22:43 / 16-06-2025
Zakir Həsənov Belarusa rəsmi səfər edib
22:33 / 16-06-2025
Xarici ölkə vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
11:14 / 16-06-2025
Xəzər dənizində zəlzələ olub
11:06 / 16-06-2025
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
10:48 / 16-06-2025
Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq
10:38 / 16-06-2025
İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub
10:34 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
10:01 / 16-06-2025
İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"
09:58 / 16-06-2025
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
08:23 / 16-06-2025
İran İsraili zülmətə qərq edib
00:13 / 16-06-2025
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
19:08 / 15-06-2025
İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub
16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
07:37 / 12-06-2025
Sabiq prezident sui-qəsddə şübhəli bilinir
07:42 / 12-06-2025
Astana “Power Central Asia+China” forumuna hazırlaşır
Superkompüter ulduzların sirrini açır
Tarix: 06-04-2024 11:45 | Bölmə: Slayd
Kompüter simulyasiyaları kainatdakı ilk ulduzların proqnozlaşdırılan və müşahidə edilən kütlələri arasındakı izah olunmayan fərqi aradan qaldırıb.
Reyting.az xəbər verir ki, Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun (ASIAA) tədqiqatçıları elm aləmində “birinci nəsil” adlandırılan ulduzların kütləsinin proqnozlaşdırılandan az olduğunun səbəbini diqqətlə araşdırmaq üçün ABŞ-da yeni ixtira edilən fövqəladə kompüterdən, Berkeleydə yerləşən Milli Laboratoriyanın bazasındakı superkompüterdən istifadə ediblər.
Nəticələr, həmçinin bu sahədə əldə edilmiş digər təcrübələr bir daha sübuta yetirir ki, modelləşdirmə onların formalaşmasında turbulentliyin mühüm rol oynadığını göstərir.
Beləliklə, alimlər ilk ulduzların əmələ gəldiyi turbulent ulduzu əmələ gətirən buludların yüksək ayırdetməli formatı əsasında 3D müasir hidrodinamik modelini yaradıblar. Tədqiqatlar zamanı simulyasiyalar göstərib ki, səsdən sürətli turbulentlik buludları çox effektiv şəkildə bir neçə qrupa parçalayır. Onların hər birinin mərkəzində 22-dən 175-ə qədər günəş kütləsi olan sıx şəkildə bir nüvə meydana gəlir ki, bu da günəşdən 8-dən 58-ə qədər kütləsi olan ilk ulduzları meydana gətirmək məqsədi daşıyır.
Alimlər qeyd ediblər ki, tədqiqatların nəticəsində əldə edilmiş bu elmi faktor müşahidələrlə də yaxşı uyğunlaşır.
Tədqiqatların əsas məqsədi, həmçinin bu istiqamətdə çox geniş çalışmalar və paralel olaraq ilk ulduzların yaranması zamanı proseslərin baş verdiyi ərəfədə kainatın strukturunun öyrənilməsi üçün mümkün qədər daha çox, həm də ətraflı biliklərə sahiblənməkdir.
Tədqiqatçıların istinad mənbəyi olan bu superkompüter modelləşdirilməsinin üzə çıxan nəticələri əsasında məlum olub ki, boz strukturlar qaranlıq maddənin halo içərisində ilk ulduzların əmələ gəlməsi ilə qaranlıq maddənin paylanması göstəricisi deməkdir və müşahidə olunan rəngarəng ləkələr müxtəlif kütlələrə malik ulduzları təmsil edir.
Kosmik quruluşun formalaşması zamanı molekulyar qaz qaranlıq maddə halolarının yaratdığı qravitasiya "quyularına" axır. Bu, halo mərkəzində güclü turbulent hərəkətinə səbəb olur və nəticədə illər ötdükcə fərqli strukturlar yaranır. Nəhayət, bu yığınların içərisindəki sıx nüvələr çökərək ulduzları əmələ gətirir.
Tədqiqatçıların ilkin və elmi təsdiqini tapan əsas versiya budur - İlk ulduzların meydana gəlməsi zamanı kainatin özəl strukturunun superkompüter simulyasiyasının nəticələri: molekulyar buludun parçalandığı topaqlı strukturlar və Böyük Partlayış amili.
Alimlərin fikrincə, Böyük Partlayışdan təxminən 200 milyon il sonra çevrilmə baş verib və kainatda ilk ulduzlar yaranıb. Onlar hidrogeni və heliumu çevirərək nüvələrdə nüvə yanması vasitəsilə ehtimal olunandan ağır elementlər əmələ gətirməyə başlayıblar. Həyat dövrünün sonunda həmin ulduzların bəziləri ilkin vəziyyətdə formalaşan kainata sintez edilmiş elementləri səpələyən güclü partlayışlar yaratmaqla fövqəl supernovaya çevriliblər.
Supernova - alimlərin lüğətində olan, həm də tez-tez işlədilən elmi anlayışdır. Bu, yəni fövqəlnova yaxud da supernova partlayışı bir ulduzun parlaqlığını on min dəfədən lap çox, hətta yüz milyon dəfəyə qədər, 4-8 və yaxud da maksimum 10-20 bala qədər tam kəskin şəkildə artırdığına dəlalət edir, eləcə də bunun ardınca mövcud olan başlanğıcın nisbətən yavaş-yavaş zəifləməsinin sübutu anlamına gəlir. Kainatda bu bəzi ulduzların təkamülünün sonunda baş verən, həmçinin çox böyük miqdarda enerjinin buraxılması ilə müşayiət olunan kataklizm prosesinin ardınca ulduzların təkamülü proseslərinin demək olar ki, lap sonunda yaranan böyük miqdarda enerjinin sərbəst buraxılmasıdır.
Fövqəlnovanın növü ilk ulduzun öldüyü an onun kütləsindən asılıdır. İlk ulduzlardan və onların fövqəlnovalarından sonra yaranan metal baxımından olduqca zəif ulduzların tədqiqi kainatdakı ilk işıqlandırıcıların tipik kütləsinin qiymətləndirilməsində həlledici rol oynayıb. Aparılan müşahidələrə görə, bu ulduzların kütləsi günəşin kütləsindən 12-60 dəfə böyük olub.
Çinin Elmlər Akademiyasının nəzdində müstəsna səlahiyyətlərə malik müstəqil elmi-tədqiqat mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən, Sinikdəki Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun tədqiqatçıları tərəfindən aparılan araşdırmalar, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Berkeley şəhərindəki Berkeley Milli Laboratoriyasındakı istifadə edilən superkompüterdən faydalanmaqla əldə edilən yenilik sayıla biləcək nəticələr bir daha sübuta yetirir ki, bütün deyilənlərlə yanaşı əvvəlki kosmoloji simulyasiyalar ilk ulduzların kainatdakı kütləsinin 50 ilə 1000 günəş kütləsi arasında mütləq lazım olması gərəkdir. Artıq bu, yeni bir nəzəriyyə olaraq irəli sürülüb və üzərində iş gedir.
Halbuki əvvəl aparılan bir sıra araşdırmalar, elmi tədqiqatlar yalnız bir səbəbdən fayda verməmiş, dalana dirənmişdi. Elmin bu yeniliyi nəticəsində belə məlum olur ki, simulyasiyalar, müşahidələr arasındakı bu əhəmiyyətli uyğunsuzluq on ildən artıqdır dünya astrofiziklərini çaşdırıb.
Sonda onu da qeyd edək ki, yeni simulyasiya nəticəsində kainatdakı ilk ulduzların əmələ gəlməsində turbulentliyin əhəmiyyəti ilk dəfə müəyyən edilib və izah olunmayan uyğunsuzluqlar aradan qaldırılıb.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-04-2024 11:45 | Bölmə: Slayd
Kompüter simulyasiyaları kainatdakı ilk ulduzların proqnozlaşdırılan və müşahidə edilən kütlələri arasındakı izah olunmayan fərqi aradan qaldırıb.
Reyting.az xəbər verir ki, Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun (ASIAA) tədqiqatçıları elm aləmində “birinci nəsil” adlandırılan ulduzların kütləsinin proqnozlaşdırılandan az olduğunun səbəbini diqqətlə araşdırmaq üçün ABŞ-da yeni ixtira edilən fövqəladə kompüterdən, Berkeleydə yerləşən Milli Laboratoriyanın bazasındakı superkompüterdən istifadə ediblər.
Nəticələr, həmçinin bu sahədə əldə edilmiş digər təcrübələr bir daha sübuta yetirir ki, modelləşdirmə onların formalaşmasında turbulentliyin mühüm rol oynadığını göstərir.
Beləliklə, alimlər ilk ulduzların əmələ gəldiyi turbulent ulduzu əmələ gətirən buludların yüksək ayırdetməli formatı əsasında 3D müasir hidrodinamik modelini yaradıblar. Tədqiqatlar zamanı simulyasiyalar göstərib ki, səsdən sürətli turbulentlik buludları çox effektiv şəkildə bir neçə qrupa parçalayır. Onların hər birinin mərkəzində 22-dən 175-ə qədər günəş kütləsi olan sıx şəkildə bir nüvə meydana gəlir ki, bu da günəşdən 8-dən 58-ə qədər kütləsi olan ilk ulduzları meydana gətirmək məqsədi daşıyır.
Alimlər qeyd ediblər ki, tədqiqatların nəticəsində əldə edilmiş bu elmi faktor müşahidələrlə də yaxşı uyğunlaşır.
Tədqiqatların əsas məqsədi, həmçinin bu istiqamətdə çox geniş çalışmalar və paralel olaraq ilk ulduzların yaranması zamanı proseslərin baş verdiyi ərəfədə kainatın strukturunun öyrənilməsi üçün mümkün qədər daha çox, həm də ətraflı biliklərə sahiblənməkdir.
Tədqiqatçıların istinad mənbəyi olan bu superkompüter modelləşdirilməsinin üzə çıxan nəticələri əsasında məlum olub ki, boz strukturlar qaranlıq maddənin halo içərisində ilk ulduzların əmələ gəlməsi ilə qaranlıq maddənin paylanması göstəricisi deməkdir və müşahidə olunan rəngarəng ləkələr müxtəlif kütlələrə malik ulduzları təmsil edir.
Kosmik quruluşun formalaşması zamanı molekulyar qaz qaranlıq maddə halolarının yaratdığı qravitasiya "quyularına" axır. Bu, halo mərkəzində güclü turbulent hərəkətinə səbəb olur və nəticədə illər ötdükcə fərqli strukturlar yaranır. Nəhayət, bu yığınların içərisindəki sıx nüvələr çökərək ulduzları əmələ gətirir.
Tədqiqatçıların ilkin və elmi təsdiqini tapan əsas versiya budur - İlk ulduzların meydana gəlməsi zamanı kainatin özəl strukturunun superkompüter simulyasiyasının nəticələri: molekulyar buludun parçalandığı topaqlı strukturlar və Böyük Partlayış amili.
Alimlərin fikrincə, Böyük Partlayışdan təxminən 200 milyon il sonra çevrilmə baş verib və kainatda ilk ulduzlar yaranıb. Onlar hidrogeni və heliumu çevirərək nüvələrdə nüvə yanması vasitəsilə ehtimal olunandan ağır elementlər əmələ gətirməyə başlayıblar. Həyat dövrünün sonunda həmin ulduzların bəziləri ilkin vəziyyətdə formalaşan kainata sintez edilmiş elementləri səpələyən güclü partlayışlar yaratmaqla fövqəl supernovaya çevriliblər.
Supernova - alimlərin lüğətində olan, həm də tez-tez işlədilən elmi anlayışdır. Bu, yəni fövqəlnova yaxud da supernova partlayışı bir ulduzun parlaqlığını on min dəfədən lap çox, hətta yüz milyon dəfəyə qədər, 4-8 və yaxud da maksimum 10-20 bala qədər tam kəskin şəkildə artırdığına dəlalət edir, eləcə də bunun ardınca mövcud olan başlanğıcın nisbətən yavaş-yavaş zəifləməsinin sübutu anlamına gəlir. Kainatda bu bəzi ulduzların təkamülünün sonunda baş verən, həmçinin çox böyük miqdarda enerjinin buraxılması ilə müşayiət olunan kataklizm prosesinin ardınca ulduzların təkamülü proseslərinin demək olar ki, lap sonunda yaranan böyük miqdarda enerjinin sərbəst buraxılmasıdır.
Fövqəlnovanın növü ilk ulduzun öldüyü an onun kütləsindən asılıdır. İlk ulduzlardan və onların fövqəlnovalarından sonra yaranan metal baxımından olduqca zəif ulduzların tədqiqi kainatdakı ilk işıqlandırıcıların tipik kütləsinin qiymətləndirilməsində həlledici rol oynayıb. Aparılan müşahidələrə görə, bu ulduzların kütləsi günəşin kütləsindən 12-60 dəfə böyük olub.
Çinin Elmlər Akademiyasının nəzdində müstəsna səlahiyyətlərə malik müstəqil elmi-tədqiqat mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən, Sinikdəki Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun tədqiqatçıları tərəfindən aparılan araşdırmalar, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Berkeley şəhərindəki Berkeley Milli Laboratoriyasındakı istifadə edilən superkompüterdən faydalanmaqla əldə edilən yenilik sayıla biləcək nəticələr bir daha sübuta yetirir ki, bütün deyilənlərlə yanaşı əvvəlki kosmoloji simulyasiyalar ilk ulduzların kainatdakı kütləsinin 50 ilə 1000 günəş kütləsi arasında mütləq lazım olması gərəkdir. Artıq bu, yeni bir nəzəriyyə olaraq irəli sürülüb və üzərində iş gedir.
Halbuki əvvəl aparılan bir sıra araşdırmalar, elmi tədqiqatlar yalnız bir səbəbdən fayda verməmiş, dalana dirənmişdi. Elmin bu yeniliyi nəticəsində belə məlum olur ki, simulyasiyalar, müşahidələr arasındakı bu əhəmiyyətli uyğunsuzluq on ildən artıqdır dünya astrofiziklərini çaşdırıb.
Sonda onu da qeyd edək ki, yeni simulyasiya nəticəsində kainatdakı ilk ulduzların əmələ gəlməsində turbulentliyin əhəmiyyəti ilk dəfə müəyyən edilib və izah olunmayan uyğunsuzluqlar aradan qaldırılıb.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Bu gün, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Bu gün, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Bu gün, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
