12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
ABŞ Azərbaycanın hesabına “Ukrayna ssenarisi”ni təkrarlamaq istəyir
Tarix: 28-03-2023 12:30 | Bölmə: Slayd
ABŞ Azərbaycanın hesabına “Ukrayna ssenarisi”ni təkrarlamaq istəyir

ABŞ Konqresinin xarici əlaqələr komitələrində keçirilən dinləmələr zamanı dövlət katibi Entoni Blinken sürpriz açıqlama verib. Onun sözlərinə görə, Azərbaycanın İranla uzun sərhədi olduğundan müdafiəyə ehtiyacı var.

Blinken Vaşinqtonun Azərbaycana birbaşa yardımını qadağan edən Azadlığa Dəstək Aktına 907 saylı düzəlişin ləğv edilməsinə çağırıb.

Bundan başqa, ABŞ prezidenti Co Baydenin administrasiyası Azərbaycan Ordusunun beynəlxalq hərbi təlimlərdə iştirakına dəstək üçün 700 min dollar tələb edib.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Bakı Vaşinqtonun rəsmi müttəfiqi deyil və ABŞ Cənubi Qafqaz respublikasını müdafiə etmək üçün rəsmi öhdəlik götürməyib. Bundan başqa, Azərbaycan NATO üzvlüyünə namizəd deyil. Ona görə də amerikalıları Azərbaycana yardım etməyə sövq edən səbəblər müəyyən təhlil tələb edir.

Blinkenin fikrincə, Cənubi Qafqaz yeni geosiyasi bifurkasiya nöqtəsi yarana bilər və bu, Bakı və Tehranla bağlıdır, münasibətləri heç vaxt bərabər olmayıb.

Uzun illər regionda bir çox hadisələr İran-Azərbaycan-Ermənistan üçbucağı formatında baş verib. Amma İran (ABŞ kimi, lakin Rusiyadan fərqli olaraq) Cənubi Qafqazdakı gərginliyi təkcə “Ermənistanla Azərbaycan arasında sərhəd problemi” kimi qiymətləndirmirdi.

Nüvə proqramı ilə bağlı Qərblə sərt qarşıdurma şəraitində Tehran tarixi keçmişə bağlı sistemli problemləri görür və hiss edirdi. Üstəlik, Vaşinqton İrandakı vəziyyətin etnik amil vasitəsilə daxildən partladılmasının mümkünlüyünü açıq şəkildə bəyan edərək, Azərbaycan ərazisindən cənub qonşusuna qarşı hərəkətlər üçün tramplin kimi istifadə oluna biləcəyinə işarə etdi.

İstər Azərbaycan, istərsə də Qərb mətbuatında İran (və ya Cənubi) Azərbaycanının Azərbaycan Respublikasına birləşdirilməsinin “qanuniliyi” haqqında yazılar dərc olunmağa başladı. İranın özündə də bu ideyanı dəstəkləyənlər var idi. Amma Tehran və Bakının hakim elitaları bu prosesdə prioritetlər məsələsində müxtəlif fikirlərə malik idilər və bu hələ də qalır.

İranda etnik millətçiliyin qızışması, xarici faktorun, sözdə üçüncü qüvvənin də iştirak etməsi təkcə Azərbaycan və İranda deyil, digər region ölkələrində də siyasi vəziyyəti sabitsizləşdirə bilər.

İkinci Qarabağ müharibəsində qələbə qazanan Bakı üçün Cənubi Qafqazda ciddi dəyişikliklər başlanıb. Birinci halda Tehranda geosiyasi xarakterli qorxular yaranıb. Cəbrayıl, Füzuli və Zəngilanın Azərbaycanın nəzarətinə qaytarılması ilə Qarabağın cənubunda Araz çayı boyunca İranla sərhəd zolağının 132 kilometri formalaşıb. Eyni zamanda, 2020-ci il noyabrın 9-da imzalanmış kommunikasiya dəhlizləri haqqında sülh sazişinin bəndlərindən birinin Azərbaycanın Zəngəzur dəhlizi ilə Naxçıvana çıxışı şərhi ətrafında gərginlik yaranıb. İranda təşviş və narahatlıq bu dəhlizin Ermənistanın Sünik rayonunun cənubundakı Meğri şəhəri yaxınlığından -İran-Ermənistan sərhədinə yaxın ərazidən keçə bilməsi ilə bağlıdır.

Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin 2021-ci il aprelin 21-də İctimai Televiziyaya müsahibəsində “Zəngəzur dəhlizinin yaradılması bizim milli, tarixi və gələcək maraqlarımıza tam cavab verir” və “Zəngəzur dəhlizini biz bu dövlətə çatdıracağıq” ifadəsindən sonra Ermənistan istəsə də, istəməsə də, biz daha asan qərar verəcəyik, istəməsə zorla qərar verəcəyik”, - Tehran Ermənistanla Azərbaycan arasında yeni müharibə ehtimalı barədə ciddi düşünməyə başladı.

Bunun ardınca İranın cavab tədbirləri iki ölkə arasındakı sərhəd mübahisəsindən kənara çıxdı. Son 30 ildə ilk dəfə olaraq İran ordusu və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (SEPAH) bölmələri Azərbaycanla sərhədə doğru irəliləməyə başladı. İrəvan da öz növbəsində iki ölkə arasında sülh müqaviləsinin hazırlanması üçün Bakını Qərb danışıqlar platformalarına sürükləməyə və Qərbi Cənubi Qafqazla məşğul olmağa “məcbur etməyə” nail oldu. Eyni zamanda, təsadüfi deyil ki, “Azərbaycan məsələsi” Vaşinqton, Brüssel və Ankaranın müxtəlif kombinasiyalarında onun həllində getdikcə daha fəal iştirak etməklə səhnəyə daha fəal şəkildə çıxarılmağa başladı.

İkinci növbə, Qərbin Rusiya ilə tədarük zəncirlərini pozduğu, Avropa İttifaqının avtomobil yollarında yük daşımalarına məhdudiyyətlər qoyduğu, Rusiya bayrağı altında üzən gəmilər üçün dəniz limanlarını bağladığı və Ukraynada xüsusi hərbi əməliyyatın başlaması ilə bağlıdır.

Moskva üçün Azərbaycan və İran vasitəsilə Sankt-Peterburqdan Mumbaya gedən Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi strateji əhəmiyyət kəsb etməyə başlayıb. Moskva-Pekin-Tehran ittifaqı meydana çıxıb.

Amma əsas odur ki, İran Rusiya və Çinlə əlaqələrinin sürətli inkişafı ilə yanaşı, azərbaycanlı analitiklərin fərziyyələrinin əksinə olaraq, Fars körfəzindəki ənənəvi rəqibləri - Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri ilə münasibətlərini sürətlə dəyişməyə başlayıb. Onlar ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi “kollektiv Qərb”in anti-İran hərəkətləri üçün tramplin olmaqdan əl çəkib. Məhz buna görə də Birləşmiş Ştatlar Bakıya daha çox diqqət yetirir və açıq desək, onun Tehranla münasibətlərinin kəskinləşməsi üzərində oynayıb, aralarında “qəfildən” başlayan ideoloji-təbliğat müharibəsini qızışdırıb və İranda azərbaycanlı irredentizmini təşviq edib. Bu hadisələr “Şimal-Cənub” layihəsi çərçivəsində Azərbaycanla Ermənistan arasında münasibətlərin konyukturasına uyğunlaşmağa başlayıb və bu layihədə hər iki ölkə “zəif halqalara” çevrilməlidir. Eyni zamanda, Amerikanın “Eurasianet” nəşri qeyd edir ki, “Bakı obyektiv olaraq mövcud tarixi, coğrafi və geosiyasi şəraitə görə ən çətin vəziyyətdədir”.

Aydındır ki, İran və Azərbaycan arasında hərbi eskalasiya baş verəcəyi təqdirdə Şimal-Cənub kimi birgə layihələr, eləcə də çoxtərəfli əməkdaşlığın digər sahələrində əməkdaşlıq iflasa uğrayacaq.

Qarşıdurma, hətta ən kiçik də olsa, təkcə Cənubi Qafqazda vəziyyəti dəyişməyəcək. Bu, Yaxın Şərqdə regional və qlobal güclərin maraqlarını əhatə edən daha bir çox mürəkkəb münaqişə yaradacaq. Ukrayna ssenarisi də təkrarlana bilər.

Böhran kəskinləşərsə, hətta vəziyyəti mümkün qədər tez və effektiv şəkildə həll etməkdə maraqlı olan neytral oyunçular belə, bütün tərəfləri qane edə biləcək uyğun həll təklifi etməkdə çətinlik çəkəcəklər.

Bununla bağlı Moskva ümid edir ki, yaxın gələcəkdə Rusiya-İran-Azərbaycan üçtərəfli formatı çərçivəsində görüşün təşkili mümkün olacaq. Bunu Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova brifinqdə deyib. Onun sözlərinə görə, “biz ümid edirik ki, yaxın gələcəkdə üçtərəfli görüşün gündəliyi və şərtləri ilə bağlı konsensusa nail olmaq mümkün olacaq və biz də öz növbəmizdə buna töhfə verməyə hazırıq”.

Yaxın günlərdə İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir Abdullahianın da Moskvaya səfəri gözlənilir. Transqafqazda yeni geosiyasi dəyişikliklərin strateji miqyası və vektoru hələ də formalaşmaqdadır.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər