16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
00:07 / 15-06-2025
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
20:24 / 14-06-2025
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
19:00 / 14-06-2025
AZAL uçuşların sayını artırır
18:57 / 14-06-2025
İlham Əliyev krala məktub göndərib
18:19 / 14-06-2025
İranın 20-dən çox komandanı zərərsizləşdririlib
18:07 / 14-06-2025
Lənkəranda yeniyetmə dənizdə boğulub
17:50 / 14-06-2025
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə yeni hakim ezam olunub
16:01 / 14-06-2025
Ceyhun Bayramov Hakan Fidanla telefonda danışıb
15:09 / 14-06-2025
Azərbaycan və İran XİN başçıları telefonda müzakirə aparıblar
14:29 / 14-06-2025
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
13:32 / 14-06-2025
Hikmət Hacıyev: "Azərbaycan Avropa İttifaqı və Çin arasında vacib birləşdirici tərəfdir"
12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
11:49 / 14-06-2025
İranın Baş Qərargah rəisinin iki müavini həlak olub
08:51 / 14-06-2025
Əcnəbilər İrandan Azərbaycana keçərək təxliyə olunur - Fotolar
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
07:38 / 14-06-2025
Bu gün orta məktəblərdə “Son zəng” çalınacaq
23:40 / 13-06-2025
Putin Pezeşkian və Netanyahu ilə telefon danışıqları aparıb
22:31 / 13-06-2025
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
21:20 / 13-06-2025
Şəmkirdə iki nəfər kanalda batıb
19:03 / 13-06-2025
Müğənninin itkin düşən qardaşı oğlu tapılıb
13:40 / 11-06-2025
Professor: Zəngəzur və Dərələyəzin Ermənistana verilməsinin hüquqi qüvvəsi yoxdur
18:45 / 10-06-2025
Ölkəmizdə 3 gün iş olmayacaq
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
15:00 / 11-06-2025
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
Türkiyə hərbi gəmi və PUA istehsalında nəyə nail olmaq istəyir?
Tarix: 23-04-2023 11:53 | Bölmə: Slayd
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ən yeni amfibiya hücum gəmisinin (UDG) “L400 Anadolu” (“Anadolu”) istismara verilməsi mərasimində iştirak edib. Mərasim aprelin 10-da Sedef milli gəmiqayırma şirkətinin İstanbul tərsanəsində keçirilib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğan çıxışında qeyd edib ki, proqramda 130-dan çox yerli subpodratçı iştirak edir və komponentlərin 70 faizinə qədəri yerli sənaye tərəfindən təmin edilir.
Türkiyə lideri bildirib: “Bu gəmi bizə lazım gəldikdə dünyanın istənilən nöqtəsində hərbi və humanitar əməliyyatlar aparmağa imkan verəcək xüsusiyyətlərə malikdir”.
Ərdoğanın sözlərinə görə, “L400”-ün donanmanın aktiv qüvvələri sırasına daxil edilməsi yüksək texnoloji hərbi məhsulların idxalı əvəz etməsinin parlaq nümunəsidir. “Anadolu” Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində alman gəmi inşaatçılarının inşa etdiyi “Yavuz” döyüş kreyserini geridə qoyaraq Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri tarixində ən böyük döyüş gəmisi olub.
UDG-nin əsas məqsədi amfibiya hücum qüvvələrinin daşınması və endirilməsidir. Tərtibatçıların fikrincə, gəmi 13 tank da daxil olmaqla, 94 zirehli texnika ilə birlikdə dəniz piyadalarının bütün batalyonunu daşıya bilər. UDG-də 19 helikopter və 30 pilotsuz uçuş aparatı (PUA) yerləşə bilən möhkəm uçuş göyərtəsi və təyyarə saxlama anqarları var. Gəminin əsas zərbə qüvvəsi “Bayraktar TB3” (BTB3) tipli PUA-lar, gələcəkdə isə reaktiv “Kızılelma” olacaq.
Bəzən Türkiyə mediası “Anadolu”nu təyyarədaşıyan gəmi adlandırır ki, bu da təbii ki, mübaliğədir. Onun ümumi yerdəyişməsi Amerikanın "Nimitz" tipli atom buzqıran gəmisi üçün 106 min tona qarşı 27 min ton, Rusiyanın "Admiral Kuznetsov" təyyarə daşıyan kreyseri üçün isə 60 min ton təşkil edir. Dəniz piyadaları və göyərtədəki hava qrupu ilə sürət cəmi 20 düym təşkil edir ki, bu da müvafiq "Amerika" rəqəmindən ən azı üçdə bir azdır.
Eyni zamanda, “Anadolu” gəmisinin tikilib istifadəyə verilməsi yerli sənaye və donanma üçün böyük nailiyyətdir.
Vaşinqtondakı Atlantik Şuranın baş elmi işçisi, ABŞ ordusunun təqaüdçü polkovniki Riç Outzen hesab edir ki, “L400”-ün qəbulu Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri (Türk Deniz Kuvvetleri, TDK) üçün uzaq məsafələrdə “oyun dəyişdirici”dir və ona “qüvvəni layihələndirmək” imkanı verir. Təcrübədə TDK indi təkcə kəşfiyyat deyil, həm də bütün Aralıq dənizində zərbə əməliyyatları həyata keçirmək üçün avadanlıq və silahlara malikdir.
Xəttin davamı
Türkiyənin “Baykar Makina” şirkətinin texniki direktoru Səlcuq Bayraktar martın sonunda BTB3-ün ilk uçuş prototipinin fotolarını təqdim edib. Yeni cihaz “Bayraktar TB2” (BTB2) seriyalı kəşfiyyat və zərbə PUA-nın inkişafıdır. Əslində, BTB3 BTB2-nin göyərtə əsaslı variantıdır. İlk daşıyıcı UDG “L400”-dür.
BTB3 prototipinin ictimaiyyətə təqdimatı aprelin 27-dən mayın 1-dək İstanbul Atatürk Hava Limanında keçiriləcək TEKNOFEST 2023 Aviasiya Sənaye Sərgisində baş tutacaq.
BTB3 2021-ci ildən hazırlanır. BTB2-yə əsaslanaraq, o, bir qədər böyükdür və gəmi anqarında saxlama üçün qanad-qatlama mexanizmi ilə təchiz edilib. Bundan əlavə, göyərtə üzərində uzanan əyləc kabellərinə qarmaq üçün bir çəngəl var. Broşüralarda verilmiş BTV3-ün maksimum uçuş çəkisi və faydalı yük çəkisi BTV2 üçün müvafiq rəqəmlərdən iki dəfə yüksəkdir. Ehtimal olunur ki, BTB3 geniş sensor avadanlığı və silah dəstini daşıyacaq.
Formal olaraq, UDG “L400” artıq TDK tərəfindən qəbul edilib, lakin hələ də müxtəlif sınaqlardan keçməyib. Türkiyənin Amerikanın “F-35B” daşıyıcı təyyarələrinin proqramından çıxarılmasından sonra artıq TDK gəmilərini belə təyyarələrlə silahlandırmaqdan danışılmır. 2020-ci ildən Ankara Türkiyə istehsalı olan dronların “L400” bazasında olmasını təmin etmək planlarına diqqət yetirməyə üstünlük verir. İlk növbədə, söhbət “Baykar” istehsal şirkətinin məhsullarından - BTB3 pistonlu RPV və Bayraktar “Kizilelma” reaktivindən gedir. Bu nəqliyyat vasitələrinin gəminin göyərtəsindən qalxıb enməsini təmin etmək üçün onların xüsusi sürətləndirici və əyləc cihazları ilə təchiz edilməsi nəzərdə tutulur.
Türkiyə Müdafiə Sənayesi İdarəsinin (MSİ) yeni videosunda “L400”-ün göyərtəsində BTB3 tipli PUA-nın göstərildiyi kadrlar yer alıb. UDG 36-ya qədər belə maşın götürə bilər. Videonun məzmunu belə nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, TDK dəniz komandirləri “L400”-də üç eskadrilyanı təchiz etmək üçün kifayət qədər çox sayda pilotsuz təyyarə yerləşdirməyə çalışırlar. Onlara havadan kəşfiyyat aparmaq, düşmənə raket və bomba zərbələri endirmək tapşırılıb.
“Baykar Makina” da “Kızılelma” zərbə PUA prototipinin təqdimatını keçirib. Prototipin uçuş sınağı 2023-cü ilə planlaşdırılır. Dron avtomatik rejimdə UDG-yə qalxıb enə biləcək. 2021-ci ilin noyabrında “Baykar Makina” Ukraynanın İvçenko-Progress müəssisəsindən AI-322F və AI-25TLT reaktiv mühərrikləri sifariş edib. Dartma baxımından onlar “Kızılelma”ya olduqca uyğundur. RPV-nin elan edilmiş texniki xüsusiyyətləri: maksimum sürət - 800 km/saat, faydalı yük - 1500 kq.
