İran və Cənubi Qafqaz: siyasətə düzəliş və təkamül

Xəbər lenti

22:54 / 24-04-2024

ABŞ Azərbaycan və Ermənistan arasında əldə olunmuş razılaşmanı alqışlayıb

21:42 / 24-04-2024

Erməni xəyanəti: həkim 40 türk əsgərini zəhərləyib

20:28 / 24-04-2024

İlham Əliyev və Sadır Japarov Bakıda Çingiz Aytmatovun abidəsinin açılışını edib - Fotolar

19:29 / 24-04-2024

İran qoşunları Suriyanı tərk edir

19:16 / 24-04-2024

“Su-35”-lər "Patriot"-u aldada bilir

19:04 / 24-04-2024

Sadır Japarovun şərəfinə dövlət ziyafəti verilib

17:55 / 24-04-2024

Milli Məclis 3150 manatlıq kompüteri niyə 6 minə alır? - 830 minlik tenderlə bağlı qalmaqal

17:46 / 24-04-2024

Azərbaycan-Əlcəzair enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib

17:29 / 24-04-2024

24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür

17:16 / 24-04-2024

Şadlıq saraylarında şişirdilmiş qiymətlər... - Ekspertdən şərh

17:04 / 24-04-2024

Keçmiş nazirin meyiti tapılıb

16:56 / 24-04-2024

Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib

16:44 / 24-04-2024

Məhkəmə saxlanılan nazir müavini ilə bağlı qərar verib

16:35 / 24-04-2024

Lukaşenko: "Anlamaq olmur, onlar bununla kimin qarşısını almaq istəyirlər?"

16:30 / 24-04-2024

Avropa qeyri-adi vəziyyətlə üzləşib

16:26 / 24-04-2024

Sabiq icra başçısının növbəti məhkəməsi keçirilib

16:08 / 24-04-2024

Yeni robotlar satışa çıxarılıb - Video

15:57 / 24-04-2024

Ərdoğan Almaniya prezidentini qəbul edib

15:26 / 24-04-2024

Borrell: "İranla diplomatik münasibətləri kəsmək olmaz"

15:12 / 24-04-2024

Ələsgər Məmmədlinin sağlıq durumu pisləşir

14:30 / 24-04-2024

Şuşaya ilkin mərhələdə 50 ailə köçürüləcək

14:30 / 24-04-2024

İlham Əliyevlə Sadır Japarov görüşüb, yeni sənədlər imzalanıb - (Yenilənib)

14:17 / 24-04-2024

Qırğızıstan Ağdamda məktəb binası inşa edəcək

14:16 / 24-04-2024

Nəzir - Akif Abbasov yazır

14:03 / 24-04-2024

Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib

13:40 / 24-04-2024

İnfoqrafiya heyvanların ömrü haqqında nə deyir?

13:21 / 24-04-2024

Azərbaycanda Rusiya əleyhinə ikinci cəbhə olmayacaq

13:12 / 24-04-2024

Xəzər dənizində birgə təlimlər başlayıb

13:00 / 24-04-2024

Prezident generalı təltif edib - Sərəncam

12:48 / 24-04-2024

MMA döyüşçülərinin həbs müddəti uzadılıb - Biri azadlığa buraxılıb

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

19:13 / 20-04-2024

Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)

22:20 / 20-04-2024

ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb

18:56 / 22-04-2024

Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar

00:11 / 23-04-2024

Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı

18:01 / 21-04-2024

Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb

13:54 / 22-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)

09:53 / 22-04-2024

Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır

00:37 / 20-04-2024

Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"

16:10 / 22-04-2024

Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib

13:13 / 20-04-2024

Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib

14:10 / 23-04-2024

Füzuli şəhərinə növbəti köç karvanı yola salınıb - (Yenilənib)

16:58 / 23-04-2024

İlham Əliyev “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” beynəlxalq forumda iştirak edir - (Yenilənib)

İran və Cənubi Qafqaz: siyasətə düzəliş və təkamül
Tarix: 27-04-2021 18:17 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

İranın tarixi maraqlarının bir hissəsi kimi gördüyü bölgədə - Cənubi Qafqazdakı mövqeyi böyük təzyiq altındadır. 2020-ci ilin Dağlıq Qarabağ müharibəsi Tehranın Türkiyə və Rusiyanın artan gücü baxımından yanaşmasını sürətlə tənzimləməsinin vacibliyini vurğulayır.

Reyting.az “RUSI”-yə (Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutu) istinadla xəbər verir ki, Ermənistan və Azərbaycan arasındakı müharibəyə son qoyan 2020-ci ili noyabr sülh razılaşması İranın Cənubi Qafqazın dəyişən geosiyasətindəki həssas mövqeyini nümayiş etdirib. Tehranın münaqişənin gedişatına təsir edəcək qədər gücü yox idi. Bunun əksinə olaraq, həm Rusiya, həm də Türkiyə nəticəni formalaşdırıb, atəşkəs razılığını imzalayıb və onun tətbiqi ilə məşğul olub. Rusiyanın yeni sülhməramlı missiyası və türk əsgərlərinin Cənubi Qafqaza qayıtması İranın bölgədəki yenilənmiş böyük güc rəqabətində iştirak etməməsinə işarə edib.

Münaqişə daha geniş əlverişsiz bir fonda meydana gəlib. Regional əlaqə İran üçün böyük zəiflikdir. Rusiya sovet dövründən Azərbaycandan anklav Naxçıvana və Ermənistana dəmir yolu xətlərinin bərpasını davam etdirir. Bu, İranın Azərbaycan üzərindəki təsirini məhdudlaşdıracaq.

Birinci Dağlıq Qarabağ müharibəsi bitdikdən sonra 1994-cü ildən bəri Azərbaycan öz aklavına çatmaq üçün İranın tranzit yollarına ehtiyac duyub - tezliklə ortadan qalxa biləcək bir asılılıq. Amma bu, İran üçün müsbət bir ölçü ola bilər: Ermənistanı Azərbaycan vasitəsilə Rusiyaya birləşdirəcək dəmir yolu, ruslar tərəfindən İranla əlaqə olaraq istifadə edilə bilər.

İran xüsusilə artan türk nüfuzundan narahatdır. İki ölkə Suriya mövzusunda əməkdaşlıq edir və kürd separatçılarına qarşı mübarizə aparır, lakin İranın şimal sərhədində artan türk nüfuzu böyük bir problem olaraq görülür. Bu, 1990-cı illərin sonlarında Türkiyənin Azərbaycanla hərbi və iqtisadi əlaqələrinin tədricən artdığı bir tendensiyadır. İranın türk nüfuzunun böyüməsinə maneə törətmək qabiliyyəti az olsa da, Azərbaycanla daha yaxşı anlaşma qura bilər.

İranın Azərbaycan siyasətində danılmaz bir etnik ölçü var. Tehran tarixən Bakının geosiyasi ambisiyalarından ehtiyatlanıb, əsasən, 1990-cı illərin əvvəllərində İranın azərbaycanlı əhalisini irredentist bir gündəm üçün istifadə etməyə çalışdığı üçün. Tehran əvvəlcə postsovet Azərbaycanı təsir zonasına çəkməyə çalışıb. Ticarət əlaqələri, mədəni mübadilə proqramları və dini əlaqələr inkişaf etdirilib, lakin nəticədə Tehran qəsdən özünü Bakıdan uzaqlaşdırıb.

O zaman İran rəhbərliyinin Azərbaycanla daha yaxın münasibət qurması üçün heç bir siyasi səbəb yox idi. Azərbaycan Ermənistanla müharibə ucbatından vətənpərvərlik hissində böyük bir dalğalanma yaşayıb və bu, əsasən etnik azərbaycanlıların yaşadığı bir bölgə olan İranın şimalına yayılmaq təhlükəsi yaradıb. İranın ən böyük qorxusu tez-tez pantürkçü ideyalarını qəbul edən və İrandakı etnik qohumlarla əlaqə qurmağa çalışan o zamankı millətçi Azərbaycan prezidenti Əbülfəz Elçibəylə əlaqələndirilirdi. “Böyük Azərbaycan” fikri Azərbaycanda inkişaf etdirilib. Buna cavab olaraq, Tehran sərhədi azərbaycanlı qaçqınlar üçün bağlayaraq Ermənistanı dəstəkləyib və on illərlə İrəvanın “həyat yolu” rolunu oynayıb.

2020-ci il Dağlıq Qarabağ müharibəsi İranın perspektivini dəyişdirib. İranın dini liderləri Qarabağ və ətraf ərazilərin Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi olduğunu bildirərək Azərbaycana daha çox dəstək veriblər. Bundan əlavə, İranın Xarici işlər naziri Cavad Zərif regional əməkdaşlığı təşviq etmək məqsədi daşıyan son regional turu zamanı Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərinə nəzarəti bərpa etdiyini görməkdən xoşbəxt olduğunu söyləyib.

İranın perspektiv dəyişikliyi bir çox cəhətdən qonşuluqdakı dəyişdirilmiş güc balansını əks etdirir. Ermənistanı dəstəkləmək güclənmiş Azərbaycanla düşmənçilik yaradaraq onu daha da Türkiyənin ağuşuna sürükləyəcək, Rusiyaya gedən avtomobil və dəmir yolu tranzit yollarını təhlükəyə atacaq və İranın Xəzər hövzəsindəki mövqeyini çətinləşdirəcəkdir. Bakı ilə münasibətlərdəki gərginlik də “Böyük Azərbaycan” ideyasını yenidən canlandıra bilər. Bu nəticələrin bəziləri uzaq görünsə də, Bakı ilə zəif münasibətlər belə bir ehtimalı reallığa daha da yaxnlaşdırması mümkündür.

İran Azərbaycanla İsrail arasındakı yüksək səviyyəli hərbi əməkdaşlıqdan da narahatdır. Azərbaycanın İran sərhədindəki coğrafi mövqeyi onu strateji kəşfiyyat məlumatları toplamaq üçün ideal bir yerə çevirir. Media mənbələri İsrailin 1990-cı illərdə Azərbaycanın İranla sərhədində elektron kəşfiyyat toplama stansiyalarının tikilməsində Bakıya köməklik göstərdiyini iddia edib. 2012-ci ildə “Foreign Policy”-nin yazarı Mark Perri İsrailin Azərbaycandan uçuşlar həyata keçirməsinə icazə verən bir razılaşma olduğunu yazıb.

İran üçün yaxın İsrail-Azərbaycan əlaqələri ABŞ-ın mövqeyini qorumaq səylərinin bir hissəsidir. Bunda müəyyən həqiqət var. 1990-cı illərin əvvəllərində Vaşinqton Türkiyə, Azərbaycan və İsrail arasında üçbucaqlı bir əlaqəni təşviq edib. Geopolitik model qismən işləyib. Azərbaycan və İsrail geosiyasi münasibətlərini bölgədəki təhlükəsizliyi üçün həyati olaraq görməyə davam edirlər. Azərbaycanla əlaqələrin pisləşməsi İranın Cənubi Qafqazdakı mövqeyini çətinləşdirə bilər.

İranın Azərbaycana qarşı inkişaf edən mövqeyi daha geniş regional və hətta Avrasiya perspektivi ilə əlaqələndirilir. Xəzər hövzəsi və Cənubi Qafqaz indi Yaxın Şərqlə ayrılmaz şəkildə əlaqələndirilib. Rusiya və Türkiyə son 10 ildə bölgədəki izlərini artırıb və indi Cənubi Qafqazı Aralıq dənizindən Xəzərə qədər uzanan daha böyük geopolitik oyunun bir hissəsi kimi qiymətləndirirlər. İran bu inkişafa barmaqarası baxa bilməz və düzəliş etmək məcburiyyətində qalacaq. Daha uzun müddətdə bu, İranın xarici siyasət hesablamasında Cənubi Qafqazın nüfuzunu yüksəldə və Tehranın Yaxın Şərqdə iştirak etdiyi digər teatrlara yaxınlaşdıra bilər.

Tehran həmişə bu regional perspektivi nəzərə alıb. Azərbaycan və Ermənistanla qarşılıqlı əlaqələrini idarə etməkdə olan tarixi gərginliklərə baxmayaraq, Tehran Cənubi Qafqaz ölkələrinin hamısını və Rusiya və Türkiyəni əhatə edən böyük ölçüdə kooperativ təhlükəsizlik strategiyası həyata keçirir. Məsələn, 2020-ci il Dağlıq Qarabağ müharibəsi zamanı İran bölgədəki gərginliyi azaltmaq üçün bir təşəbbüs irəli sürüb və Xarici işlər nazirinin müavini Abbas Əraqçi bütün regional dövlətlərə səfər edib.

Doğrudan da, İran Cənubi Qafqazdakı dəyişiklikləri dəyişən qlobal nizamın bir hissəsi kimi görür. 2020-ci ilin Dağlıq Qarabağ müharibəsi bu kontekstdə görülə bilər: soyuq müharibədən sonrakı dövrdə ABŞ gücünün dəstəklədiyi, köklü bir dəyişiklik yaşayan dövlət münasibətləri sistemi. Son münaqişə zamanı Qərb kənar oyunçu olaraq qalıb, Rusiya və Türkiyə əsas rol oynayıb.

Geoiqtisadiyyat - xüsusən regional əlaqə baxımından əsas məsələdir. Son müharibədən sonra Tehranın mövqeyi iqtisadi coğrafiyadan təsirlənəcəkdir. İran indi Hindistan, Çin və Rusiya iqtisadi layihələrinə qarşılıqlı əlaqələndirici olmaq üçün daha böyük hərəkətin bir hissəsini təşkil edən liman və dəmir yolu inkişaf strategiyasını davam etdirdi. Cənubi Qafqaz baxımından Avrasiya İqtisadi İttifaqı vacibdir və İran üçün Azərbaycan Hind okeanından Baltik limanlarına qədər uzanan Şimal-Cənub İqtisadi Dəhlizində tranzit yollar üçün çox vacibdir. Sovet dövründən qalma dəmir yollarını dirçəltmək üçün Rusiyanın səyləri bölgəni və Rusiya ilə ticarət əlaqələrini genişləndirməyə imkan verəcəyi üçün Tehranı da bundan böyük faydalanana çevirə bilər.

İran Cənubi Qafqazdakı dəyişən həqiqətlərə yavaş-yavaş köklənir. Çox şey qeyri-müəyyən olaraq qalır. Tehran güc balansını öz lehinə necə çevirə bilər? Bakı ilə daha çox əlaqələr qurmağın bir yolu görünür - regional əməkdaşlıq platformalarının təklif edilməsi. Ancaq seçimindən asılı olmayaraq, İran bölgədəki köklü Türkiyə və Rusiya təsiri ilə qarşılaşacaq.

Reyting.az

Ana səhifəyə dön