Hindistan Cənubi Qafqazda: Rusiya, İran və Türkiyəni nə gözləyir?

Xəbər lenti

20:27 / 16-06-2025

İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub

18:00 / 16-06-2025

Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib

17:32 / 16-06-2025

Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb

15:28 / 16-06-2025

Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"

14:07 / 16-06-2025

İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"

13:06 / 16-06-2025

Sabah yağış yağacaq

13:01 / 16-06-2025

İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub

12:35 / 16-06-2025

İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?

12:20 / 16-06-2025

İran hipersəs raketlərindən istifadə edir

11:37 / 16-06-2025

55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video

11:14 / 16-06-2025

Xəzər dənizində zəlzələ olub

11:06 / 16-06-2025

Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır

10:48 / 16-06-2025

Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq

10:38 / 16-06-2025

İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub

10:34 / 16-06-2025

Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto

10:12 / 16-06-2025

İsmayıllıda hotel yanıb

10:01 / 16-06-2025

İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"

09:58 / 16-06-2025

İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib

08:47 / 16-06-2025

İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub

08:23 / 16-06-2025

İran İsraili zülmətə qərq edib

00:13 / 16-06-2025

İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var

21:44 / 15-06-2025

ABŞ-nın İrandakı virtual səfirliyi öz vətəndaşlarını İranı tərk etməyə çağırıb

19:08 / 15-06-2025

İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub

16:47 / 15-06-2025

Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub

13:19 / 15-06-2025

Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək

13:10 / 15-06-2025

Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video

12:59 / 15-06-2025

Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar

10:00 / 15-06-2025

Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb

09:14 / 15-06-2025

Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar

08:50 / 15-06-2025

İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

08:07 / 14-06-2025

Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var

14:57 / 12-06-2025

“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?

07:27 / 12-06-2025

Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır

07:17 / 12-06-2025

Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır

07:23 / 13-06-2025

İsrail İranı vurmağa başlayıb

21:06 / 11-06-2025

Acun Ilıcalı istefa verib

17:06 / 13-06-2025

Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib

22:53 / 11-06-2025

"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb

21:38 / 12-06-2025

Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib

18:49 / 13-06-2025

“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?

17:43 / 13-06-2025

Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub

07:37 / 12-06-2025

Sabiq prezident sui-qəsddə şübhəli bilinir

Hindistan Cənubi Qafqazda: Rusiya, İran və Türkiyəni nə gözləyir?
Tarix: 05-03-2024 13:08 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

Dünya nizamının hazırkı transformasiyası mövcudluq dairəsini genişləndirən yeni güc mərkəzlərinin böyüməsi və yüksəlişi ilə müşayiət olunur. Bu mərkəzlərdən biri də son bir ildə Cənubi Qafqazda ən gözəçarpan oyunçulardan birinə çevrilən Hindistandır. Bu, dəyərli sual doğurur: Nyu-Dehlinin fəaliyyətinin regional aktorlar üçün təsiri nədir?

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Russian Council” yazıb.

Rusiya nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Cənubi Qafqazda son dinamika regionda qüvvələr balansını dəyişib. Rusiya ənənəvi olaraq aparıcı rol oynasa da, həm regional oyunçular (İran və Türkiyə), həm də qeyri-regional oyunçular (Fransa, Aİ və ABŞ) fəallaşıblar. “Yerdə” mövcudluq və yeni danışıqlar formatları uğrunda rəqabət indi regionun güc balansını müəyyən edir. Hindistanın yeni bir aktor kimi meydana çıxması regional dinamikaya təsir edə biləcək mühüm komponentdir.

Hindistan Cənubi Qafqazda görünməzdən əvvəl Pakistan kifayət qədər fəal idi. 2017-ci ildə Bakı, Ankara və İslamabad regional əməkdaşlığa dair üçtərəfli bəyanat imzalayıblar. Daha sonra, 2020-ci ildə Dağlıq Qarabağdakı müharibə zamanı Pakistan Azərbaycana dəstək verib. İslamabad mütəmadi olaraq Ankara və Bakı ilə birgə hərbi təlimlərdə iştirak edirdi, indi o, “Üç Qardaş” kimi tanınır.