İddialı vəzifələr
Türkiyə rəhbərliyi hərbi-sənaye kompleksi (HSK) qarşısında iddialı məqsədlər qoyur. Onların sırasında milli silahlı qüvvələrin bütün növ silah və hərbi texnika ilə təminatı, eləcə də hərbi təyinatlı məhsulların ixracının artırılması da var. Bununla belə, Türkiyənin müdafiə sənayesi hələ də komponentlərin və xarici texnologiyaların idxalından kritik dərəcədə asılı olaraq qalır. Bir çox mürəkkəb sistemlər xarici tərtibatçılarla birgə yaradılmışdır. Bəzən xarici səriştələrdən asılılıq 100 faizə çatır, digər hallarda isə kritik əhəmiyyətli satın alınan məhsullara düşür. Bu çatışmazlıq ən çox motor tikintisində özünü göstərir.
Vəziyyət Qərbin hərbi mühərriklərinə, lisenziyalarına və texnologiyalarına çıxışın çətinliyi ilə daha da ağırlaşır. Buna səbəb Türkiyəni rəsmi və qeyri-rəsmi embarqoya məruz qoyan Qərb dövlətləri ilə münasibətlərin kəskinləşməsidir.
BTB2-də mövcud olan miniatür idarə olunan sursatların geniş çeşidinə əlavə olaraq, BTB3-ün göyərtə əsaslı versiyası “Kuzgun” idarəolunan modul tipli sursatların ən son xəttini istifadə edə biləcək. Təxminən 100 kq ağırlığında olan “Kuzgun” (ən sadə əsas versiyada) ABŞ-ın “Hellfire” hava-hava raketlərindən təxminən iki dəfə ağırdır və təsiredici universallıq təklif edir.
“Kuzgun” turbojetli qanadlı raket, bərk hava-yer raketi və ya sürüşən bomba konfiqurasiyasında mövcuddur. O, bütün istiqamətləndirmə alqoritmlərindən istifadə edə bilər: radio komanda telenəzarəti, peyk siqnalının korreksiyası ilə inertial sistem, aktiv və passiv radar təyinat başlıqları, həmçinin lazer şüası və ya infraqırmızı şüalanmadan istifadə edənlər.
Maksimal uçuş məsafəsi (qanadlı raketin versiyasında) 240 km-dir.
BTB3 xarici sapanda yalnız bir uzaqmənzilli qanadlı raketlə havaya qalxa bilir. Bir neçə onlarla drondan ibarət bütöv bir hava qrupu UDG-yə əsaslandığından, o, kütləvi raket zərbəsi təşkil edə biləcək. Eyni zamanda, belə bir ssenari mümkündür ki, bir qrup hücum PUA-ları düşmənin hava hücumundan müdafiə sisteminin fəaliyyət zonasına daxil olmadan buraxılışlar həyata keçirə bilsin.
BTB3-dən istifadə konsepsiyası çoxsaylı suallar doğurur. Müasir hərbi münaqişələrin təcrübəsi göstərir ki, belə aşağı sürətli təyyarələrin döyüş dayanıqlığı aşağıdır. Bu ölçülü PUA reaktiv qırıcı və orta və uzun mənzilli zenit-raket sistemi üçün asan hədəfdir. Eyni zamanda, bu cür nəqliyyat vasitələrinin eskadronunun yaylım atəşinin ümumi çəkisi idarə olunan raket esminesinin (EM URO) qanadlı raket sursatları ilə müqayisədə kiçikdir. Hələlik suala cavab yoxdur, yüngül turbovintli RPV-lər amfibiya hücum qüvvələrinə effektiv atəş dəstəyi verə bilirmi? Onların müasir döyüş gəmiləri sırasına aid hava hücumundan müdafiə sistemini keçə biləcəkləri də məlum deyil.
Hələlik dəniz pilotsuz təyyarələrinin öz yuvalarını tapacağı yalnız bir sahə görünür. Söhbət patruldan gedir. Ekipajı təhlükəyə atmadan istənilən ərazidə günlərlə patrulluq qabiliyyəti dəniz sərhədlərinin qorunması üçün tələb olunur. Pilotlu patrul təyyarələri ilə müqayisədə dronların istismarı daha ucuzdur və köhnəlməyə daha az meyllidir. Bir neçə aylıq gündəlik növbələrdən sonra patrul təyyarəsinin uçuşu əməliyyatları dayandırmağa məcbur olacaq. Heyətlərin istirahətə ehtiyacı var, təyyarənin texniki və istismar hissəsində vaxtaşırı texniki xidmət göstərilməlidir. Dronların da texniki xidmətə ehtiyacı var, lakin daha az əmək tələb edir.
BTB3-ün kommersiya uğuru üçün vacib olan qiymət faktoru olacaq. Türk pilotsuz təyyarələrinin qlobal silah bazarında populyarlığı yaxşı maliyyə parametrləri ilə izah olunur. BTB2-ni almaqla xarici müştərilər İsrail və ya amerikalı həmkarlarından iki-üç dəfə ucuz qiymətə zərbə vuran dron texnologiyasına çıxış əldə edirlər. Döyüş qabiliyyətini iki dəfə artırmaq üçün üç dəfə çox pul ödəməlisinizsə, BTV3-ün imkanları tələb oluna bilər.
BTB3-dən əlavə, Türkiyə artıq ixrac üçün 1,5-4 ton kateqoriyasında (“Anka-S”, “Aksunqur” və “Akıncı”) daha üç pilotsuz təyyarə təklif edir.
Türk İHA istehsalçılarının strategiyası necədir?
Birincisi, türk şirkətləri müxtəlif forma faktorları və aerodinamik sxemləri sınaqdan keçirirlər. Dronların nisbi ucuzluğunu nəzərə alsaq, Türkiyə Müdafiə Nazirliyi müxtəlif tipli PUA-ları kiçik partiyalarla almaq imkanına malikdir. Bununla müştəri dizayn bürolarına dəstək olur və sınaq meydançasında müxtəlif pilotsuz platformaların effektivliyini müqayisə etmək imkanı əldə edir.
İkincisi, Türkiyə bütün PUA komponentləri üçün tam istehsal dövrü yaratmağa çalışır və eyni zamanda yeni inkişaflara qabaqcıl xarici texnologiyalar tətbiq edir. Birinci strategiyaya daha çox Türkiyənin dövlət şirkəti “TAI” cavabdehdirsə, ikinciyə görə isə “Baykar”dan olan “özəl treyderlər” cavabdehdir. Bu, şirkətlərin kritik texnologiyaları paylaşmasına mane olmur.
Üçüncüsü, türk istehsalçıları öz pilotsuz təyyarə ekosistemlərini inkişaf etdirirlər. İlk növbədə, söhbət geniş çeşiddə ixtisaslaşmış idarə olunan döyüş sursatlarından gedir. Bunlara MAM ailəsinin kiçik ölçülü sürüşmə bombaları, həmçinin ultra yüngül idarə olunan “Cirit” və “Bozok” raketləri daxildir.
Y. QACAR
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-04-2023 11:53 | Bölmə: Slayd
Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan ən yeni amfibiya hücum gəmisinin (UDG) “L400 Anadolu” (“Anadolu”) istismara verilməsi mərasimində iştirak edib. Mərasim aprelin 10-da Sedef milli gəmiqayırma şirkətinin İstanbul tərsanəsində keçirilib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.
Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
Ərdoğan çıxışında qeyd edib ki, proqramda 130-dan çox yerli subpodratçı iştirak edir və komponentlərin 70 faizinə qədəri yerli sənaye tərəfindən təmin edilir.
Türkiyə lideri bildirib: “Bu gəmi bizə lazım gəldikdə dünyanın istənilən nöqtəsində hərbi və humanitar əməliyyatlar aparmağa imkan verəcək xüsusiyyətlərə malikdir”.
Ərdoğanın sözlərinə görə, “L400”-ün donanmanın aktiv qüvvələri sırasına daxil edilməsi yüksək texnoloji hərbi məhsulların idxalı əvəz etməsinin parlaq nümunəsidir. “Anadolu” Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində alman gəmi inşaatçılarının inşa etdiyi “Yavuz” döyüş kreyserini geridə qoyaraq Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri tarixində ən böyük döyüş gəmisi olub.
UDG-nin əsas məqsədi amfibiya hücum qüvvələrinin daşınması və endirilməsidir. Tərtibatçıların fikrincə, gəmi 13 tank da daxil olmaqla, 94 zirehli texnika ilə birlikdə dəniz piyadalarının bütün batalyonunu daşıya bilər. UDG-də 19 helikopter və 30 pilotsuz uçuş aparatı (PUA) yerləşə bilən möhkəm uçuş göyərtəsi və təyyarə saxlama anqarları var. Gəminin əsas zərbə qüvvəsi “Bayraktar TB3” (BTB3) tipli PUA-lar, gələcəkdə isə reaktiv “Kızılelma” olacaq.
Bəzən Türkiyə mediası “Anadolu”nu təyyarədaşıyan gəmi adlandırır ki, bu da təbii ki, mübaliğədir. Onun ümumi yerdəyişməsi Amerikanın "Nimitz" tipli atom buzqıran gəmisi üçün 106 min tona qarşı 27 min ton, Rusiyanın "Admiral Kuznetsov" təyyarə daşıyan kreyseri üçün isə 60 min ton təşkil edir. Dəniz piyadaları və göyərtədəki hava qrupu ilə sürət cəmi 20 düym təşkil edir ki, bu da müvafiq "Amerika" rəqəmindən ən azı üçdə bir azdır.
Eyni zamanda, “Anadolu” gəmisinin tikilib istifadəyə verilməsi yerli sənaye və donanma üçün böyük nailiyyətdir.
Vaşinqtondakı Atlantik Şuranın baş elmi işçisi, ABŞ ordusunun təqaüdçü polkovniki Riç Outzen hesab edir ki, “L400”-ün qəbulu Türkiyə Hərbi Dəniz Qüvvələri (Türk Deniz Kuvvetleri, TDK) üçün uzaq məsafələrdə “oyun dəyişdirici”dir və ona “qüvvəni layihələndirmək” imkanı verir. Təcrübədə TDK indi təkcə kəşfiyyat deyil, həm də bütün Aralıq dənizində zərbə əməliyyatları həyata keçirmək üçün avadanlıq və silahlara malikdir.
Xəttin davamı
Türkiyənin “Baykar Makina” şirkətinin texniki direktoru Səlcuq Bayraktar martın sonunda BTB3-ün ilk uçuş prototipinin fotolarını təqdim edib. Yeni cihaz “Bayraktar TB2” (BTB2) seriyalı kəşfiyyat və zərbə PUA-nın inkişafıdır. Əslində, BTB3 BTB2-nin göyərtə əsaslı variantıdır. İlk daşıyıcı UDG “L400”-dür.
BTB3 prototipinin ictimaiyyətə təqdimatı aprelin 27-dən mayın 1-dək İstanbul Atatürk Hava Limanında keçiriləcək TEKNOFEST 2023 Aviasiya Sənaye Sərgisində baş tutacaq.
BTB3 2021-ci ildən hazırlanır. BTB2-yə əsaslanaraq, o, bir qədər böyükdür və gəmi anqarında saxlama üçün qanad-qatlama mexanizmi ilə təchiz edilib. Bundan əlavə, göyərtə üzərində uzanan əyləc kabellərinə qarmaq üçün bir çəngəl var. Broşüralarda verilmiş BTV3-ün maksimum uçuş çəkisi və faydalı yük çəkisi BTV2 üçün müvafiq rəqəmlərdən iki dəfə yüksəkdir. Ehtimal olunur ki, BTB3 geniş sensor avadanlığı və silah dəstini daşıyacaq.
Formal olaraq, UDG “L400” artıq TDK tərəfindən qəbul edilib, lakin hələ də müxtəlif sınaqlardan keçməyib. Türkiyənin Amerikanın “F-35B” daşıyıcı təyyarələrinin proqramından çıxarılmasından sonra artıq TDK gəmilərini belə təyyarələrlə silahlandırmaqdan danışılmır. 2020-ci ildən Ankara Türkiyə istehsalı olan dronların “L400” bazasında olmasını təmin etmək planlarına diqqət yetirməyə üstünlük verir. İlk növbədə, söhbət “Baykar” istehsal şirkətinin məhsullarından - BTB3 pistonlu RPV və Bayraktar “Kizilelma” reaktivindən gedir. Bu nəqliyyat vasitələrinin gəminin göyərtəsindən qalxıb enməsini təmin etmək üçün onların xüsusi sürətləndirici və əyləc cihazları ilə təchiz edilməsi nəzərdə tutulur.
Türkiyə Müdafiə Sənayesi İdarəsinin (MSİ) yeni videosunda “L400”-ün göyərtəsində BTB3 tipli PUA-nın göstərildiyi kadrlar yer alıb. UDG 36-ya qədər belə maşın götürə bilər. Videonun məzmunu belə nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, TDK dəniz komandirləri “L400”-də üç eskadrilyanı təchiz etmək üçün kifayət qədər çox sayda pilotsuz təyyarə yerləşdirməyə çalışırlar. Onlara havadan kəşfiyyat aparmaq, düşmənə raket və bomba zərbələri endirmək tapşırılıb.
“Baykar Makina” da “Kızılelma” zərbə PUA prototipinin təqdimatını keçirib. Prototipin uçuş sınağı 2023-cü ilə planlaşdırılır. Dron avtomatik rejimdə UDG-yə qalxıb enə biləcək. 2021-ci ilin noyabrında “Baykar Makina” Ukraynanın İvçenko-Progress müəssisəsindən AI-322F və AI-25TLT reaktiv mühərrikləri sifariş edib. Dartma baxımından onlar “Kızılelma”ya olduqca uyğundur. RPV-nin elan edilmiş texniki xüsusiyyətləri: maksimum sürət - 800 km/saat, faydalı yük - 1500 kq.
İddialı vəzifələr
Türkiyə rəhbərliyi hərbi-sənaye kompleksi (HSK) qarşısında iddialı məqsədlər qoyur. Onların sırasında milli silahlı qüvvələrin bütün növ silah və hərbi texnika ilə təminatı, eləcə də hərbi təyinatlı məhsulların ixracının artırılması da var. Bununla belə, Türkiyənin müdafiə sənayesi hələ də komponentlərin və xarici texnologiyaların idxalından kritik dərəcədə asılı olaraq qalır. Bir çox mürəkkəb sistemlər xarici tərtibatçılarla birgə yaradılmışdır. Bəzən xarici səriştələrdən asılılıq 100 faizə çatır, digər hallarda isə kritik əhəmiyyətli satın alınan məhsullara düşür. Bu çatışmazlıq ən çox motor tikintisində özünü göstərir.
Vəziyyət Qərbin hərbi mühərriklərinə, lisenziyalarına və texnologiyalarına çıxışın çətinliyi ilə daha da ağırlaşır. Buna səbəb Türkiyəni rəsmi və qeyri-rəsmi embarqoya məruz qoyan Qərb dövlətləri ilə münasibətlərin kəskinləşməsidir.
BTB2-də mövcud olan miniatür idarə olunan sursatların geniş çeşidinə əlavə olaraq, BTB3-ün göyərtə əsaslı versiyası “Kuzgun” idarəolunan modul tipli sursatların ən son xəttini istifadə edə biləcək. Təxminən 100 kq ağırlığında olan “Kuzgun” (ən sadə əsas versiyada) ABŞ-ın “Hellfire” hava-hava raketlərindən təxminən iki dəfə ağırdır və təsiredici universallıq təklif edir.
“Kuzgun” turbojetli qanadlı raket, bərk hava-yer raketi və ya sürüşən bomba konfiqurasiyasında mövcuddur. O, bütün istiqamətləndirmə alqoritmlərindən istifadə edə bilər: radio komanda telenəzarəti, peyk siqnalının korreksiyası ilə inertial sistem, aktiv və passiv radar təyinat başlıqları, həmçinin lazer şüası və ya infraqırmızı şüalanmadan istifadə edənlər.
Maksimal uçuş məsafəsi (qanadlı raketin versiyasında) 240 km-dir.
BTB3 xarici sapanda yalnız bir uzaqmənzilli qanadlı raketlə havaya qalxa bilir. Bir neçə onlarla drondan ibarət bütöv bir hava qrupu UDG-yə əsaslandığından, o, kütləvi raket zərbəsi təşkil edə biləcək. Eyni zamanda, belə bir ssenari mümkündür ki, bir qrup hücum PUA-ları düşmənin hava hücumundan müdafiə sisteminin fəaliyyət zonasına daxil olmadan buraxılışlar həyata keçirə bilsin.
