00:10 / 30-04-2024
Göyçayda oğul atasını döyərək öldürülüb - Yenilənib
21:08 / 29-04-2024
Mehriban Əliyeva Ülviyyə Fətəliyevanı təbrik edib
19:25 / 29-04-2024
Üç ölkə həyəcan təbili çalır: Rusiya GPS siqnallarını pozur!
19:09 / 29-04-2024
Ukrayna Azərbaycana yeni səfir göndərib
19:05 / 29-04-2024
Daha təhlükəli sualtı silahlar istifadəyə verilir - Foto
18:12 / 29-04-2024
Azərbaycanla Ermənistan arasında 35 sərhəd dirəyi quraşdırılıb
18:11 / 29-04-2024
Bakıda beynəlxalq oyun festivalı keçiriləcək
18:09 / 29-04-2024
Sabiq rəis generalı ittiham edir: "800 min manatı ona verdim"
18:01 / 29-04-2024
Stoltenberq: "Ukrayna NATO-ya üzv olmaq yolundadır"
17:41 / 29-04-2024
Tikilməkdə Olan Obyektlərin Müdiriyyəti 3 fəaliyyət istiqaməti olacaq
17:23 / 29-04-2024
Titanikdə batan biznesmenin qızıl saatı rekord qiymətə satılıb
17:23 / 29-04-2024
Əli Əsədov Dövlət Su Ehtiyatları Agentliyi barədə qərar imzalayıb
17:19 / 29-04-2024
Türk kəşfiyyatı 15 nəfərlik terror qrupunu məhv edib
17:14 / 29-04-2024
Çin lideri Avropaya səfərə hazırlaşır
16:47 / 29-04-2024
ABŞ səfiri Qubanın Qırmızı qəsəbəsində olub
16:43 / 29-04-2024
Şimali Koreya ABŞ-ı Ukraynaya görə ittiham edir
16:20 / 29-04-2024
Paşinyan Putinin andiçmə mərasiminə getməyəcək
16:12 / 29-04-2024
Türkiyənin NATO ilə bağlı qərarı 32 dövlətə çatdırılıb
16:07 / 29-04-2024
Qəzzada can itkisi 34488 nəfərə çatıb
15:55 / 29-04-2024
İsa Qəmbər Müsavat başqanı postuna namizəd olub
15:49 / 29-04-2024
Mərkəz rəhbəri Anar Məmmədli saxlanılıb
15:47 / 29-04-2024
Hakan Fidan ilə Antoni Blinken Ər-Riyadda görüşüb
15:43 / 29-04-2024
Rusiya cəbhədəki böyük itkilərini kompensasiya edə bilmir
15:33 / 29-04-2024
Qazaxıstan: Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin görüşündə vasitəçi kimi çıxış etmirik
15:23 / 29-04-2024
Qarabağ zonasında daha 1245 hektar ərazi minalardan təmizlənib
15:05 / 29-04-2024
Hərbçimiz Qazaxda minaya düşüb - Yenilənib
14:54 / 29-04-2024
Ukrayna ilə bütün keçid məntəqələri blokdan çıxarılıb
14:32 / 29-04-2024
İlham Əliyev Malayziyanın Parlament Senatının prezidentini qəbul edib - (Yenilənib)
14:28 / 29-04-2024
DİM imtahanların vaxtını dəyişib
17:30 / 26-04-2024
İlham Əliyev Almaniyada tədbirə qatılıb - (Yenilənib) - Fotolar
10:09 / 27-04-2024
Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar
13:07 / 26-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
21:36 / 26-04-2024
Prezident İlham Əliyevin Almaniyaya işgüzar səfəri başa çatıb - Fotolar
10:48 / 25-04-2024
Fatih Terimin komandası darmadağınla uduzub
14:35 / 25-04-2024
Rasim Balayev: "Onlara baş qoşası deyiləm"
18:49 / 27-04-2024
Abşeronda qətl törədilib
07:32 / 26-04-2024
Yəhudi qızın portreti 30 milyon avroya satılıb - Fotolar
15:14 / 26-04-2024
Azərbaycan prezidenti Almaniya kansleri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
09:43 / 25-04-2024
Millimiz bu gün Özbəkistan komandası ilə qarşılaşacaq
22:50 / 27-04-2024
Şair-publisist Namiq Hacıheydərli vəfat edib
20:46 / 26-04-2024
Azərbaycan və Almaniya prezidentləri görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar
Superkompüter ulduzların sirrini açır
Tarix: 06-04-2024 11:45 | Bölmə: Slayd
Kompüter simulyasiyaları kainatdakı ilk ulduzların proqnozlaşdırılan və müşahidə edilən kütlələri arasındakı izah olunmayan fərqi aradan qaldırıb.
Reyting.az xəbər verir ki, Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun (ASIAA) tədqiqatçıları elm aləmində “birinci nəsil” adlandırılan ulduzların kütləsinin proqnozlaşdırılandan az olduğunun səbəbini diqqətlə araşdırmaq üçün ABŞ-da yeni ixtira edilən fövqəladə kompüterdən, Berkeleydə yerləşən Milli Laboratoriyanın bazasındakı superkompüterdən istifadə ediblər.
Nəticələr, həmçinin bu sahədə əldə edilmiş digər təcrübələr bir daha sübuta yetirir ki, modelləşdirmə onların formalaşmasında turbulentliyin mühüm rol oynadığını göstərir.
Beləliklə, alimlər ilk ulduzların əmələ gəldiyi turbulent ulduzu əmələ gətirən buludların yüksək ayırdetməli formatı əsasında 3D müasir hidrodinamik modelini yaradıblar. Tədqiqatlar zamanı simulyasiyalar göstərib ki, səsdən sürətli turbulentlik buludları çox effektiv şəkildə bir neçə qrupa parçalayır. Onların hər birinin mərkəzində 22-dən 175-ə qədər günəş kütləsi olan sıx şəkildə bir nüvə meydana gəlir ki, bu da günəşdən 8-dən 58-ə qədər kütləsi olan ilk ulduzları meydana gətirmək məqsədi daşıyır.
Alimlər qeyd ediblər ki, tədqiqatların nəticəsində əldə edilmiş bu elmi faktor müşahidələrlə də yaxşı uyğunlaşır.
Tədqiqatların əsas məqsədi, həmçinin bu istiqamətdə çox geniş çalışmalar və paralel olaraq ilk ulduzların yaranması zamanı proseslərin baş verdiyi ərəfədə kainatın strukturunun öyrənilməsi üçün mümkün qədər daha çox, həm də ətraflı biliklərə sahiblənməkdir.
Tədqiqatçıların istinad mənbəyi olan bu superkompüter modelləşdirilməsinin üzə çıxan nəticələri əsasında məlum olub ki, boz strukturlar qaranlıq maddənin halo içərisində ilk ulduzların əmələ gəlməsi ilə qaranlıq maddənin paylanması göstəricisi deməkdir və müşahidə olunan rəngarəng ləkələr müxtəlif kütlələrə malik ulduzları təmsil edir.
Kosmik quruluşun formalaşması zamanı molekulyar qaz qaranlıq maddə halolarının yaratdığı qravitasiya "quyularına" axır. Bu, halo mərkəzində güclü turbulent hərəkətinə səbəb olur və nəticədə illər ötdükcə fərqli strukturlar yaranır. Nəhayət, bu yığınların içərisindəki sıx nüvələr çökərək ulduzları əmələ gətirir.
Tədqiqatçıların ilkin və elmi təsdiqini tapan əsas versiya budur - İlk ulduzların meydana gəlməsi zamanı kainatin özəl strukturunun superkompüter simulyasiyasının nəticələri: molekulyar buludun parçalandığı topaqlı strukturlar və Böyük Partlayış amili.
Alimlərin fikrincə, Böyük Partlayışdan təxminən 200 milyon il sonra çevrilmə baş verib və kainatda ilk ulduzlar yaranıb. Onlar hidrogeni və heliumu çevirərək nüvələrdə nüvə yanması vasitəsilə ehtimal olunandan ağır elementlər əmələ gətirməyə başlayıblar. Həyat dövrünün sonunda həmin ulduzların bəziləri ilkin vəziyyətdə formalaşan kainata sintez edilmiş elementləri səpələyən güclü partlayışlar yaratmaqla fövqəl supernovaya çevriliblər.
Supernova - alimlərin lüğətində olan, həm də tez-tez işlədilən elmi anlayışdır. Bu, yəni fövqəlnova yaxud da supernova partlayışı bir ulduzun parlaqlığını on min dəfədən lap çox, hətta yüz milyon dəfəyə qədər, 4-8 və yaxud da maksimum 10-20 bala qədər tam kəskin şəkildə artırdığına dəlalət edir, eləcə də bunun ardınca mövcud olan başlanğıcın nisbətən yavaş-yavaş zəifləməsinin sübutu anlamına gəlir. Kainatda bu bəzi ulduzların təkamülünün sonunda baş verən, həmçinin çox böyük miqdarda enerjinin buraxılması ilə müşayiət olunan kataklizm prosesinin ardınca ulduzların təkamülü proseslərinin demək olar ki, lap sonunda yaranan böyük miqdarda enerjinin sərbəst buraxılmasıdır.
Fövqəlnovanın növü ilk ulduzun öldüyü an onun kütləsindən asılıdır. İlk ulduzlardan və onların fövqəlnovalarından sonra yaranan metal baxımından olduqca zəif ulduzların tədqiqi kainatdakı ilk işıqlandırıcıların tipik kütləsinin qiymətləndirilməsində həlledici rol oynayıb. Aparılan müşahidələrə görə, bu ulduzların kütləsi günəşin kütləsindən 12-60 dəfə böyük olub.
Çinin Elmlər Akademiyasının nəzdində müstəsna səlahiyyətlərə malik müstəqil elmi-tədqiqat mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən, Sinikdəki Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun tədqiqatçıları tərəfindən aparılan araşdırmalar, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Berkeley şəhərindəki Berkeley Milli Laboratoriyasındakı istifadə edilən superkompüterdən faydalanmaqla əldə edilən yenilik sayıla biləcək nəticələr bir daha sübuta yetirir ki, bütün deyilənlərlə yanaşı əvvəlki kosmoloji simulyasiyalar ilk ulduzların kainatdakı kütləsinin 50 ilə 1000 günəş kütləsi arasında mütləq lazım olması gərəkdir. Artıq bu, yeni bir nəzəriyyə olaraq irəli sürülüb və üzərində iş gedir.
Halbuki əvvəl aparılan bir sıra araşdırmalar, elmi tədqiqatlar yalnız bir səbəbdən fayda verməmiş, dalana dirənmişdi. Elmin bu yeniliyi nəticəsində belə məlum olur ki, simulyasiyalar, müşahidələr arasındakı bu əhəmiyyətli uyğunsuzluq on ildən artıqdır dünya astrofiziklərini çaşdırıb.
Sonda onu da qeyd edək ki, yeni simulyasiya nəticəsində kainatdakı ilk ulduzların əmələ gəlməsində turbulentliyin əhəmiyyəti ilk dəfə müəyyən edilib və izah olunmayan uyğunsuzluqlar aradan qaldırılıb.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-04-2024 11:45 | Bölmə: Slayd
Kompüter simulyasiyaları kainatdakı ilk ulduzların proqnozlaşdırılan və müşahidə edilən kütlələri arasındakı izah olunmayan fərqi aradan qaldırıb.
Reyting.az xəbər verir ki, Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun (ASIAA) tədqiqatçıları elm aləmində “birinci nəsil” adlandırılan ulduzların kütləsinin proqnozlaşdırılandan az olduğunun səbəbini diqqətlə araşdırmaq üçün ABŞ-da yeni ixtira edilən fövqəladə kompüterdən, Berkeleydə yerləşən Milli Laboratoriyanın bazasındakı superkompüterdən istifadə ediblər.
Nəticələr, həmçinin bu sahədə əldə edilmiş digər təcrübələr bir daha sübuta yetirir ki, modelləşdirmə onların formalaşmasında turbulentliyin mühüm rol oynadığını göstərir.
Beləliklə, alimlər ilk ulduzların əmələ gəldiyi turbulent ulduzu əmələ gətirən buludların yüksək ayırdetməli formatı əsasında 3D müasir hidrodinamik modelini yaradıblar. Tədqiqatlar zamanı simulyasiyalar göstərib ki, səsdən sürətli turbulentlik buludları çox effektiv şəkildə bir neçə qrupa parçalayır. Onların hər birinin mərkəzində 22-dən 175-ə qədər günəş kütləsi olan sıx şəkildə bir nüvə meydana gəlir ki, bu da günəşdən 8-dən 58-ə qədər kütləsi olan ilk ulduzları meydana gətirmək məqsədi daşıyır.
Alimlər qeyd ediblər ki, tədqiqatların nəticəsində əldə edilmiş bu elmi faktor müşahidələrlə də yaxşı uyğunlaşır.
Tədqiqatların əsas məqsədi, həmçinin bu istiqamətdə çox geniş çalışmalar və paralel olaraq ilk ulduzların yaranması zamanı proseslərin baş verdiyi ərəfədə kainatın strukturunun öyrənilməsi üçün mümkün qədər daha çox, həm də ətraflı biliklərə sahiblənməkdir.
Tədqiqatçıların istinad mənbəyi olan bu superkompüter modelləşdirilməsinin üzə çıxan nəticələri əsasında məlum olub ki, boz strukturlar qaranlıq maddənin halo içərisində ilk ulduzların əmələ gəlməsi ilə qaranlıq maddənin paylanması göstəricisi deməkdir və müşahidə olunan rəngarəng ləkələr müxtəlif kütlələrə malik ulduzları təmsil edir.
Kosmik quruluşun formalaşması zamanı molekulyar qaz qaranlıq maddə halolarının yaratdığı qravitasiya "quyularına" axır. Bu, halo mərkəzində güclü turbulent hərəkətinə səbəb olur və nəticədə illər ötdükcə fərqli strukturlar yaranır. Nəhayət, bu yığınların içərisindəki sıx nüvələr çökərək ulduzları əmələ gətirir.
Tədqiqatçıların ilkin və elmi təsdiqini tapan əsas versiya budur - İlk ulduzların meydana gəlməsi zamanı kainatin özəl strukturunun superkompüter simulyasiyasının nəticələri: molekulyar buludun parçalandığı topaqlı strukturlar və Böyük Partlayış amili.
Alimlərin fikrincə, Böyük Partlayışdan təxminən 200 milyon il sonra çevrilmə baş verib və kainatda ilk ulduzlar yaranıb. Onlar hidrogeni və heliumu çevirərək nüvələrdə nüvə yanması vasitəsilə ehtimal olunandan ağır elementlər əmələ gətirməyə başlayıblar. Həyat dövrünün sonunda həmin ulduzların bəziləri ilkin vəziyyətdə formalaşan kainata sintez edilmiş elementləri səpələyən güclü partlayışlar yaratmaqla fövqəl supernovaya çevriliblər.
Supernova - alimlərin lüğətində olan, həm də tez-tez işlədilən elmi anlayışdır. Bu, yəni fövqəlnova yaxud da supernova partlayışı bir ulduzun parlaqlığını on min dəfədən lap çox, hətta yüz milyon dəfəyə qədər, 4-8 və yaxud da maksimum 10-20 bala qədər tam kəskin şəkildə artırdığına dəlalət edir, eləcə də bunun ardınca mövcud olan başlanğıcın nisbətən yavaş-yavaş zəifləməsinin sübutu anlamına gəlir. Kainatda bu bəzi ulduzların təkamülünün sonunda baş verən, həmçinin çox böyük miqdarda enerjinin buraxılması ilə müşayiət olunan kataklizm prosesinin ardınca ulduzların təkamülü proseslərinin demək olar ki, lap sonunda yaranan böyük miqdarda enerjinin sərbəst buraxılmasıdır.
Fövqəlnovanın növü ilk ulduzun öldüyü an onun kütləsindən asılıdır. İlk ulduzlardan və onların fövqəlnovalarından sonra yaranan metal baxımından olduqca zəif ulduzların tədqiqi kainatdakı ilk işıqlandırıcıların tipik kütləsinin qiymətləndirilməsində həlledici rol oynayıb. Aparılan müşahidələrə görə, bu ulduzların kütləsi günəşin kütləsindən 12-60 dəfə böyük olub.
Çinin Elmlər Akademiyasının nəzdində müstəsna səlahiyyətlərə malik müstəqil elmi-tədqiqat mərkəzi kimi fəaliyyət göstərən, Sinikdəki Astronomiya və Astrofizika İnstitutunun tədqiqatçıları tərəfindən aparılan araşdırmalar, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Berkeley şəhərindəki Berkeley Milli Laboratoriyasındakı istifadə edilən superkompüterdən faydalanmaqla əldə edilən yenilik sayıla biləcək nəticələr bir daha sübuta yetirir ki, bütün deyilənlərlə yanaşı əvvəlki kosmoloji simulyasiyalar ilk ulduzların kainatdakı kütləsinin 50 ilə 1000 günəş kütləsi arasında mütləq lazım olması gərəkdir. Artıq bu, yeni bir nəzəriyyə olaraq irəli sürülüb və üzərində iş gedir.
Halbuki əvvəl aparılan bir sıra araşdırmalar, elmi tədqiqatlar yalnız bir səbəbdən fayda verməmiş, dalana dirənmişdi. Elmin bu yeniliyi nəticəsində belə məlum olur ki, simulyasiyalar, müşahidələr arasındakı bu əhəmiyyətli uyğunsuzluq on ildən artıqdır dünya astrofiziklərini çaşdırıb.
Sonda onu da qeyd edək ki, yeni simulyasiya nəticəsində kainatdakı ilk ulduzların əmələ gəlməsində turbulentliyin əhəmiyyəti ilk dəfə müəyyən edilib və izah olunmayan uyğunsuzluqlar aradan qaldırılıb.
Oqtay QORÇU
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 15:55
İsa Qəmbər Müsavat başqanı postuna namizəd olub
Dünən, 15:05
Hərbçimiz Qazaxda minaya düşüb - Yenilənib
Dünən, 14:28
DİM imtahanların vaxtını dəyişib
Dünən, 12:54
Prezident iki nazir müavini təyin edib
Dünən, 12:20
Prezident icra başçısı təyin edib - Sərəncam
Dünən, 11:46
Qərb Tiflisi Rusiyaya görə cəzalandırır
Dünən, 09:22
Ermənistanın Azərbaycana hərbi təcavüzü nəticəsində itkin düşənlərin yeni sayı açıqlanıb - Foto
Dünən, 07:57
Tbilisiyə xüsusi təyinatlı qüvvə yeridilib
28-04-2024, 23:14
Antoni Blinken İlham Əliyevə zəng edib
28-04-2024, 18:14
"Boinq" kosmosa uçacaq - Fotolar
28-04-2024, 17:52
Türkiyə səmasında insanabənzər cismlər peyda olub
28-04-2024, 17:21
Sədərəkdə sursat partlayıb: iki nəfər həlak olub
27-04-2024, 10:09
Marsdakı "hörümçək sürüsü"nün sirri açılıb - Fotolar
26-04-2024, 20:58
İlham Əliyevlə Olaf Şolts birgə mətbuat konfransı keçiriblər
26-04-2024, 18:36
Blinken Pekində Çini hədələyib
26-04-2024, 18:15
Azərbaycanla Ermənistan arasında sərhəddə koordinatlar dəqiqləşdirilir
26-04-2024, 13:21
Tehran-Tel-Əviv qarşıdurmasının növbəti dayanacağı haradadır?
26-04-2024, 13:07
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
26-04-2024, 12:29
Kosmik Stansiyada tapılan təhlükəli bakteriyalar insanlar üçün əhəmiyyətli ola bilər
26-04-2024, 11:46
Ukraynaya qarşı savaş Kremldəki kabinetlərə keçir - Politoloq
26-04-2024, 11:21
Ağdamdakı Türkiyə-Rusiya Birgə Monitorinq Mərkəzi fəaliyyətini dayandırıb - Fotolar
25-04-2024, 20:26
İran-İsrail qarşıdurması: ilk raund daha təhlükəli mərhələyə keçə bilər
25-04-2024, 19:45
Dünyada 282 milyon insan acdır - BMT
25-04-2024, 19:17
Rusiya Polşada yaradılacaq nüvə obyektlərinə hücum edəcək
25-04-2024, 18:09
Azərbaycan-Ermənistan sərhədində 20 sərhəd dirəyi quraşdırılıb
25-04-2024, 17:46
Dünyada iqlim böhranı başlayır
25-04-2024, 17:08
İlham Əliyevlə Qırğızıstan prezidenti Füzuli və Ağdamda olublar - (Yenilənib) - Fotolar
25-04-2024, 14:43
Malıbəylidə kütləvi məzarlıq aşkarlanıb - Fotolar
25-04-2024, 11:59
Naxçıvanın baş naziri vəzifədən azad olunub - Təyinat
24-04-2024, 19:29
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
24-04-2024, 16:56
Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib
24-04-2024, 16:30
Avropa qeyri-adi vəziyyətlə üzləşib
24-04-2024, 13:21
Azərbaycanda Rusiya əleyhinə ikinci cəbhə olmayacaq
24-04-2024, 09:07
Ukraynanın şərqinə genişmiqyaslı hücum gözlənilir
23-04-2024, 14:10
Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)
23-04-2024, 11:59
İran və İsrailin bir-birinə mesajı... - Kölgə müharibəsinin yeni mərhələsi başlayıb
23-04-2024, 00:11
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
22-04-2024, 18:36
Zərərli isti dalğası güclənir
22-04-2024, 17:38
ABŞ-nın yardımı Ukraynanı xilas edəcəkmi?
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