2021-ci ilin yanvarında tərəflər arasında müharibədən sonra Azərbaycan hökuməti və xalqı ilə həmrəyliyi vurğulayan üçtərəfli İslamabad Bəyannaməsi imzalanıb. O, həmçinin tərəflərin öz regionlarında (Cənubi Qafqaz və Cənubi Asiya) sülhün, sabitliyin və inkişafın təşviqinə böyük əhəmiyyət verdiklərini və "ümumi rifah və daha geniş regionun təhlükəsizliyi üçün bu idealları irəli sürməyə" işarə etdi. Daha sonra, həmin ilin iyulunda üç ölkə arasında strateji əlaqələrin möhkəmlənməsinə töhfə verən üçtərəfli Bakı Bəyannaməsi imzalanıb, tərəflər arasında hərbi və hərbi-texniki əməkdaşlıq da həyata keçirilib. Bununla belə, Pakistanın coğrafi genişlənməsi Hindistan tərəfindən diqqətdən kənarda qalmayıb.

Hindistan və Azərbaycan arasında münasibətlərdə bir ciddi maneə var – ikinci dövlət Pakistanın Kəşmirlə bağlı mövqeyini dəstəkləyir. Türkiyənin də bu məsələdə mövqeyi oxşardır. Bu, Ankara-Bakı-İslamabad üçtərəfli formatı 2020-ci ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsində, hər iki iştirakçının Azərbaycanın hərəkətlərini fəal dəstəklədiyi zaman özünü büruzə verib. Üçtərəfli əməkdaşlıq Hindistanı öz üçtərəfli formatını - Hindistan, Ermənistan və İran yaratmağa ruhlandırıb.

Ermənistan Hindistanın Kəşmirə yanaşmasına açıq dəstək nümayiş etdirib. Bu üçtərəfli əməkdaşlıq əsasən kommunikasiya və resursların idarə edilməsinə yönəlib. Lakin gələcəkdə bunu artıq mövcud olan Ankara-Bakı-İslamabad formatının artan əməkdaşlığına zidd hesab etmək olar.

Bu gün Hindistan hərbi-texniki əməkdaşlıqda Ermənistanın əsas tərəfdaşına çevrilir. Əvvəllər bu mövqeyi 2011-2020-ci illərdə Ermənistanın silah və hərbi texnikasının 93 faizdən çoxunu təşkil edən Rusiya tuturdu. Daha sonra 2021-ci ildə İrəvan və Moskva yeni silah tədarükü müqaviləsi imzaladılar. Lakin müqavilə üzrə öhdəlikləri yerinə yetirmək mümkün olmadığından, Ukraynada münaqişənin başlanması səbəbindən rus istehsalçıları avadanlığı tez bir zamanda çatdıra bilməyiblər. Ona görə də Bakı Ermənistana hərbi təzyiq edərək, əsasən İsrail və Türkiyədən silah almağa davam etdiyi üçün bu sahədə İrəvanın tezliklə doldurmalı olduğu boşluq yarandı.

Müxtəlif qiymətləndirmələrə görə, silah və hərbi texnika müqavilələrinin ümumi həcmi geniş məhsul çeşidi ilə təxminən 2 milyard dollar qiymətləndirilir. Müqavilələrə “Pinaka” MLRS, SWATHI radarları, döyüş sursatı olan tank əleyhinə raketlər, 155 mm-lik artilleriya qurğuları və PUA əleyhinə sistemlər daxildir. Qeyd edək ki, Ermənistan “Akash SAM” sisteminin ilk xarici operatoru olub.

Hindistanlı ekspertlərin fikrincə, Hindistan silahının ən böyük idxalçısına çevrilən Ermənistan tədricən Hindistanın Cənubi Qafqazda strateji müttəfiqinə çevrilir. Hərbi sövdələşmələrlə yanaşı, tərəflərin qarşılıqlı hərbi attaşelər təyin etməsi müdafiə sektorunda irəliləyişin daha bir əsas məqamı olub.

İrəvan və Yeni Dehli arasında strateji ölçüyə malik digər mühüm əməkdaşlıq sahələri nəqliyyat və logistika sahəsidir. Hər iki ölkə Fars körfəzi-Qara dəniz beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin reallaşmasında maraqlıdır. Bu layihə Hindistanı İran, Ermənistan, Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Aİİ və Aİ bazarları ilə əlaqələndirmək üçün nəzərdə tutulub, xüsusən də Hindistanın Ukraynadakı münaqişəyə görə həm Rusiya vasitəsilə Aİ ilə əlaqə quran logistik problemlərlə üzləşdiyini, həm də Qırmızı dənizdə nəqliyyat sıxlığı və artan gərginliyə görə Süveyş kanalı vasitəsilə.

Plana görə, yük İranın Çabahar limanına daşınacaq, daha sonra Ermənistan və Gürcüstan üzərindən Rusiya və Avropa bazarlarına çıxa bilər. Davamlı iqtisadi artım, eləcə də Yaxın Şərqdə genişlənən gərginlik şəraitində Yeni Dehliyə mühüm bazarları ilə daha sürətli və təhlükəsiz əlaqə yaratmaq üçün ticarət yollarını şaxələndirmək vacibdir.

Ermənistan və Hindistan arasında əməkdaşlığın digər sahələri ikinci dərəcəlidir, lakin dərinləşən münasibətləri dəstəkləmək üçün nəzərdə tutulub. İqtisadiyyat, investisiyalar, enerji, gömrük nəzarəti, miqrasiya və s. sahələrə aid əməkdaşlıq sazişlərinin müzakirəsi və imzalanması bunu nümayiş etdirir.

Rusiya üçün fəsadlar

Hindistanın Cənubi Qafqazda mövcudluğunun addım-addım genişlənməsi maraqların nə dərəcədə üst-üstə düşməsindən və ya toqquşmasından asılı olaraq, regional oyunçular tərəfindən müxtəlif yollarla qarşılana bilər. Rusiyanın hazırkı xarici siyasət strategiyasında regionun rolunu və yerini nəzərə alaraq, aşağıdakı nəticələr vurğulanır.

Birincisi, Rusiya ilə Qərbin qarşıdurması artıq regional alt sistemlərə proqnozlaşdırılır və sıfır məbləğli oyun kimi qəbul edilir. Bu kontekstdə Hindistan kollektiv Qərbin bir hissəsi sayılmır. Rusiyanın maraq dairəsində olan regionda rəqabət Hindistanın gündəmində deyil. Buna görə də Yeni Dehlinin Cənubi Qafqazda genişlənən mövcudluğu Rusiyanın sıfır məbləğli oyun yanaşmasını təhdid etmir.

İkincisi, Hindistan Ermənistanı Aİİ-yə körpü hesab edir. Tərəflər arasında azad ticarət zonasının yaradılması ilə bağlı danışıqlar davam edir, çünki Dehli hazırda 2024-cü ildə Aİİ-nin müşahidəçi ölkəsi olmağa hazırlaşır. Bu kontekstdə Ermənistan Aİİ-Hindistan iqtisadi birliyin təbii qolu kimi qəbul edilir.

Üçüncüsü, Rusiyanın regionda yeganə KTMT və Aİİ müttəfiqi olan Ermənistana Hindistanın silah tədarükü İrəvanın hərbi potensialını gücləndirir. Bu, öz növbəsində, Cənubi Qafqazda qüvvələr balansını bərabərləşdirməyə kömək edir, Moskvanın maraqlarına uyğun gələn yeni eskalasiya riskini azaldır. Rusiyanın silah tədarük edə bilmədiyini nəzərə alaraq, Ermənistan qeyri-qərb tərəfdaşı baxımından (siyasi baxımdan) kompromis tapıb.

Dördüncüsü, Aİİ və Hindistan arasında mühüm əlaqə Rusiyanın Şimal-Cənub təşəbbüsünə qarşı olmayan, lakin onu tamamlayan Fars körfəzi-Qara dəniz ticarət yolunun həyata keçirilməsi olmalıdır. Bu kontekstdə Aİİ ilə FTA imzalayan və ərazisi vasitəsilə Hindistanı Ermənistanla, daha sonra isə Rusiya və İttifaqın bütün bazarı ilə rabitə mübadiləsi aparan İran mühüm rol oynayacaq.

Beləliklə, Cənubi Qafqazda Rusiya və Hindistanın maraqları nəinki toqquşmur, əksinə, bir-birini tamamlayır. Hindistan Moskvanın mövqeyini əvəz etmək məqsədi daşımır. Əksinə, o, status-kvonu təşviq edir, Rusiyanın müttəfiqini saxlamaqla münaqişə ehtimalını azaldır və regionu və Ermənistanı Aİİ ilə əlaqə kimi görür.

İran üçün təsirləri

Hindistanın Cənubi Qafqazda mövcudluğunun artması İran üçün bir neçə səbəbə görə vacibdir.

Birincisi, bu, Tehranın təkcə regional deyil, həm də qlobal miqyasda tranzit ölkə kimi rolunu artırır. Hindistanın Çabahar limanının modernləşdirilməsində iştirakı və daha sonra Fars körfəzi-Qara dəniz və Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin inkişafında iştirak etməsi İranın Hindistanı Avropa və Rusiya ilə birləşdirən qovşaq kimi mövqeyini gücləndirəcək. Bu marşrutlar ənənəvi Yaxın Şərq marşrutlarının sərhədi boyunca davam edən eskalasiya fonunda alternativ marşrut kimi aktuallığını artıra bilər. Bu mənada bu marşrutların ərazisindən keçəcəyi Ermənistanın dəstəyi emal olunan layihənin icrasını sürətləndirəcək və İranın əhəmiyyətini artıracaq.

İkincisi, İrəvanla Dehli arasında hərbi-texniki əməkdaşlığın inkişafı Ermənistanın hərbi potensialını artırmağa kömək edəcək. Bu gün İran status-kvonu saxlamaq və Türkiyə-Azərbaycan blokunun daha da güclənməsinin qarşısını almaq üçün fəal və böyük ölçüdə qabaqlayıcı siyasət aparır. Bu, məsələn, 2022-ci ildə Tehran Azərbaycanın Ermənistana qarşı genişmiqyaslı təcavüzünü dayandıra bildiyi kimi, siyasi, diplomatik və hərbi vasitələrin toplanması zərurətinə gətirib çıxarır. Ona görə də Ermənistanın müdafiə qabiliyyətinin artırılması elə vəziyyətə gətirib çıxara bilər ki, İrəvan onun təhlükəsizliyinin dominant təminatçısına çevriləcək və Aİ və İrandan əlavə dəstək istəməyəcək.

Üçüncüsü, Hindistanın Cənubi Qafqazda mövqelərinin gücləndirilməsi regional güc balansını bərabərləşdirməyə kömək edəcək. Bu gün İranla qarşıdurma və ya rəqabətli münasibətləri olan İsrail və Pakistan kimi qeyri-regional aktorların Azərbaycanın tərəfində olması güc balanssızlığını sementləşdirir. Ona görə də Hindistanın regiona müdaxiləsi, eləcə də Ermənistanla yaxınlaşması bu disbalansları yaradırsa, İran bu perspektivi müsbət qarşılaya bilər.

Bütövlükdə Hindistan və İranın Cənubi Qafqazdakı maraqları həm kommunikasiyanın inkişafı, həm İranın rolunun artırılması, həm də regionda qüvvələr balansının bərabərləşdirilməsi baxımından bir-birini tamamlayır. İkisi arasında bir növ “qısqanclıq” yarada biləcək yeganə problem Ermənistanın İrandan çox Hindistanla hərbi-texniki əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə üstünlük verməsidir. Tehran İrəvanı lazımi silah-sursatla təmin etməyə hazır idi, lakin Ermənistan hərbi-texniki əməkdaşlıqdan çəkindi. Eyni zamanda, Tehran öz ərazisini mütəmadi olaraq Hindistan silahlarının tranzit mərkəzi kimi Ermənistana verməsi real maraqların toqquşmasının olmadığını göstərir. Ona görə də bu amili silah bazarı üçün sağlam rəqabət kimi qəbul etmək olar.

Türkiyə üçün təsirləri

2020-ci il müharibəsindən sonra Cənubi Qafqazda qüvvələr balansının dəyişməsindən faydalananlardan biri də Türkiyədir. O, regionda hərbi mövcudluğunu legitimləşdirib, Azərbaycanla strateji sənəd imzalayıb və əsas güc mərkəzləri – Rusiya və İran tərəfindən qəbul edilmiş “3+3” danışıqlar formatını uğurla irəli sürüb.

Başqa sözlə, Türkiyənin Cənubi Qafqazda siyasi, diplomatik və hərbi mövcudluğunun genişlənməsi Ankaraya təsir və hətta bəzən regionda gündəmi müəyyən etməyə imkan verir.

Hindistan kimi yeni bir aktorun ortaya çıxması bölgədəki güc balansı və nəqliyyatla bağlı kommunikasiyalar kontekstində Türkiyəyə təsir göstərə bilər. Birinci halda, İrəvan və Dehli arasında hərbi-texniki əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsinin nəticələri Ankaranın regiondakı maraqları ilə uzlaşmır, çünki qüvvələr balansının yenidən kalibrlənməsi Türkiyənin strateji müttəfiqinin xeyrinə yönəlməyəcək. Bununla belə, bu kontekstdə ən aktual məsələ Hindistanın təşviq etdiyi nəqliyyat və logistika marşrutlarının həyata keçirilməsi ola bilər. Qlobal ambisiyaları olan bugünkü Türkiyə kommunikasiya sistemlərində (həm nəqliyyat, həm də enerji) mövqelərini möhkəmləndirməyə yönəlmiş çoxsaylı layihələr həyata keçirir. Bu diqqət Türkiyəni əsas mərkəzlərdən birinə çevirmək məqsədi daşıyır. Bununla bağlı müxtəlif kommunikasiya və enerji layihələri – “Orta Dəhliz”, “Cənub Qaz Dəhlizi” və s.

Ümumiyyətlə, bu marşrutlar eninə istiqamətlidir və Türkiyə ərazisindən keçən “Qərb-Şərq” xətti ilə Avropanı Asiya ilə birləşdirir. Bu mənada onlar İrandan keçən Şimal-Cənub və Fars körfəzi-Qara dəniz uzunluqlu nəqliyyat marşrutları ilə rəqabət aparırlar. Bu layihələrin həyata keçirilməsi regional liderlik uğrunda mübarizədə Tehranın mövqelərini gücləndirməklə yanaşı, Ankaranı inhisara almaq istədiyi tranzit qovşağı rolundan məhrum edəcək. Bu kontekstdə mühüm həlqə həm İranın nəqliyyat potensialının açılmasına, həm də Cənubi Qafqazda kommunikasiya layihələrində iştirakına töhfə verən Hindistandır.

Bu gün Cənubi Qafqazda, bir çox digər regional alt sistemlərdə olduğu kimi, qeyri-Qərb və qlobal Cənubun mövcudluğu genişlənir. Bu mənada Hindistan ən görünən rolu oynamağa davam edir. Bir çox cəhətdən Dehli müxtəlif regional proseslərə təsir göstərə bilən amildir. Göstəricilər həm Cənubi Qafqazın əsas güc mərkəzləri ilə, həm də bilavasitə region dövlətləri ilə ikitərəfli səviyyədə strateji əlaqələr qurmaq məqsədi daşıyan uzunmüddətli regional niyyətləri (nəqliyyat dəhlizlərinin həyata keçirilməsi) təqdim edir. Bu, Dehlinin regiondakı proseslərə nəinki təsir göstərə biləcəyini müəyyən edə bilən bir aktor olmaq potensialını nümayiş etdirir.

Hindistanın Cənubi Qafqaza yanaşması təkcə Rusiya və İranın regional maraqları ilə uzlaşmır, həm də onları tamamlayır. Bu baxımdan İranın artıq qoşulduğu Rusiya, İran və Hindistanın (məsələn, Aİİ və BRİKS) iştirak etdiyi mövcud beynəlxalq platformalarda regional məsələlərin müzakirəsi müəyyən maraq doğura bilər. Türkiyə ilə toqquşma ola biləcəyi ən azı iki müəyyən edilə bilən hal var. Bunu nəzərə alsaq, Ankaranın siyasi və ya diplomatik cavabını istisna etmək olmaz.

Y. QACAR

Ana səhifəyə dön