BTB3-dən istifadə konsepsiyası çoxsaylı suallar doğurur. Müasir hərbi münaqişələrin təcrübəsi göstərir ki, belə aşağı sürətli təyyarələrin döyüş dayanıqlığı aşağıdır. Bu ölçülü PUA reaktiv qırıcı və orta və uzun mənzilli zenit-raket sistemi üçün asan hədəfdir. Eyni zamanda, bu cür nəqliyyat vasitələrinin eskadronunun yaylım atəşinin ümumi çəkisi idarə olunan raket esminesinin (EM URO) qanadlı raket sursatları ilə müqayisədə kiçikdir. Hələlik suala cavab yoxdur, yüngül turbovintli RPV-lər amfibiya hücum qüvvələrinə effektiv atəş dəstəyi verə bilirmi? Onların müasir döyüş gəmiləri sırasına aid hava hücumundan müdafiə sistemini keçə biləcəkləri də məlum deyil.
Hələlik dəniz pilotsuz təyyarələrinin öz yuvalarını tapacağı yalnız bir sahə görünür. Söhbət patruldan gedir. Ekipajı təhlükəyə atmadan istənilən ərazidə günlərlə patrulluq qabiliyyəti dəniz sərhədlərinin qorunması üçün tələb olunur. Pilotlu patrul təyyarələri ilə müqayisədə dronların istismarı daha ucuzdur və köhnəlməyə daha az meyllidir. Bir neçə aylıq gündəlik növbələrdən sonra patrul təyyarəsinin uçuşu əməliyyatları dayandırmağa məcbur olacaq. Heyətlərin istirahətə ehtiyacı var, təyyarənin texniki və istismar hissəsində vaxtaşırı texniki xidmət göstərilməlidir. Dronların da texniki xidmətə ehtiyacı var, lakin daha az əmək tələb edir.
BTB3-ün kommersiya uğuru üçün vacib olan qiymət faktoru olacaq. Türk pilotsuz təyyarələrinin qlobal silah bazarında populyarlığı yaxşı maliyyə parametrləri ilə izah olunur. BTB2-ni almaqla xarici müştərilər İsrail və ya amerikalı həmkarlarından iki-üç dəfə ucuz qiymətə zərbə vuran dron texnologiyasına çıxış əldə edirlər. Döyüş qabiliyyətini iki dəfə artırmaq üçün üç dəfə çox pul ödəməlisinizsə, BTV3-ün imkanları tələb oluna bilər.
BTB3-dən əlavə, Türkiyə artıq ixrac üçün 1,5-4 ton kateqoriyasında (“Anka-S”, “Aksunqur” və “Akıncı”) daha üç pilotsuz təyyarə təklif edir.
Türk İHA istehsalçılarının strategiyası necədir?
Birincisi, türk şirkətləri müxtəlif forma faktorları və aerodinamik sxemləri sınaqdan keçirirlər. Dronların nisbi ucuzluğunu nəzərə alsaq, Türkiyə Müdafiə Nazirliyi müxtəlif tipli PUA-ları kiçik partiyalarla almaq imkanına malikdir. Bununla müştəri dizayn bürolarına dəstək olur və sınaq meydançasında müxtəlif pilotsuz platformaların effektivliyini müqayisə etmək imkanı əldə edir.
İkincisi, Türkiyə bütün PUA komponentləri üçün tam istehsal dövrü yaratmağa çalışır və eyni zamanda yeni inkişaflara qabaqcıl xarici texnologiyalar tətbiq edir. Birinci strategiyaya daha çox Türkiyənin dövlət şirkəti “TAI” cavabdehdirsə, ikinciyə görə isə “Baykar”dan olan “özəl treyderlər” cavabdehdir. Bu, şirkətlərin kritik texnologiyaları paylaşmasına mane olmur.
Üçüncüsü, türk istehsalçıları öz pilotsuz təyyarə ekosistemlərini inkişaf etdirirlər. İlk növbədə, söhbət geniş çeşiddə ixtisaslaşmış idarə olunan döyüş sursatlarından gedir. Bunlara MAM ailəsinin kiçik ölçülü sürüşmə bombaları, həmçinin ultra yüngül idarə olunan “Cirit” və “Bozok” raketləri daxildir.
Y. QACAR
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
Dünən, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
Dünən, 14:29
İranın 9 nüvə alimi öldürülüb - Siyahı
Dünən, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 22:31
İran İsrailə raket hücumuna başlayıb
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
