baykar”ın hələ də Tacikistanla müqavilə bağlamaması Türkiyənin Qırğızıstanı narahat etməsi ilə bağlı ola bilər.

Türkmənistan 2020-ci ilin dekabrında “TB2” pilotsuz uçan aparatları əldə edən ilk Orta Asiya respublikası olub. İndi Özbəkistan və Qazaxıstan Qırğızıstandan sonra nümunə götürmək üçün “Baykar”la danışıqlar aparır.

Qərblə gərgin münasibətlər fonunda Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan son illərdə getdikcə şərqə baxır. O, Türkiyənin Rusiya və Çinin dominantlıq etdiyi Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatına üzv olmaq istədiyini və bölgədəki türk xalqları ilə etnik və dil bağlarından istifadə edərək Orta Asiyada türk təsirini artırmağa çalışdığına işarə edib.

“Bayraktar”ların satışının bu səylərə necə təsir edəcəyi isə aktual sualdır. Ankara “TB2” dronlarını satmağa o qədər tələskəndir ki, bunun nəticələrini heç düşünmür.

Bu yanaşmanı əks etdirən “Anadolu” dövlət xəbər agentliyinin apardığı təhlildə deyilir:

“Qırğızıstan-Tacikistan sərhədindəki toqquşmalar, Ermənistan silahlı qüvvələrindəki radikal ünsürlərin həm Dağlıq Qarabağdakı yeni status-kvoya, həm də Dağlıq Qarabağdakı yeni status-kvonun düşmənçiliyi kimi alovlanma nöqtələri. Paşinyan hökuməti, ABŞ-ın geri çəkilməsindən sonra Əfqanıstandan yaranan təhdidlər və bir çox digər regional risklər Türkiyənin silahlı pilotsuz təyyarələri üçün geniş fəaliyyət sahəsinin olduğunu göstərir”.

2021-ci ilin noyabrında Türkiyə Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistanla Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) yaradılmasına rəhbərlik etdi və 1990-cı illərdən bəri müxtəlif əməkdaşlıq təşəbbüslərinin kulminasiya nöqtəsi oldu. Əhalisi əsasən farsdilli olduğu üçün Tacikistan qrupa daxil deyil.

TDT-nin baş katibi son alovlanmadan sonra açıq şəkildə Qırğızıstanın tərəfini tutdu və Tacikistanın etirazına səbəb oldu. Bu baxış Türkiyənin Orta Asiya respublikalarına münasibətdə bəyan etdiyi qərəzsizliyinə kölgə salır.

Avrasiya məsələləri üzrə ixtisaslaşan və Moskvada yaşayan türk akademik Kerim Hasın sözlərinə görə, Qırğızıstan və Tacikistan arasında təkrarlanan sərhəd toqquşmalarında türk pilotsuz təyyarələrinin debütü münaqişəyə yeni ölçü əlavə edib. O, “Al-Monitor”-a bildirib ki, Türkiyənin Orta Asiyada pilotsuz təyyarələr bazarının genişlənməsi Rusiyanın öz arxa bağçası hesab etdiyi regionda Türkiyənin hərbi-strateji təsirini dərinləşdirə və Moskvanı bezdirə bilər, lakin Rusiyanın Ukraynada artan problemlərini nəzərə alsaq, hazırda hər hansı əks addımın atılması mümkün görünmür.

K. Hasın fikrincə, “TB2” pilotsuz təyyarələri Tacikistanın illərdir nisbətən hərbi üstünlük əldə etməsindən sonra miqyası Qırğızıstanın xeyrinə dəyişdi. “Əvvəlki sərhəd toqquşmalarında Qırğızıstan adətən daha ağır itkilər verirdisə, bu dəfə Tacikistan ciddi itkilər verir”,- deyərək, o, “Bayraktar”lardan istifadənin Türkiyənin Qırğızıstan tərəfində olması ilə bağlı təsəvvürləri gücləndirdiyini vurğulayıb.

Analitik xəbərdarlıq edib ki, dron satışı son nəticədə Türkiyə üçün faydadan çox zərər gətirə bilər. O deyib: “Mövcud vəziyyət Türkiyənin Tacikistanla əlaqələrinə zərər verə bilər və ya Qırğızıstanla tarazlığı bərpa etmək üçün Tacikistanı Türkiyə, İran və ya Rusiyadan pilotsuz təyyarələr almağa sövq edər. Əgər pilotsuz təyyarələr İrandan gələrsə, bu, Tehranın təsirini genişləndirə bilər. Türkiyə Tacikistana da pilotsuz təyyarələr satarsa, Qırğızıstanın reaksiyası ilə üzləşə bilər. Beləliklə, dron ticarəti hər iki tərəfi çətin ki, sevindirsin. Türkiyə Ərdoğanın yaxın çevrəsinə bir neçə yüz milyon dollar qazanc əldə etmək naminə münasibətlərinə xələl gətirmək riski daşıyır”.

K. Hasın sözlərinə görə, pilotsuz təyyarələrdən istifadə toqquşmaların müddətini uzadır və daha çox insan tələfatına səbəb olur ki, bu da Qırğızıstan və Tacikistan arasında sərhəd mübahisəsinin diplomatik yolla həllini çətinləşdirir. “Bu, öz növbəsində, 1996-cı ildə ərazi mübahisələrini həll etmək məqsədi ilə yola çıxan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı və Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının səmərəliliyinə xələl gətirir”, - deyə o, Qırğızıstan və Tacikistanın hər iki qrupun üzvü olduğunu xatırladıb.

Has bildirib: "Dronların toqquşmalara əlavə etdiyi mənfi sürət təkcə Moskvanı deyil, həm də Pekini qıcıqlandırır".

Ən son mübahisədə Türkiyə bu ilin əvvəlində Efiopiya hökumətinin Tigray üsyançılarına qarşı “TB2” dronlarından istifadə etməsi ilə bağlı təhdidlər qarşısında Efiopiyadakı səfirliyini Keniyaya köçürməli olub.

Bir sözlə, münaqişə bölgələrinə pilotsuz təyyarələrin satışı Türkiyənin müəyyən tərəflərlə bağlarını gücləndirsə də, digərləri ilə əlaqələrinə zərər verə bilər. Bu cür mübahisənin Mərkəzi Asiyaya sıçraması həm də Ərdoğanın Azərbaycan və Ermənistan arasında potensial barışıq əsasında Mərkəzi Asiyaya yaratmaq arzusunda olduğu nəqliyyat dəhlizi baxımından pis siqnaldır.




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}