19:29 / 24-04-2024
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
19:16 / 24-04-2024
“Su-35”-lər "Patriot"-u aldada bilir
19:04 / 24-04-2024
Sadır Japarovun şərəfinə dövlət ziyafəti verilib
17:55 / 24-04-2024
Milli Məclis 3150 manatlıq kompüteri niyə 6 minə alır? - 830 minlik tenderlə bağlı qalmaqal
17:46 / 24-04-2024
Azərbaycan-Əlcəzair enerji əməkdaşlığı müzakirə edilib
17:29 / 24-04-2024
24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür
17:16 / 24-04-2024
Şadlıq saraylarında şişirdilmiş qiymətlər... - Ekspertdən şərh
17:04 / 24-04-2024
Keçmiş nazirin meyiti tapılıb
16:56 / 24-04-2024
Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib
16:44 / 24-04-2024
Məhkəmə saxlanılan nazir müavini ilə bağlı qərar verib
16:35 / 24-04-2024
Lukaşenko: "Anlamaq olmur, onlar bununla kimin qarşısını almaq istəyirlər?"
16:30 / 24-04-2024
Avropa qeyri-adi vəziyyətlə üzləşib
16:26 / 24-04-2024
Sabiq icra başçısının növbəti məhkəməsi keçirilib
16:08 / 24-04-2024
Yeni robotlar satışa çıxarılıb - Video
15:57 / 24-04-2024
Ərdoğan Almaniya prezidentini qəbul edib
15:26 / 24-04-2024
Borrell: "İranla diplomatik münasibətləri kəsmək olmaz"
15:12 / 24-04-2024
Ələsgər Məmmədlinin sağlıq durumu pisləşir
14:30 / 24-04-2024
Şuşaya ilkin mərhələdə 50 ailə köçürüləcək
14:30 / 24-04-2024
İlham Əliyevlə Sadır Japarov görüşüb, yeni sənədlər imzalanıb - (Yenilənib)
14:17 / 24-04-2024
Qırğızıstan Ağdamda məktəb binası inşa edəcək
14:16 / 24-04-2024
Nəzir - Akif Abbasov yazır
14:03 / 24-04-2024
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
13:40 / 24-04-2024
İnfoqrafiya heyvanların ömrü haqqında nə deyir?
13:21 / 24-04-2024
Azərbaycanda Rusiya əleyhinə ikinci cəbhə olmayacaq
13:12 / 24-04-2024
Xəzər dənizində birgə təlimlər başlayıb
13:00 / 24-04-2024
Prezident generalı təltif edib - Sərəncam
12:48 / 24-04-2024
MMA döyüşçülərinin həbs müddəti uzadılıb - Biri azadlığa buraxılıb
12:18 / 24-04-2024
YAP-çı deputat Rəsul Quliyevin müdafiəsinə qalxıb
12:00 / 24-04-2024
Tərbiyəçi-müəllimlərin vakant yerlər üzrə qeydiyyatı başlayıb
19:13 / 20-04-2024
Bakıda taxta bazarında yanğın olub - Fotolar (Yenilənib)
22:20 / 20-04-2024
ABŞ Ukraynaya 61 milyard dollar ayırıb
18:56 / 22-04-2024
Azərbaycan və Rusiya prezidentlərinin təkbətək görüşü olub - (Yenilənib) - Fotolar
21:22 / 19-04-2024
Buraxılış imtahanının nəticələri elan olunub
00:11 / 23-04-2024
Sağlam və uzun ömür yaşamağın 10 asan yolu var - Siyahı
18:01 / 21-04-2024
Dünyanın idman paytaxtı olması üçün Bakının namizədliyi irəli sürülüb
13:54 / 22-04-2024
Füzuli şəhərinə növbəti köç olub - (Yenilənib)
09:53 / 22-04-2024
Ümid nəğməsi - Etibar Cəbrayıloğlu yazır
23:26 / 19-04-2024
Aİ-dən 4 kəndin qaytarılmasına reaksiya: "Davamlı nizamlanmanı tam dəstəkləyirik"
00:37 / 20-04-2024
Hikmət Hacıyev: "Bu, diplomatik və siyasi cəsarətimizin təcəssümüdür"
16:10 / 22-04-2024
Ölkələr sürətlə silahlanır - Ümumi hərbi xərclər 2,4 trilyon dolları keçib
13:13 / 20-04-2024
Müğənni Cavanşir Məmmədov vəfat edib
Rusiya niyə Çinin Tacikistandakı bazalarına etiraz etmir?
Tarix: 17-01-2022 17:29 | Bölmə: Slayd
Rusiya və Çin arasında gələcək gərginliyin əsas mənbələrindən biri kimi tez-tez Mərkəzi Asiya göstərilir. Ehtimal olunur ki, əvvəllər Çin iqtisadiyyata, Rusiya isə təhlükəsizliyə cavabdeh olan regionda əmək bölgüsü mövcud idisə, indi bu, keçmişdə qalıb və Moskva ilə Pekin arasında qaçılmaz münaqişəyə gətirib çıxaracaq. Tacikistanda yeni Çin “hərbi bazası” ilə bağlı son xəbərlər bu proqnozların etibarlılığını artırır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Russia” saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Lakin regiona bu baxış bir çox mühüm amilləri nəzərə almır. Məsələn, o, Mərkəzi Asiya ölkələrinin özlərinə subyektivliyi inkar edir və bütün mühüm qərarların onlar üçün böyük və nüfuzlu qonşular tərəfindən qəbul edilməsindən çıxış edir. Baxmayaraq ki, reallıqda Mərkəzi Asiya dövlətləri heç vaxt indiki kimi müstəqil olmayıblar və bu ölkələrdəki cəmiyyətlər öz liderliklərinə, o cümlədən xarici siyasət məsələlərində belə tələbkardırlar.
Avrasiya qitəsinin dərinliklərində sıxışdırılmış, dənizə çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələri bir nüfuzlu qonşunun digərini sıxışdırıb sıxışdırmamasından heç bir fayda görmür. Ona görə də onlar xarici dünya ilə əlaqələrini şaxələndirməyə çalışır və burada həm Rusiya, həm də Çin onlar üçün önəmlidir. Moskva və Pekinin özlərinin münaqişəyə ehtiyacı yoxdur, bunun üçün onların ikitərəfli əlaqələri həmişə Mərkəzi Asiyadakı maraqlardan daha böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
Bütün bunlar Mərkəzi Asiya uğrunda mübarizədə Rusiya və Çin arasında qarşıdan gələn toqquşma ilə bağlı məşhur proqnozları şübhə altına alır. Daha doğrusu, bütövlükdə regionda vəziyyət Pekinin təhlükəsizlik sahəsində ən uzağa getdiyi Tacikistanda baş verdiyi kimi inkişaf edəcək, lakin bu, Rusiya ilə münaqişəyə gətirib çıxarmayıb.
Zəif əlaqə
Orta Asiyada Rusiya və Çin arasında əmək bölgüsü anlayışı qismən doğrudur. Çinin region iqtisadiyyatındakı fəallığı - xüsusən də Çin prezidenti “Bir kəmər-Bir yol” Təşəbbüsünü irəli sürdükdən sonra - həmişə nəzərə çarpıb. Amma demək olmaz ki, Pekin təhlükəsizlik üçün Rusiyaya arxalanıb.
Mərkəzi Asiyanın müstəqil ölkələri öz sərhədlərində göründüyü andan Çin qonşu regionun sabitləşdirilməsində maraqlı idi, çünki məhz bu dövrdə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində separatçı hərəkatın yüksəlişi baş verdi. 1990-cı illərin ortalarında Çinin o zamankı prezidenti Tszyan Tszemin Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələrini (vətəndaş müharibəsi gedən Tacikistan istisna olmaqla) gəzdi və hər yerdə “üç şərlə” -terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizənin vacibliyindən danışdı. O vaxtdan bəri Pekin üçün narahat Sincanla həmsərhəd olan Mərkəzi Asiyanın separatçı yeraltına kömək etməyəcək dost rejimlər tərəfindən idarəçilik vacib olub. Region həmçinin Çinin qərbi ilə daha təhlükəli Əfqanıstan arasında buferə çevrilib. Beləliklə, Çin on ildən artıqdır ki, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı genişləndirir. Sadə forma təchizatı kimi başlayan şey indi birgə təlimlər, sərhəd patrulları və hərbi-texniki əməkdaşlıq kimi mürəkkəb qarşılıqlı fəaliyyət formalarına çevrilib. Çin ən çox Tacikistanla əməkdaşlıq edir. Medianın məlumatına görə, bu yaxınlarda burada ikinci Çin “hərbi bazası” yaradılıb.
Bu qədər diqqətin artmasına səbəb Tacikistanın Çin üçün regional təhlükəsizlikdə zəif halqa kimi görünməsidir. Bu, Mərkəzi Asiyada həm Əfqanıstan, həm də Çinlə eyni vaxtda həmsərhəd olan yeganə ölkədir. Tacikistanın silahlı qüvvələri regionun ən zəif qüvvələri hesab olunur. Tacikistanda terrorizm və yerli radikalizm riskləri nisbətən yüksəkdir və Çinə narkotik ticarəti yollarından biri Tacikistan-Əfqanıstan sərhədindən keçir. Üstəlik, bütün bu problemlər ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılması ilə daha da pisləşib.
Yeni baza
27 oktyabr 2021-ci ildə Tacikistan daxili işlər nazirinin birinci müavini Abdurahmon Alamshozoda parlamentdə Çinlə əməkdaşlıq planını təqdim etdi, ona əsasən Pekin Tacikistanda öz vəsaiti hesabına obyekt tikəcək. Həmin gün ratifikasiya olunmuş 539 və 540 saylı qərarlara əsasən, tikilməkdə olan obyekt Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin polis akademiyasıdır. Məlumdur ki, yeni obyekt Vaxan dəhlizində, Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinə yaxın İşkaşim rayonunda yerləşəcək.
