12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Ermənistan və Azərbaycan iqtisadi tərəfdaş olacaqlarmı?
Tarix: 01-11-2023 11:15 | Bölmə: Slayd
Ermənistan və Azərbaycan iqtisadi tərəfdaş olacaqlarmı?

Azərbaycanın 2020-ci il Qarabağ müharibəsindəki qələbəsindən dərhal sonra region sülh şəraitində birgəyaşayış planları qurmağa başlayıb. Ermənistanla Azərbaycan arasında tezliklə sülh müqaviləsinin imzalanması barədə danışmaq onları daha da stimullaşdırır. Heç kim ölkələr arasında sıx əməkdaşlıq gözləmir, amma ümid var ki, onlar heç olmasa, bir-birlərinə öz ərazilərindən tranzit keçirməyə icazə verəcəklər.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə Forbes.ru saytı yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

Azərbaycanlıların Naxçıvana və Türkiyəyə çıxışa ehtiyacı var - ora getməyin ən asan yolu Ermənistan ərazisindən keçən sovet dəmir yolunu bərpa etməkdir, lakin ermənilərə Rusiyaya başqa çıxış yolu lazımdır və onu əldə etmək üçün Azərbaycandan başqa yol yoxdur.

Doğrudur, hər yerdə olduğu kimi, bu məsələdə də güclülərin hökmranlığı öz işini görüb və ilkin olaraq müzakirə edilən bütün kommunikasiyaları blokadadan çıxarmaq əvəzinə, faktiki olaraq yalnız bir infrastruktur layihəsi - Azərbaycandan Ermənistan ərazisindən keçməklə Naxçıvana “Zəngəzur dəhlizi” deyilən layihə müzakirə olunub.

Təhlükəsizliyə zəmanət və istismar şərtlərindən tutmuş adına qədər hər şey mübahisəli idi. İlk növbədə, “dəhliz” sözü. Azərbaycanlılar bu yoldan istifadə etmək üçün müstəsna hüquq istəyir. Regionun strateji əhəmiyyətini nəzərə alsaq, bu, təhlükəlidir: Bakının nəzəri imkanları var ki, Ermənistanı sadəcə olaraq İranla sərhədə çıxışdan məhrum etsin, sonra isə ermənilərin xarici dünyaya iki pəncərə əvəzinə bir pəncərəsi olacaq.



Buna baxmayaraq, Azərbaycan dəfələrlə israr edib ki, dəhliz nəyin bahasına olursa-olsun, lazım gələrsə, hətta zorla tikiləcək. Cəmi bir ay əvvəl, sentyabrın 25-də Əliyev və Ərdoğan Naxçıvanda görüşərək bu məsələdə qətiyyət nümayiş etdiriblər.

Odur ki, Azərbaycan prezidentinin köməkçisi Hacıyevin Ermənistandan keçən marşrutun “Bakı üçün cəlbediciliyini itirdiyini” və əvəzində İran vasitəsilə həyata keçirilə biləcəyini deməsi daha təəccüblü idi.

İran ərazisindən yolun çəkilməsi ehtimalı əvvəllər də müzakirə edilmişdi, lakin bu söhbətlər ciddi qəbul edilmirdi, çünki bu halda Bakının Ermənistana təzyiq etmək bacarığı hesab edilən əsas motivlərindən biri aradan qalxır. Bakı öz ritorikası ilə nümayiş etdirdi ki, ona təkcə tranzit marşrutu yox, İrəvandan nəzarəti olmayan tranzit marşrutu və daha uzunmüddətli məqsəd kimi azərbaycanlıların Ermənistanın cənubuna köçürülməsi lazımdır. Bu kontekstdə Bakının İrandan keçən dəhlizə razılığı İrəvana güzəşt kimi görünür.

Azərbaycanın Ermənistan ərazisindən keçən yol çəkməkdən imtina etməsinin Moskvada belə asanlıqla qəbul edilməsi də təəccüblüdür. Rusiya baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bunu Rusiyanın maraqları baxımından heç bir fərq olmadığı kimi şərh edib.

Əslində, hər şey bu qədər sadə deyil. Ermənistan dəmir yolları “Rusiya Dəmir Yolları” strukturunun bir hissəsi olduğundan və Ermənistanın İranla sərhədi Rusiya sərhədçiləri tərəfindən qorunduğundan, bu, Rusiyaya yeni nəqliyyat arteriyası üzərində nəzarəti verəcək. Əgər yol Arazın o biri sahilindən keçirsə, onda bütün bu sxem işləməyi dayandırır.

İran hazırkı şəraitdə təbii ki, Rusiyanın mühüm tərəfdaşıdır. Amma onun Ermənistandan da yaxınlaşacağını təsəvvür etmək hələ ki, mümkün deyil.

Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın oktyabrın 26-da Tiflisdəki çıxışını da çox gözlənilməz adlandırmaq olar. O, regiona baxışını nümayiş etdirmək qərarına gəlib.

Böyük ekranda Ermənistanın xəritəsi göstərilib, ondan dörd ox – Qara dənizə, Xəzər dənizinə, Aralıq dənizinə və Fars körfəzinə doğru çıxır. Paşinyan tranzitin hansı prinsiplər əsasında həyata keçiriləcəyini də təklif edib və onlar İrəvanın bu məsələ ilə bağlı bütün narahatlığını lakonik şəkildə əks etdirib.

Birinci və əsas şərt odur ki, “bütün infrastruktur, o cümlədən avtomobil yolları, dəmir yolları, hava yolları, boru kəmərləri, kabellər, elektrik xətləri keçdikləri ölkələrin suverenliyi və yurisdiksiyası altında fəaliyyət göstərsin”.

İkincisi, “hər bir ölkə öz dövlət orqanları vasitəsilə öz ərazisində sərhəd və gömrük nəzarətini həyata keçirir, həmçinin, infrastrukturun təhlükəsizliyini, o cümlədən malların, nəqliyyat vasitələrinin və insanların təhlükəsizliyini təmin edir”. O, həmçinin qeyd edir ki, “bütün ölkələr bir-birinin infrastrukturundan bərabərlik və qarşılıqlılıq əsasında istifadə edir”.

Bütün bunlar gözəl səslənir, lakin bu, yalnız o halda işləyə bilərdi ki, Ermənistan Azərbaycan, Rusiya və Türkiyə tərəfindən bərabərhüquqlu tərəfdaş kimi qəbul edilsin. Lakin bu belə deyil.

Hər üç oyunçunun özləri üçün daha yaxşı şərait yaratmaq imkanı var, bu da buna çalışacaqları deməkdir. Eyni zamanda, İrəvanın dörd dənizə və iki okeana eyni dərəcədə rahat çıxış əldə etmək ideyası yalnız özünə lazımdır.

Erməni politoloqu Sergey Melkonyanın düzgün qeyd etdiyi kimi, Naxçıvan ticarət yollarının kəsişməsi kimi kifayət qədər münasibdir, Ermənistan isə dörd sərhəddən ikisi açıq olan nəqliyyat dalanına dirənib.



Ancaq hətta bu seçim digərinə nisbətən cəlbedici görünə bilər, həm də mümkündür. Ermənistan ərazisindən keçən Zəngəzur dəhlizinə ehtiyacı qalmayan Azərbaycan, prinsipcə, İrəvanla sülh müqaviləsindən imtina edə bilər. Onda Ermənistanda vəziyyət tamamilə acınacaqlı olur: nəqliyyat kommunikasiyaları yoxdur, Qarabağ yoxdur, Rusiya ilə münasibətlər korlanıb, Azərbaycanla sərhəddə də hər şey eyni dərəcədə təhlükəlidir. Bu şəraitdə İrəvanın edə biləcəyi yeganə şey Gürcüstan və İranla əlaqələri gücləndirməkdir. Bunu o, bacardığı qədər edir.

Azərbaycan istədiyini alandan sonra məlum ola bilər ki, erməni malları fitosanitar standartlara cavab vermir və ya onların Rusiya sərhəddinə tranzitinin qiyməti elədir ki, qarla örtülmüş serpantinləri ilə “Yuxarı Lars” (gürcüstandakı keçid məntəqəsi – red.) o qədər də pis variant kimi görünmür.

Ermənistan üçün nisbətən yaxşı və eyni zamanda, o qədər də fantastik olmayan ssenari, beləliklə, yalnız bir ssenari qalıb. Onun rəhbərliyi altında Azərbaycan uğurla İrandan Naxçıvana dəhliz yaradır və buna baxmayaraq, Ermənistanla bir-birinin ərazi bütövlüyünün tanınması da daxil olmaqla, kommunikasiyalar blokunun açılmasını nəzərdə tutmayan saziş imzalayır.

Belə olan halda İrəvanın hələ də Türkiyə ilə sərhədi açmaq imkanı var. Hələlik Ankaradan gələn siqnallar göstərir ki, birbaşa yol hərəkətinin açılması yalnız Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin imzalanmasından asılıdır. Digər tərəfdən, artıq belə bir presedent var idi ki, Azərbaycan 2009-cu ildə Ermənistanla Türkiyənin yaxınlaşmasına birbaşa müdaxilə etdi və prinsipcə heç nə İlham Əliyevə bunu təkrarlamağa mane olmur.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər