12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
İran-Azərbaycan gərginliyi...
Tarix: 17-04-2023 16:19 | Bölmə: Slayd
İran-Azərbaycan gərginliyi...

Azərbaycan Şərqlə Qərb arasında əsas ticarət və enerji yollarının kəsişməsində yerləşir və İran maraqlarının Cənubi Qafqaz regionu ilə birbaşa əlaqələndirilməsini ehtiva edir. Eyni zamanda, Qafqaz Şimal və Cənub arasında tranzit marşrutunda əhəmiyyətindən əlavə, İpək Yolunun tamamlanma mərkəzdir.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Al Mayadeen” yazıb.

Livan KİV-nin təhlilində qeyd olunur:

İran və Azərbaycan arasında müxtəlif sahələrdə, o cümlədən nəqliyyat, xüsusilə İran, Azərbaycan və Rusiyanı birləşdirən dəmir yolu layihəsi, enerji və elektrik layihələri, bəndlər və gömrük sahəsində əməkdaşlıq həyata keçirilib. İran və Azərbaycan əməkdaşlıq edib, ticarət müqavilələri bağlayıb, Tehran Bakının ilk ticarət tərəfdaşı olub, lakin ABŞ-ın təzyiqi və Tehrana tətbiq etdiyi sanksiyalara görə o, “Əsrin müqaviləsi”ndən kənarda qalıb və bu, iki tərəf arasında inamsızlıq vəziyyəti yaradıb.

Azərbaycan Rusiya, Türkiyə və İran kimi imperiya tarixinə malik güclü dövlətlərlə qonşuluqda özü üçün geosiyasi rol müəyyənləşdirməyə, maraqlar balansı yaratmağa cəhd edir, çünki o, həm Avropa təşkilatlarının üzvü, həm də İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və Müstəqil Dövlətlər Birliyinin üzvüdür. Buna əlavə olaraq NATO və İsraillə güclü əlaqələrə malik olmaq istəyir.

İlham Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi Azərbaycanın Qərblə daha çox yaxınlaşmasını sürətləndirdi və Amerikanın iradəsi ilə İranın (Bakı-Tbilisi-Ceyhan) boru kəmərindən çıxarılması ilə diqqət enerji təchizatçısı kimi Azərbaycana yönəlməyə başladı. Bununla da Cənubi Qafqaz regional və beynəlxalq rəqabət meydanına çevrildi.

Qarabağ böhranı və Qafqazın xəritəsini dəyişmək cəhdi

Dağlıq Qarabağ regionu Azərbaycanın xarici siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri olub və region Azərbaycanla Ermənistan arasında münaqişənin mərkəzində dayanıb. İran 1992 və 2005-ci illərdə regional oyunçu kimi onlar arasında vasitəçilik rolunu oynamağa çalışıb və bu münaqişədə Ermənistanı dəstəkləmə ittihamını rədd edib.

2020-ci ildə Azərbaycan-Türkiyə-İsrail hərbi əməliyyatı ilə mübahisəli ərazilər bərpa olundu və nəticədə Türkiyə regionun əsas aktorlarından birinə çevrildi. Regional güc balansı Ankaranın xeyrinə dəyişdi və yeni şərtlər Türkiyənin güclü hərbi mövcudluğunu artırdı və İsrailin rolunu möhkəmləndirdi.

İran Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərini bərpa etmək üçün siyasi dəstəyini bəyan etdi.

Bakı Rusiyanın 2021-ci ildə bağladığı atəşkəs sazişinin VI maddəsini yerinə yetirməyə cəhd edəndə gərginlik hökm sürürdü və bu maddə 2023-cü ilə qədər “Laçın dəhlizi” ilə yolun tikintisini nəzərdə tuturdu. Azərbaycan yolu vaxtından əvvəl və əvvəllər də açmağa çalışıb.

Sazişin 9-cu maddəsi İran-Ermənistan sərhədi boyunca uzanan “Zəngəzur dəhlizi” ilə Azərbaycan və Naxçıvan Muxtar Respublikası arasında nəqliyyat əlaqələsinin yaradılmasını tələb edir. Həmin ərazi İranı Ermənistana, oradan da Avropaya bağlayan yeganə quru əlaqə nöqtəsidir. Lakin dəhliz Azərbaycanı Türkiyə ilə birbaşa Orta Asiyada türkdilli ölkələrlə birləşdirir. Bunda Türkiyənin də marağı var, lakin bu, İranın maraqları ilə ziddiyyət təşkil edir.

İran liderinin beynəlxalq məsələlər üzrə müşaviri Əli Əkbər Vilayəti ölkəsinin Qafqazda baş verən proseslərdən və sərhədlərin dəyişməsinə imkan verməməsindən narahat olduğunu bildirib.

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Cənubi Qafqazda Türkiyə, Rusiya, İran, Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan da daxil olmaqla, 6 ölkənin regional platforması yaratmağa hazır olduqlarını bildirmişdi. Təşəbbüsdə məqsəd davamlı sülh və siyasi sabitlik, habelə regiondakı bütün ölkələr arasında qarşılıqlı təhlükəsizlik əməkdaşlığına nail olmaq idi.

İranla Azərbaycan arasında gərginliyin artması


İran hakimiyyəti 2021-ci ilin oktyabrında Azərbaycan sərhədlərində ən böyük hərbi manevrlər keçirib, Bakı bunu təxribat hesab edib. Manevr Azərbaycanın öz tədbirlərindən geri çəkilməsinə səbəb olsa da, bu, müvəqqəti idi.

Müxtəlif hərbi və təhlükəsizlik tədbirləri də iki ölkə arasında gərginliyi artırıb. Azərbaycan hesab edir ki, İran öz sərhədləri yaxınlığında hərbi təlimlər keçirdikdən sonra onun hava məkanını pozub. Sentyabrın ikinci həftəsində Türkiyə, Pakistan və Azərbaycanın hərbi təlimlərindən sonra Tehran Bakı təlimlərindən az sonra öz qüvvə və texnikasını sərhədə yaxın ərazidə yerləşdirib.

Daha sonra, 2022-ci ilin noyabrında Bakıda 19 nəfəri həbs edib. 2023-cü ilin yanvar ayında silahlı şəxs Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə basqın edərək təhlükəsizlik əməkdaşını öldürüb, 2 nəfəri yaralayıb. Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, Tehranın təkziblərinə baxmayaraq, İranın təhlükəsizlik qurumunu ittiham edib.

İrandakı etirazlar zamanı Bakı daxili işlərə qarışmaqda və azərbaycanlı separatçıları dəstəkləməkdə ittiham edilib.

Azərbaycan hökuməti ilə İsrail arasında son illərdə artan əməkdaşlıq İranın təhlükəsizliyinə mənfi təsir göstərib, çünki hər iki tərəfin adları İrandan oğurlanan “nüvə faylı” ilə əlaqələndirilib. Həmçinin nüvə alimlərinin öldürülməsi və İsrail silahlarının, o cümlədən pilotsuz təyyarələrin İran sərhədi yaxınlığında yerləşdirilməsi ilə.

Bakı ilə İsrail qurumu arasında silahlanma sahəsində əlaqələr inkişaf edib və onlar arasında mübadilə neft müqabilində silah üzərində qurulub. Oktyabrda Benni Qantsın Bakıya səfəri zamanı hərbi və təhlükəsizlik sazişləri imzalanıb.

Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra Qafqazda keçidlər

Rusiya-Ukrayna müharibəsi başlayandan sonra Bakı Ermənistana qarşı düşmənçilik siyasəti yürütməkdən çəkinmədi. 2022-ci ilin martında Azərbaycan Qarabağı dronlarla hədəfə aldı, strateji əhəmiyyətli Fərrux yüksəkliklərini ələ keçirdi və ilk dəfə olaraq Qarabağa qaz nəqlini kəsdi.

Aydındır ki, Bakı 2020-ci il müharibəsindən əsas strateji məqsədini, yəni öz əsas ərazisi ilə Azərbaycanın qalan hissəsindən erməni torpaqları ilə ayrılmış Naxçıvan arasında nəqliyyat dəhlizinin təmin edilməsini əldə etməyib. Türkiyəyə gəlincə, bu nəqliyyat dəhlizi enerji ilə zəngin Mərkəzi Asiya ilə birləşdirmək üçün onu öz nəzarəti altına almalıdır.

Rusiya Azərbaycanı siyasi yolla cilovlaya bilmədi və Bakının yenidən hərbi əməliyyatlara başlaması Rusiyanı onunla qarşı-qarşıya qoyur. Ermənistanla Rusiya arasında da siyasi böhran var. Ermənistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatından çıxmaq üçün bəhanə axtarır. Məqsəd Ermənistandakı Rusiya hərbi mövcudluğunu aradan qaldırmaqdır.

Amma bu, Ermənistanın vəziyyətini yaxşılaşdırmayacaq; çünki Ermənistanın və onun sərhədlərinin mövcudluğunun təmin edilməsi Rusiyanın varlığı ilə bağlıdır və Qərb Paşinyanı Rusiyadan qurtulmağa təşviq etsə, onu müdafiə etməyəcək. O, ancaq Qafqazı istismar etmək üçün Rusiya ilə müharibədə maraqlıdır və Ermənistanı müdafiə etməyəcək.

Türkiyə-Rusiya münasibətinə gəlincə, bu, hər iki tərəf üçün faydalıdır, xüsusən də Ukrayna müharibəsi ilə, lakin Ankaranın gözü onu Mərkəzi Asiya ilə birləşdirəcək Qafqazdadır.

Böyük təhlükəyə gəlincə, bu, Qafqazın sərhədlərinin dəyişdirilməsinin onun üçün qəbuledilməz olduğunu dəfələrlə bəyan edən İran üçündür. Naxçıvanın əsas regiona birləşdirilməsindən sonra Bakının ambisiyaları İran Azərbaycanına qədər uzana bilər.

İran bütün gücü ilə regional ekspansiyaya müqavimət göstərəcək. Aydındır ki, Qərb İranın daxili sabitliyini pozmaq və onu parçalamaq istəyir. Təxribatlara baxmayaraq, İran müharibəyə deyil, diplomatiyaya arxalanacaq.

E. KAMAL




Bölməyə aid digər xəbərlər