10:31 / 23-06-2025
DİN: "Şəxsi bank kartı məlumatlarını baqşası ilə paylaşmaq olmaz"
10:25 / 23-06-2025
Daha bir tiktoker ev dustaqlığına buraxılıb
10:16 / 23-06-2025
“Azərişığ”ın milyonluq tenderi - Əmək Müfəttişliyinin cəzalandırdığı şirkət "qalib gəlib"
10:08 / 23-06-2025
28 universitetin adı ilk dəfə reytinq siyahısına düşüb - Adlar
10:00 / 23-06-2025
İsmayıllıda oğul atasını öldürüb
09:18 / 23-06-2025
TƏBİB-in 3.6 milyonluq tenderi ləğv olunub
09:12 / 23-06-2025
Rusiya üzərində 23 PUA vurulub
09:10 / 23-06-2025
General Usubov sərəncama götürülüb
08:46 / 23-06-2025
Sevil Əliyevanın oğlu məşhur diktorun nəvəsi ilə ailə qurub
08:08 / 23-06-2025
Qərbi Azərbaycana erməni köçü - Fotolar
07:55 / 23-06-2025
Kilsədə terror aktı: çoxsaylı ölən və yaralılar var
07:50 / 23-06-2025
Kolumbiyada üsyançılar 57 hərbçini əsir götürüblər
07:46 / 23-06-2025
Türkan Şoray: “Mənə olan sevginin səbəbi kinonun sehrindədir”
07:39 / 23-06-2025
İsrail planının son mərhələsindədir?
07:34 / 23-06-2025
Xaricdəki amerikalılara xəbərdarlıq edilib
00:29 / 23-06-2025
NATO ölkələri müdafiə xərclərini artırır
00:20 / 23-06-2025
İranın nüvə obyektlərindən radiasiya sızır?
00:17 / 23-06-2025
ABŞ vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
00:03 / 23-06-2025
İranlı nazir Putinlə görüşə gəlib
20:20 / 22-06-2025
Rəsmi Bakı ABŞ-ın İranı bombalaması barədə bəyanat yayıb
18:48 / 22-06-2025
ABŞ Çinə çağırış edib - Səbəb
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
13:34 / 22-06-2025
Ukrayna daha iki yaşayış məntəqəsini itirib
12:33 / 22-06-2025
Leysan yağacaq, dolu düşəcək - Proqnoz
10:32 / 22-06-2025
İsrail İrana yenidən zərbə endirir
08:55 / 22-06-2025
Tehran geri çəkilmək istəmir
08:42 / 22-06-2025
Körfəz ölkələrinin radiasiya fonunda dəyişiklik yoxdur
08:42 / 22-06-2025
Nazim Sadıxov braziliyalı rəqibini nokauta salıb
08:26 / 22-06-2025
Ruslar Ukraynanın 11 PUA-sını vurub
11:30 / 18-06-2025
Çindən Tehrana qeyri-müəyyən yükü olan təyyarələr uçur
12:34 / 18-06-2025
İsrailin raketdən müdafiə vasitələri tükənir - Foto
16:11 / 19-06-2025
İlham Əliyev Türkiyədə işgüzar səfərdədir - (Yenilənib) - Fotolar
10:52 / 18-06-2025
İranın qonşuları çətin vəziyyətdədir
16:25 / 18-06-2025
Trampın İrana hücumunu dayandırmaq istəyirlər
17:28 / 20-06-2025
DTX əməliyyat keçirib: icra başçısı və müavinləri saxlanılıb - (Yenilənib)
13:12 / 18-06-2025
Ağdama növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
11:32 / 19-06-2025
Rusiya ikinci strateji müttəfiqini itirmək riski ilə üzləşib
14:17 / 20-06-2025
"Ulduz"lu görüşlər"in növbəti qonağı Mətanət Vahid olub - Fotolar
06:06 / 22-06-2025
ABŞ İrana qarşı müharibəyə qoşulub - Üç nüvə obyekti vurulub - (Yenilənib)
13:08 / 21-06-2025
İranın ən böyük nüvə mərkəzinə zərbə endiriblər
12:30 / 20-06-2025
İsrail-İran davası: Münaqişənin sonu necə görünür?
