12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Xruşşovun nəvəsi Çinin indiki liderini Maoya bənzədir
Tarix: 30-03-2023 12:17 | Bölmə: Slayd
Xruşşovun nəvəsi Çinin indiki liderini Maoya bənzədir

Ortaq kommunist ideologiyasına baxmayaraq, Çin və Sovet İttifaqı Soyuq müharibə dövründə çətin ki, yaxın dost və sadiq tərəfdaşlar idi. Monqolustan və Mançuriya üzərində mübahisə etdikləri və kommunist dünyasının liderliyi uğrunda vuruşduqları üçün küskün rəqabət əlaqəsizliyi müşahidə olunurdu. Oxşar dinamika Çin prezidenti Si Sinpinin Moskvaya son səfərində də öz əksini tapdı, bir mühüm fərqlə.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Project Syndicate” yazıb.

Təhlildə müəllif Nina Xruşşova qeyd olunur:

Əlbəttə, SSRİ ilə Çin arasında çoxlu əməkdaşlıq var idi. Hər ikisi Koreya müharibəsində Kim İr Senin kommunistlərini dəstəklədi, çinlilər isə Kremlin Şərqi Avropadakı təsir dairəsini saxlamağa kömək etdilər (Albaniya Çinə sadiq idi, İosip Broz Titonun Yuqoslaviyası isə Kremldən güzəştlər və dəstək almaq üçün Çindən bir vasitə kimi istifadə edirdi). Üstəlik, sovet alimləri və mühəndisləri Çində işləyirdilər, SSRİ 1957-ci ildə Xalq Respublikasının atom potensialına yiyələnməsinə kömək etməyə razılıq verdi.

Lakin Çin və SSRİ o qədər də bərabərhüquqlu tərəfdaşlar deyildilər. Mao Zedun özünü İosif Stalinin həmyaşıdı kimi görsə də, Stalinin proletarlarına rəhbərlik etdiyi kimi dünya kəndli kommunistlərinə rəhbərlik etsə də, bağlı qapılar arxasında Stalin Maonu “mağara adamı marksist” və “istedadsız partizan” adlandırıb.

Mao 1949-cu ildə Stalinin ad günü üçün Moskvaya gələndə ona çağırılmamış qonaq kimi yanaşılıb.

Stalinin davranışı Maonu qəzəbləndirib. Lakin 1940-1950-ci illərdə Çin Sovet İttifaqının köməyindən asılı idi, ona görə də Mao dizini az da olsa, bükməli oldu.

Babam Nikita Xruşşov (SSRİ-nin keçmiş rəhbəri-red.) 1953-cü ildə Stalinin ölümündən sonra sovet baş naziri vəzifəsini tutanda Mao Stalinə hörmətsizliyin hesabını ödədi. 1958-ci ildə Pekinə səfərindən qayıdarkən, Xruşşov baş verənlərin nə qədər xoşagəlməz olduğunu dayanmadan danışdı. O, Maonun Sovet İttifaqının Çinin nüvə silahı proqramının qurulmasına kömək etmək vədini yerinə yetirməsi tələbinə sərt cavab verdi və qeyd etdi ki, Mao sovetlər üçün "lənətə gəlmiş bir şey" etməyib, suverenliklə bağlı narahatlıqlara görə "hətta gəmilərin və təyyarələrin onun ərazisində dayanmasına icazə verməyib".

Xruşşov deyib ki: "Bir dəfə çinlilər yeni bir Amerika raketi ələ keçirdilər, lakin Stalin kimi hər şeyə, o cümlədən kölgəsinə paranoyak olan Mao sovet mühəndislərini ona yaxın buraxmadı”.

N. Xruşşov Maonun Pekində “hovuzda zirvə toplantısı”na dəvətinə də narazılıq etdi. Daha da pisi odur ki, (Xruşşov ev sahibi kimi üzgüçülük qabiliyyətinə malik olsa da) sovet həmkarının belə şəraitdə əlverişsiz vəziyyətdə olacağına inanan Mao Çin və Sovet hərbi səylərini dəyərləndirməyə başladı.

Mao soruşdu: "Bizim ərazilərimiz demək olar ki, bir qitə kimi birləşdiyi halda, niyə Fransa, İtaliya və Qərbi Almaniyanı bir həmləylə işğal etməyək?"

Xruşşov cavab verdi: “Əsas olan kəmiyyət deyil, keyfiyyətdir”.

Bəzi zərbələrə baxmayaraq, Mao heç vaxt Sovet baş nazirini kəndir üzərinə qoymadı. Xruşşov - bütün Kreml rəhbərləri kimi imperialist - nüvə müharibəsi üçün şərait yaratmamaq üçün hələ də yaxşı düşüncəyə malik idi. O, 1959-cu ildə “yarasa dəlisi” – indi də qəzəbli – Mao ilə atom sazişini birtərəfli qaydada ləğv etdi.

1962-ci ildəki Kuba raket böhranı, Xruşşovun yenidən dağıdıcı qarşıdurmanın astanasından geri çəkilmək üçün kifayət qədər mənası olanda Maonu daha da qəzəbləndirdi. O, nüvə silahlarının Kremlə sərf edildiyini düşünürdü: "İstifadə etməyəcəksinizsə, raketlərə sahib olmağın nə mənası var?!" Öz növbəsində, Xruşşov onu “köhnəlmiş bir cüt qaloş”a bənzədib.

Bu gün Rusiya və Çini yenidən bir növ ortaq ideologiya birləşdirir, mərkəzi qlobal məsələlərdə Qərbin təsirinə qarşıdır və əlaqələri sürətlə gücləndirir.

2022-ci ildə ikitərəfli ticarət əvvəlki ildəki 147 milyard dollarla müqayisədə rekord həddə - 190 milyard dollara çatıb. 2023-cü ilin ilk iki ayında Çin mallarının Rusiyaya tədarükləri illik müqayisədə təxminən 25 faiz artıb. Çin isə hazırda Rusiyanın neft və qazının əsas bazarıdır. Ancaq daha sıx əlaqələr hər iki tərəfə fayda verə bilsə də, Çin buna cəhd edir.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ukraynada seçdiyi müharibəyə başlamazdan əvvəl Sinin üstünlüyü olmasa belə, o, şübhəsiz ki, indi ucsuz-bucaqsız Rusiyanın ölümündən, genişmiqyaslı iqtisadi sanksiyalardan və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsində (ICC) Putinin hərbi cinayətlərdə ittiham edilməsindən sonra buna sahibdir.

Beləliklə, Si Moskvaya gələndə o, həm sözün həqiqi mənasında – Putinin üstündən beş düym (12,7 santimetr) yuxarı qalxaraq – həm də məcazi mənada hündür dayanmışdı. Bəli, o, ikitərəfli münasibətlərin möhkəmliyini qeyd etdi. Ancaq adi müəmmalı təbəssüm simasına bürünərək, özünü bir üstün tərzdə aparırdı, halbuki Putin gərgin görünürdü. Vladimir Putin güc imicini nümayiş etdirmək üçün nə qədər çarəsiz olsa da, o bilir ki, Çini özündən uzaqlaşdıra bilməz və o, Si ilə Mao (“Böyük Sükançı”) kimi rəftar etdi.

Bununla belə, sammit heç bir böyük irəliləyiş gətirmədi. Si Ukrayna üçün sülh planını təqdim etdi, lakin həm o, həm də Putin etiraf etdi ki, nə Ukrayna, nə də onun Qərb tərəfdarları bunu qəbul edəcək.

İkitərəfli iqtisadi əməkdaşlığın daha da dərinləşdirilməsi planları hazırlanarkən və Rusiya Çinə təbii qaz tədarükünü əhəmiyyətli dərəcədə artırmağa söz versə də, Si Putinin sammitlə bağlı əsas istəyini yerinə yetirməkdən çəkindi: “Sibirin Gücü-2” boru kəmərini maliyyələşdirməyi öhdəsinə götürdü.

Bəziləri hesab edir ki, Sinin Moskvaya səfəri ICC-nin ittihamından sonra Putin rejiminə legitimlik vermək məqsədi daşıyırdı. Bununla belə, Si Moskvaya təkcə Rusiyaya deyil, həm də ABŞ-a kimin məsul olduğunu göstərmək üçün səfər edib. Putinə həyat ipi atmaqla Si, beynəlxalq nizama təsir etmək üçün indi həmişəkindən daha yaxşı mövqedə olan Çini daha da gücləndirdi. Mao sağ olsaydı, indi məmnun olardı.

Y. QACAR
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər