12:36 / 14-06-2025
Sabah yağış yağacaq
Qəzza Səudiyyə, Türkiyə və İranı yaxınlaşdırıb
Tarix: 14-11-2023 11:14 | Bölmə: Slayd
Qəzza Səudiyyə, Türkiyə və İranı yaxınlaşdırıb

Şənbə günü Səudiyyə Ərəbistanında Ərəb Dövlətləri Liqası (ƏDL) və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatının (İƏT) birgə sammiti keçirilib. Bunun fonunda İsrailin Qəzza zolağının dağıdıcı bombardmanı olub və nəticədə 11 078-dən çox insan, o cümlədən 4 506 uşaq və 3 000-dən çox qadın həlak olub.

Hər iki təşkilatın birliyi və ortaq platforması nümayiş etdirməli idi ki, Fələstindəki münaqişə təkcə ərəb dövlətlərinin deyil, bütün İslam dünyasının, bütün müsəlmanların ortaq işidir, eləcə də bu, Fələstinə və onun İslam ziyarətgahlarına, Qüdsə sahiblik məsələsidir.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Regnum” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Forum göstərdi ki, İslam dünyasında çoxsaylı ziddiyyətlərə baxmayaraq, müsəlman dövlətləri ümumi məqsəd naminə onları bir kənara qoymağa hazırdırlar.

İran İslam Respublikasının (İİR) Prezidenti İbrahim Rəisinin iştirakı Ər-Riyaddakı görüşə daha da rəngarənglik qatıb. Səudiyyə Ərəbistanı və İran uzun müddətdir ki, daimi münaqişə vəziyyətindədirlər, lakin keçən ildən etibarən əlaqələri bərpa etməyə yönəliblər.

“Fələstin dosyesi” Tehran və Ər-Riyadı daha da yaxınlaşdırdı, xüsusən də İsrail-Səudiyyə münasibətlərinin normallaşması məsələsində indi ən azı uzun bir fasilə yarandığı üçün.

Ümumiyyətlə, forumun nəticələrini, eləcə də üç dövlətin - İran, Türkiyə və Səudiyyə Ərəbistanının İslam dünyasında müvafiq konsolidasiya rəvayətlərinin təbliğində töhfəsini qiymətləndirməmək olmaz.

Beləliklə, İslam dünyası açıq-aşkar İsrailin tərəfini tutan kollektiv Qərbə meydan oxuyur və Fələstin silahlı müqavimətinə qarşı qondarma “mədəniyyəti ləğv etmək” cəhdlərinin qarşısını alır.

Təkcə qınama yox, həm də tribunal hədəsi

Ev sahibi birgə sammitin tonunu təyin edib. Səudiyyə Ərəbistanı açıq şəkildə İsraili “işğalçı” adlandırıb və vəliəhd şahzadə Məhəmməd bin Salman tədbirin açılışında “işğalçı [İsrail] hakimiyyətin Fələstin xalqına qarşı törədilən cinayətlərə görə məsuliyyət daşıdığını” təsdiqləyib.

Sammitdə təkcə İsrailin Qəzza zolağındakı hərəkətləri kəskin şəkildə pislənilməyib. Onun iştirakçıları yekun qətnamədə qeyd olunduğu kimi, yəhudi dövlətinin aqressiv hərəkətləri səbəbindən münaqişənin bütün Yaxın Şərqə yayıla biləcəyi təhlükəsinə də diqqət çəkiblər. Bu halda günahın bir hissəsi BMT Təhlükəsizlik Şurasının üzərinə düşür:

“Biz İsrailin təcavüzünü dayandırmaqdan imtina etməsi və bu təcavüzə son qoymaq üçün Təhlükəsizlik Şurasının beynəlxalq hüquq normalarını tətbiq etməməsi nəticəsində müharibənin genişlənməsinin real təhlükəsi barədə xəbərdarlıq edirik”.

Əslində, birgə sammitin əsas nəticələrindən biri İsrail siyasətçiləri və hərbçilərinin hərbi cinayətlərə görə cinayət təqibinə cəlb edilməsi üçün konkret praktiki addımların hazırlanmasına başlanması olub. Bu məqsədlə məlumat toplayacaq və İsrailin hərbi cinayətləri ilə bağlı bütün faktları beynəlxalq istintaq orqanlarına ötürəcək işçi qrupları yaradılıb. Onlar həmçinin görülən işlərlə bağlı hesabat verməli olacaqlar, bunun üçün Səudiyyə Ərəbistanı nümayəndəsi təyin olunub. Bu kontekstdə İslam ölkələri də ikili standartları pisləyib və xəbərdarlıq ediblər ki, “bu ikili standartlar həm İsraili beynəlxalq hüquqdan qoruyan ölkələrin nüfuzunu, həm də humanitar dəyərlər sistemini ciddi şəkildə sarsıdıb”.

Fələstin İran və Türkiyəni bir-birinə yaxınlaşdırır

Ankara və Tehran İslam dünyasının digər dövlətlərini fələstinlilərə dəstək və İsraili qınamaq üçün mitinq keçirməyə məcbur etmək üçün birgə sammit ərəfəsində konsolidasiya rolunu öz üzərinə götürməyə çalışan iki İslam paytaxtıdır. Əhəmiyyətli odur ki, hər iki dövlət ərəb deyil və onların sərt anti-İsrail yanaşması əvvəllər əksər ərəb ölkələrinin hökumətlərindən İsrailin mülayim tənqidi ilə ziddiyyət təşkil edirdi.

Öz növbəsində, İran mediası artıq Ankara ilə Tehranın mövqelərinin oxşarlığına diqqət çəkib və Türkiyənin mövqeyinə istinad edərək, İranın Fələstin siyasətində tək olmadığını müdafiə edib.

Bundan əlavə, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan Türkiyənin münaqişədən sonra fələstinlilər üçün qarant olmağa hazır olması barədə dəfələrlə danışıb. Bu təşəbbüs İranın xarici işlər nazirinin timsalında Ankaraya son səfəri zamanı da İran tərəfindən dəstəklənib. Öz növbəsində prezidentlər Rəisi və Ərdoğan noyabrın 9-da İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının sammiti zamanı Fələstin məsələsi ilə bağlı “saatların sinxronizasiyası”nı keçiriblər.

Səudiyyə Ərəbistanından qayıdan Ərdoğan bir daha təsdiqləyib ki, Ankara və Tehran Yaxın Şərqin həlli üçün birgə addımlar atmağa hazırdır. Türkiyə prezidenti iranlı həmkarı İbrahim Rəisinin noyabrın 28-də Türkiyəyə səfər edəcəyini açıqlayıb. Aydındır ki, burada əsas mövzu Fələstin olacaq. Türkiyə, həmçinin “İranın mesajını ABŞ-a çatdıracağına” söz verib.

Beləliklə, İsrailin HƏMAS-a qarşı müharibəsi Ankara və Tehranı bir-birinə yaxınlaşdırdı, 2010-cu ildə Ərdoğan Davosda İsrail prezidenti Şimon Peresə qarşı ittihamlar səsləndirdiyi və daha sonra İsrailin HƏMAS-a basqından sonra Türkiyə-İsrail münasibətlərində qopma oldu. 2010-cu ildə Qəzza zolağına Fələstin tərəfdarı olan fəalları və humanitar yükləri daşıyan “sülh donanması” ucbatından. Bu hadisə Ankara və Tehranı bir-birinə yaxınlaşdırdı. Lakin bu yaxınlaşmanın qarşısı Türkiyə və İranın müxtəlif müxalif qüvvələri dəstəklədiyi Suriyadakı vətəndaş müharibəsi ilə alınıb. Amma Səudiyyə Ərəbistanının rolunu qiymətləndirmək gərəkdir.

Səudiyyə “yəhudi lobbisi”ni neytrallaşdırır

Əslində, iki sammitin, Ərəb Liqası və İƏT-in birləşməsi Ərəb Liqasında Fələstin münaqişəsi ilə bağlı parçalanmanın nəticələrini minimuma endirmək və daha sərt anti-İsrail mövqeyinin formalaşdırılmasına imkan yaratmaq məqsədi daşıyırdı. İsrailin maraqlarını nəzərə alaraq çıxış edənlər və HƏMAS-ın pislənməsini tələb edənlər “susduruldu”. Hər halda, Ərəb Liqasında israilyönlü lobbinin marginallaşdırılmasına imkan verən bu diplomatik uğur, əvvəllər bundan çəkinsə də, Səudiyyə Ərəbistanının simasında sammitin təşkilatçılarına həvalə olunacaq.

Sammitdən əvvəl Qətərin “Əl-Ərəbi Əl-Cədid” KİV-i xəbər verib ki, Ərəb Liqasındakı dörd “nüfuzlu ölkə” Ərəb Liqası çərçivəsində İsrailə qarşı konkret tədbirlərin görülməsini tələb edən təkliflərin qəbuluna mane olub. Bu təkliflər İsraili silah-sursatla təmin etmək üçün ərəb ölkələrindəki ABŞ hərbi bazalarından istifadənin qadağan edilməsini; ərəb ölkələri ilə İsrail arasında diplomatik, iqtisadi əlaqələrin və təhlükəsizlik və müdafiə sahəsində əməkdaşlığın dondurulması; İsrail və ABŞ-a təzyiq göstərmək üçün enerji təchizatının məhdudlaşdırılması amilindən istifadə edir.

Liviya, həmçinin Ərəb Liqası konfransının yekun bəyanatına Fələstin xalqının İsrail işğalına qarşı müqavimət hüququnun dəstəklənməsi tezisinin daxil edilməsini təklif edib.

Tədbirlər təşkilatın 22 üzvü olan 11 ərəb ölkəsi, o cümlədən Fələstin, Suriya, Əlcəzair, Tunis, İraq, Livan, Küveyt, Qətər, Oman, Liviya və Yəmən tərəfindən təsdiqlənib.

Əleyhinə səs verən və bitərəf qalan 4 ölkənin adı açıqlanmayıb.

İDF terrorçu statusuna yaxınlaşır

Birgə sammitdə İran 11 ərəb ölkəsinin bu təkliflərini dəstəkləyib və onlara İsrail ordusunu “terror təşkilatı” kimi tanımaq təşəbbüsü ilə əlavə edib.

Rəisi bildirib: “İslam hökumətləri işğalçı və təcavüzkar rejimin ordusunu terror təşkilatı elan etməlidir”.

Birgə sammitin yekun bəyanatında İranın təklifi aşağıdakı redaksiyada öz əksini tapıb:

“İşğalçı qüvvələrin Fələstinin şəhər və düşərgələrinə qarşı başlatdığı hərbi əməliyyatları pisləmək; məskunlaşma terrorunu pisləmək; beynəlxalq ictimaiyyəti bu qrupları və təşkilatları qlobal terrorçu siyahılarına salmağa çağırış”.

Bundan əlavə, son qətnamədə İsrailə silah embarqosu tələbi kimi “İsrailli köçkünlər terrorçudur”,- ifadəsi dəfələrlə yer alır:

“Biz bütün ölkələrdən Fələstin xalqını qətlə yetirən, onların evlərini, xəstəxanalarını, məktəblərini, məscidlərini və kilsələrini yerlə-yeksan edən öz ordusu və terrorçu mühacirlər tərəfindən istifadə edilən silah və sursatların işğalçı hakimiyyətə ixracını dayandırmağı tələb edirik”.

Eyni zamanda, HƏMAS-ı oktyabrın 7-də törətdiyi hücumlara görə qınamaq əvəzinə, qətnamədə Fələstin xalqının yeganə qanuni nümayəndəsinin Fələstin Azadlıq Təşkilatı (“Fəth”) olduğu qeyd edilir, lakin “qardaş Fələstin xalqının Fələstin xalqına hərtərəfli dəstəyi, bütün işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi üçün onların qanuni mübarizəsi” vurğulanır.

İsrailin hərəkətləri "qisas" adlandırılsa da, nə cavab verdikləri barədə əlavə izahat verilmədən, onlar yalnız çoxsaylı hərbi cinayətlərlə müşayiət olunan təcavüz aktı kimi şərh olunur.

Beləliklə, yekun bəyannamədə “bu cavab müharibəsini özünümüdafiə adlandırmaqdan və ya hər hansı bəhanə ilə haqq qazandırmaqdan imtina etmək” çağırışı edilir.

Oktyabrın 7-də HƏMAS-ın hücumundan bəhs edilməməsi yəqin ki, buna görədir, çünki bu, İsrailin Qəzzada dinc əhaliyə hücum etməsi üçün sadəcə bəhanə kimi xidmət edir.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər