12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Türkiyədəki seçkilərdə gözlənilməz dönüş olacaqmı?
Tarix: 16-05-2023 12:03 | Bölmə: Slayd
Türkiyədəki seçkilərdə gözlənilməz dönüş olacaqmı?

Mayın 14-də Türkiyədə keçirilən prezident seçkilərində qalib müəyyənləşməyib. Hazırkı dövlət başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğan 49 faizdən bir qədər çox, onun əsas rəqibi, müxalifətin vahid namizədi Kamal Kılıçdaroğlu isə 45 faiz səs toplayıb. Prezidentlik uğrunda mübarizə aparanlardan heç biri tələb olunan 50 faizlik səsi toplaya bilmədiyi üçün ikinci tur qaçılmaz olub. Seçki mayın 28-də baş tutmalıdır.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

“Eyni zamanda, eyni vaxtda keçirilən parlament seçkilərinin nəticələrinə görə, hazırkı hakimiyyətin tərəfdarları müxalifət üzərində aşkar qələbə qazanıblar. Türkiyə Mərkəzi Seçki Komissiyası bildirib ki, parlament seçkilərində bülletenlərin 99 faizinin işlənməsinin nəticələrinə görə, Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) əsasında qurulan “Cumhur İttifaqı” 49 faizdən çox səs toplayır. Kamal Kılıçdaroğlunun Cümhuriyyət Xalq Partiyası əsasında müxalif “Millət İttifaqı” isə xeyli az - 35 faiz səs alıb.

Seçki kampaniyası namizədlər arasında aktiv və bəzən qalmaqallı rəqabətlə yadda qalıb. Hazırkı prezident və müxalifət lideri bir-birini xarici qüvvələrdən dəstək almaqda ittiham etdilər - Kılıçdaroğlu onu gözdən salan saxta videoların Rusiyanın dəstəyi ilə hazırlandığını, Ərdoğan və ətrafı ABŞ və Avropa İttifaqının müxalifət namizədinin xeyrinə bir yerdə oynadığını bildirdi”.

Təhlildə qeyd olunur ki, seçkiqabağı rəy sorğularının nəticələri intriqaya təkan verib, eyni zamanda bəziləri Kılıçdaroğlunun inamlı qələbəsini proqnozlaşdırıb: Kılıçdaroğlunun orta reytinqi 48,9 faiz, Ərdoğanın isə 45,8 faiz.

Təzyiq aləti və ya xaos təhrikçisi

Rus nəşrinin yazdığına görə, mayın 14-də keçirilən səsvermənin ən az gözlənilən nəticələrindən biri də odur ki, hazırkı prezident faktiki olaraq təzyiq alətinə - parlament çoxluğuna əl atıb və o, ikinci turda uduzsa belə, ondan istifadə edə biləcək:

“Ekspert-şərqşünas Karine Gevorgyan qeyd edir ki, əvvəlcə Ərdoğanın partiyasının aşkar uğurunu gözləmirdi.
Onun sözlərinə görə, K. Kılıçdaroğlunun prezident seçkilərində “qalib gəlmək üçün kabus kimi şansı” olsa belə, parlament faktiki olaraq onun çarxına sözlər qoyacaq”.

Hazırda Türkiyədə olan iranlı beynəlxalq müşahidəçi Xəyal Müəzzin deyib ki, prezident seçkilərini parlament seçkisini uduzmuş siyasi gücün namizədi qazanarsa, ölkədə siyasi xaos yarana bilər.

Müəzzin “Regnum”-a şərhində "Bu halda biz tezliklə yeni seçkiləri görə biləcəyik", - proqnozunu verib.

Mənbə bildirib ki, hər iki koalisiyanın seçiciləri rəqibin qələbəsinə dözmək istəmirlər. “Əksəriyyət deyir ki, seçkilərdə qalib elan olunandan sonra irimiqyaslı küçə aksiyaları başlaya bilər”, - deyə jurnalist aydınlaşdırır.

