13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
11:14 / 16-06-2025
Xəzər dənizində zəlzələ olub
11:06 / 16-06-2025
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
10:48 / 16-06-2025
Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq
10:38 / 16-06-2025
İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub
10:34 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
10:01 / 16-06-2025
İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"
09:58 / 16-06-2025
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
08:23 / 16-06-2025
İran İsraili zülmətə qərq edib
00:13 / 16-06-2025
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
19:08 / 15-06-2025
İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub
16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
00:07 / 15-06-2025
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
20:24 / 14-06-2025
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
19:00 / 14-06-2025
AZAL uçuşların sayını artırır
08:07 / 14-06-2025

14:57 / 12-06-2025

07:27 / 12-06-2025

07:17 / 12-06-2025

07:23 / 13-06-2025

21:06 / 11-06-2025

17:06 / 13-06-2025

22:53 / 11-06-2025

21:38 / 12-06-2025

18:49 / 13-06-2025

15:00 / 11-06-2025

18:04 / 11-06-2025

Pezeşkian İran-ABŞ münasibətini normallaşdıra biləcəkmi?
Tarix: 23-07-2024 12:58 | Bölmə: Slayd

Əksər müşahidəçilərin təəccübü içində, nisbətən naməlum bir namizəd İranda keçirilən prezident seçkilərində qalib gələ bildi. Parlament üzvü və keçmiş səhiyyə naziri kimi Məsud Pezeşkian İran hüdudlarından kənarda o qədər də tanınmır və daxildə də tanınmış siyasətçi sayılmır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
2001-ci ildən bəri ilk dəfə təsdiqlənmiş islahatçı namizədin gözlənilməz qələbəsi beyindəki suallara cavab verməkdən daha çox, onun nüfuzunun ölçüsü və nüvə məsələsinə yanaşması ilə bağlı suallar doğurur. Qərblə qarşıdurma əsnasında Pezeşkian ölkəni kövrək bir vəziyyətdə istiqamətləndirəcək.
Onun hazırkı siyasətlə bağlı tənqidlərini nəzərə alsaq, Pezeşkianın seçimi bir çox müşahidəçiləri heyrətə salıb; onlar hökumətin ən mühafizəkar ünsürlərinin seçdiyi yoldan çıxmasının çətin olduğuna inanırdılar.
Amma İranın bu nöqtədən hara gedəcəyi ilə bağlı fərziyyələr bu nöqtəyə necə gəlib çatması ilə bağlı sualları kölgədə qoyub. Qərbdə bəziləri yəqin ki, digər islahatçı prezidentlərin oxşar obrazını Pezeşkiana da şamil edəcək. Yəni nüvə və regional ambisiyaları dəyişməmiş daha mötədil zahiri sima və qoyun dərisi geymiş canavar.
Başqaları onu İranın sosial-iqtisadi münaqişələrdən xilas edəcək və güzəştlər müqabilində Qərbin sanksiyalarını yumşaldacaq xilaskar kimi görə bilər.
Bu iki ssenaridən hansı daha çox ehtimal olunur?
Gələcək istiqaməti proqnozlaşdırmağa bir neçə amil kömək edə bilər.
Birinci amil İrandakı siyasətin mahiyyəti ilə bağlıdır. Prezidentlərin böyük səlahiyyətləri yoxdur, açıq və gizli səlahiyyət və təsirə malik olan müxtəlif mərkəzlərlə rəqabət aparmalıdırlar. Eyni zamanda, İranda prezident tam səlahiyyətə malik bir vəzifə deyil. Dünya gücləri ilə nüvə sazişi bağlaya bilən Həsən Ruhaninin çıxış tərzini və mahiyyətini JCPOA-nı canlandıra bilməyən İbrahim Rəisi ilə müqayisə etmək bunun yaxşı təsdiqidir.
İkincisi, yeni prezidentin özünəməxsus üstünlüyü və özünəməxsus zəif tərəfi var. O, seçkiqabağı kampaniyası zamanı konkret vədlər verməkdən yayınıb və bunun əvəzinə öz idarəetmə yanaşmasına diqqət yetirib. Pezeşkian prezidentin üzləşə biləcəyi məhdudiyyətləri də etiraf edib. Sistem üçün o qədər də çətin olmayan bir xarakter göstərməklə və sosial gözləntiləri cilovlamaqla manevr imkanı yaradıb.