Qərbi Azərbaycana erməni köçü - Fotolar
Tarix: 23-06-2025 08:08 | Bölmə: Cəmiyyət
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunuun 2025-ci ildə yerinə yetirdiyi “Cərbi Azərbaycana qayıdış haqqı” layihəsi çərçivəsində
Çar Rusiyası Cənubi Qafqazı işğal etdikdən sonra özünə xristian elementlərindən ibarət etnik dayaq yaratmaq üçün bir çox bölgələrə, həmçinin Azərbaycanın İrəvan bölgəsinə kütləvi şəkildə xristian mənşəli, xüsusilə də erməni əhalisini köçürməyə başladı. Müstəmləkəçi imperiyanın öz siyasi maraqlarına uyğun apardığı bu siyasət haqlı olaraq ərazidə ən qədim dövrlərdən yaşayan yerli azərbaycan türklərinin narazılığına səbəb olurdu ki, bu da imperiyanın öz siyasi maraqlarını istədiyi şəkildə həyata keçirməyə maneçilik törədirdi. Cənubi Qafqazda, həmçinin İrəvan bölgəsində öz siyasi-iqtisadi mənafelərini maneəsiz həyata keçirmək istəyən imperiya birinci addım kimi yerli türk-müsəlman əhalisini regiondan sıxışdırıb çıxarmaq və bu regiona xristian dininə mənsub olan əhalini yerləşdirməyə nail olmaq istəyirdi.
Çar Rusiyası 1828-ci ildə Cənubi Qafqazı işğal etdikdən sonra bu ərazilərə ermənilərin köçürülməsini təşkil etdi. 1826-1828-ci illərdə çar Rusiyası imperiyası ilə Qacarlar dövləti arasında baş verən müharibənin gedişində Şimali Azərbaycanın İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazilərinə 18 min erməni ailəsi köçürüldü. 1828-1830-cu illər ərzində isə Cənubi Qafqaza Qacarlar dövləti ərazisindən 40000, Osmanlı Türkiyəsindən isə 85000 nəfər erməni köçürüldü və onlar Yelizavetpol (1868) (1804-cü ilin yanvarınadək keçmiş Gəncə və Qarabağ xanlıqlarının əraziləri) və İrəvan (1849) quberniyalarının ən yaxşı torpaqlarında yerləşdirildi, onlara 200000 desyatindən çox xəzinə torpağı ayrıldı. 1828-ci il martın 21-də çar I Nikolayın fərmanı ilə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazilərində ermənilər üçün qondarma “Erməni Vilayəti” yaradıldı.
XIX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq Rusiya imperiyası tərəfindən Cənubi Qafqazda həyata keçirilən xristian etiqadlı xalqların bu ərazilərə köçürülməsi işi getdikcə ardıcıl xarakter almağa, məqsədyönlü siyasətə çevrilmişdi. XIX əsrin axırlarında isə çar hökuməti köçürmə üzrə qanunvericilik aktlarının hazırlanmasına başlamışdı. 1899-cu il aprelin 15-də II Nikolay tərəfindən “Cənubi Qafqazda köçürməyə icazə” haqqında qanun imzalanmışdı. 1900-cü il dekabrın 22-də elan olunmuş yeni qanunda isə Qafqazda mülkü işlər üzrə baş rəisə icazə verilmişdi ki, “rus mənşəli və pravoslav dininə mənsub kəndlərin” vəsatətlərini yalnız ilkin qaydada müzakirə etməklə ,onları xəzinə torpaqlarında yerləşdirilməsi edilsin. Yerli hakimiyyət orqanları çarın bu sərəncamını həyata keçirərək artıq 1901-ci ilin martında köçürmə sahələrini müəyyənləşdirməyə başladılar. 1904-cü ilin iyulunda çar Rusiyası hökuməti tərəfindən daha yeni bir qanun verilmişdi: “Kənd əhlinin və əkinçi meşşanların könüllü surətdə haqqında müvəqqəti qaydalar” qanuna görə yalnız rus mənşəli, pravoslav dininə mənsub yerli adamların və ya üç idarənin – Daxili İşlər Nazirliyinin, Hərbi İdarənin və Qafqazda Mülkü İşlər üzrə Baş rəisin mülahizəsi ilə bölücü dini sektantlarına mənsub şəxslərin imperiyanın müsəlman ucqarlarına, o cümlədən də Cənubi Qafqaz diyarına köçürülməsinə icazə verilmişdi. Hələ çar Rusiyası tərəfindən Qafqaza göndərilmiş rus qafqazşünası İ.Şopen keçirdiyi siyahıyaalmada göstərirdi ki, Qacarlar dövləti və Osmanlı Türkiyəsi ərazilərindən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisinə 57266 nəfər erməni köçürülmüşdü.
Castin Makkarti “Soyqırımı olmuşdurmu”? kitabında çar Rusiyasının o dövürkü müstəmləkə siyasətini xarakterizə edərək yazır ki, 1828 və 1854-cü illərdə ruslar iki dəfə Şərqi Anadoluya hücum etmiş və hər iki dəfə yerli ermənilər onların tərəfini saxlamışdılar. Hər iki halda ruslar çıxıb getməli olanda özləri ilə 100 min erməni tərəfdarını Qafqaza gətirmiş, onları qovulmuş müsəlmanların evlərində yerləşdirmişlər. O yazır: “...biz dəqiq bilirik ki, 1820-ci ildən 1920-ci ilədək təxminən 600 min erməni rus imperiyasının ərazisinə köçürülmüşdür. 2 mln. müsəlman isə Rusiyadan getmişdir”.
Cənubi Qafqazda araşdırmalar aparmış rus tədqiqatçısı Zelinski XVIII əsrdə İrəvanda, Qarabağda ermənilərin həm sayca, həm də yaşadıqları ərazi baxımından çox az olduğunu qeyd edirdi. O yazırdı ki,: “Zəngəzurda XIX əsrə qədər cəmi üç erməni kəndi olmuşdu”.
İndiki Ermənistan Respublikası ərazisində (Qərbi Azərbaycanda) erməni dövlətinin olmadığını erməni alimi B.İşxanyan da etiraf edərək yazırdı ki, “ermənilər Qafqaz ərazisinin müxtəlif hissələrində yalnız son əsrlər ərzində yayılmışlar... Qarabağda yaşayan ermənilərin bir hissəsi aborigendirlər, qədim albanların nəsilləridir..., bir hissəsi isə Türkiyədən və İrandan qaçıb gəlmələrdir”. Ermənilərin bu ərazilərə gəlmə olduqları ilə bağlı 1907-ci ildə Cənubi Qafqaz üzrə rus pravoslav kilsəsinin sinodunun müfəttişi A.Frenkel qeyd edirdi ki,:” yerli ermənilər gəlmə ermənilərdən fərqlənirdilər, onlar gəlmələrlə bir-birlərini demək olar ki, başa düşmürlər, hətta onların arasında nikahlar da çox nadir hallarda baş tuturdu”. 1896-cı ildə Cənubi Qafqazın baş Mülki rəisi general-adyutant Şeremetyev də özünün qeydlərində Cənubi Qafqazda ermənilərin 900000 nəfərə yaxın olduğunu, 1908-ci ildə isə onların sayının 1300000 nəfərə çatdığını yazırdı.
Çar hökuməti tərəfindən aparılan bu məqsədyönlü siyasət bütün XIX əsr ərzində davam etmiş və nəticədə Şimali Azərbaycan ərazilərinə köçürülən ermənilərin sayı çar məmuru və publisist N.Şavrovun 1911-ci ildə yazdığı kimi: “Hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 mln. 300 min erməninin 1 mln nəfəri yerli əhali olmayıb, bizim tərəfimizdən buraya köçürülənlərdir”. XX əsrin əvvəlində onların Cənubi Qafqazda ən başlıca himayədarı olan Qafqaz canişini İ.İ.Vorontsov-Daşkov 1912-ci ilin oktyabrın 12-də çar II Nikolaya məktubla müraciət edərək yazırdı: “Həmişə bizə böyük xidmətlər göstərmiş ermənilərə himayədarlıq etməklə biz etibarlı müttəfiq qazanmışıq”. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazda təşkil etdiyi milli toqquşmalarla müşayiət edilən dağıdıcı müstəmləkə siyasətinin mahiyyətini I Dövlət Dumasının Yelizavetpol (Gəncə quberniyasından seçilmiş deputatı İsmayıl xan Ziyadxanov 12 iyun 1906-cı ildə keçirilən I çağırış I sessiyanın 25-ci iclasında 1906-cı il mayın 27-də İrəvanda tatarlarla (azərbaycanlılarla) ermənilər arasında baş vermiş toqquşmalar, əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunması tədbirləri barədə Nazirlər Şurası sədrinə verilən sorğuya dair müzakirələrdə iştirakı zamanı etdiyi çıxışında belə qiymətləndirirdi: “Biz müsəlmanlara onlar deyirdilər: siz iqtisadi cəhətdən erməniləri kölə vəziyyətinə salmısınız, onlar öz çarlığını yaratmaq istəyərək güclü silahlanırlar, bir gün görəcəksiniz ki, siz artıq yoxsunuz. Ermənilərə isə deyirdilər ki, panislamizm ideyası müsəlman cəmiyyətinin bütün təbəqələrinə dərin kök salmışdır və bir gün müsəlmanlar sizi tikə-tikə doğrayacaqlar. Fitnəkarlıq bu yolla gedirdi” İ.Ziyadxanovun Dövlət Dumasında etdiyi bu çıxışdan 118 il keçməsinə baxmayaraq, 1988-ci ildən bu günə qədər keçən dövrün hadisələrini analiz etdikdə İ.Ziyadxanovun nə qədər uzaqgörən və müdrik bir insan olduğunun şahidi olursan.
1915-ci ilin əvvəllərində İrandan Qafqaza köçürülən ermənilərin sayı barədə "Baku" qəzeti "Kavkazskoe slovo" qəzetinə istinadən yazırdı ki, :” çar Rusiyası işğal etdiyi Qacarlar dövlətinin ərazilərdən İrəvan quberniyasının ərazisinə köçürdüyü ermənilərin sayı 100-120 min nəfər olmuşdur ki, bu ermənilər əsasən İrəvan, Eçmiədzin, Sürməli, Aleksandropol, Naxçıvan və Yelizavetpol Quberniyasının dağlıq hissəsinə yerləşdirilmişlər”. Çar Rusiyası tərəfindən ermənilərin kütləvi surətdə İrəvan Quberniyasının ərazisinə yerləşdirilməsi və silahlı dəstələrin yaradılması sonradan ərazinin aborigen əhalisi olan azərbaycan türkləri üçün ağır nəticələrə səbəb oldu. Belə ki, 1905-1906-cı illərdə azərbaycan türklərinin bir hissəsi ermənilərin yaratdığı silahlı terror dəstələri tərəfindən kütləvi qətlə yetirildi. I Dünya müharibəsinin gedişində 1917-ci ildə çar Rusiyasını idarə edən Romanovlar sülaləsi devrildi. Aleksandr Kerenskinin başçılıq etdiyi müvəqqəti hökumət Türkiyənin ermənilər yaşayan ərazilərinə muxtariyyət verilməsi haqqında məsələni qaldıracaqlarını bildirdi. Bundan həvəslənən silahlı erməni terror dəstələri 1918-ci ilin mart ayında Azərbaycan ərazisində türk-müsəlman əhaliyə qarşı soyqırımı həyata keçirdilər. Ermənilər bununla da kifayətlənməyib 1918-ci ilin may ayında İrəvan şəhəri mərkəz olmaqla İrəvan Quberniyası ərazisinin 9 min kvadrat kilometr ərazisində Ararat (Ermənistan) Respublikasının yaradıldığını elan etdilər. Sonradan SSSR yaradılarkən İrəvan Quberniyasının digər ərazilərini ( Dərələyəz, Qərbi Zəngəzur, Göyçə) Ararat (Ermənistan) Respublikasının ərazisinə daxil etməyə başladılar? bolşeviklərin hakimiyyətə gəlişi ilə və SSRİ-nin mövcudluğu dövründə buna nail ola bildilər, lakin, Türkiyə ərazisində nə muxtariyyət, nə də dövlət qurmaq niyyətlərini həyata keçirə bilmədilər.
Bəxtiyar HƏSƏNOV
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-06-2025 08:08 | Bölmə: Cəmiyyət
Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunuun 2025-ci ildə yerinə yetirdiyi “Cərbi Azərbaycana qayıdış haqqı” layihəsi çərçivəsində
Çar Rusiyası Cənubi Qafqazı işğal etdikdən sonra özünə xristian elementlərindən ibarət etnik dayaq yaratmaq üçün bir çox bölgələrə, həmçinin Azərbaycanın İrəvan bölgəsinə kütləvi şəkildə xristian mənşəli, xüsusilə də erməni əhalisini köçürməyə başladı. Müstəmləkəçi imperiyanın öz siyasi maraqlarına uyğun apardığı bu siyasət haqlı olaraq ərazidə ən qədim dövrlərdən yaşayan yerli azərbaycan türklərinin narazılığına səbəb olurdu ki, bu da imperiyanın öz siyasi maraqlarını istədiyi şəkildə həyata keçirməyə maneçilik törədirdi. Cənubi Qafqazda, həmçinin İrəvan bölgəsində öz siyasi-iqtisadi mənafelərini maneəsiz həyata keçirmək istəyən imperiya birinci addım kimi yerli türk-müsəlman əhalisini regiondan sıxışdırıb çıxarmaq və bu regiona xristian dininə mənsub olan əhalini yerləşdirməyə nail olmaq istəyirdi.
Çar Rusiyası 1828-ci ildə Cənubi Qafqazı işğal etdikdən sonra bu ərazilərə ermənilərin köçürülməsini təşkil etdi. 1826-1828-ci illərdə çar Rusiyası imperiyası ilə Qacarlar dövləti arasında baş verən müharibənin gedişində Şimali Azərbaycanın İrəvan, Naxçıvan və Qarabağ xanlıqları ərazilərinə 18 min erməni ailəsi köçürüldü. 1828-1830-cu illər ərzində isə Cənubi Qafqaza Qacarlar dövləti ərazisindən 40000, Osmanlı Türkiyəsindən isə 85000 nəfər erməni köçürüldü və onlar Yelizavetpol (1868) (1804-cü ilin yanvarınadək keçmiş Gəncə və Qarabağ xanlıqlarının əraziləri) və İrəvan (1849) quberniyalarının ən yaxşı torpaqlarında yerləşdirildi, onlara 200000 desyatindən çox xəzinə torpağı ayrıldı. 1828-ci il martın 21-də çar I Nikolayın fərmanı ilə İrəvan və Naxçıvan xanlıqları ərazilərində ermənilər üçün qondarma “Erməni Vilayəti” yaradıldı.
XIX əsrin 30-cu illərindən başlayaraq Rusiya imperiyası tərəfindən Cənubi Qafqazda həyata keçirilən xristian etiqadlı xalqların bu ərazilərə köçürülməsi işi getdikcə ardıcıl xarakter almağa, məqsədyönlü siyasətə çevrilmişdi. XIX əsrin axırlarında isə çar hökuməti köçürmə üzrə qanunvericilik aktlarının hazırlanmasına başlamışdı. 1899-cu il aprelin 15-də II Nikolay tərəfindən “Cənubi Qafqazda köçürməyə icazə” haqqında qanun imzalanmışdı. 1900-cü il dekabrın 22-də elan olunmuş yeni qanunda isə Qafqazda mülkü işlər üzrə baş rəisə icazə verilmişdi ki, “rus mənşəli və pravoslav dininə mənsub kəndlərin” vəsatətlərini yalnız ilkin qaydada müzakirə etməklə ,onları xəzinə torpaqlarında yerləşdirilməsi edilsin. Yerli hakimiyyət orqanları çarın bu sərəncamını həyata keçirərək artıq 1901-ci ilin martında köçürmə sahələrini müəyyənləşdirməyə başladılar. 1904-cü ilin iyulunda çar Rusiyası hökuməti tərəfindən daha yeni bir qanun verilmişdi: “Kənd əhlinin və əkinçi meşşanların könüllü surətdə haqqında müvəqqəti qaydalar” qanuna görə yalnız rus mənşəli, pravoslav dininə mənsub yerli adamların və ya üç idarənin – Daxili İşlər Nazirliyinin, Hərbi İdarənin və Qafqazda Mülkü İşlər üzrə Baş rəisin mülahizəsi ilə bölücü dini sektantlarına mənsub şəxslərin imperiyanın müsəlman ucqarlarına, o cümlədən də Cənubi Qafqaz diyarına köçürülməsinə icazə verilmişdi. Hələ çar Rusiyası tərəfindən Qafqaza göndərilmiş rus qafqazşünası İ.Şopen keçirdiyi siyahıyaalmada göstərirdi ki, Qacarlar dövləti və Osmanlı Türkiyəsi ərazilərindən İrəvan və Naxçıvan xanlıqlarının ərazisinə 57266 nəfər erməni köçürülmüşdü.
Castin Makkarti “Soyqırımı olmuşdurmu”? kitabında çar Rusiyasının o dövürkü müstəmləkə siyasətini xarakterizə edərək yazır ki, 1828 və 1854-cü illərdə ruslar iki dəfə Şərqi Anadoluya hücum etmiş və hər iki dəfə yerli ermənilər onların tərəfini saxlamışdılar. Hər iki halda ruslar çıxıb getməli olanda özləri ilə 100 min erməni tərəfdarını Qafqaza gətirmiş, onları qovulmuş müsəlmanların evlərində yerləşdirmişlər. O yazır: “...biz dəqiq bilirik ki, 1820-ci ildən 1920-ci ilədək təxminən 600 min erməni rus imperiyasının ərazisinə köçürülmüşdür. 2 mln. müsəlman isə Rusiyadan getmişdir”.
Cənubi Qafqazda araşdırmalar aparmış rus tədqiqatçısı Zelinski XVIII əsrdə İrəvanda, Qarabağda ermənilərin həm sayca, həm də yaşadıqları ərazi baxımından çox az olduğunu qeyd edirdi. O yazırdı ki,: “Zəngəzurda XIX əsrə qədər cəmi üç erməni kəndi olmuşdu”.
İndiki Ermənistan Respublikası ərazisində (Qərbi Azərbaycanda) erməni dövlətinin olmadığını erməni alimi B.İşxanyan da etiraf edərək yazırdı ki, “ermənilər Qafqaz ərazisinin müxtəlif hissələrində yalnız son əsrlər ərzində yayılmışlar... Qarabağda yaşayan ermənilərin bir hissəsi aborigendirlər, qədim albanların nəsilləridir..., bir hissəsi isə Türkiyədən və İrandan qaçıb gəlmələrdir”. Ermənilərin bu ərazilərə gəlmə olduqları ilə bağlı 1907-ci ildə Cənubi Qafqaz üzrə rus pravoslav kilsəsinin sinodunun müfəttişi A.Frenkel qeyd edirdi ki,:” yerli ermənilər gəlmə ermənilərdən fərqlənirdilər, onlar gəlmələrlə bir-birlərini demək olar ki, başa düşmürlər, hətta onların arasında nikahlar da çox nadir hallarda baş tuturdu”. 1896-cı ildə Cənubi Qafqazın baş Mülki rəisi general-adyutant Şeremetyev də özünün qeydlərində Cənubi Qafqazda ermənilərin 900000 nəfərə yaxın olduğunu, 1908-ci ildə isə onların sayının 1300000 nəfərə çatdığını yazırdı.
Çar hökuməti tərəfindən aparılan bu məqsədyönlü siyasət bütün XIX əsr ərzində davam etmiş və nəticədə Şimali Azərbaycan ərazilərinə köçürülən ermənilərin sayı çar məmuru və publisist N.Şavrovun 1911-ci ildə yazdığı kimi: “Hazırda Cənubi Qafqazda yaşayan 1 mln. 300 min erməninin 1 mln nəfəri yerli əhali olmayıb, bizim tərəfimizdən buraya köçürülənlərdir”. XX əsrin əvvəlində onların Cənubi Qafqazda ən başlıca himayədarı olan Qafqaz canişini İ.İ.Vorontsov-Daşkov 1912-ci ilin oktyabrın 12-də çar II Nikolaya məktubla müraciət edərək yazırdı: “Həmişə bizə böyük xidmətlər göstərmiş ermənilərə himayədarlıq etməklə biz etibarlı müttəfiq qazanmışıq”. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqazda təşkil etdiyi milli toqquşmalarla müşayiət edilən dağıdıcı müstəmləkə siyasətinin mahiyyətini I Dövlət Dumasının Yelizavetpol (Gəncə quberniyasından seçilmiş deputatı İsmayıl xan Ziyadxanov 12 iyun 1906-cı ildə keçirilən I çağırış I sessiyanın 25-ci iclasında 1906-cı il mayın 27-də İrəvanda tatarlarla (azərbaycanlılarla) ermənilər arasında baş vermiş toqquşmalar, əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunması tədbirləri barədə Nazirlər Şurası sədrinə verilən sorğuya dair müzakirələrdə iştirakı zamanı etdiyi çıxışında belə qiymətləndirirdi: “Biz müsəlmanlara onlar deyirdilər: siz iqtisadi cəhətdən erməniləri kölə vəziyyətinə salmısınız, onlar öz çarlığını yaratmaq istəyərək güclü silahlanırlar, bir gün görəcəksiniz ki, siz artıq yoxsunuz. Ermənilərə isə deyirdilər ki, panislamizm ideyası müsəlman cəmiyyətinin bütün təbəqələrinə dərin kök salmışdır və bir gün müsəlmanlar sizi tikə-tikə doğrayacaqlar. Fitnəkarlıq bu yolla gedirdi” İ.Ziyadxanovun Dövlət Dumasında etdiyi bu çıxışdan 118 il keçməsinə baxmayaraq, 1988-ci ildən bu günə qədər keçən dövrün hadisələrini analiz etdikdə İ.Ziyadxanovun nə qədər uzaqgörən və müdrik bir insan olduğunun şahidi olursan.
1915-ci ilin əvvəllərində İrandan Qafqaza köçürülən ermənilərin sayı barədə "Baku" qəzeti "Kavkazskoe slovo" qəzetinə istinadən yazırdı ki, :” çar Rusiyası işğal etdiyi Qacarlar dövlətinin ərazilərdən İrəvan quberniyasının ərazisinə köçürdüyü ermənilərin sayı 100-120 min nəfər olmuşdur ki, bu ermənilər əsasən İrəvan, Eçmiədzin, Sürməli, Aleksandropol, Naxçıvan və Yelizavetpol Quberniyasının dağlıq hissəsinə yerləşdirilmişlər”. Çar Rusiyası tərəfindən ermənilərin kütləvi surətdə İrəvan Quberniyasının ərazisinə yerləşdirilməsi və silahlı dəstələrin yaradılması sonradan ərazinin aborigen əhalisi olan azərbaycan türkləri üçün ağır nəticələrə səbəb oldu. Belə ki, 1905-1906-cı illərdə azərbaycan türklərinin bir hissəsi ermənilərin yaratdığı silahlı terror dəstələri tərəfindən kütləvi qətlə yetirildi. I Dünya müharibəsinin gedişində 1917-ci ildə çar Rusiyasını idarə edən Romanovlar sülaləsi devrildi. Aleksandr Kerenskinin başçılıq etdiyi müvəqqəti hökumət Türkiyənin ermənilər yaşayan ərazilərinə muxtariyyət verilməsi haqqında məsələni qaldıracaqlarını bildirdi. Bundan həvəslənən silahlı erməni terror dəstələri 1918-ci ilin mart ayında Azərbaycan ərazisində türk-müsəlman əhaliyə qarşı soyqırımı həyata keçirdilər. Ermənilər bununla da kifayətlənməyib 1918-ci ilin may ayında İrəvan şəhəri mərkəz olmaqla İrəvan Quberniyası ərazisinin 9 min kvadrat kilometr ərazisində Ararat (Ermənistan) Respublikasının yaradıldığını elan etdilər. Sonradan SSSR yaradılarkən İrəvan Quberniyasının digər ərazilərini ( Dərələyəz, Qərbi Zəngəzur, Göyçə) Ararat (Ermənistan) Respublikasının ərazisinə daxil etməyə başladılar? bolşeviklərin hakimiyyətə gəlişi ilə və SSRİ-nin mövcudluğu dövründə buna nail ola bildilər, lakin, Türkiyə ərazisində nə muxtariyyət, nə də dövlət qurmaq niyyətlərini həyata keçirə bilmədilər.
Bəxtiyar HƏSƏNOV
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 08:08
Qərbi Azərbaycana erməni köçü - Fotolar
21-06-2025, 19:00
Sabiq icra başçısının oğlunu öldürən şəxsə cəza verilib
21-06-2025, 11:47
Keçmiş məhkum 7 kq narkotiklə tutulub
21-06-2025, 11:04
Məktəbəhazırlıq qruplarına qeydiyyata start verilir
21-06-2025, 09:50
Baş həkimin 95 min manatını mənimsəyən şəxs azadlığa buraxılıb
21-06-2025, 09:27
Bu gün metro gecə saat 02:00-dək işləyəcək
21-06-2025, 08:08
Koronavirusun yeni ştammı asanlıqla yayılır
21-06-2025, 07:13
Azərbaycanda yay fəsli başlayıb
20-06-2025, 17:58
Hacı Vəliyev haqqında həbs qətimkan tədbirinin müddəti uzadılıb
20-06-2025, 16:52
Küləkli hava şəraiti ilə bağlı sarı xəbərdarlıq verilib
20-06-2025, 16:32
“Abzas Media” işi üzrə həbs olunanlara hökm oxunub - Siyahı
20-06-2025, 13:18
Yüz minlərlə rus Şengen ölkələrinə gedə bilməyəcək
20-06-2025, 12:45
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
19-06-2025, 17:41
Nəcməddin Sadıkov məhkəməyə çağırılıb
19-06-2025, 14:50
BQXK rəsmiləri erməniəsilli şəxslərə yenidən baş çəkiblər
19-06-2025, 14:28
100 milyon dollarlıq oğurluq... - 7 nəfəri tutublar
19-06-2025, 12:35
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
19-06-2025, 12:07
Çimərliklərdə nöqsanlar aşkarlanıb
19-06-2025, 11:42
ABŞ-a viza istəyənlərin sosial media hesabları yoxlanılacaq
19-06-2025, 10:44
70 kiloqram qızılla tutulan Qəhrəman Məmmədovun həbs müddəti uzadılıb
18-06-2025, 21:08
Bu gecə Bakının iki qəsəbəsində işıq olmayacaq
18-06-2025, 19:22
Marsda güclü vulkan püskürüb
18-06-2025, 18:43
MEDİA: Solovyovdan üzrxahlıq gözləyirik
18-06-2025, 18:36
Oğuz-Qəbələ-Bakı su kəmərindəki qəza aradan qaldırılıb
18-06-2025, 17:21
Gələn həftə Məhərrəm ayı başlayır
18-06-2025, 15:37
"Zeytun” aptekləri Tarif Şurasının qərarına tabe olmur
18-06-2025, 13:33
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
18-06-2025, 13:22
TikTok qadağası daha 90 gün təxirə salınıb
18-06-2025, 11:41
Prokurorluq: "Restoranlarda artan zəhərlənmələrə qarşı tədbir görülür"
17-06-2025, 22:42
Hacıqabulda 30 yaşlı şəxs bıçaqlanıb
17-06-2025, 22:15
Vardanyanın məhkəməsində zərərçəkmiş şəxslərin ifadələri dinlənilib
17-06-2025, 17:48
“Tiktok”da vətəndaşları aldadan şəxs saxlanılıb
17-06-2025, 17:17
Dörd şəhər psixopatlar üçün daha əlverişlidir
17-06-2025, 16:19
İran internetə qoşulan cihazlardan istifadəni qadağan edib
17-06-2025, 12:54
Sabah yağış yağacaq
17-06-2025, 11:24
Xarici vətəndaşların İrandan Azərbaycan vasitəsiylə təxliyəsi davam edir
17-06-2025, 10:51
Vətəndaşları aldadan qadın saxlanılıb
17-06-2025, 10:22
Nazirliyin keçmiş vəzifəli şəxslərinin məhkəməsi başlayıb
17-06-2025, 09:59
"WhatsApp"da yenilik: reklamlar və pullu abunəliklər gəlir
16-06-2025, 13:06
Sabah yağış yağacaq
16-06-2025, 11:37
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
16-06-2025, 10:12
İsmayıllıda hotel yanıb
16-06-2025, 09:58
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
15-06-2025, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
15-06-2025, 13:10
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
14-06-2025, 18:07
Lənkəranda yeniyetmə dənizdə boğulub
14-06-2025, 17:50
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə yeni hakim ezam olunub
14-06-2025, 12:36
Sabah yağış yağacaq
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
