Pezeşkian İran-ABŞ münasibətini normallaşdıra biləcəkmi?
Tarix: 23-07-2024 12:58 | Bölmə: Slayd
Pezeşkian İran-ABŞ münasibətini normallaşdıra biləcəkmi?

Əksər müşahidəçilərin təəccübü içində, nisbətən naməlum bir namizəd İranda keçirilən prezident seçkilərində qalib gələ bildi. Parlament üzvü və keçmiş səhiyyə naziri kimi Məsud Pezeşkian İran hüdudlarından kənarda o qədər də tanınmır və daxildə də tanınmış siyasətçi sayılmır.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

2001-ci ildən bəri ilk dəfə təsdiqlənmiş islahatçı namizədin gözlənilməz qələbəsi beyindəki suallara cavab verməkdən daha çox, onun nüfuzunun ölçüsü və nüvə məsələsinə yanaşması ilə bağlı suallar doğurur. Qərblə qarşıdurma əsnasında Pezeşkian ölkəni kövrək bir vəziyyətdə istiqamətləndirəcək.

Onun hazırkı siyasətlə bağlı tənqidlərini nəzərə alsaq, Pezeşkianın seçimi bir çox müşahidəçiləri heyrətə salıb; onlar hökumətin ən mühafizəkar ünsürlərinin seçdiyi yoldan çıxmasının çətin olduğuna inanırdılar.

Amma İranın bu nöqtədən hara gedəcəyi ilə bağlı fərziyyələr bu nöqtəyə necə gəlib çatması ilə bağlı sualları kölgədə qoyub. Qərbdə bəziləri yəqin ki, digər islahatçı prezidentlərin oxşar obrazını Pezeşkiana da şamil edəcək. Yəni nüvə və regional ambisiyaları dəyişməmiş daha mötədil zahiri sima və qoyun dərisi geymiş canavar.

Başqaları onu İranın sosial-iqtisadi münaqişələrdən xilas edəcək və güzəştlər müqabilində Qərbin sanksiyalarını yumşaldacaq xilaskar kimi görə bilər.

Bu iki ssenaridən hansı daha çox ehtimal olunur?

Gələcək istiqaməti proqnozlaşdırmağa bir neçə amil kömək edə bilər.

Birinci amil İrandakı siyasətin mahiyyəti ilə bağlıdır. Prezidentlərin böyük səlahiyyətləri yoxdur, açıq və gizli səlahiyyət və təsirə malik olan müxtəlif mərkəzlərlə rəqabət aparmalıdırlar. Eyni zamanda, İranda prezident tam səlahiyyətə malik bir vəzifə deyil. Dünya gücləri ilə nüvə sazişi bağlaya bilən Həsən Ruhaninin çıxış tərzini və mahiyyətini JCPOA-nı canlandıra bilməyən İbrahim Rəisi ilə müqayisə etmək bunun yaxşı təsdiqidir.

İkincisi, yeni prezidentin özünəməxsus üstünlüyü və özünəməxsus zəif tərəfi var. O, seçkiqabağı kampaniyası zamanı konkret vədlər verməkdən yayınıb və bunun əvəzinə öz idarəetmə yanaşmasına diqqət yetirib. Pezeşkian prezidentin üzləşə biləcəyi məhdudiyyətləri də etiraf edib. Sistem üçün o qədər də çətin olmayan bir xarakter göstərməklə və sosial gözləntiləri cilovlamaqla manevr imkanı yaradıb.

Üçüncüsü, Pezeşkianın xarici siyasətdə qazana biləcəyi şey, İran və xüsusən də ABŞ-nın düşmənləri ilə qarşılıqlı əlaqədə olma şəxsi qabiliyyəti və istəyindən çox, ondan asılı olmayan ünsürlərin ixtiyarındadır. Onların arasında ən həlledici amil Amerika seçkilərinin nəticəsi olacaq.

Hökuməti əsasən Qərblə əlaqələri rədd edən mərhum prezidentdən fərqli olaraq, Pezeşkian Qərb və qeyri-Qərb gücləri, xüsusən də Rusiya və Çinlə münasibətlər arasında balans yaratmağa söz verib. Lakin yəqin ki, onun hökumətində təcrübəli diplomatlar Bayden hökumətinin Həsən Ruhani administrasiyasını son aylarda JCPOA-nı canlandırmağı gecikməsindən məyus olduqlarını bildiriblər.

Trampın Ağ evə qayıtması daha böyük problem hesab olunur. Müşavirlərinin Baydenin İrana qarşı sanksiyalarının icrasını ciddi şəkildə zəiflətdiyinə dair şikayətlərini və Trampın güclü mövqedən danışıqlar aparmağa çoxdankı inamını nəzərə alaraq, ikinci Tramp administrasiyası yəqin ki, maksimum təzyiq siyasətini canlandıracaq. Belə bir hərəkət İranı ABŞ üçün daha əlverişli razılaşmaya razılıq vermək üçün danışıqlar masasına oturtmaq əvəzinə, Tehranı nüvə və regional sahədə daha aqressiv edəcək, İranla ABŞ-ı 2019 və 2020-ci illərə nisbətən daha ciddi qarşıdurmaya aparacaq.

2020-ci ildə general Süleymaninin öldürülməsinə göstəriş verdiyinə görə İranın Trampa qarşı şəxsi kini var. Bundan əlavə, Amerika rəsmiləri İranın bu sui-qəsdə cavab olaraq Amerika rəsmilərinə sui-qəsd planlaşdırdığını irəli sürürlər.

Qəzzadakı müharibənin bütün Yaxın Şərqi əhatə etməsi Pezeşkianın Qərblə konstruktiv əlaqə qurma qabiliyyətini də sarsıda bilər. Əgər mövcud hərbi əməliyyatlar İsrail və Livan “Hizbullah”ı arasında genişmiqyaslı müharibəyə çevrilərsə, İran yəqin ki, Qərbə qarşı daha qeyri-dost davranacaq. İndinin özündə də tərəflərin Rusiyaya silah göndərilməsi, nüvə enerjisinin inkişafının davam etdirilməsi, ikili vətəndaşların və Qərb vətəndaşlarının həbsi ilə bağlı çoxlu problemləri var.

Həmçinin, İranın nəzarətində olan husi qüvvələri Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-yə hücumları bərpa etsələr, Tehran və Fars körfəzi ölkələri arasında mövcud interaktiv yolu bağlasalar, İranla Qərb arasında münasibətlər daha da mürəkkəbləşəcək. Buna baxmayaraq, güc institutunda təmkinli tərəfdarların səsinin daha çox olması müsbət hal olacaq. İranda strateji qərarları seçkinin nəticələrindən nisbətən müstəqil olan kiçik məmurlar qrupu qəbul edir, lakin bu qrup hələ də qərarlarında nəticələri nəzərə alır.

Vaşinqtondakı siyasi qeyri-müəyyənliyi və regiondakı xaosu nəzərə alsaq, İran və ABŞ-nın qısa müddətdə yeni razılaşma üçün yer tapacağına ümid çox azdır. Ancaq ən azı 2023-cü ildə əldə edilən qeyri-rəsmi anlaşmaların bir qismini canlandırmağa çalışmalıdırlar. Amma bu müvəqqəti yaşayış yeri olacaq.

Bu gün nüvə razılaşmasının əldə olunmasını təsəvvür etmək 2015-ci ildə olduğundan daha çətindir. Tərəflərin mövqeləri daha inadkarlaşıb və o dövrdə mövcud olan kiçik inam ciddi şəkildə zəifləyib. Təbii ki, bu, təkcə Trampın JCPOA-dan çıxması ilə bağlı deyil, İranın nüvə proqramı əhəmiyyətli dərəcədə artıb və sanksiyalar sərtləşdirilib.

Bir tərəfdən, qərblilər Pezeşkianın razılığa gəlmək qabiliyyətinə şübhə ilə yanaşır, digər tərəfdən isə, Tehran ABŞ-a, xüsusən də o, İslam Respublikası ilə dinc yanaşı yaşamaq və ya sanksiyaları effektiv və daimi olaraq aradan qaldırmaq imkanlarına nikbin baxmır.

Saatın əqrəbləri sürətlə irəliləyir, Təhlükəsizlik Şurasının JCPOA-ya hüquqi legitimlik verən qətnaməsinin müddəti 2025-ci ilin oktyabrında başa çatacaq və bu, Qərbi İrana qarşı mühüm təzyiq alətlərindən məhrum edəcək.

Y. QACAR




Bölməyə aid digər xəbərlər