Üçüncüsü, Pezeşkianın xarici siyasətdə qazana biləcəyi şey, İran və xüsusən də ABŞ-nın düşmənləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olma şəxsi qabiliyyəti və istəyindən çox, ondan asılı olmayan ünsürlərin ixtiyarındadır. Onların arasında ən həlledici amil Amerika seçkilərinin nəticəsi olacaq.
Hökuməti əsasən Qərblə əlaqələri rədd edən mərhum prezidentdən fərqli olaraq, Pezeşkian Qərb və qeyri-Qərb gücləri, xüsusən də Rusiya və Çinlə münasibətlər arasında balans yaratmağa söz verib. Lakin yəqin ki, onun hökumətində təcrübəli diplomatlar Bayden hökumətinin Həsən Ruhani administrasiyasını son aylarda JCPOA-nı canlandırmağı gecikməsindən məyus olduqlarını bildiriblər.
Trampın Ağ evə qayıtması daha böyük problem hesab olunur. Müşavirlərinin Baydenin İrana qarşı sanksiyalarının icrasını ciddi şəkildə zəiflətdiyinə dair şikayətlərini və Trampın güclü mövqedən danışıqlar aparmağa çoxdankı inamını nəzərə alaraq, ikinci Tramp administrasiyası yəqin ki, maksimum təzyiq siyasətini canlandıracaq. Belə bir hərəkət İranı ABŞ üçün daha əlverişli razılaşmaya razılıq vermək üçün danışıqlar masasına oturtmaq əvəzinə, Tehranı nüvə və regional sahədə daha aqressiv edəcək, İranla ABŞ-ı 2019 və 2020-ci illərə nisbətən daha ciddi qarşıdurmaya aparacaq.
2020-ci ildə general Süleymaninin öldürülməsinə göstəriş verdiyinə görə İranın Trampa qarşı şəxsi kini var. Bundan əlavə, Amerika rəsmiləri İranın bu sui-qəsdə cavab olaraq Amerika rəsmilərinə sui-qəsd planlaşdırdığını irəli sürürlər.
Qəzzadakı müharibənin bütün Yaxın Şərqi əhatə etməsi Pezeşkianın Qərblə konstruktiv əlaqə qurma qabiliyyətini də sarsıda bilər. Əgər mövcud hərbi əməliyyatlar İsrail və Livan “Hizbullah”ı arasında genişmiqyaslı müharibəyə çevrilərsə, İran yəqin ki, Qərbə qarşı daha qeyri-dost davranacaq. İndinin özündə də tərəflərin Rusiyaya silah göndərilməsi, nüvə enerjisinin inkişafının davam etdirilməsi, ikili vətəndaşların və Qərb vətəndaşlarının həbsi ilə bağlı çoxlu problemləri var.
Həmçinin, İranın nəzarətində olan husi qüvvələri Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə hücumları bərpa etsələr, Tehran və Fars körfəzi ölkələri arasında mövcud interaktiv yolu bağlasalar, İranla Qərb arasında münasibətlər daha da mürəkkəbləşəcək. Buna baxmayaraq, güc institutunda təmkinli tərəfdarların səsinin daha çox olması müsbət hal olacaq. İranda strateji qərarları seçkinin nəticələrindən nisbətən müstəqil olan kiçik məmurlar qrupu qəbul edir, lakin bu qrup hələ də qərarlarında nəticələri nəzərə alır.
Vaşinqtondakı siyasi qeyri-müəyyənliyi və regiondakı xaosu nəzərə alsaq, İran və ABŞ-nın qısa müddətdə yeni razılaşma üçün yer tapacağına ümid çox azdır. Ancaq ən azı 2023-cü ildə əldə edilən qeyri-rəsmi anlaşmaların bir qismini canlandırmağa çalışmalıdırlar. Amma bu müvəqqəti yaşayış yeri olacaq.
Bu gün nüvə razılaşmasının əldə olunmasını təsəvvür etmək 2015-ci ildə olduğundan daha çətindir. Tərəflərin mövqeləri daha inadkarlaşıb və o dövrdə mövcud olan kiçik inam ciddi şəkildə zəifləyib. Təbii ki, bu, təkcə Trampın JCPOA-dan çıxması ilə bağlı deyil, İranın nüvə proqramı əhəmiyyətli dərəcədə artıb və sanksiyalar sərtləşdirilib.
Bir tərəfdən, qərblilər Pezeşkianın razılığa gəlmək qabiliyyətinə şübhə ilə yanaşır, digər tərəfdən isə, Tehran ABŞ-a, xüsusən də o, İslam Respublikası ilə dinc yanaşı yaşamaq və ya sanksiyaları effektiv və daimi olaraq aradan qaldırmaq imkanlarına nikbin baxmır.
Saatın əqrəbləri sürətlə irəliləyir, Təhlükəsizlik Şurasının JCPOA-ya hüquqi legitimlik verən qətnaməsinin müddəti 2025-ci ilin oktyabrında başa çatacaq və bu, Qərbi İrana qarşı mühüm təzyiq alətlərindən məhrum edəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 23-07-2024 12:58 | Bölmə: Slayd

Əksər müşahidəçilərin təəccübü içində, nisbətən naməlum bir namizəd İranda keçirilən prezident seçkilərində qalib gələ bildi. Parlament üzvü və keçmiş səhiyyə naziri kimi Məsud Pezeşkian İran hüdudlarından kənarda o qədər də tanınmır və daxildə də tanınmış siyasətçi sayılmır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.
ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:
2001-ci ildən bəri ilk dəfə təsdiqlənmiş islahatçı namizədin gözlənilməz qələbəsi beyindəki suallara cavab verməkdən daha çox, onun nüfuzunun ölçüsü və nüvə məsələsinə yanaşması ilə bağlı suallar doğurur. Qərblə qarşıdurma əsnasında Pezeşkian ölkəni kövrək bir vəziyyətdə istiqamətləndirəcək.
Onun hazırkı siyasətlə bağlı tənqidlərini nəzərə alsaq, Pezeşkianın seçimi bir çox müşahidəçiləri heyrətə salıb; onlar hökumətin ən mühafizəkar ünsürlərinin seçdiyi yoldan çıxmasının çətin olduğuna inanırdılar.
Amma İranın bu nöqtədən hara gedəcəyi ilə bağlı fərziyyələr bu nöqtəyə necə gəlib çatması ilə bağlı sualları kölgədə qoyub. Qərbdə bəziləri yəqin ki, digər islahatçı prezidentlərin oxşar obrazını Pezeşkiana da şamil edəcək. Yəni nüvə və regional ambisiyaları dəyişməmiş daha mötədil zahiri sima və qoyun dərisi geymiş canavar.
Başqaları onu İranın sosial-iqtisadi münaqişələrdən xilas edəcək və güzəştlər müqabilində Qərbin sanksiyalarını yumşaldacaq xilaskar kimi görə bilər.
Bu iki ssenaridən hansı daha çox ehtimal olunur?
Gələcək istiqaməti proqnozlaşdırmağa bir neçə amil kömək edə bilər.
Birinci amil İrandakı siyasətin mahiyyəti ilə bağlıdır. Prezidentlərin böyük səlahiyyətləri yoxdur, açıq və gizli səlahiyyət və təsirə malik olan müxtəlif mərkəzlərlə rəqabət aparmalıdırlar. Eyni zamanda, İranda prezident tam səlahiyyətə malik bir vəzifə deyil. Dünya gücləri ilə nüvə sazişi bağlaya bilən Həsən Ruhaninin çıxış tərzini və mahiyyətini JCPOA-nı canlandıra bilməyən İbrahim Rəisi ilə müqayisə etmək bunun yaxşı təsdiqidir.
İkincisi, yeni prezidentin özünəməxsus üstünlüyü və özünəməxsus zəif tərəfi var. O, seçkiqabağı kampaniyası zamanı konkret vədlər verməkdən yayınıb və bunun əvəzinə öz idarəetmə yanaşmasına diqqət yetirib. Pezeşkian prezidentin üzləşə biləcəyi məhdudiyyətləri də etiraf edib. Sistem üçün o qədər də çətin olmayan bir xarakter göstərməklə və sosial gözləntiləri cilovlamaqla manevr imkanı yaradıb.
Üçüncüsü, Pezeşkianın xarici siyasətdə qazana biləcəyi şey, İran və xüsusən də ABŞ-nın düşmənləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olma şəxsi qabiliyyəti və istəyindən çox, ondan asılı olmayan ünsürlərin ixtiyarındadır. Onların arasında ən həlledici amil Amerika seçkilərinin nəticəsi olacaq.
Hökuməti əsasən Qərblə əlaqələri rədd edən mərhum prezidentdən fərqli olaraq, Pezeşkian Qərb və qeyri-Qərb gücləri, xüsusən də Rusiya və Çinlə münasibətlər arasında balans yaratmağa söz verib. Lakin yəqin ki, onun hökumətində təcrübəli diplomatlar Bayden hökumətinin Həsən Ruhani administrasiyasını son aylarda JCPOA-nı canlandırmağı gecikməsindən məyus olduqlarını bildiriblər.
