13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Ərdoğan Türkiyəsi hara gedir? - Üç ssenari - Təhlil
Tarix: 10-12-2021 11:24 | Bölmə: Slayd
Ərdoğan Türkiyəsi hara gedir? - Üç ssenari

Xarici analitiklər və media uzun müddətdir “Türkiyə hara gedir?” sualını verir. İndi ölkə Ədalət və İnkişaf Partiyasının (AKP) 19 illik fasiləsiz idarəçiliyinə çatdığından, ritorik sual ölkə daxilində Türkiyənin gələcəyi ilə bağlı müzakirəyə çevrilib.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Center” veb-saytında analitiklər Mark Pierini və Françesko Sikkardi bu barədə məqalələrində yazıblar.

Təhlildə qeyd olunur:

“Türkiyənin hərəkətləri xarici müşahidəçilərin nə düşündüyü və ya istədiklərindən deyil, öz vətəndaşlarının səsindən asılıdır. Bununla belə, 2019-2021-ci illərdə görünməmiş hərbi və diplomatik təşəbbüslərdən sonra ölkə rəhbərliyi tərəfdaşlarının sərt reaksiyalarına və qınaqlarına məruz qalır. Bu reaksiya isə öz növbəsində bütün siyasi spektrdə millətçi bəyanatlara səbəb olur və Türkiyənin siyasi gələcəyi ilə bağlı hər hansı fərziyyəni bir qədər də təhlükəli edir.

Son hadisələri nəzərdən keçirdikdən və Türkiyənin hazırkı siyasətlərinin arxasında duran əsas hərəkətverici qüvvələri qiymətləndirdikdən sonra bu məqalə Avropa və Qərb liderlərinin nəzəri olaraq qısa və orta müddətli perspektivdə Ankaradan gözləyə biləcəyi və hazırlaşmalı olduqları üç ssenari təqdim edəcək.

2023-cü ildə keçiriləcək prezident və qanunverici orqana seçkilərinin növbəti mərhələsinə nəzər saldıqda, Türkiyənin Qərb tərəfdaşları üç nəzəri ssenari ilə üzləşirlər: “eyni”, “bir dövrün sonu” və ya “gözlənilməz ssenarilər”. Qərb siyasətçiləri hər fürsətə hazır olmalıdırlar.

Köhnə siyasət

Müxalifətə əhəmiyyətli bir başlanğıc verən son sorğunun nəticələrinə baxmayaraq, hazırkı prezidentə yaxın mənbələr Ərdoğan və AKP-nin yüksək ehtimalla qalib gələcəyinə inanırlar.

Üçüncü seçki qələbəsi, ikinci prezident kimi, Ərdoğanın Türkiyə siyasətindəki müstəsna uzun karyerasının tacı olacaq və onun mərkəzləşdirilmiş gücə, nəzarətsiz və tarazlığa malik olmayan seçki qutusuna demokratiyaya, iddialı xarici siyasətə və dövlət siyasətində dinə tez-tez istinad edilməsinə üstünlük verməsini gücləndirəcək.

Bundan əlavə, 2023-cü ilin iyununda qazanılan qələbə onun ümumi prezidentlik müddətini on üç il yarım baş nazirlikdən sonra on dörd ilə qədər artıracaq və ona 2023-cü ilin oktyabrında Türkiyə Cümhuriyyətinin yüz illiyini qeydetmə mərasiminə rəhbərlik etməyə imkan verəcək. Onun ardıcılları üçün bu hadisə Ərdoğanın statusunu 1923-1938-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Mustafa Kamal Atatürk səviyyəsinə qaldıracaq.

Bu ssenaridə Qərb ölkələrinin Yunanıstan, Kipr və Afrika ölkələri də daxil olmaqla daha aqressiv xarici və hərbi siyasətlə üzləşməsi ehtimalı var. Onlar, həmçinin, NATO daxilində artan çətinliklər və Avropa İttifaqı (Aİ) ilə davam edən gərginliklə üzləşəcəklər. Qeyd etmək lazımdır ki, Türkiyənin Rusiya ilə qeyri-müəyyən münasibətləri və “S-400” raket sistemlərinin yerləşdirilməsi - əgər buna qədər son qoyulmasa - Türkiyənin Qərb tərəfdaşları üçün əsas mənfi faktora çevriləcək. Bu ssenaridə ehtiyatlılıq və nəzarət Avropa Birliyi (AB) tərəfindən əsas sözlər ola bilər.

Dövrün sonu


Bu fərziyyəyə görə, müxalifət koalisiyasının proqnozlaşdırılan qələbəsi səsvermə yolu ilə təsdiqlənəcək, AKP-MHP koalisiyası parlamentdə azlıq təşkil edəcək, Ərdoğan prezidentlikdən istefa verəcək, iqtisadi siyasət əhəmiyyətli dərəcədə transformasiya ediləcək, konstitusiya islahatı aparılacaq. Parlament sistemini bərpa etmək təşəbbüsü də irəli sürülüb.

Bu ssenarini nəzərdən keçirərkən qeyd etmək lazımdır ki, keçmişdə Ərdoğan son dərəcə əlverişsiz seçki perspektivlərini təkzib etməyə müvəffəq olub - bu gün sorğuların proqnozlaşdırdığına bənzər. Bu, məsələn, seçkilərin iki turu arasında - 2015-ci ilin iyun və noyabr aylarında baş verib.

Bəzi analitiklər “Ərdoğan dövrünün başa çatmaq üzrə olduğunu” proqnozlaşdırırlar. Bu ssenari üzrə Ankaranın son illərdəki dağıdıcı siyasətinə son qoyacağı gözlənilir. Yeni rejimin tonu çox güman ki, daha mülayim olacaq. Amma indiki siyasətin tamamilə dəyişilməsinə, Rusiya ilə münasibətlərin açıq-aşkar qırılmasına da mərc etmək təhlükəli olardı, ona görə ki, bu siyasətin əsas amilləri hələ də davam edəcək: anti-Qərb əhval-ruhiyyəsi qalacaq, Rusiya isə sırf yeni administrasiyanın hakimiyyətə gəlməsi səbəbindən Türkiyə ilə çoxsaylı müqavilələrdə təsbit olunmuş strateji nailiyyətlərinin aşınmasına imkan verməyəcək.

Bu ssenari Aİ-nin intensiv diplomatik fəaliyyətini tələb edəcək.

Gözlənilməz ssenari

Bu gün siyasi arenada yaşanan gərginliyi və Ərdoğanın hakimiyyəti itirməsi ilə bağlı qorxuları nəzərə alsaq, bir sıra gözlənilməz hadisələrin baş verə biləcəyi istisna edilmir.

Hazırkı prezidentin yüzillik yubileyə sədrlik etməsinə icazə vermək üçün seçkilər bir neçə ay təxirə salına bilər, baxmayaraq ki, mövcud qanunvericilik ölkədə müharibə olmadığı halda gecikməyə icazə vermir.

Digər qeyri-müəyyənlik Türkiyə yaxınlığında təhlükəsizlik hadisələrinin inkişafı ilə bağlı ola bilər: Suriyada Rusiya ilə qarşıdurma, Ukraynada müharibənin başlaması, Qara dənizdə gərginlik, Moskva ilə Ankaranı bir-birinə qarşı qoymaq və ya Rusiyanın müdaxiləsi. “S-400” raket sisteminin əməliyyatları.

Gərgin daxili siyasi debat həm də AKP ilə MHP arasında fikir ayrılığı ilə nəticələnə və Ərdoğanın prezident seçkilərində qələbəsini qeyri-mümkün edə bilər.

Nəhayət, daha dünyəvi bir ssenaridə, baş-başa prezidentlik yarışı, hazırkı prezidentin uğur şansını artırmaq üçün son cəhd kimi seçkilərin ləğvi və qısa müddət ərzində təkrar keçirilməsi ilə nəticələnəcək Ali Seçki Şurası məhkəməsinə gətirib çıxaracaq. Bu prosedur 2023-cü ilin iyununda planlaşdırılan səsvermə ilə 2023-cü ilin oktyabrında yüzillik yubileyi qeyd etmələri arasında dörd aydan çox davam edə bilər.

Bütün bu ssenarilərdə Türkiyənin Qərb tərəfdaşları çoxsaylı qeyri-müəyyənliklər, iqtisadi və maliyyə riskləri və artan beynəlxalq gərginliklə üzləşəcək. Daxildə seçimlərinin son nəticədə gözardı ediləcəyinə və ya açıq şəkildə rədd olunacağına inanan seçicilərin əksəriyyətinin məyusluğu AKP seçiciləri də daxil olmaqla, ciddi məyusluğa səbəb ola bilər. Bu, ilk belə hal olmayacaq, lakin 2018-ci il prezident seçkilərindən fərqli olaraq, bütün rəy sorğuları eyni istiqamətdə gedir və müxalifət hələ də prezident dəyişikliyi və parlament demokratiyasına qayıdış lehinə möhkəm birləşir.

Aİ bu cür gözlənilməz ssenarilərə diqqətlə hazırlaşmalıdır, xüsusən də bəzilərinin ciddi təhlükəsizlik və xarici siyasət ölçüsü ola bilər”.




Bölməyə aid digər xəbərlər