14:16 / 24-04-2024
Nəzir - Akif Abbasov yazır
Lirənin ucuzlaşması ilə bərabər, Ərdoğanın da limiti dolur - Təhlil
Tarix: 01-12-2021 11:48 | Bölmə: Slayd
Lirənin ucuzlaşması ilə bərabər, Ərdoğanın da limiti dolur

Türkiyədə 6 müxalifət partiyası ölkədə parlament sistemini bərpa etmək üçün öz səylərini birləşdirməyə qərar verib. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanı tənqid edənlər təkcə onun səlahiyyət müddətini məhdudlaşdırmaq deyil, həm də mühüm səlahiyyətləri ləğv etmək istəyirlər. Qeyri-rəsmi koalisiyanın yaranmasına səbəb milli valyuta ilə bağlı böhran olub.

Lirənin ucuzlaşması dövlət başçısını iqtisadi siyasətin dəyişdirilməsinin zəruriliyinə inandırmadı. Müxalifətin bu qədər aydın canlanması, ekspertlərin fikrincə, prezidentin reytinqinin aşağı düşməsi və 2023-cü ildə keçiriləcək ümumi seçkilərin proqramını əvvəlcədən hazırlamaq istəyi ilə bağlı ola bilər.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Nezavisimaya gazeta” yazıb.

Rusiya nəşri qeyd edir:

Koalisiyaya əsasən parlament müxalifətinin nümayəndələri daxildir. Deputatlar arasında danışıqların növbəti mərhələsi noyabrın 30-da baş tutub.

Ərdoğanın tənqidçiləri onun səlahiyyət müddətinin və əhatə dairəsinin qanunverici orqanın xeyrinə məhdudlaşdırılmasında israrlıdırlar. Eyni zamanda, dövlət başçısını yüksək vəzifədən getdikdən sonra siyasətlə işləməkdən imtinaya məcbur etmək istəyirlər. Altı partiyanın təşəbbüsü ayrı-ayrılıqda məhkəmə sisteminə, jurnalistlərə və elmi dairələrə müstəqillik verilməsindən bəhs edir. Layihə parlamentə daxil olmaq üçün seçki baryerinin 10 faizdən 3 faizə endirilməsi zərurətindən də bəhs edir. Bundan əlavə, müxalifət nazirlər şurasının deputatlar arasından təyin edilməsi təklifini irəli sürürlər. Bu müddəaların bəziləri Ərdoğan dönəmində baş verən konstitusiya dəyişiklikləri və super-prezidentlik sisteminə keçiddən sonra ləğv edilib.

Müxalifət dairələrinin səfərbər olmasına səbəb Türkiyə nəşrlərinin də qeyd etdiyi kimi, bu il dəyərinin 45 faizini itirən lirənin məzənnəsinin aşağı düşməsi olub. O, növbəti zərbəni Mərkəzi Bankın faiz dərəcəsini növbəti dəfə endirmək qərarından sonra alıb.

Ərdoğan Türkmənistanı tərk etdikdən sonra təyyarəsində jurnalistləri əmin edib: “Nəticə inflyasiya, səbəb isə yüksək faizdir. Hakimiyyətə gələndən bu tezisi müdafiə etmişəm, bundan sonra da müdafiə edəcəm”.

Prezidentin parlamentdəki koalisiya müttəfiqi, Milliyyətçi Hərəkat Partiyasının sədri Dövlət Baxçalı da Türkiyə rəhbərliyinin hazırkı tədbirlərinin müdafiəsinə qalxaraq onları tənqid edənləri xəyanətdə ittiham edir. Ən böyük zərbəni parlamentin ən böyük müxalifət qüvvəsi olan Cümhuriyyət Xalq Partiyasının sədri Kamal Kılıçdaroğlu alır.

Maraqlıdır ki, sui-qəsd tezisi sadiqlər arasında populyardır. Məsələn, Baxçalı lirənin ucuzlaşmasını açıq şəkildə “valyuta təxribatı” ilə əlaqələndirir və “faiz lobbisinin” prezident sarayına təsir etmək istədiyinə əminliyini ifadə edir.

Türkiyəli politoloq Kerim Has “NG”-yə müsahibəsində bildirib ki, hətta böhranlı şəraitdə belə, müxalifətin yeni təşəbbüsünü reallaşdıra bilməyəcəyi ehtimalı azdır. “Birincisi, dövlət idarəçiliyi sisteminin yenidən qurulmasının zəruriliyi ilə bağlı bəyanatla çıxış edən altı müxalifət partiyası - bir neçəsini çıxmaq şərti ilə - indiki parlamentdə yerlərin əksəriyyətinin hakim ittifaq tərəfdarlarında olduğu indiki parlamentdədir. Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) və MHP, - deyə analitik izah edib. – Bu cür bəyanatlar ritorikadan başqa bir şey deyil və əslində həyata keçirilməsi çətindir”.

Kerim Xas müxalifət ideyalarının ölkədə yavaş-yavaş güclənməyə başlayan kampaniyanın bir hissəsi olduğunu bildirib.

“İkincisi, səslənən təşəbbüslər son illərdə Türkiyədə dominantlıq edən super-prezidentlik sistemini məhdudlaşdırmaq və ya mümkün qədər ondan qurtulmaq məqsədi daşıyır. Dəyişikliklərin tərəfdarları ona istinad edirlər ki, təkcə parlament rejiminə qayıtmaq yox, onu gücləndirmək, bununla da əvvəllər mövcud olan müddəalara yenidən baxmaq lazımdır. Eyni zamanda, ölkədə super-prezidentlik sisteminin, faktiki avtokratiya və diktaturanın mövcudluğu fonunda heç bir nəzarət və tarazlıq prinsipi mövcud deyil, yəni hakimiyyət qolları arasında tarazlıq yoxdur".

Üçüncüsü, ekspertin fikrincə, bu cür bəyanatları müxalifət partiyalarının gəldiyi “ortaq məxrəc”in artması kimi qiymətləndirmək olar. “Bir çox cəhətdən Türkiyə müxalifətini birləşdirən faktor hazırkı Türkiyə rəhbərliyinin rədd edilməsidir. Bu fakt bir çox cəhətdən populist şüar olaraq qalır, bunun arxasında tez həyata keçirmək üçün kifayət qədər real imkanlar yoxdur. Təkcə müxalifəti deyil, bəzi iqtidaryönlü qüvvələri də qıcıqlandıran əlavə amillərdən biri də Türkiyə iqtisadiyyatında korrupsiyanın dərinləşməsi və real problemlərdir”.

Kerim Hasın sözlərinə görə, iqtisadi böhran təkcə müxalifətə deyil, həm də prezidentin tərəfdarlarına ağır zərbə vurur.

Təhlilçi onu da qeyd edir ki, müxalifətin fikrincə, Ərdoğan dövləti daxildən məhv edir və onun gedişindən sonra ölkəni qalan sistemin dağıntılarından yenidən qurmaq lazım gələcək. “İnsan hüquqlarının olmaması və aşkar şəkildə pozulması, görünməmiş həddə çatan cinayətkarlıq, həbsxanalarda saxlanılan on minlərlə arzuolunmaz səlahiyyətlilər, qanunsuzluq və məhkəmə sisteminə böyük suallar, qaçqınlarla bağlı problemlər – bütün bunlar bir daha hazırkı rəhbərliyin və siyasi sistemin effektivliyi haqqında şübhələr yaradır", - deyə Kerim Has qeyd edir.

Bununla belə, onun fikrincə, müxalifət daxilində təklif olunan təşəbbüsləri tənqid edənlər də var. “Onların fikrincə, ölkəni ictimai-siyasi və iqtisadi baxımdan çıxılmaz vəziyyətdən və xaosdan çıxarmaq o halda mümkün olacaq ki, yeni prezident Ərdoğana bəxş edilən eyni həcmli səlahiyyətlərə malik olsun”.

Ekspertin sözlərinə görə, müxalifətdaxili müzakirələr 2023-cü ildə keçiriləcək seçkilərin plan üzrə getməsi üçün hər cür şansın olması gözləntiləri fonunda gedir. Amma Hasın fikrincə, onlara hazırlıq çoxlu suallar doğurur: bu, hansı formatda baş tutacaq, Ərdoğan nə qədər səs qazanacaq, prezidenti tənqid edənlər düşərgəsində nə vaxta qədər konsensus olacaq?

“Tamamilə aydındır ki, müxalifətin sıralarında belə aydın canlanma çox güman ki, Ərdoğanın reytinqinin xeyli aşağı düşməsi ilə bağlıdır, nəinki əhali arasında müxalifətə dəstəyin artması”, - deyə ekspert fikrini yekunlaşdırıb.




Bölməyə aid digər xəbərlər
{sape_links}{sape_article}