Prezident seçkilərinin faktiki nəticələrinə gəlincə, əvvəllər də qeyd edildiyi kimi, əsas intriqa “sultan” Ərdoğanın mayın 28-də uduzacağı təqdirdə hakimiyyətdən əl çəkib-çəkməyəcəyidir. Xüsusən də Kılıçdaroğlunun xeyrinə fərq azdırsa - saxtakarlıq elan edəcək qədər. Hazırkı prezidentin (2014-cü ildən davamlı olaraq vəzifədədir, əgər baş nazirlik illərini hesablasaq - 2003-cü ildən) hakimiyyət cilovunu təhvil verməyəcəyi və onları saxlamaq üçün təhlükəsizlik qüvvələrinin köməyindən istifadə edəcəyi ilə bağlı versiyalar var.

İkinci variant isə Ərdoğanın 2016-cı ildə ölkədəki çevriliş cəhdinə qalib gəlməsinə bir çox cəhətdən mane olan “küçə”nin fikrinə müraciət edə bilməsidir.

Başqa bir məsələ odur ki, “küçə” hazırkı prezidenti dəstəkləməyə bilər. İndiki kampaniyanın fonunda, xatırlanır ki, ciddi iqtisadi çətinliklər - ilk növbədə inflyasiyanın və qiymətlərin artması hakimiyyətə münasibətə ən yaxşı təsir göstərməyib. Son aylarda maaşların orta hesabla 30 faiz artmasına və təkcə aprel ayında ərzaq məhsullarının qiymətlərinin 54 faiz bahalaşmasına baxmayaraq, inflyasiya 150-200 faizə çatıb.

Üçüncü rəqəm və “bidət” faktoru

Ekspertlərin fikrincə, hakimiyyət uğrunda mübarizənin nəticəsi küçələrdə müəyyənləşməyəcək. “İndi Türkiyənin taleyi ölkənin üçüncü prezidentliyə namizədi, 5 faizdən bir qədər çox səs toplayan Sinan Oğandan asılıdır”, - deyə Xəyal Müəzzin qeyd edir: “Daha doğrusu, seçicisinin kimə səs verəcəyindən, bunun müqabilində Ərdoğandan və ya Kılıçdaroğlundan nə istəməsindən asılıdır”.

Karine Gevorgyan hesab edir ki, üçüncü oyunçunun elektoratı əsasən Ərdoğana səs verəcək.

Şərqşünas qeyd edir: “Oğan daha çox türk cəmiyyətinin millətçi, dindar hissəsinə meyl edir. Baxmayaraq ki, onun elektoratının bir hissəsi Kılıçdaroğlunun lehinə “dağıla” bilər”.

Xatırladaq ki, Ərdoğan öz karyerasını orta dindar siyasətçi kimi qurmuşdu. O, milli siyasi karyerasına İstanbul bələdiyyə başçısı kimi başlasa da, Ərdoğanın tipik seçicisi dindar və ənənəçi kəndlidir.

Kılıçdaroğlu Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu Kamal Atatürkün yaratdığı sırf dünyəvi millətçi qüvvə olan Cümhuriyyət Xalq Partiyasına (CHP) rəhbərlik edir. Belə bir seçici üçün Kılıçdaroğlunun ortodoks sünni müsəlmanlar baxımından bidətçi sayılan ələvilərin dini icmasına mənsub olması vacibdir. Millətçilər ələviləri də tənqid edirlər (bir türk milləti halında dağılmaq istəməyən etno-konfessional qrup kimi) və çox güman ki, dindar müsəlmanlar Ərdoğanı dəstəkləyəcəklər.

Gevorqyan qeyd edir ki, bütün amilləri, o cümlədən Türkiyənin hazırkı çətin vəziyyətini, ilk növbədə iqtisadi və maliyyə vəziyyətini nəzərə alaraq, Ərdoğanın rəqibinə səs verə biləcək seçicilər çox güman ki, “orta axınında at dəyişdirməməyə” üstünlük verəcəklər.

Bir çox problem

Digər məsələ Ərdoğanın yenidən seçiləcəyi təqdirdə hazırkı prezidentliyinin son illərində yığılıb qalmış mürəkkəb sosial və iqtisadi problemləri necə həll edəcəyidir, - deyə K. Gevorgyan bildirib. “Bu problemləri həll etmək çətindir, demək olar ki, qeyri-mümkündür və ölkəni faktiki olaraq bərpa etmək üçün vəsait əldə etməyə heç bir yer yoxdur”, - ekspert qeyd edir.

Altı partiyalı müxalifət “Millət İttifaqı” hazırkı prezidenti həm rekord inflyasiyada, həm də dağıdıcı fevral zəlzələsinin nəticələrini tez aradan qaldırmaq iqtidarında olmamaqda ittiham edib.

Gevorqyan Ərdoğanın çətin xarici siyasət yürüdəcəyi risklərini yüksək hesab edir: o, hələ də Qərb dövlətləri ilə əlaqələri kəsmir (sadəcə, öz növbəsində Qərb üçün çətin tərəfdaş rolunu oynayır). O, ilk növbədə, “evində xoş qarşıladığı” islamçı yaraqlıları müxtəlif “cəbhələrə” atmağa çalışacaq. Çox güman ki, Qafqazda. O, artıq bunu edir, - “Regnum”-un həmsöhbəti əmindir.

Digər tərəfdən, ekspertlər hesab edirlər ki, nə Ərdoğan, nə də Kılıçdaroğlu (əgər qalib gəlsə) Rusiya ilə münasibətlərdə ciddi bir pisləşməyə getməyəcək.

Müxalifətin vahid namizədi Moskvanı Ərdoğanla yanaşı oynamaqda ittiham edib. Amma digər tərəfdən, müxalifət nümayəndələri “The Wall Street Journal”da dərc edilən yazıya son dərəcə kəskin reaksiya verdilər - bu nəşrdə Kamal Kılıçdaroğlu ölkəmizi “daha böyük təcrid vəziyyətində” tərk etmək üçün Rusiyaya qarşı sanksiyalar tətbiq edəcəyinə söz verib.

Eyni zamanda WSJ-nin “Cənab Kılıçdaroğlu Rusiyaya türk sərmayələrini dəstəklədiyini söylədi”,- açıqlaması da müxalifətçinin qərargahında hər hansı etiraza səbəb olmayıb. Dəfələrlə qeyd edildiyi kimi, ölkədəki ciddi siyasi qüvvələrdən heç biri Rusiya qazının Qara dəniz kəmərləri ilə nəqlinin dayandırılmasının tərəfdarı olmayacaq. Eyni şey Akkuyu AES-də hərbi texnikanın (“S-400” üçün ikinci müqavilə ötən ilin yayında, artıq “xüsusi hərbi əməliyyat” zamanı imzalanıb) və ya Rusiya nüvə yanacağının alınmasına da aiddir. Ağlı başında olan heç bir siyasətçi rus turistlərin Türkiyə kurortlarına axınını (ötən il 5,2 milyon) kəsməkdə maraqlı deyil.

Gevorqyan hesab edir ki, Rusiyanın Türkiyədəki aktivlərinə hələlik açıq təhlükə yoxdur. “Türkiyəli iş adamlarının da Rusiyada aktivləri var və çətin ki, Türkiyə lideri, hətta Kılıçdaroğlunun simasında siyasi və xarici iqtisadi kursu 180 dərəcə dəyişsin, - şərqşünas qeyd edir. - Mənim nöqteyi-nəzərimə görə, istənilən türk lideri həm öz şəxsi subyektivliyini, həm də ölkəsinin subyektivliyini yüksəltməkdə maraqlı olardı”.

Y. QACAR
Reyting.az






Bölməyə aid digər xəbərlər