13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
12:20 / 16-06-2025
İran hipersəs raketlərindən istifadə edir
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
11:14 / 16-06-2025
Xəzər dənizində zəlzələ olub
11:06 / 16-06-2025
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
10:48 / 16-06-2025
Zelenski-Tramp görüşü Kanadada olacaq
10:38 / 16-06-2025
İran İsrailə məxsus təyyarəni vurub
10:34 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn sədr səlahiyyətini müavininə həvalə edib - Foto
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
10:01 / 16-06-2025
İran prezidenti: "Biz nüvə silahına can atmırıq"
09:58 / 16-06-2025
İranda “Mossad”ın PUA və bombalar hazırlayan emalatxanası aşkar edilib
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
08:23 / 16-06-2025
İran İsraili zülmətə qərq edib
00:13 / 16-06-2025
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
19:08 / 15-06-2025
İranda indiyədək 128 nəfər həlak olub
16:47 / 15-06-2025
Hidayət Heydərov ilk görüşdə məğlub olub
13:19 / 15-06-2025
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
13:10 / 15-06-2025
Şıx çimərliyində iki nəfər boğulub - Video
12:59 / 15-06-2025
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
10:00 / 15-06-2025
Mehriban Əliyeva Mlli Qurtuluş Günü ilə bağlı fotolar paylaşıb
09:14 / 15-06-2025
Vəhdət Partiyasının sədri dəyişib - Fotolar
08:50 / 15-06-2025
İranın zərbəsindən sonra İsraildə tədqiqat mərkəzi yanıb
00:49 / 15-06-2025
İlham Əliyev Milli Qurtuluş Günü münasibətilə paylaşım edib - Foto
00:16 / 15-06-2025
İranda daha bir general həlak olub
00:07 / 15-06-2025
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
20:24 / 14-06-2025
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
19:00 / 14-06-2025
AZAL uçuşların sayını artırır
13:40 / 11-06-2025
Professor: Zəngəzur və Dərələyəzin Ermənistana verilməsinin hüquqi qüvvəsi yoxdur
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:27 / 12-06-2025
Üç min avtomobilin olduğu yük gəmisi bir həftədir yanır
07:17 / 12-06-2025
Ağ ev Yaxın Şərqdən diplomatları və hərbçi ailələrini çıxarır
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
21:06 / 11-06-2025
Acun Ilıcalı istefa verib
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
22:53 / 11-06-2025
"Qarabağ" Marko Veşoviçlə yollarını ayırıb
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
15:00 / 11-06-2025
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
Rusiya niyə Çinin Tacikistandakı bazalarına etiraz etmir?
Tarix: 17-01-2022 17:29 | Bölmə: Slayd
Rusiya və Çin arasında gələcək gərginliyin əsas mənbələrindən biri kimi tez-tez Mərkəzi Asiya göstərilir. Ehtimal olunur ki, əvvəllər Çin iqtisadiyyata, Rusiya isə təhlükəsizliyə cavabdeh olan regionda əmək bölgüsü mövcud idisə, indi bu, keçmişdə qalıb və Moskva ilə Pekin arasında qaçılmaz münaqişəyə gətirib çıxaracaq. Tacikistanda yeni Çin “hərbi bazası” ilə bağlı son xəbərlər bu proqnozların etibarlılığını artırır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Russia” saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Lakin regiona bu baxış bir çox mühüm amilləri nəzərə almır. Məsələn, o, Mərkəzi Asiya ölkələrinin özlərinə subyektivliyi inkar edir və bütün mühüm qərarların onlar üçün böyük və nüfuzlu qonşular tərəfindən qəbul edilməsindən çıxış edir. Baxmayaraq ki, reallıqda Mərkəzi Asiya dövlətləri heç vaxt indiki kimi müstəqil olmayıblar və bu ölkələrdəki cəmiyyətlər öz liderliklərinə, o cümlədən xarici siyasət məsələlərində belə tələbkardırlar.