Sənədlərə əsasən, Tacikistan hökumətinin tələbi ilə Çin layihə üçün nəinki 9 milyon dollara yaxın vəsait ayıracaq, həm də tikinti üçün lazım olan bütün avadanlıq və materialları təmin edəcək. Tacikistandan yalnız orada kommunikasiya aparılmış torpaq sahəsinin ayrılması, habelə Çindən gətirilən materialların vergi və gömrük rüsumlarından azad edilməsi tələb olunur.
Eyni zamanda, media Pekinin tamamilə pulsuz olmayan yeni "hərbi baza" tikdiyini bildirdi - bunun müqabilində Düşənbə 2018-ci ildə məlum olan ilk belə baza üzərində tam nəzarəti Çinə verməlidir. Yerli əhalinin dediyinə görə, orada hətta çinlilər də xidmət edir.
Çin rəsmi olaraq Mərkəzi Asiyada hərbi mövcudluğu ilə bağlı bütün xəbərləri təkzib edir. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin müntəzəm mətbuat konfranslarında bir neçə dəfə Tacikistandakı "vəziyyətdən xəbərdar olmadığını" və "Çinin Mərkəzi Asiyada hərbi bazalarının olmadığını" bəyan edib.
Formal olaraq, Orta Asiyada Çinin hərbi mövcudluğu həqiqətən yoxdur: Tacikistanda obyektlər Çin Xalq Azadlıq Ordusu tərəfindən deyil, Xalq Silahlı Polisi tərəfindən tikilir - daxili hərbi birləşmələr üçün.(Sülh dövründə hüquq-mühafizə orqanları ilə məşğul olan Milli Qvardiyanın analoqu).
Lakin Çin silahlı polisinin səlahiyyətləri getdikcə genişlənir və getdikcə ordu ilə kəsişir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, o, terrorizmə qarşı mübarizəyə cavabdehdir, 2018-ci ildən isə o, mülki strukturlara tabe olmağı dayandıraraq, silahlı qüvvələrin ali idarəetmə orqanı olan Mərkəzi Hərbi Şuranın tam nəzarətinə keçib. Həmçinin, 2022-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək ÇXR-in quru sərhədləri haqqında yeni qanuna əsasən, sərhədçilərin funksiyaları da silahlı polisə həvalə edilib.
2000-ci illərdən bəri silahlı polis üzvləri BMT-nin sülhməramlı missiyalarında iştirak etmək üçün göndərilib. Həmçinin, silahlı polis xarici tərəfdaşlarla müntəzəm təlimlər keçirir. Pandemiyadan əvvəlki dövrlərdə Çin silahlı polisi Mərkəzi Asiya ölkələrinin hərbiləşdirilmiş birləşmələri ilə yeni tipli “Əməkdaşlıq-2019” təliminə başlayıb.
Belə çıxır ki, Tacikistanda Çin yarımhərbi qüvvələrinin bazası var - necə adlandırılmasından asılı olmayaraq müəyyən obyektin olması, hətta Tacikistan rəsmiləri də onun Çinlə əlaqəsini inkar etmirlər. Bəs bu, orda-burda Çin əleyhinə etirazların keçirildiyi Orta Asiyada necə mümkündür?
Unikal Tacikistan
Orta Asiyanın istənilən başqa ölkəsində hətta Çin bazasının açılması ilə bağlı şayiələr belə ictimai hiddət dalğasına səbəb olardı. Onların bəzilərində, hətta belə söz-söhbətlər olmasa da, insanlar müntəzəm olaraq Çin əleyhinə mitinqlərə gedirlər: 2018-ci ildən Qırğızıstanda 15, Qazaxıstanda isə 140-dan çox belə mitinqlər olub.
Qonşu ölkələrdəki vəziyyətə nəzər salan Tacikistan rəhbərliyi özlüyündə oxşar etirazlardan qorxur və buna görə də Çin bazası ilə bağlı bütün KİV-də yayılan məlumatları təkzib edir. Bildirilir ki, yeni obyektdə - tikinti başa çatdıqdan sonra Çin ordusu və ya güc kontingenti olmayacaq. Yəni Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin xüsusi çevik reaksiya bölməsinə təhvil veriləcək.
Həqiqətən də, çox güman ki, Tacikistanda bu məsələ ilə bağlı Çin əleyhinə etirazlar olmayacaq. Bu ölkə Pakistanla yanaşı, Mərkəzi və Cənubi Asiyada təkcə hökumət deyil, həm də cəmiyyət səviyyəsində Çinə ən dost dövlətlərdən biridir. Tacikistanda ÇXR-in təsdiqi 63 faizə çatır. Bu onunla izah olunur ki, Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində etnik qazaxlardan (bir milyon yarım) və ya qırğızlardan (180 min) fərqli olaraq, demək olar ki, heç bir etnik tacik yoxdur (cəmi 50 min).
Hətta bu 50 min nəfər tək bir insan icması deyil, yalnız Şərqi İran dillərində danışdıqları üçün birləşən rəngli xalqlar qrupudur. Çinli taciklər, Tacikistanda yaşayanlardan fərqli olaraq, sünni deyil, şiə ismailidirlər. Son illərdə etnik taciklərin Çinin “yenidən təhsil düşərgələrinə” düşməsi ilə bağlı səs-küylü xəbərlər yayılmayıb. Odur ki, Əfqanıstanda baş verənlərə kəskin reaksiya verən tacik ictimai rəyi Sincandan gələn xəbərlərə praktiki olaraq məhəl qoymur.
Tacikistandakı siyasi elita da öz səbəblərinə görə ÇXR-ə kifayət qədər loyaldır. Çin yüksək rütbəli tacik məmurları, o cümlədən prezidentin ailəsi üçün mühüm maddi rifah mənbəyinə çevrilib. Məsələn, Tacikistan prezidenti Emomali Rahmonun qohumu Şamsullo Sohibov Çinin “China Nonferrous Gold Limited” şirkətinə ölkədə qızıl hasilatı üçün lisenziya almağa kömək etməkdə ittiham olunur. Bu gün Tacikistanda qızılın 80 faizdən çoxu Çinin iştirakı ilə birgə müəssisələr tərəfindən hasil edilir və gümüş hasilatında da Çin şirkətləri üstünlük təşkil edir.
Rusiya rəqib deyil
Çinin Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişləri təbii ki, diqqətdən kənarda qala bilməz, lakin onun miqyası hələ də Rusiya ilə müqayisə oluna bilməz. Eyni Tacikistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür və onun ərazisində 201 hərbi baza var - Rusiya Federasiyasının 7000 hərbi qulluqçusu olan ən böyük xarici hərbi obyekti.
Üstəlik, tacik cəmiyyətində Rusiya daha çox dəstəklənir - sorğulara görə 88 faiz. Orada Putinin reytinqi Rusiyadan da yüksəkdir – 75 faiz. Tacikistan iqtisadiyyatının (və buna görə də Tacikistanın hakim rejiminin) Rusiyaya miqrasiya axınından böyük asılılığı Moskvaya Düşənbəyə güclü təzyiq rıçaqı verir.
Rusiya üçün daha önəmlisi odur ki, Çinin Mərkəzi Asiyadakı hərəkətləri Rusiyanın mövcudluğunu regiondan sıxışdırmaq məqsədi daşımır. Çinlilərin Rusiyanın iştirakı olmadan keçirdiyi bütün təlimlər, hərbiləşdirilmiş obyektlərin tikintisi, ikitərəfli razılaşmalar, yüksək rütbəli hərbçilərin səfərləri və sair Çinin öz maraqlarını təmin etmək məqsədi daşıyır.
Mərkəzi Asiyada baş verənləri Çinin artan böyük güc ambissiyalarının əlaməti hesab etsək belə, onlar Amerikadan çox fərqlidir. Pekin dünyanın hərbi və ideoloji jandarm funksiyasını öz üzərinə götürmək istəmir. Çin digər ölkələrin daxili işlərinə qarışmayan “məsuliyyətli və sülhsevər dövlət” reputasiyasını qoruyub saxlamağa çalışır.
Rusiya təhlükəsizlik çətirini Mərkəzi Asiyaya genişləndirməklə Çinin milli maraqlarını qorumasına, qlobal ambissiyalarını həyata keçirməsinə mane ola bilməz. Bunu prezident Putin də açıq şəkildə etiraf edir: “Çin milyard yarım əhalisi olan ölkədir. <…> O, yəqin ki, öz müdafiə siyasətini bu nəhəng ölkənin təhlükəsizliyini təmin edəcək şəkildə qurmaq hüququna malikdir”.
Təbii ki, Mərkəzi Asiyada Rusiya ilə Çin arasında rəqabətin səbəblərini tapmaq çətin deyil, lakin onların əməkdaşlığı üçün heç də az səbəb yoxdur. Putin “üçüncü ölkələrdə işləməyi” bir səbəbdən Çinlə qarşılıqlı əlaqənin vacib sahəsi adlandırır. “Taliban”ın Kabildə hakimiyyətə gəlməsi ilə iki ölkə liderləri müntəzəm olaraq regional təhlükəsizlik və Əfqanıstan sərhədindəki vəziyyəti müzakirə edirlər.
Moskva və Pekinin “Sibu/Interaction-2021” arasında ən böyük ikitərəfli hərbi təlimlər terrorizmlə mübarizəyə həsr olunub. İki ölkənin hərbçiləri, digər məsələlərlə yanaşı, Əfqanıstanın Mərkəzi Asiya ilə sərhədində mümkün sıçrayış halında qarşılıqlı fəaliyyət ssenarilərini işləyib hazırlayıblar. Başqa sözlə, Mərkəzi Asiyada iki güc arasında münaqişə təhlükəsi şişirdilir və əməkdaşlıq potensialı lazımi səviyyədə qiymətləndirilmir. Hətta Çin və Rusiyanın Mərkəzi Asiyada rəqabət aparacaqları bir şey olsa belə, indi, xüsusən də hər iki ölkə ilə Qərb arasında dərinləşən ziddiyyətlər fonunda ikitərəfli dostluq münasibətləri onlar üçün daha vacibdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2022 17:29 | Bölmə: Slayd
Rusiya və Çin arasında gələcək gərginliyin əsas mənbələrindən biri kimi tez-tez Mərkəzi Asiya göstərilir. Ehtimal olunur ki, əvvəllər Çin iqtisadiyyata, Rusiya isə təhlükəsizliyə cavabdeh olan regionda əmək bölgüsü mövcud idisə, indi bu, keçmişdə qalıb və Moskva ilə Pekin arasında qaçılmaz münaqişəyə gətirib çıxaracaq. Tacikistanda yeni Çin “hərbi bazası” ilə bağlı son xəbərlər bu proqnozların etibarlılığını artırır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Russia” saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Lakin regiona bu baxış bir çox mühüm amilləri nəzərə almır. Məsələn, o, Mərkəzi Asiya ölkələrinin özlərinə subyektivliyi inkar edir və bütün mühüm qərarların onlar üçün böyük və nüfuzlu qonşular tərəfindən qəbul edilməsindən çıxış edir. Baxmayaraq ki, reallıqda Mərkəzi Asiya dövlətləri heç vaxt indiki kimi müstəqil olmayıblar və bu ölkələrdəki cəmiyyətlər öz liderliklərinə, o cümlədən xarici siyasət məsələlərində belə tələbkardırlar.
Avrasiya qitəsinin dərinliklərində sıxışdırılmış, dənizə çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələri bir nüfuzlu qonşunun digərini sıxışdırıb sıxışdırmamasından heç bir fayda görmür. Ona görə də onlar xarici dünya ilə əlaqələrini şaxələndirməyə çalışır və burada həm Rusiya, həm də Çin onlar üçün önəmlidir. Moskva və Pekinin özlərinin münaqişəyə ehtiyacı yoxdur, bunun üçün onların ikitərəfli əlaqələri həmişə Mərkəzi Asiyadakı maraqlardan daha böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
Bütün bunlar Mərkəzi Asiya uğrunda mübarizədə Rusiya və Çin arasında qarşıdan gələn toqquşma ilə bağlı məşhur proqnozları şübhə altına alır. Daha doğrusu, bütövlükdə regionda vəziyyət Pekinin təhlükəsizlik sahəsində ən uzağa getdiyi Tacikistanda baş verdiyi kimi inkişaf edəcək, lakin bu, Rusiya ilə münaqişəyə gətirib çıxarmayıb.
Zəif əlaqə
Orta Asiyada Rusiya və Çin arasında əmək bölgüsü anlayışı qismən doğrudur. Çinin region iqtisadiyyatındakı fəallığı - xüsusən də Çin prezidenti “Bir kəmər-Bir yol” Təşəbbüsünü irəli sürdükdən sonra - həmişə nəzərə çarpıb. Amma demək olmaz ki, Pekin təhlükəsizlik üçün Rusiyaya arxalanıb.
Mərkəzi Asiyanın müstəqil ölkələri öz sərhədlərində göründüyü andan Çin qonşu regionun sabitləşdirilməsində maraqlı idi, çünki məhz bu dövrdə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində separatçı hərəkatın yüksəlişi baş verdi. 1990-cı illərin ortalarında Çinin o zamankı prezidenti Tszyan Tszemin Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələrini (vətəndaş müharibəsi gedən Tacikistan istisna olmaqla) gəzdi və hər yerdə “üç şərlə” -terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizənin vacibliyindən danışdı. O vaxtdan bəri Pekin üçün narahat Sincanla həmsərhəd olan Mərkəzi Asiyanın separatçı yeraltına kömək etməyəcək dost rejimlər tərəfindən idarəçilik vacib olub. Region həmçinin Çinin qərbi ilə daha təhlükəli Əfqanıstan arasında buferə çevrilib. Beləliklə, Çin on ildən artıqdır ki, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı genişləndirir. Sadə forma təchizatı kimi başlayan şey indi birgə təlimlər, sərhəd patrulları və hərbi-texniki əməkdaşlıq kimi mürəkkəb qarşılıqlı fəaliyyət formalarına çevrilib. Çin ən çox Tacikistanla əməkdaşlıq edir. Medianın məlumatına görə, bu yaxınlarda burada ikinci Çin “hərbi bazası” yaradılıb.
Bu qədər diqqətin artmasına səbəb Tacikistanın Çin üçün regional təhlükəsizlikdə zəif halqa kimi görünməsidir. Bu, Mərkəzi Asiyada həm Əfqanıstan, həm də Çinlə eyni vaxtda həmsərhəd olan yeganə ölkədir. Tacikistanın silahlı qüvvələri regionun ən zəif qüvvələri hesab olunur. Tacikistanda terrorizm və yerli radikalizm riskləri nisbətən yüksəkdir və Çinə narkotik ticarəti yollarından biri Tacikistan-Əfqanıstan sərhədindən keçir. Üstəlik, bütün bu problemlər ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılması ilə daha da pisləşib.
Yeni baza
27 oktyabr 2021-ci ildə Tacikistan daxili işlər nazirinin birinci müavini Abdurahmon Alamshozoda parlamentdə Çinlə əməkdaşlıq planını təqdim etdi, ona əsasən Pekin Tacikistanda öz vəsaiti hesabına obyekt tikəcək. Həmin gün ratifikasiya olunmuş 539 və 540 saylı qərarlara əsasən, tikilməkdə olan obyekt Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin polis akademiyasıdır. Məlumdur ki, yeni obyekt Vaxan dəhlizində, Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinə yaxın İşkaşim rayonunda yerləşəcək.
Sənədlərə əsasən, Tacikistan hökumətinin tələbi ilə Çin layihə üçün nəinki 9 milyon dollara yaxın vəsait ayıracaq, həm də tikinti üçün lazım olan bütün avadanlıq və materialları təmin edəcək. Tacikistandan yalnız orada kommunikasiya aparılmış torpaq sahəsinin ayrılması, habelə Çindən gətirilən materialların vergi və gömrük rüsumlarından azad edilməsi tələb olunur.
Eyni zamanda, media Pekinin tamamilə pulsuz olmayan yeni "hərbi baza" tikdiyini bildirdi - bunun müqabilində Düşənbə 2018-ci ildə məlum olan ilk belə baza üzərində tam nəzarəti Çinə verməlidir. Yerli əhalinin dediyinə görə, orada hətta çinlilər də xidmət edir.
Çin rəsmi olaraq Mərkəzi Asiyada hərbi mövcudluğu ilə bağlı bütün xəbərləri təkzib edir. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin müntəzəm mətbuat konfranslarında bir neçə dəfə Tacikistandakı "vəziyyətdən xəbərdar olmadığını" və "Çinin Mərkəzi Asiyada hərbi bazalarının olmadığını" bəyan edib.
Formal olaraq, Orta Asiyada Çinin hərbi mövcudluğu həqiqətən yoxdur: Tacikistanda obyektlər Çin Xalq Azadlıq Ordusu tərəfindən deyil, Xalq Silahlı Polisi tərəfindən tikilir - daxili hərbi birləşmələr üçün.(Sülh dövründə hüquq-mühafizə orqanları ilə məşğul olan Milli Qvardiyanın analoqu).
Lakin Çin silahlı polisinin səlahiyyətləri getdikcə genişlənir və getdikcə ordu ilə kəsişir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, o, terrorizmə qarşı mübarizəyə cavabdehdir, 2018-ci ildən isə o, mülki strukturlara tabe olmağı dayandıraraq, silahlı qüvvələrin ali idarəetmə orqanı olan Mərkəzi Hərbi Şuranın tam nəzarətinə keçib. Həmçinin, 2022-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək ÇXR-in quru sərhədləri haqqında yeni qanuna əsasən, sərhədçilərin funksiyaları da silahlı polisə həvalə edilib.
2000-ci illərdən bəri silahlı polis üzvləri BMT-nin sülhməramlı missiyalarında iştirak etmək üçün göndərilib. Həmçinin, silahlı polis xarici tərəfdaşlarla müntəzəm təlimlər keçirir. Pandemiyadan əvvəlki dövrlərdə Çin silahlı polisi Mərkəzi Asiya ölkələrinin hərbiləşdirilmiş birləşmələri ilə yeni tipli “Əməkdaşlıq-2019” təliminə başlayıb.
Belə çıxır ki, Tacikistanda Çin yarımhərbi qüvvələrinin bazası var - necə adlandırılmasından asılı olmayaraq müəyyən obyektin olması, hətta Tacikistan rəsmiləri də onun Çinlə əlaqəsini inkar etmirlər. Bəs bu, orda-burda Çin əleyhinə etirazların keçirildiyi Orta Asiyada necə mümkündür?
Unikal Tacikistan
Orta Asiyanın istənilən başqa ölkəsində hətta Çin bazasının açılması ilə bağlı şayiələr belə ictimai hiddət dalğasına səbəb olardı. Onların bəzilərində, hətta belə söz-söhbətlər olmasa da, insanlar müntəzəm olaraq Çin əleyhinə mitinqlərə gedirlər: 2018-ci ildən Qırğızıstanda 15, Qazaxıstanda isə 140-dan çox belə mitinqlər olub.
Qonşu ölkələrdəki vəziyyətə nəzər salan Tacikistan rəhbərliyi özlüyündə oxşar etirazlardan qorxur və buna görə də Çin bazası ilə bağlı bütün KİV-də yayılan məlumatları təkzib edir. Bildirilir ki, yeni obyektdə - tikinti başa çatdıqdan sonra Çin ordusu və ya güc kontingenti olmayacaq. Yəni Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin xüsusi çevik reaksiya bölməsinə təhvil veriləcək.
Həqiqətən də, çox güman ki, Tacikistanda bu məsələ ilə bağlı Çin əleyhinə etirazlar olmayacaq. Bu ölkə Pakistanla yanaşı, Mərkəzi və Cənubi Asiyada təkcə hökumət deyil, həm də cəmiyyət səviyyəsində Çinə ən dost dövlətlərdən biridir. Tacikistanda ÇXR-in təsdiqi 63 faizə çatır. Bu onunla izah olunur ki, Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində etnik qazaxlardan (bir milyon yarım) və ya qırğızlardan (180 min) fərqli olaraq, demək olar ki, heç bir etnik tacik yoxdur (cəmi 50 min).
Hətta bu 50 min nəfər tək bir insan icması deyil, yalnız Şərqi İran dillərində danışdıqları üçün birləşən rəngli xalqlar qrupudur. Çinli taciklər, Tacikistanda yaşayanlardan fərqli olaraq, sünni deyil, şiə ismailidirlər. Son illərdə etnik taciklərin Çinin “yenidən təhsil düşərgələrinə” düşməsi ilə bağlı səs-küylü xəbərlər yayılmayıb. Odur ki, Əfqanıstanda baş verənlərə kəskin reaksiya verən tacik ictimai rəyi Sincandan gələn xəbərlərə praktiki olaraq məhəl qoymur.
Tacikistandakı siyasi elita da öz səbəblərinə görə ÇXR-ə kifayət qədər loyaldır. Çin yüksək rütbəli tacik məmurları, o cümlədən prezidentin ailəsi üçün mühüm maddi rifah mənbəyinə çevrilib. Məsələn, Tacikistan prezidenti Emomali Rahmonun qohumu Şamsullo Sohibov Çinin “China Nonferrous Gold Limited” şirkətinə ölkədə qızıl hasilatı üçün lisenziya almağa kömək etməkdə ittiham olunur. Bu gün Tacikistanda qızılın 80 faizdən çoxu Çinin iştirakı ilə birgə müəssisələr tərəfindən hasil edilir və gümüş hasilatında da Çin şirkətləri üstünlük təşkil edir.
Rusiya rəqib deyil
Çinin Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişləri təbii ki, diqqətdən kənarda qala bilməz, lakin onun miqyası hələ də Rusiya ilə müqayisə oluna bilməz. Eyni Tacikistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür və onun ərazisində 201 hərbi baza var - Rusiya Federasiyasının 7000 hərbi qulluqçusu olan ən böyük xarici hərbi obyekti.
Üstəlik, tacik cəmiyyətində Rusiya daha çox dəstəklənir - sorğulara görə 88 faiz. Orada Putinin reytinqi Rusiyadan da yüksəkdir – 75 faiz. Tacikistan iqtisadiyyatının (və buna görə də Tacikistanın hakim rejiminin) Rusiyaya miqrasiya axınından böyük asılılığı Moskvaya Düşənbəyə güclü təzyiq rıçaqı verir.
Rusiya üçün daha önəmlisi odur ki, Çinin Mərkəzi Asiyadakı hərəkətləri Rusiyanın mövcudluğunu regiondan sıxışdırmaq məqsədi daşımır. Çinlilərin Rusiyanın iştirakı olmadan keçirdiyi bütün təlimlər, hərbiləşdirilmiş obyektlərin tikintisi, ikitərəfli razılaşmalar, yüksək rütbəli hərbçilərin səfərləri və sair Çinin öz maraqlarını təmin etmək məqsədi daşıyır.
Mərkəzi Asiyada baş verənləri Çinin artan böyük güc ambissiyalarının əlaməti hesab etsək belə, onlar Amerikadan çox fərqlidir. Pekin dünyanın hərbi və ideoloji jandarm funksiyasını öz üzərinə götürmək istəmir. Çin digər ölkələrin daxili işlərinə qarışmayan “məsuliyyətli və sülhsevər dövlət” reputasiyasını qoruyub saxlamağa çalışır.
Rusiya təhlükəsizlik çətirini Mərkəzi Asiyaya genişləndirməklə Çinin milli maraqlarını qorumasına, qlobal ambissiyalarını həyata keçirməsinə mane ola bilməz. Bunu prezident Putin də açıq şəkildə etiraf edir: “Çin milyard yarım əhalisi olan ölkədir. <…> O, yəqin ki, öz müdafiə siyasətini bu nəhəng ölkənin təhlükəsizliyini təmin edəcək şəkildə qurmaq hüququna malikdir”.
Təbii ki, Mərkəzi Asiyada Rusiya ilə Çin arasında rəqabətin səbəblərini tapmaq çətin deyil, lakin onların əməkdaşlığı üçün heç də az səbəb yoxdur. Putin “üçüncü ölkələrdə işləməyi” bir səbəbdən Çinlə qarşılıqlı əlaqənin vacib sahəsi adlandırır. “Taliban”ın Kabildə hakimiyyətə gəlməsi ilə iki ölkə liderləri müntəzəm olaraq regional təhlükəsizlik və Əfqanıstan sərhədindəki vəziyyəti müzakirə edirlər.
Moskva və Pekinin “Sibu/Interaction-2021” arasında ən böyük ikitərəfli hərbi təlimlər terrorizmlə mübarizəyə həsr olunub. İki ölkənin hərbçiləri, digər məsələlərlə yanaşı, Əfqanıstanın Mərkəzi Asiya ilə sərhədində mümkün sıçrayış halında qarşılıqlı fəaliyyət ssenarilərini işləyib hazırlayıblar. Başqa sözlə, Mərkəzi Asiyada iki güc arasında münaqişə təhlükəsi şişirdilir və əməkdaşlıq potensialı lazımi səviyyədə qiymətləndirilmir. Hətta Çin və Rusiyanın Mərkəzi Asiyada rəqabət aparacaqları bir şey olsa belə, indi, xüsusən də hər iki ölkə ilə Qərb arasında dərinləşən ziddiyyətlər fonunda ikitərəfli dostluq münasibətləri onlar üçün daha vacibdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 19:29
İran qoşunları Suriyanı tərk edir
Bu gün, 17:29
24 Aprel - Erməni Yalanı Günüdür
Bu gün, 16:56
Rus ordusu daha bir yaşayış məntəqəsini ələ keçirib
Bu gün, 16:30
Avropa qeyri-adi vəziyyətlə üzləşib
Bu gün, 14:03
Professor Nəsib Quliyev özünü güllələyib
Bu gün, 13:21
Azərbaycanda Rusiya əleyhinə ikinci cəbhə olmayacaq
Bu gün, 09:07
Ukraynanın şərqinə genişmiqyaslı hücum gözlənilir
22-04-2024, 18:36
Zərərli isti dalğası güclənir
22-04-2024, 17:38
ABŞ-nın yardımı Ukraynanı xilas edəcəkmi?
22-04-2024, 14:04
Xəbərdarlıq: nüvə müharibəsi təhlükəsi sovuşmayıb
22-04-2024, 12:00
Bakı və İrəvan arasında ilk: özləri razılaşıblar
22-04-2024, 11:54
Nazirlikdə 143 milyon manatlıq mənimsəmə: "Pulların vaxtında ödənilməsi üçün “otkat” verirdik"
22-04-2024, 09:25
Rusiya ordusuna daha 300 min nəfər cəlb olunub
20-04-2024, 10:37
Rusiyalı ekspert: Cənubi Qafqazın Rusiya üçün əhəmiyyəti böyükdür
20-04-2024, 09:12
BMT Baş katibi Azərbaycan və Ermənistana çağırış edib
20-04-2024, 09:06
Blinken 4 kəndin qaytarılması ilə bağlı razılaşmanı alqışlayır
19-04-2024, 20:29
Qəzza müharibəsi qloballaşır
19-04-2024, 17:18
Mustafayevlə Qriqoryan sərhəddə görüşüb - 4 kənd Azərbaycana qaytarılır
19-04-2024, 15:47
Tovuzda 22 yaşlı oğlan 34 yaşlı qadının üzərinə benzin tökərək yandırıb
19-04-2024, 09:19
Bu gün səhərə yaxın İsrail İrana zərbələr endirib
18-04-2024, 14:20
QHT-lər Nobel Komitəsinə məktub göndərib
18-04-2024, 12:24
İsrail İrana zərbəni niyə ləngidir?
18-04-2024, 11:51
46 mindən çox şagird buraxılış imtahanı verəcək
18-04-2024, 11:09
Prezident nazir müavini təyin edib - Sərəncam
18-04-2024, 10:57
60 milyard dollarlıq yardımın önü açılır
18-04-2024, 10:00
Dövlət Departamenti Rusiya sülhməramlılarının Qarabağı tərk etməsinə münasibət bildirib
18-04-2024, 00:40
Ermənistan qanunsuz mühacir alverinə qoşulur
17-04-2024, 19:37
Bir milyard insana və böyük iqtisadiyyata təhlükə yaranıb - Xəbərdarlıq
17-04-2024, 14:06
Rusiya sülhməramlıları Qarabağı tərk edir
17-04-2024, 12:15
İsrail-İran müharibəsi kölgədən çıxır - 2-ci raund olacaq?
17-04-2024, 10:53
Ermənistanın kvadrokopteri zərərsizləşdirilib - Fotolar
17-04-2024, 10:48
İrana yeni sanksiyalar tətbiq olunacaq
17-04-2024, 10:42
Fransa Azərbaycan-Ermənistan əlaqələrinin normallaşmasına imkan vermir
17-04-2024, 10:33
Kəşfiyyat Komitəsi Kiyevə yardımı dəstəkləməyə çağırır
17-04-2024, 09:33
Ərdoğan Putini Türkiyədə gözləyir
16-04-2024, 19:15
Siqaretin insan orqanizminə daha bir zərəri üzə çıxıb
16-04-2024, 16:27
Ukraynanın ikinci böyük şəhərini ələ keçirmək istəyirlər
16-04-2024, 13:34
Yaxın Şərq böyük müharibəyə daha yaxındır
16-04-2024, 13:25
İlham Əliyev Şirvan suvarma kanalının təməlini qoyub, tədbirdə çıxış edib - (Yenilənib)
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