Trampın Ağ evə qayıtması daha böyük problem hesab olunur. Müşavirlərinin Baydenin İrana qarşı sanksiyalarının icrasını ciddi şəkildə zəiflətdiyinə dair şikayətlərini və Trampın güclü mövqedən danışıqlar aparmağa çoxdankı inamını nəzərə alaraq, ikinci Tramp administrasiyası yəqin ki, maksimum təzyiq siyasətini canlandıracaq. Belə bir hərəkət İranı ABŞ üçün daha əlverişli razılaşmaya razılıq vermək üçün danışıqlar masasına oturtmaq əvəzinə, Tehranı nüvə və regional sahədə daha aqressiv edəcək, İranla ABŞ-ı 2019 və 2020-ci illərə nisbətən daha ciddi qarşıdurmaya aparacaq.
2020-ci ildə general Süleymaninin öldürülməsinə göstəriş verdiyinə görə İranın Trampa qarşı şəxsi kini var. Bundan əlavə, Amerika rəsmiləri İranın bu sui-qəsdə cavab olaraq Amerika rəsmilərinə sui-qəsd planlaşdırdığını irəli sürürlər.
Qəzzadakı müharibənin bütün Yaxın Şərqi əhatə etməsi Pezeşkianın Qərblə konstruktiv əlaqə qurma qabiliyyətini də sarsıda bilər. Əgər mövcud hərbi əməliyyatlar İsrail və Livan “Hizbullah”ı arasında genişmiqyaslı müharibəyə çevrilərsə, İran yəqin ki, Qərbə qarşı daha qeyri-dost davranacaq. İndinin özündə də tərəflərin Rusiyaya silah göndərilməsi, nüvə enerjisinin inkişafının davam etdirilməsi, ikili vətəndaşların və Qərb vətəndaşlarının həbsi ilə bağlı çoxlu problemləri var.
Həmçinin, İranın nəzarətində olan husi qüvvələri Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə hücumları bərpa etsələr, Tehran və Fars körfəzi ölkələri arasında mövcud interaktiv yolu bağlasalar, İranla Qərb arasında münasibətlər daha da mürəkkəbləşəcək. Buna baxmayaraq, güc institutunda təmkinli tərəfdarların səsinin daha çox olması müsbət hal olacaq. İranda strateji qərarları seçkinin nəticələrindən nisbətən müstəqil olan kiçik məmurlar qrupu qəbul edir, lakin bu qrup hələ də qərarlarında nəticələri nəzərə alır.
Vaşinqtondakı siyasi qeyri-müəyyənliyi və regiondakı xaosu nəzərə alsaq, İran və ABŞ-nın qısa müddətdə yeni razılaşma üçün yer tapacağına ümid çox azdır. Ancaq ən azı 2023-cü ildə əldə edilən qeyri-rəsmi anlaşmaların bir qismini canlandırmağa çalışmalıdırlar. Amma bu müvəqqəti yaşayış yeri olacaq.
Bu gün nüvə razılaşmasının əldə olunmasını təsəvvür etmək 2015-ci ildə olduğundan daha çətindir. Tərəflərin mövqeləri daha inadkarlaşıb və o dövrdə mövcud olan kiçik inam ciddi şəkildə zəifləyib. Təbii ki, bu, təkcə Trampın JCPOA-dan çıxması ilə bağlı deyil, İranın nüvə proqramı əhəmiyyətli dərəcədə artıb və sanksiyalar sərtləşdirilib.
Bir tərəfdən, qərblilər Pezeşkianın razılığa gəlmək qabiliyyətinə şübhə ilə yanaşır, digər tərəfdən isə, Tehran ABŞ-a, xüsusən də o, İslam Respublikası ilə dinc yanaşı yaşamaq və ya sanksiyaları effektiv və daimi olaraq aradan qaldırmaq imkanlarına nikbin baxmır.
Saatın əqrəbləri sürətlə irəliləyir, Təhlükəsizlik Şurasının JCPOA-ya hüquqi legitimlik verən qətnaməsinin müddəti 2025-ci ilin oktyabrında başa çatacaq və bu, Qərbi İrana qarşı mühüm təzyiq alətlərindən məhrum edəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Bu gün, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Bu gün, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
Dünən, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb