12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Zəngəzur dəhlizi... - Bu, Avropa, Türkiyə, Asiya və Çin üçün strateji əhəmiyyətə malikdir
Tarix: 13-05-2023 18:39 | Bölmə: Slayd
Zəngəzur dəhlizi... - Bu, Avropa, Türkiyə, Asiya və Çin üçün strateji əhəmiyyətə malikdir

Professor Yıldız Bozquş ABŞ-ın ev sahibliyi etdiyi Azərbaycan-Ermənistan danışıqları, bunun ABŞ üçün əhəmiyyəti və qlobal tarazlıqlara mümkün təsirindən danışıb.

Reyting.az
-ın məlumatına görə, professor öncə ABŞ-ın bu görüşə vasitəçilik etməklə nəyi hədəflədiyini açıqlayıb.

Yıldız Bozquş deyib ki, 44 günlük Qarabağ müharibəsi ilə Cənubi Qafqazda tarixi mübarizə və hökmranlıq arzusu tamamilə yeni mərhələyə keçib. Çünki bu müharibə zamanı ABŞ-ın kənarda saxlanması, Rusiyanın danışıqlar masası qurması və Türkiyənin Azərbaycana dəstək verməsi regionda bütün tarazlıqların dəyişməsinə səbəb olub.

Rusiyanın liderliyi ilə imzalanan 10 noyabr razılaşmasından da söz açan professor əlavə edib ki, bundan sonra Qərb dünyası və ABŞ regionun aktiv aktoru olmaq üçün mühüm addımlar atıb.

Onun sözlərinə görə, Avropa Birliyi ölkələri bölgədəki gərginliyi azaltmaq üçün yardım çatdırmaq, danışıqları dəstəkləmək və iki ölkənin sərhəd xəttinə müşahidəçi göndərmək qərarı verərək bölgəni Rusiyaya buraxmayacaqları mesajını ünvanlayıblar. ABŞ isə 44 günlük Qarabağ müharibəsindən sonra NATO vasitəsilə Cənubi Qafqaza dair siyasətini davam etdirməyə çalışır, Ukrayna-Rusiya müharibəsi və digər qlobal hadisələrlə Rusiyanı mühasirəyə almaq siyasətini davam etdirir. Y. Bozquşun fikrincə, ABŞ-ın ev sahibliyi etdiyi Azərbaycan-Ermənistan görüşünü bu çərçivədə qiymətləndirmək mümkündür:

“ABŞ-ın ev sahibliyi etdiyi bu görüşü Rusiyanın Ermənistan və Azərbaycana qarşı apardığı danışıqlar prosesinə və 10 noyabr razılaşmasına cavab kimi qiymətləndirmək olar. Digər tərəfdən, Rusiya regionda mümkün danışıqların yalnız onun razılığı ilə reallaşa biləcəyini dəfələrlə bəyan edib. Bütün bunları nəzərə alsaq, ABŞ-ın bu regionda əsas məqsədi Ukraynada olduğu kimi, Cənubi Qafqaz uğrunda Rusiya ilə mübarizəsini davam etdirməkdir. Bu mübarizədə regionun əsas aktorlarının tarixi maraqları ilə yanaşı, Qarabağ müharibəsi zamanı ABŞ və Qərb dünyasının proseslərdən kənarda qalması da mühüm rol oynayır.

Bundan əlavə, ABŞ-ın Ukrayna-Rusiya müharibəsi ilə regionda zəifləyən təsirini artırmaq və uzunmüddətli perspektivdə Cənubi Qafqazda daimi sülhü təmin etməkdənsə, Rusiyanı regionda balanslaşdırmaq istəyi də mühüm rol oynayır.

Digər bir məsələ isə Ukrayna-Rusiya müharibəsi ilə bütün dünyada artan enerji ehtiyacına alternativ həll yollarının axtarışıdır. Bu baxımdan Cənubi Qafqazın həm enerji ehtiyatları, həm də nəqliyyat və ticarət yolları üzərində yerləşməsi strateji mövqeyə malik olduğunu göstərir. Bu vəziyyət regionun qlobal aktorların mübarizə meydanına çevrilməsinə səbəb olan digər amil kimi önə çıxır”.

ABŞ-ın regionda təsirini nə dərəcədə artıra biləcəyinə gəldikdə, Y. Bozquş diqqətə çatdırıb ki, ABŞ Rusiyanın bölgəyə gətirə bilmədiyi daimi sülhü üçtərəfli razılaşmalarla gətirə biləcəyi görüntüsü yaratmağa çalışır: “Ancaq Rusiya arxa bağçası kimi gördüyü bir coğrafiyada geosiyasi gücünün məhdudlaşdırılmasına imkan verməyəcəyi üçün ABŞ-ın bölgədə asanlıqla addım atması mümkün deyil.

Bundan başqa, Çinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsinin də bu bölgədən keçməsi və Rusiya ilə Çinin yaxınlaşması ABŞ tərəfindən narahatlıqla qarşılanır.

ABŞ-ın rəhbərliyi ilə üçtərəfli sazişin imzalanması regionda gərginliyin yenidən artmasına səbəb ola bilər. Belə bir razılaşma Rusiya tərəfindən təhdid kimi qəbul ediləcəyi üçün bu, həm də davamlı sülhün bərqərar olmasına əngəl törədəcək. Çünki ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi razılaşma həm Rusiyanın bölgədəki hərbi mövcudluğunun, həm də mövcud razılaşmanın etibarlılığının şübhə altına alınması demək olacağından, Rusiya ABŞ-ın bu addımlarına sərt cavab vermək istəyəcək”.

ABŞ-ın NATO üzvü olduğunu xatırladan professor diqqətə çatdırıb ki, Türkiyənin bir ölkə olaraq Ermənistanla münasibətlərinin normallaşmasının ABŞ-ın marağında olacağını proqnozlaşdırır:

“ABŞ NATO-nun Türkiyə vasitəsilə bölgəyə daxil olmasını hədəf seçib. ABŞ Rusiya və İran kimi Cənubi Qafqazda effektivliyini artırmağa çalışır və yeni dövrdə iqtisadiyyat, nəqliyyat və yardım vasitəsilə Cənubi Qafqazda effektiv yol xəritəsini izləməyə çalışacaq”.

Professor qeyd edib ki, ABŞ-ın təşəbbüsü ilə mümkün üçtərəfli razılaşma mexanizminin yaradılması Rusiya, İran və digər qlobal güclər tərəfindən narahatlıqla qarşılanacaq. Çünki qlobal miqyasda baş verən son proseslər Cənubi Qafqaza ciddi təsir göstərir. Məsələn, Rusiya ilə ABŞ arasında siyasi və hərbi gərginlik Ukraynada, Yaxın Şərqdə və Qafqazda özünü göstərir.



Y. Bozquş xatırladıb ki, Ukrayna-Rusiya müharibəsinin ilk günlərində Rusiyanın bir çox ölkələr kimi, Ermənistanla da mühüm fikir ayrılıqları olub. Bunlardan biri də Rusiya prezidenti Putinin həbsinə order verən Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə Ermənistanın da üzv olmaq istəməsidir.

Professor əlavə olaraq diqqətə çatdırıb ki, Rusiya Qarabağ münaqişəsinin tam həlli üçün lazımi addımları atmayıb, 10 noyabr razılaşmasına tam əməl etməyib, sərhədlərdəki münaqişələrlə bağlı İrəvan Putin administrasiyasını tənqid edir. Bu səbəbdən İrəvan administrasiyası ABŞ və digər aktorlarla, xüsusilə Avropa İttifaqı ölkələri ilə intensiv diplomatik əlaqə saxlayır və İrəvanın əvvəlki kimi, artıq tamamilə Rusiyanın nəzarəti altında hərəkət edə bilməyəcəyinə işarə edir.

“Bundan əlavə, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan “Rusiyayönlü və ya qərbyönlü siyasət aparmayacağam”,- deyib. Nəzərə alsaq ki, bəyannamədə mühüm mesaj da var, Ermənistanın yeni dövrdə mövcud problemlərini həll etmək üçün alternativlər axtarışında olduğunu söyləmək olar”,- deyən professorun fikrincə, ABŞ-dan başqa bölgənin tarixi aktorları və qeyri-regional aktyorlar da ön plana çıxır: “Məsələn, Çin və İranın Ermənistan üçün strateji əhəmiyyəti artır. Bu kontekstdə Zəngəzur dəhlizinin açılması tarixi İpək Yolu baxımından marşrut üzərində olan ölkələr üçün ciddi kommersiya potensialına malikdir. Bu dəhliz həm də Asiyanı Avropa ilə birləşdirdiyi üçün nəqliyyat baxımından mühümdür. Bu səbəbdən də Çin hadisələri yaxından izləyir. Bu dəhliz Avropa, Türkiyə, Asiya və Çin üçün strateji əhəmiyyətə malikdir. Amma İran bunu narahatlıqla izləyir, çünki Zəngəzur dəhlizi ilə Azərbaycan-Naxçıvan arasında quru əlaqəsi yaradılacaq. Bu dəhlizin açılması ilə İran geosiyasi əhəmiyyətinin azalacağını proqnozlaşdırır”.

Y. Bozquş sonda diqqətə çatdırıb ki, Azərbaycan-İsrail yaxınlaşması da İran tərəfindən narahatlıqla izlənilir. “İran və Azərbaycanın qarşılıqlı olaraq diplomatlarını “persona non-qrata” elan edərək ölkədən çıxarmaları regionda dinamikanın aktiv olduğunu və iki ölkə arasında gərginliyin davam etdiyinin mühüm göstəricilərdən biridir.

Azərbaycanın öz torpaqlarını işğaldan azad etməsi həm geosiyasi, həm də etnik səbəblərdən İran tərəfindən diskomfortla qarşılanır. Bu səbəbdən İran və Çinin təkcə Qafqazda deyil, digər regionlarda və müxtəlif tənliklərdə ABŞ-a qarşı dayanan bir güc kimi önə çıxması Rusiya üçün bir üstünlükdür və ABŞ tərəfindən geosiyasi təhlükə kimi qəbul edilir”, - deyə professor fikrini yekunlaşdırıb.

Y. QACAR
Reyting.az





Bölməyə aid digər xəbərlər