12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
TDT-də qıpçaq Macarıstan var, türkmən yoxdur - Bəs Fələstin?
Tarix: 03-11-2023 10:30 | Bölmə: Slayd
TDT-də qıpçaq Macarıstan var, türkmən yoxdur - Bəs Fələstin?

Noyabrın 3-də Astanada Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) “Türk sivilizasiyası” devizi altında 10-cu yubiley sammiti keçirilir. TDT-nin iştirakçısı olan ölkələrin prezidentləri iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat və gömrük sahələrində əsas məsələlərlə bağlı qərarlar qəbul edəcəklər. Türkmənistanın ölkənin müşahidəçi statusunun təşkilatın tamhüquqlu üzvü statusuna dəyişdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul edəcəyi gözlənilir.

Bir gün əvvəl Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkmənistan prezidenti Serdar Berdiməhəmmədovla danışıqlar zamanı TDT-nin genişləndirilməsinin faydalarından danışıb. Gözlənilir ki, görüşün yekunlarına görə Yaxın Şərq münaqişəsi ilə bağlı vahid mövqe formalaşdırılacaq.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya qazeta” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Macarıstanın baş naziri Viktor Orban noyabrın 1-də Astanaya gəlib. O, Qazaxıstana rəsmi səfərini Macarıstanın müşahidəçi statusuna malik olduğu TDT-nin yubiley sammitində iştirakla birləşdirib. Prezident Qasım-Jomart Tokayev qonağı Akorda iqamətgahında salamlayaraq, Macarıstanın baş nazirinə onun köklərini xatırladıb, onu “qıpçaq” adlandırıb: “Qazaxıstanda insanlar sizi yaxşı tanıyır və hörmət edirlər, çünki siz əslən qıpçaqsınız”.

Viktor Orban da öz növbəsində qeyd edib ki, “evə qayıtmaq həmişə xoşdur”. Onun sözlərinə görə, macarlarla Qazaxıstanın minlərlə illik ortaq kökləri var.

Liderlər ikitərəfli münasibətlərin hazırkı vəziyyətini yüksək qiymətləndirib və gələcək əməkdaşlığın, o cümlədən TDT çərçivəsində əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayıblar.

Tokayev Orbanı 1-ci dərəcəli “Dostluq” ordeni ilə təltif edib.

TDT-nin dövlət başçıları noyabrın 2-də axşam saatlarında Astanada toplaşmağa başlayıblar. İlk olaraq Azərbaycan prezidenti İlham Əliyev, ardınca Qırğızıstan prezidenti Sadır Japarov və Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan gəlib. Özbəkistanın lideri Şavkat Mirziyoyev Cümə axşamı Səmərqənddə Fransa prezidenti Emmanuel Makronu qəbul edib. O yəqin ki, Astanaya daha sonra çatacaq. Makronla danışıqlar nəticəsində məlum olub ki, Özbəkistan Fransanın “Orano” uran şirkəti ilə əməkdaşlığı genişləndirmək niyyətindədir, Özbəkistan rəhbərinin mətbuat xidməti məlumat yayıb. Bu ilin sonuna qədər Özbəkistan və Fransa strateji tərəfdaşlıq haqqında saziş bağlayacaqlar.

Tokayevin sözlərinə görə, Türk Dövlətləri Təşkilatına üzv olan ölkələr siyasi, iqtisadi və mədəni qarşılıqlı əlaqələri yeni səviyyəyə qaldırmalıdırlar.

Xatırladaq ki, TDT-də 2023-cü il “Türk Sivilizasiyasının İnkişafı İli” elan edilib. Bu müddət ərzində ölkələr bir çox iqtisadi və humanitar məsələlərdə birlik nümayiş etdiriblər. Xüsusilə, fevral ayında baş verən güclü zəlzələ nəticəsində zərər çəkən Türkiyəyə hərtərəfli dəstək veriblər və bununla da may ayında keçiriləcək prezident seçkilərində Ərdoğanı dəstəkləyiblər. Ankarada “Fövqəladə halların idarə edilməsi və humanitar yardım” mövzusunda fövqəladə TDT sammiti keçirilib və nəticədə Ankara Bəyannaməsi, TDT üçün mülki müdafiə mexanizminin yaradılması haqqında Qərar və Mülki müdafiə mexanizminin yaradılması, Türk İnvestisiya Fondu haqqında sazişlər imzalanıb.

Xatırladaq ki, fond dövriyyəyə buraxılan ödənişli və cəlb edilmiş səhmlərdən formalaşan 500 milyon dollar nizamnamə kapitalına malik beynəlxalq maliyyə təşkilatı statusuna malikdir. Səhmlərin ümumi nominal dəyəri 350 milyon dollar təşkil edir, onlardan TDT üzvlərinin hər biri 70 milyon dollar təşkil edir və 150 milyon dollar cəlb olunur. Qazaxıstan parlamenti ilk ratifikasiya edənlərdən biri olub, Astana yaxın dörd ildə fondun hesablarına öz vəsaitlərini köçürəcək.

Özbəkistan Respublikası Elmlər Akademiyasının Dövlət və Hüquq İnstitutunun baş elmi işçisi Ravşan Nazarov hesab edir ki, TDT hazırda Avropa İttifaqının ilkin mərhələlərinə bənzər ilkin inteqrasiya yolundan keçir. Gələcəkdə səmərəli inkişaf üçün sabitliyin və təhlükəsizliyin təmin edilməsi, nəqliyyat-logistika dəhlizlərinin inkişafı, enerji problemlərinin aradan qaldırılması kimi əsas problemlərin həlli zəruridir.

Nazarovun sözlərinə görə, TDT maraqlı, dinamik inkişaf edən, perspektivli beynəlxalq inteqrasiya layihəsidir. TDT-nin, məsələn, Macarıstan üçün bu qədər cəlbedici olması boş yerə deyil. Ola bilsin ki, yaxın gələcəkdə təşkilat digər dövlətləri, məsələn, Balkanları da maraqlandırsın.

Bununla belə, Rusiya Elmlər Akademiyasının İqtisadiyyat İnstitutunun elmi işçisi Aleksandr Karavayev hesab edir ki, Qafqaz və türk ölkələri Ankaranın inteqrasiya birlikləri yarada biləcəyi yeganə bölgədir ki, bunun da təkanverici qüvvəsi neo-osmançılıq olacaq. Nə Balkanlarda, nə Afrikada, nə də Yaxın Şərqdə Türkiyəyə Orta Asiya və Cənubi Qafqazla müqayisə ediləcək siyasi rəğbət var.

Buna baxmayaraq, onun sözlərinə görə, region iqtisadi cəhətdən onu Rusiyaya yaxınlaşdıran təşkilatlar tərəfindən qurulub. Mərkəzi Asiya dövlətlərindən və Türkiyə tərəfdən qeyri-əmtəə mallarının ixracı və qarşılıqlı investisiyalar Rusiya-Türkiyə və ya Rusiya-Mərkəzi Asiya ticarət dövriyyəsinin oxşar göstəriciləri ilə müqayisədə hələ də aşağıdır.

Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın da TDT-ni genişləndirmək planları var. Oktyabrın 25-26-da Türkiyəyə ilk rəsmi səfərini edən Türkmənistanın rəhbəri Serdar Berdiməhəmmədov ilə danışıqlar zamanı o qeyd edib ki, “Mən Türk Dövlətləri Təşkilatının müşahidəçi üzvü olan Türkmənistanı bir dövlət kimi görmək istərdim”.

Danışıqlardan sonra Ərdoğan qeyd edib ki, “Türkmənistanla mənim bir çox məsələlərdə oxşar baxışlarımız var”. O cümlədən Qəzza problemi ilə bağlı. “Dünyada və xüsusən də regionumuzda baş verən hadisələr də Türk Dövlətləri Təşkilatının himayəsi altında birləşməyimizin vacibliyini göstərdi”, - deyən Ərdoğan Türkmənistanın TDT sıralarına qoşulmasının zəruriliyini bir daha xatırladıb.

Türkiyə lideri TDT sammitində "İsrailin beynəlxalq hüquq normalarını pozmasının qarşısını almaq, humanitar atəşkəsi təmin etmək və qarşıdurmanın yayılmasının qarşısını almaq üçün atılacaq addımları" müzakirəyə çıxarmaq niyyətindədir. Türkiyə mülki şəxslərə yardım etmək üçün Qəzza zolağına humanitar yardım, həkimlər, xilasedicilər və digər mütəxəssislərlə birlikdə 10 təyyarə göndərib.

Lakin Türkmənistandakı NG mənbələrinin dediyi kimi, HƏMAS-a bu cür açıq dəstək rəsmi Aşqabadı həyəcanlandırır. Buna görə də Türkmənistan hakimiyyəti TDT-də müşahidəçi statusunu saxlamağa çalışacaq. Ancaq belə həssas məsələnin həlli üçün Astanada keçiriləcək sammitə kimin - Türkmənistanın ümummilli lideri, Xalq Maslahatının rəhbəri Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun, yoxsa onun oğlu, prezident Serdar Berdiməhəmmədovun gələcəyi hələ məlum deyil.

Digər TDT ölkələrinin İsrail-Fələstin məsələsi ilə bağlı mövqeyinə gəlincə, məsələn, prezident Şavkat Mirziyoyev Özbəkistanın Fələstin xalqının öz dövlətini yaratmaq hüququnu dəstəklədiyini bəyan edib və Fələstin sakinlərinə kömək üçün 1,5 milyon dollar ayrılması qərarını açıqlayıb.

“İsrail ordusu ilə HƏMAS hərəkatı arasında silahlı toqquşmalar humanitar böhranı ağırlaşdırır və dinc sakinlər arasında çoxsaylı itkilərə səbəb olur. Uşaqlar və qadınlar ölür, insanlar sığınacaqlarını itirir və evlərini tərk etmək məcburiyyətində qalırlar”, - Mirziyoyev vurğulayıb.

Eyni zamanda, Özbəkistanda hakimiyyət Fələstinə dəstək üçün hər cür aksiyanı qadağan edib. Ötən Bazar günü Əmir Teymur meydanına gələn 100-dən çox insan məhkəmə qarşısına çıxarılıb.

Oktyabrın 13-də Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev Yaxın Şərqdəki vəziyyətlə bağlı danışıb: “Mülki insanlara qarşı zorakılığa haqq qazandırmaq olmaz”.

Qırğızıstan Xarici İşlər Nazirliyi bəyanatla çıxış edərək, hərbi əməliyyatları dayandırmağa çağırıb. Yekun konsolidasiya edilmiş mövqe sammitdən sonra açıqlanacaq.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər