10:51 / 17-06-2025
Vətəndaşları aldadan qadın saxlanılıb
10:32 / 17-06-2025
“Azərbaycan-Almaniya Dostluq Həftəsi” keçiriləcək - Fotolar
10:26 / 17-06-2025
“Fənərbaxça”nın prezidenti Bakıya gəlib
10:23 / 17-06-2025
HƏMAS Rusiyanı İsrailə təsir göstərməyə çağırır
10:22 / 17-06-2025
Nazirliyin keçmiş vəzifəli şəxslərinin məhkəməsi başlayıb
10:11 / 17-06-2025
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
09:59 / 17-06-2025
"WhatsApp"da yenilik: reklamlar və pullu abunəliklər gəlir
09:53 / 17-06-2025
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
09:40 / 17-06-2025
İran nüvə silahları ilə bağlı müqavilədən çıxa bilər
09:21 / 17-06-2025
İsmayıllıda oğul atasını öldürüb
08:25 / 17-06-2025
Hakan Fidan Tiranada Vyosa Osmani ilə görüşüb
08:17 / 17-06-2025
Varşava preventiv tədbirlərə əl atır
08:11 / 17-06-2025
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
08:03 / 17-06-2025
Şakira: “ABŞ-da mühacir olmaq daim qorxu deməkdir”
07:51 / 17-06-2025
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası təcili Ağ evdə toplanır
07:44 / 17-06-2025
Kiyevə hücum: çoxmərtəbəli binalar dağılıb, ölən və çoxlu yaralı var - Foto
07:02 / 17-06-2025
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
06:47 / 17-06-2025
Kəşfiyyat agentliyinə qadın rəhbərlik edəcək
22:43 / 16-06-2025
Zakir Həsənov Belarusa rəsmi səfər edib
22:33 / 16-06-2025
Xarici ölkə vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
17:51 / 12-06-2025
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
17:09 / 12-06-2025
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
İran niyə Şərqə meyl edir?
Tarix: 27-10-2021 13:46 | Bölmə: Slayd
İran prezidenti İbrahim Rəisi Şərqə meyl edir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.
Məqalədə qeyd olunur:
İranın yeni prezidenti kimi ilk xarici səfərini seçərkən İbrahim Rəisi keçən ay Nyu-Yorkda keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının iclasında iştirakdan vaz keçib. Bunun əvəzinə o, Avrasiyanın siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik tərəfdaşlığı olan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammiti üçün Şərqə - Düşənbəyə yollanıb. Seçim həm məzmunlu, həm də simvolik idi. Sentyabrın 17-də, ilkin olaraq ŞƏT-ə tamhüquqlu üzvlük üçün müraciət etdikdən təxminən 14 il sonra, nəhayət, vəsiqəsini alıb.
“Dünya yeni eraya qədəm qoydu, - deyən Rəisi Vaşinqtona o qədər də üstüörtülü olmayan zərbə endirib. - Hegemonluq və birtərəflilik iflasa uğrayır. Beynəlxalq tarazlıq çoxtərəfliliyə və güclərin müstəqil ölkələrin xeyrinə yenidən bölüşdürülməsinə doğru irəliləyir”.
ABŞ-ın sarsıdıcı sanksiyaları ilə üzləşən və ümumiyyətlə, Qərb tərəfindən pariya kimi qəbul edilən İran çıxış yolu axtarır.
ABŞ-ın sarsıdıcı sanksiyaları ilə üzləşən və ümumiyyətlə, Qərb tərəfindən əcinnə kimi qəbul edilən İran çıxış yolu tapmaq istəyir. Hesab edir ki, Asiya gücləri Vaşinqtonun hesabına yüksəlir, Çin və Rusiya ABŞ-ın İranı cilovlamaqda və iqtisadiyyatını boğmaqda maraqlarını bölüşmür. Əksinə, bu ölkələr Yaxın Şərqdə öz maraqlarını təmin etmək üçün İranı qucaqlamağa hazır ola bilər.
Həmin kontekstdə, İranın ŞƏT-ə qəbulu iki ilə qədər çəkə bilər ki, bu da İran mediasında “böyük qələbə” kimi qiymətləndirilib. Bu, Tehranın Çin və Rusiya ilə, eləcə də Hindistan, Tacikistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Pakistan da daxil olmaqla, digər ŞƏT-ə üzv dövlətlərlə əməkdaşlıq əlaqələrini genişləndirir. İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna yaxın olan “Təsnim” Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, İranın ŞƏT-ə tamhüquqlu üzvlüyü Qərb ölkələrinin İranı təcrid etmək cəhdlərini neytrallaşdıra və Qərbi Asiyada mövqeyini möhkəmləndirə bilər.
Rəisi indi bu uğurdan yararlanmağa çalışacaq. Tramp administrasiyasının imzalanmasından üç il sonra 2018-ci ildə ləğv etdiyi ölkənin nüvə proqramını - Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planını (JCPOA) məhdudlaşdırmaq üçün pozulmuş razılaşmadan bütün iranlılar məyusdur. Bayden administrasiyası ilə nüvə danışıqlarının dalana dirəndiyi bir vaxtda, xüsusilə Çin, ABŞ-a meydan oxumaq istəsə, “Bir Kəmər və Bir Yol” Təşəbbüsü və İrana birbaşa xarici investisiyalar vasitəsilə danışıqlara dəstək və ya bəlkə də alternativ variantlar təklif edə bilər.
İranın yeni siyasətçiləri JCPOA inanırlar ki, Birləşmiş Ştatlar və müttəfiqləri İranın regional gücünü və təsirini istənilən yolla məhdudlaşdırmağa çalışırlar. Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamnəi iyul ayında istefa verən prezident Həsən Ruhani və onun kabineti ilə son görüşündə demişdi ki, gələn administrasiya qərblilərə güvənməyin işə yaramadığını öyrənməlidir. “Qərblilər bizə kömək etmirlər. Harda imkan varsa bizi vururlar”.
Buna görə də, Rəisi və onun administrasiyası iranlıların “Şərqə baxış” siyasəti yürüdür. Onlar Ruhaninin JCPOA-nı canlandırmaq üzrə əvvəlki səylərini bir növ “Qərbə əyilmək” yanaşması və nəticədə çıxılmaz nöqtə kimi qiymətləndirirlər. Tacikistanda keçirilən ŞƏT sammitindən qayıtdıqdan sonra Rəisi Ruhanini sərt tənqid edib və onu Qərbdən asılı olmaqda ittiham edib. Yeni administrasiya mütləq nüvə danışıqlarından imtina etməyəcək. Lakin hesab edir ki, danışıqlar yekunlaşsa belə, sanksiyalar effektiv şəkildə aradan qaldırılmayacaq.
Xarici işlər nazirinin siyasi məsələlər üzrə müavini Əli Baqeri Kəni kimi yeni məmurlar JCPOA əleyhinə bəyanatları ilə məşhurdurlar. Onlar sanksiyaları Birləşmiş Ştatların Tehranın nüvə və raket proqramlarını cilovlamaq və Yaxın Şərqdə artan təsirini məhdudlaşdırmaq vasitəsi kimi görürlər. Buna görə də, hesab edirlər ki, İranın yeganə çıxış yolu Çin və Rusiya kimi yeni strateji güclü müttəfiqlər tapmaqdır. Ən azı İran nüvə danışıqları zamanı Rusiya və Çinin siyasi dəstəyini qazanacağına ümid edir.
İranın Şərqə meyli ilk baxışda göründüyündən daha dərindir. Ənənəvi olaraq, İran iqtisadi cəhətdən Qərblə iç-içə və ən azı şah dövründən ondan asılı olub. O zaman İran ABŞ-ın rəsmi müttəfiqi idi. İran və ABŞ arasında İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Komissiya ikitərəfli iqtisadi əlaqələri genişləndirməyə çalışıb. Komissiyanın yaradılmasından sonra Tehran və Vaşinqton 1974-cü ilin noyabrında iqtisadi mübadilələrinin dəyərini beş il ərzində 15 milyard dollara çatdırmaq üçün nəhəng saziş imzalayıblar. ABŞ həm də keçmiş İran rejiminə hərbi silahların əsas tədarükçüsü idi.
Bu tendensiya İran və ABŞ arasında güclü düşmənçiliyə baxmayaraq, inqilabdan sonrakı dövrdə də davam edib. Məsələn, “TotalEnergies” kimi Avropa neft şirkətləri İranın neft və qaz yataqlarının işlənməsində böyük paya sahibdirlər. Lakin ABŞ sanksiyaları Avropa ölkələrinin İranın enerji sektoruna sərmayə qoymağa davam etməsinə mane olduqda, Çin şirkətləri işə qarışıb.
“Total” 2018-ci ildə ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyalarına görə “Cənubi Pars” qaz layihəsindən çəkilməli olduqda, Çinin CNPC şirkəti onu əvəz edib. Çin şirkəti də qısa müddət sonra İranın enerji sektoruna sərmayə qoymağı dayandırsa da, yeni administrasiya ümid edir ki, İranın ŞƏT-ə üzvlüyü və 25 illik İran-Çin sazişi Çin şirkətlərini İranın enerji sektoruna investisiya qoymağa vadar edəcək.
ŞƏT-in irəliləyişi İranın Şərqə keçmək üzrə digər səylərini izləyir. Mart ayında İran və Çin iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik əlaqələrinin genişləndirilməsini əhatə edən 25 illik hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıblar. İqtisadiyyat üzrə analitik Əli Şəriəti “New-York Times” qəzetinə deyib:
"Strateji ittifaqlarımızda çox uzun müddətdir ki, bütün yumurtalarımızı Qərbin səbətinə qoymuşuq və bu, nəticə verməyib. İndi siyasəti dəyişib üzümüzü Şərqə tutsaq, o qədər də pis olmaz".
İyul ayında İran və Rusiya 2001-ci ildə imzalanmış əvvəlki ikitərəfli əməkdaşlıq sazişinin uzadılması barədə razılığa gəlib. İranın Moskvadakı səfiri Kazem Cəlalinin sözlərinə görə, Rusiya prezidentinə müqavilənin yenilənməsini və 20 il müddətinə uzadılmasını təklif edən Xamnəi olub.
İran ŞƏT-ə üzv olmağın bir çox faydasını gözləyir. İlk növbədə, ABŞ-ın təcridetmə səylərini neytrallaşdıra biləcəyinə inanır.
İndi İran Cənubi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən “21-ci əsrin İpək Yolu” kimi səciyyələndirilən Çinin meqalayihəsi “Bir Kəmər-Bir Yol” təşəbbüsünə qoşulmağa ümid edir. Rəisi administrasiyası bu nəhəng layihəyə qoşulmaqla Çin investisiyalarını cəlb etməyə çalışır. Çinin sərmayəsi sanksiyalardan əziyyət çəkən İrana iqtisadiyyatını yaxşılaşdırmaqda kömək edə bilər. Bundan başqa, iranlılar “Bir Kəmər-Bir Yol” dəhlizlərinə qoşulmaqla öz geosiyasi potensiallarını reallığa çevirməyə ümidlidirlər. İran özünü Avrasiyanın şərqi ilə qərbi, həmçinin şimalı ilə cənubu arasında körpü kimi görür.
İran parlamenti də, öz növbəsində, Çinlə iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirməyə çalışır. Bu yaxınlarda 59 iranlı millət vəkili ABŞ sanksiyaları qarşısında İranın yanında olan ölkələr üçün İrana xarici investisiyaları asanlaşdıran qanun layihəsi təklif edib. Təklif edilən qanun layihəsinə görə, xarici sanksiyalara baxmayaraq, İranla ticarətini davam etdirən şirkətlər gələcəkdə vergidən azad oluna biləcəklər. Qanun layihəsində ölkələrin adı konkret çəkilməsə də, sanksiyaların qüvvədə olduğu müddətdə də İrandan neft idxalını davam etdirən Çinə yönəlib.
İran ŞƏT-ə üzv olmağın bir çox faydalarını gözləyir. Hesab edir ki, coğrafi əhatə dairəsi və əhali baxımından dünyanın ən böyük regional təşkilatına qoşulmaqla ABŞ-ın onu təcrid etmək səylərini neytrallaşdıra bilər.
İkincisi, təşkilata tam üzv olmaq İran üçün regionda və onun hüdudlarından kənarda çoxtərəfliliyə hörmət edən nüfuzlu oyunçu kimi Mərkəzi və Cənubi Asiyanın regional təhlükəsizlik nizamında yeni rol yarada bilər. Bu, ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra xüsusilə aktualdır.
Üçüncüsü, İran ŞƏT-ə üzv ölkələrlə xarici ticarəti artırmağa ümid edir.
Dördüncüsü, təşkilata üzvlük İrana Çin və Rusiya ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və müdafiə perimetrini daha da Şərqə doğru genişləndirmək imkanı yarada bilər. İran ŞƏT-in tamhüquqlu üzvü kimi təşkilatın birgə hərbi manevrlərində iştirak edəcək və regionda terrorizmə qarşı mübarizə aparmaq üçün ŞƏT üzvləri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığını gücləndirəcək. Nəhayət, İranın belə bir təhlükəsizlik yönümlü təşkilata üzvlüyü Rusiya və Çini Tehrana daha müasir silahlar satmağa sövq edə bilər.
Çindən bu cür fayda əldə etmək üçün İran təbii ki, bunun müqabilində nə isə çatdırmalı olacaq. Bu, diplomatik dəstək şəklində gələ bilər. Rəisi vəzifəyə gələn kimi İranın beynəlxalq mübahisələrdə Çini dəstəkləyəcəyinə işarə edib. Rəisi Çin prezidenti Si Zinpinqlə ilk telefon danışığında COVID-19-un mənşəyi ilə bağlı araşdırmaların siyasiləşdirilməsini pisləyib və bunu Pekini təcrid etmək cəhdi adlandırıb. O, həmçinin Pekinin “Vahid Çin” siyasətini tam dəstəklədiyini bəyan edib və ABŞ-ı Çinin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edib.
İranda yeni məmurlar arasında Şərqə meyl etməyin zəruriliyi ilə bağlı geniş fikir birliyi görünsə də, belə bir dəyişikliyin ölkənin ən aktual problemlərini həll edəcəyi o qədər də aydın deyil. İran siyasətçiləri gələcək dünya nizamının sonunda Asiyanın hökmran olacağına inansalar da, nəzərdə tutulan gələcək qaranlıq olaraq qalır.
Sözgəlişi, ABŞ sanksiyaları hələ də İrana sərmayə qoymağa ümid edən xarici şirkətlər üçün böyük maneədir, Birləşmiş Ştatlar və onun müttəfiqləri ilə siyasi mübahisələr İranın Şərq qonşuları ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi yolunda böyük maneələr olmaqda davam edir. Çin və Rusiyanın Yaxın Şərqdəki maraqlarını İranın təsəvvür etdiyindən fərqli görmələri və İranın istəklərinin onların əsas prioritetləri arasında olmaması da mümkündür, bəlkə də, mümkündür.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 27-10-2021 13:46 | Bölmə: Slayd
İran prezidenti İbrahim Rəisi Şərqə meyl edir.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Foreign Policy” yazıb.
Məqalədə qeyd olunur:
İranın yeni prezidenti kimi ilk xarici səfərini seçərkən İbrahim Rəisi keçən ay Nyu-Yorkda keçirilən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının iclasında iştirakdan vaz keçib. Bunun əvəzinə o, Avrasiyanın siyasi, iqtisadi və təhlükəsizlik tərəfdaşlığı olan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammiti üçün Şərqə - Düşənbəyə yollanıb. Seçim həm məzmunlu, həm də simvolik idi. Sentyabrın 17-də, ilkin olaraq ŞƏT-ə tamhüquqlu üzvlük üçün müraciət etdikdən təxminən 14 il sonra, nəhayət, vəsiqəsini alıb.
“Dünya yeni eraya qədəm qoydu, - deyən Rəisi Vaşinqtona o qədər də üstüörtülü olmayan zərbə endirib. - Hegemonluq və birtərəflilik iflasa uğrayır. Beynəlxalq tarazlıq çoxtərəfliliyə və güclərin müstəqil ölkələrin xeyrinə yenidən bölüşdürülməsinə doğru irəliləyir”.
ABŞ-ın sarsıdıcı sanksiyaları ilə üzləşən və ümumiyyətlə, Qərb tərəfindən pariya kimi qəbul edilən İran çıxış yolu axtarır.
ABŞ-ın sarsıdıcı sanksiyaları ilə üzləşən və ümumiyyətlə, Qərb tərəfindən əcinnə kimi qəbul edilən İran çıxış yolu tapmaq istəyir. Hesab edir ki, Asiya gücləri Vaşinqtonun hesabına yüksəlir, Çin və Rusiya ABŞ-ın İranı cilovlamaqda və iqtisadiyyatını boğmaqda maraqlarını bölüşmür. Əksinə, bu ölkələr Yaxın Şərqdə öz maraqlarını təmin etmək üçün İranı qucaqlamağa hazır ola bilər.
Həmin kontekstdə, İranın ŞƏT-ə qəbulu iki ilə qədər çəkə bilər ki, bu da İran mediasında “böyük qələbə” kimi qiymətləndirilib. Bu, Tehranın Çin və Rusiya ilə, eləcə də Hindistan, Tacikistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan və Pakistan da daxil olmaqla, digər ŞƏT-ə üzv dövlətlərlə əməkdaşlıq əlaqələrini genişləndirir. İranın İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusuna yaxın olan “Təsnim” Xəbər Agentliyinin məlumatına görə, İranın ŞƏT-ə tamhüquqlu üzvlüyü Qərb ölkələrinin İranı təcrid etmək cəhdlərini neytrallaşdıra və Qərbi Asiyada mövqeyini möhkəmləndirə bilər.
Rəisi indi bu uğurdan yararlanmağa çalışacaq. Tramp administrasiyasının imzalanmasından üç il sonra 2018-ci ildə ləğv etdiyi ölkənin nüvə proqramını - Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planını (JCPOA) məhdudlaşdırmaq üçün pozulmuş razılaşmadan bütün iranlılar məyusdur. Bayden administrasiyası ilə nüvə danışıqlarının dalana dirəndiyi bir vaxtda, xüsusilə Çin, ABŞ-a meydan oxumaq istəsə, “Bir Kəmər və Bir Yol” Təşəbbüsü və İrana birbaşa xarici investisiyalar vasitəsilə danışıqlara dəstək və ya bəlkə də alternativ variantlar təklif edə bilər.
İranın yeni siyasətçiləri JCPOA inanırlar ki, Birləşmiş Ştatlar və müttəfiqləri İranın regional gücünü və təsirini istənilən yolla məhdudlaşdırmağa çalışırlar. Ali Rəhbər Ayətullah Əli Xamnəi iyul ayında istefa verən prezident Həsən Ruhani və onun kabineti ilə son görüşündə demişdi ki, gələn administrasiya qərblilərə güvənməyin işə yaramadığını öyrənməlidir. “Qərblilər bizə kömək etmirlər. Harda imkan varsa bizi vururlar”.
Buna görə də, Rəisi və onun administrasiyası iranlıların “Şərqə baxış” siyasəti yürüdür. Onlar Ruhaninin JCPOA-nı canlandırmaq üzrə əvvəlki səylərini bir növ “Qərbə əyilmək” yanaşması və nəticədə çıxılmaz nöqtə kimi qiymətləndirirlər. Tacikistanda keçirilən ŞƏT sammitindən qayıtdıqdan sonra Rəisi Ruhanini sərt tənqid edib və onu Qərbdən asılı olmaqda ittiham edib. Yeni administrasiya mütləq nüvə danışıqlarından imtina etməyəcək. Lakin hesab edir ki, danışıqlar yekunlaşsa belə, sanksiyalar effektiv şəkildə aradan qaldırılmayacaq.
Xarici işlər nazirinin siyasi məsələlər üzrə müavini Əli Baqeri Kəni kimi yeni məmurlar JCPOA əleyhinə bəyanatları ilə məşhurdurlar. Onlar sanksiyaları Birləşmiş Ştatların Tehranın nüvə və raket proqramlarını cilovlamaq və Yaxın Şərqdə artan təsirini məhdudlaşdırmaq vasitəsi kimi görürlər. Buna görə də, hesab edirlər ki, İranın yeganə çıxış yolu Çin və Rusiya kimi yeni strateji güclü müttəfiqlər tapmaqdır. Ən azı İran nüvə danışıqları zamanı Rusiya və Çinin siyasi dəstəyini qazanacağına ümid edir.
İranın Şərqə meyli ilk baxışda göründüyündən daha dərindir. Ənənəvi olaraq, İran iqtisadi cəhətdən Qərblə iç-içə və ən azı şah dövründən ondan asılı olub. O zaman İran ABŞ-ın rəsmi müttəfiqi idi. İran və ABŞ arasında İqtisadi Əməkdaşlıq üzrə Birgə Komissiya ikitərəfli iqtisadi əlaqələri genişləndirməyə çalışıb. Komissiyanın yaradılmasından sonra Tehran və Vaşinqton 1974-cü ilin noyabrında iqtisadi mübadilələrinin dəyərini beş il ərzində 15 milyard dollara çatdırmaq üçün nəhəng saziş imzalayıblar. ABŞ həm də keçmiş İran rejiminə hərbi silahların əsas tədarükçüsü idi.
Bu tendensiya İran və ABŞ arasında güclü düşmənçiliyə baxmayaraq, inqilabdan sonrakı dövrdə də davam edib. Məsələn, “TotalEnergies” kimi Avropa neft şirkətləri İranın neft və qaz yataqlarının işlənməsində böyük paya sahibdirlər. Lakin ABŞ sanksiyaları Avropa ölkələrinin İranın enerji sektoruna sərmayə qoymağa davam etməsinə mane olduqda, Çin şirkətləri işə qarışıb.
“Total” 2018-ci ildə ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyalarına görə “Cənubi Pars” qaz layihəsindən çəkilməli olduqda, Çinin CNPC şirkəti onu əvəz edib. Çin şirkəti də qısa müddət sonra İranın enerji sektoruna sərmayə qoymağı dayandırsa da, yeni administrasiya ümid edir ki, İranın ŞƏT-ə üzvlüyü və 25 illik İran-Çin sazişi Çin şirkətlərini İranın enerji sektoruna investisiya qoymağa vadar edəcək.
ŞƏT-in irəliləyişi İranın Şərqə keçmək üzrə digər səylərini izləyir. Mart ayında İran və Çin iqtisadi, siyasi və təhlükəsizlik əlaqələrinin genişləndirilməsini əhatə edən 25 illik hərtərəfli strateji tərəfdaşlıq sazişi imzalayıblar. İqtisadiyyat üzrə analitik Əli Şəriəti “New-York Times” qəzetinə deyib:
"Strateji ittifaqlarımızda çox uzun müddətdir ki, bütün yumurtalarımızı Qərbin səbətinə qoymuşuq və bu, nəticə verməyib. İndi siyasəti dəyişib üzümüzü Şərqə tutsaq, o qədər də pis olmaz".
İyul ayında İran və Rusiya 2001-ci ildə imzalanmış əvvəlki ikitərəfli əməkdaşlıq sazişinin uzadılması barədə razılığa gəlib. İranın Moskvadakı səfiri Kazem Cəlalinin sözlərinə görə, Rusiya prezidentinə müqavilənin yenilənməsini və 20 il müddətinə uzadılmasını təklif edən Xamnəi olub.
İran ŞƏT-ə üzv olmağın bir çox faydasını gözləyir. İlk növbədə, ABŞ-ın təcridetmə səylərini neytrallaşdıra biləcəyinə inanır.
İndi İran Cənubi Asiyanı Avropa ilə birləşdirən “21-ci əsrin İpək Yolu” kimi səciyyələndirilən Çinin meqalayihəsi “Bir Kəmər-Bir Yol” təşəbbüsünə qoşulmağa ümid edir. Rəisi administrasiyası bu nəhəng layihəyə qoşulmaqla Çin investisiyalarını cəlb etməyə çalışır. Çinin sərmayəsi sanksiyalardan əziyyət çəkən İrana iqtisadiyyatını yaxşılaşdırmaqda kömək edə bilər. Bundan başqa, iranlılar “Bir Kəmər-Bir Yol” dəhlizlərinə qoşulmaqla öz geosiyasi potensiallarını reallığa çevirməyə ümidlidirlər. İran özünü Avrasiyanın şərqi ilə qərbi, həmçinin şimalı ilə cənubu arasında körpü kimi görür.
İran parlamenti də, öz növbəsində, Çinlə iqtisadi əməkdaşlığı gücləndirməyə çalışır. Bu yaxınlarda 59 iranlı millət vəkili ABŞ sanksiyaları qarşısında İranın yanında olan ölkələr üçün İrana xarici investisiyaları asanlaşdıran qanun layihəsi təklif edib. Təklif edilən qanun layihəsinə görə, xarici sanksiyalara baxmayaraq, İranla ticarətini davam etdirən şirkətlər gələcəkdə vergidən azad oluna biləcəklər. Qanun layihəsində ölkələrin adı konkret çəkilməsə də, sanksiyaların qüvvədə olduğu müddətdə də İrandan neft idxalını davam etdirən Çinə yönəlib.
İran ŞƏT-ə üzv olmağın bir çox faydalarını gözləyir. Hesab edir ki, coğrafi əhatə dairəsi və əhali baxımından dünyanın ən böyük regional təşkilatına qoşulmaqla ABŞ-ın onu təcrid etmək səylərini neytrallaşdıra bilər.
İkincisi, təşkilata tam üzv olmaq İran üçün regionda və onun hüdudlarından kənarda çoxtərəfliliyə hörmət edən nüfuzlu oyunçu kimi Mərkəzi və Cənubi Asiyanın regional təhlükəsizlik nizamında yeni rol yarada bilər. Bu, ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılmasından sonra xüsusilə aktualdır.
Üçüncüsü, İran ŞƏT-ə üzv ölkələrlə xarici ticarəti artırmağa ümid edir.
Dördüncüsü, təşkilata üzvlük İrana Çin və Rusiya ilə müdafiə sahəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirmək və müdafiə perimetrini daha da Şərqə doğru genişləndirmək imkanı yarada bilər. İran ŞƏT-in tamhüquqlu üzvü kimi təşkilatın birgə hərbi manevrlərində iştirak edəcək və regionda terrorizmə qarşı mübarizə aparmaq üçün ŞƏT üzvləri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığını gücləndirəcək. Nəhayət, İranın belə bir təhlükəsizlik yönümlü təşkilata üzvlüyü Rusiya və Çini Tehrana daha müasir silahlar satmağa sövq edə bilər.
Çindən bu cür fayda əldə etmək üçün İran təbii ki, bunun müqabilində nə isə çatdırmalı olacaq. Bu, diplomatik dəstək şəklində gələ bilər. Rəisi vəzifəyə gələn kimi İranın beynəlxalq mübahisələrdə Çini dəstəkləyəcəyinə işarə edib. Rəisi Çin prezidenti Si Zinpinqlə ilk telefon danışığında COVID-19-un mənşəyi ilə bağlı araşdırmaların siyasiləşdirilməsini pisləyib və bunu Pekini təcrid etmək cəhdi adlandırıb. O, həmçinin Pekinin “Vahid Çin” siyasətini tam dəstəklədiyini bəyan edib və ABŞ-ı Çinin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham edib.
İranda yeni məmurlar arasında Şərqə meyl etməyin zəruriliyi ilə bağlı geniş fikir birliyi görünsə də, belə bir dəyişikliyin ölkənin ən aktual problemlərini həll edəcəyi o qədər də aydın deyil. İran siyasətçiləri gələcək dünya nizamının sonunda Asiyanın hökmran olacağına inansalar da, nəzərdə tutulan gələcək qaranlıq olaraq qalır.
Sözgəlişi, ABŞ sanksiyaları hələ də İrana sərmayə qoymağa ümid edən xarici şirkətlər üçün böyük maneədir, Birləşmiş Ştatlar və onun müttəfiqləri ilə siyasi mübahisələr İranın Şərq qonşuları ilə ticarət əlaqələrinin genişləndirilməsi yolunda böyük maneələr olmaqda davam edir. Çin və Rusiyanın Yaxın Şərqdəki maraqlarını İranın təsəvvür etdiyindən fərqli görmələri və İranın istəklərinin onların əsas prioritetləri arasında olmaması da mümkündür, bəlkə də, mümkündür.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 08:11
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
Bu gün, 07:02
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
Dünən, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Dünən, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Dünən, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Dünən, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
15-06-2025, 12:59
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