Avrasiya qitəsinin dərinliklərində sıxışdırılmış, dənizə çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələri bir nüfuzlu qonşunun digərini sıxışdırıb sıxışdırmamasından heç bir fayda görmür. Ona görə də onlar xarici dünya ilə əlaqələrini şaxələndirməyə çalışır və burada həm Rusiya, həm də Çin onlar üçün önəmlidir. Moskva və Pekinin özlərinin münaqişəyə ehtiyacı yoxdur, bunun üçün onların ikitərəfli əlaqələri həmişə Mərkəzi Asiyadakı maraqlardan daha böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
Bütün bunlar Mərkəzi Asiya uğrunda mübarizədə Rusiya və Çin arasında qarşıdan gələn toqquşma ilə bağlı məşhur proqnozları şübhə altına alır. Daha doğrusu, bütövlükdə regionda vəziyyət Pekinin təhlükəsizlik sahəsində ən uzağa getdiyi Tacikistanda baş verdiyi kimi inkişaf edəcək, lakin bu, Rusiya ilə münaqişəyə gətirib çıxarmayıb.
Zəif əlaqə
Orta Asiyada Rusiya və Çin arasında əmək bölgüsü anlayışı qismən doğrudur. Çinin region iqtisadiyyatındakı fəallığı - xüsusən də Çin prezidenti “Bir kəmər-Bir yol” Təşəbbüsünü irəli sürdükdən sonra - həmişə nəzərə çarpıb. Amma demək olmaz ki, Pekin təhlükəsizlik üçün Rusiyaya arxalanıb.
Mərkəzi Asiyanın müstəqil ölkələri öz sərhədlərində göründüyü andan Çin qonşu regionun sabitləşdirilməsində maraqlı idi, çünki məhz bu dövrdə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində separatçı hərəkatın yüksəlişi baş verdi. 1990-cı illərin ortalarında Çinin o zamankı prezidenti Tszyan Tszemin Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələrini (vətəndaş müharibəsi gedən Tacikistan istisna olmaqla) gəzdi və hər yerdə “üç şərlə” -terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizənin vacibliyindən danışdı. O vaxtdan bəri Pekin üçün narahat Sincanla həmsərhəd olan Mərkəzi Asiyanın separatçı yeraltına kömək etməyəcək dost rejimlər tərəfindən idarəçilik vacib olub. Region həmçinin Çinin qərbi ilə daha təhlükəli Əfqanıstan arasında buferə çevrilib. Beləliklə, Çin on ildən artıqdır ki, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı genişləndirir. Sadə forma təchizatı kimi başlayan şey indi birgə təlimlər, sərhəd patrulları və hərbi-texniki əməkdaşlıq kimi mürəkkəb qarşılıqlı fəaliyyət formalarına çevrilib. Çin ən çox Tacikistanla əməkdaşlıq edir. Medianın məlumatına görə, bu yaxınlarda burada ikinci Çin “hərbi bazası” yaradılıb.
Bu qədər diqqətin artmasına səbəb Tacikistanın Çin üçün regional təhlükəsizlikdə zəif halqa kimi görünməsidir. Bu, Mərkəzi Asiyada həm Əfqanıstan, həm də Çinlə eyni vaxtda həmsərhəd olan yeganə ölkədir. Tacikistanın silahlı qüvvələri regionun ən zəif qüvvələri hesab olunur. Tacikistanda terrorizm və yerli radikalizm riskləri nisbətən yüksəkdir və Çinə narkotik ticarəti yollarından biri Tacikistan-Əfqanıstan sərhədindən keçir. Üstəlik, bütün bu problemlər ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılması ilə daha da pisləşib.
Yeni baza
27 oktyabr 2021-ci ildə Tacikistan daxili işlər nazirinin birinci müavini Abdurahmon Alamshozoda parlamentdə Çinlə əməkdaşlıq planını təqdim etdi, ona əsasən Pekin Tacikistanda öz vəsaiti hesabına obyekt tikəcək. Həmin gün ratifikasiya olunmuş 539 və 540 saylı qərarlara əsasən, tikilməkdə olan obyekt Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin polis akademiyasıdır. Məlumdur ki, yeni obyekt Vaxan dəhlizində, Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinə yaxın İşkaşim rayonunda yerləşəcək.
Sənədlərə əsasən, Tacikistan hökumətinin tələbi ilə Çin layihə üçün nəinki 9 milyon dollara yaxın vəsait ayıracaq, həm də tikinti üçün lazım olan bütün avadanlıq və materialları təmin edəcək. Tacikistandan yalnız orada kommunikasiya aparılmış torpaq sahəsinin ayrılması, habelə Çindən gətirilən materialların vergi və gömrük rüsumlarından azad edilməsi tələb olunur.
Eyni zamanda, media Pekinin tamamilə pulsuz olmayan yeni "hərbi baza" tikdiyini bildirdi - bunun müqabilində Düşənbə 2018-ci ildə məlum olan ilk belə baza üzərində tam nəzarəti Çinə verməlidir. Yerli əhalinin dediyinə görə, orada hətta çinlilər də xidmət edir.
Çin rəsmi olaraq Mərkəzi Asiyada hərbi mövcudluğu ilə bağlı bütün xəbərləri təkzib edir. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin müntəzəm mətbuat konfranslarında bir neçə dəfə Tacikistandakı "vəziyyətdən xəbərdar olmadığını" və "Çinin Mərkəzi Asiyada hərbi bazalarının olmadığını" bəyan edib.
Formal olaraq, Orta Asiyada Çinin hərbi mövcudluğu həqiqətən yoxdur: Tacikistanda obyektlər Çin Xalq Azadlıq Ordusu tərəfindən deyil, Xalq Silahlı Polisi tərəfindən tikilir - daxili hərbi birləşmələr üçün.(Sülh dövründə hüquq-mühafizə orqanları ilə məşğul olan Milli Qvardiyanın analoqu).
Lakin Çin silahlı polisinin səlahiyyətləri getdikcə genişlənir və getdikcə ordu ilə kəsişir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, o, terrorizmə qarşı mübarizəyə cavabdehdir, 2018-ci ildən isə o, mülki strukturlara tabe olmağı dayandıraraq, silahlı qüvvələrin ali idarəetmə orqanı olan Mərkəzi Hərbi Şuranın tam nəzarətinə keçib. Həmçinin, 2022-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək ÇXR-in quru sərhədləri haqqında yeni qanuna əsasən, sərhədçilərin funksiyaları da silahlı polisə həvalə edilib.
2000-ci illərdən bəri silahlı polis üzvləri BMT-nin sülhməramlı missiyalarında iştirak etmək üçün göndərilib. Həmçinin, silahlı polis xarici tərəfdaşlarla müntəzəm təlimlər keçirir. Pandemiyadan əvvəlki dövrlərdə Çin silahlı polisi Mərkəzi Asiya ölkələrinin hərbiləşdirilmiş birləşmələri ilə yeni tipli “Əməkdaşlıq-2019” təliminə başlayıb.
Belə çıxır ki, Tacikistanda Çin yarımhərbi qüvvələrinin bazası var - necə adlandırılmasından asılı olmayaraq müəyyən obyektin olması, hətta Tacikistan rəsmiləri də onun Çinlə əlaqəsini inkar etmirlər. Bəs bu, orda-burda Çin əleyhinə etirazların keçirildiyi Orta Asiyada necə mümkündür?
Unikal Tacikistan
Orta Asiyanın istənilən başqa ölkəsində hətta Çin bazasının açılması ilə bağlı şayiələr belə ictimai hiddət dalğasına səbəb olardı. Onların bəzilərində, hətta belə söz-söhbətlər olmasa da, insanlar müntəzəm olaraq Çin əleyhinə mitinqlərə gedirlər: 2018-ci ildən Qırğızıstanda 15, Qazaxıstanda isə 140-dan çox belə mitinqlər olub.
Qonşu ölkələrdəki vəziyyətə nəzər salan Tacikistan rəhbərliyi özlüyündə oxşar etirazlardan qorxur və buna görə də Çin bazası ilə bağlı bütün KİV-də yayılan məlumatları təkzib edir. Bildirilir ki, yeni obyektdə - tikinti başa çatdıqdan sonra Çin ordusu və ya güc kontingenti olmayacaq. Yəni Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin xüsusi çevik reaksiya bölməsinə təhvil veriləcək.
Həqiqətən də, çox güman ki, Tacikistanda bu məsələ ilə bağlı Çin əleyhinə etirazlar olmayacaq. Bu ölkə Pakistanla yanaşı, Mərkəzi və Cənubi Asiyada təkcə hökumət deyil, həm də cəmiyyət səviyyəsində Çinə ən dost dövlətlərdən biridir. Tacikistanda ÇXR-in təsdiqi 63 faizə çatır. Bu onunla izah olunur ki, Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində etnik qazaxlardan (bir milyon yarım) və ya qırğızlardan (180 min) fərqli olaraq, demək olar ki, heç bir etnik tacik yoxdur (cəmi 50 min).
Hətta bu 50 min nəfər tək bir insan icması deyil, yalnız Şərqi İran dillərində danışdıqları üçün birləşən rəngli xalqlar qrupudur. Çinli taciklər, Tacikistanda yaşayanlardan fərqli olaraq, sünni deyil, şiə ismailidirlər. Son illərdə etnik taciklərin Çinin “yenidən təhsil düşərgələrinə” düşməsi ilə bağlı səs-küylü xəbərlər yayılmayıb. Odur ki, Əfqanıstanda baş verənlərə kəskin reaksiya verən tacik ictimai rəyi Sincandan gələn xəbərlərə praktiki olaraq məhəl qoymur.
Tacikistandakı siyasi elita da öz səbəblərinə görə ÇXR-ə kifayət qədər loyaldır. Çin yüksək rütbəli tacik məmurları, o cümlədən prezidentin ailəsi üçün mühüm maddi rifah mənbəyinə çevrilib. Məsələn, Tacikistan prezidenti Emomali Rahmonun qohumu Şamsullo Sohibov Çinin “China Nonferrous Gold Limited” şirkətinə ölkədə qızıl hasilatı üçün lisenziya almağa kömək etməkdə ittiham olunur. Bu gün Tacikistanda qızılın 80 faizdən çoxu Çinin iştirakı ilə birgə müəssisələr tərəfindən hasil edilir və gümüş hasilatında da Çin şirkətləri üstünlük təşkil edir.
Rusiya rəqib deyil
Çinin Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişləri təbii ki, diqqətdən kənarda qala bilməz, lakin onun miqyası hələ də Rusiya ilə müqayisə oluna bilməz. Eyni Tacikistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür və onun ərazisində 201 hərbi baza var - Rusiya Federasiyasının 7000 hərbi qulluqçusu olan ən böyük xarici hərbi obyekti.
Üstəlik, tacik cəmiyyətində Rusiya daha çox dəstəklənir - sorğulara görə 88 faiz. Orada Putinin reytinqi Rusiyadan da yüksəkdir – 75 faiz. Tacikistan iqtisadiyyatının (və buna görə də Tacikistanın hakim rejiminin) Rusiyaya miqrasiya axınından böyük asılılığı Moskvaya Düşənbəyə güclü təzyiq rıçaqı verir.
Rusiya üçün daha önəmlisi odur ki, Çinin Mərkəzi Asiyadakı hərəkətləri Rusiyanın mövcudluğunu regiondan sıxışdırmaq məqsədi daşımır. Çinlilərin Rusiyanın iştirakı olmadan keçirdiyi bütün təlimlər, hərbiləşdirilmiş obyektlərin tikintisi, ikitərəfli razılaşmalar, yüksək rütbəli hərbçilərin səfərləri və sair Çinin öz maraqlarını təmin etmək məqsədi daşıyır.
Mərkəzi Asiyada baş verənləri Çinin artan böyük güc ambissiyalarının əlaməti hesab etsək belə, onlar Amerikadan çox fərqlidir. Pekin dünyanın hərbi və ideoloji jandarm funksiyasını öz üzərinə götürmək istəmir. Çin digər ölkələrin daxili işlərinə qarışmayan “məsuliyyətli və sülhsevər dövlət” reputasiyasını qoruyub saxlamağa çalışır.
Rusiya təhlükəsizlik çətirini Mərkəzi Asiyaya genişləndirməklə Çinin milli maraqlarını qorumasına, qlobal ambissiyalarını həyata keçirməsinə mane ola bilməz. Bunu prezident Putin də açıq şəkildə etiraf edir: “Çin milyard yarım əhalisi olan ölkədir. <…> O, yəqin ki, öz müdafiə siyasətini bu nəhəng ölkənin təhlükəsizliyini təmin edəcək şəkildə qurmaq hüququna malikdir”.
Təbii ki, Mərkəzi Asiyada Rusiya ilə Çin arasında rəqabətin səbəblərini tapmaq çətin deyil, lakin onların əməkdaşlığı üçün heç də az səbəb yoxdur. Putin “üçüncü ölkələrdə işləməyi” bir səbəbdən Çinlə qarşılıqlı əlaqənin vacib sahəsi adlandırır. “Taliban”ın Kabildə hakimiyyətə gəlməsi ilə iki ölkə liderləri müntəzəm olaraq regional təhlükəsizlik və Əfqanıstan sərhədindəki vəziyyəti müzakirə edirlər.
Moskva və Pekinin “Sibu/Interaction-2021” arasında ən böyük ikitərəfli hərbi təlimlər terrorizmlə mübarizəyə həsr olunub. İki ölkənin hərbçiləri, digər məsələlərlə yanaşı, Əfqanıstanın Mərkəzi Asiya ilə sərhədində mümkün sıçrayış halında qarşılıqlı fəaliyyət ssenarilərini işləyib hazırlayıblar. Başqa sözlə, Mərkəzi Asiyada iki güc arasında münaqişə təhlükəsi şişirdilir və əməkdaşlıq potensialı lazımi səviyyədə qiymətləndirilmir. Hətta Çin və Rusiyanın Mərkəzi Asiyada rəqabət aparacaqları bir şey olsa belə, indi, xüsusən də hər iki ölkə ilə Qərb arasında dərinləşən ziddiyyətlər fonunda ikitərəfli dostluq münasibətləri onlar üçün daha vacibdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 17-01-2022 17:29 | Bölmə: Slayd
Rusiya və Çin arasında gələcək gərginliyin əsas mənbələrindən biri kimi tez-tez Mərkəzi Asiya göstərilir. Ehtimal olunur ki, əvvəllər Çin iqtisadiyyata, Rusiya isə təhlükəsizliyə cavabdeh olan regionda əmək bölgüsü mövcud idisə, indi bu, keçmişdə qalıb və Moskva ilə Pekin arasında qaçılmaz münaqişəyə gətirib çıxaracaq. Tacikistanda yeni Çin “hərbi bazası” ilə bağlı son xəbərlər bu proqnozların etibarlılığını artırır.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Carnegie Russia” saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Lakin regiona bu baxış bir çox mühüm amilləri nəzərə almır. Məsələn, o, Mərkəzi Asiya ölkələrinin özlərinə subyektivliyi inkar edir və bütün mühüm qərarların onlar üçün böyük və nüfuzlu qonşular tərəfindən qəbul edilməsindən çıxış edir. Baxmayaraq ki, reallıqda Mərkəzi Asiya dövlətləri heç vaxt indiki kimi müstəqil olmayıblar və bu ölkələrdəki cəmiyyətlər öz liderliklərinə, o cümlədən xarici siyasət məsələlərində belə tələbkardırlar.
Avrasiya qitəsinin dərinliklərində sıxışdırılmış, dənizə çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələri bir nüfuzlu qonşunun digərini sıxışdırıb sıxışdırmamasından heç bir fayda görmür. Ona görə də onlar xarici dünya ilə əlaqələrini şaxələndirməyə çalışır və burada həm Rusiya, həm də Çin onlar üçün önəmlidir. Moskva və Pekinin özlərinin münaqişəyə ehtiyacı yoxdur, bunun üçün onların ikitərəfli əlaqələri həmişə Mərkəzi Asiyadakı maraqlardan daha böyük əhəmiyyət kəsb edəcək.
Bütün bunlar Mərkəzi Asiya uğrunda mübarizədə Rusiya və Çin arasında qarşıdan gələn toqquşma ilə bağlı məşhur proqnozları şübhə altına alır. Daha doğrusu, bütövlükdə regionda vəziyyət Pekinin təhlükəsizlik sahəsində ən uzağa getdiyi Tacikistanda baş verdiyi kimi inkişaf edəcək, lakin bu, Rusiya ilə münaqişəyə gətirib çıxarmayıb.
Zəif əlaqə
Orta Asiyada Rusiya və Çin arasında əmək bölgüsü anlayışı qismən doğrudur. Çinin region iqtisadiyyatındakı fəallığı - xüsusən də Çin prezidenti “Bir kəmər-Bir yol” Təşəbbüsünü irəli sürdükdən sonra - həmişə nəzərə çarpıb. Amma demək olmaz ki, Pekin təhlükəsizlik üçün Rusiyaya arxalanıb.
Mərkəzi Asiyanın müstəqil ölkələri öz sərhədlərində göründüyü andan Çin qonşu regionun sabitləşdirilməsində maraqlı idi, çünki məhz bu dövrdə Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində separatçı hərəkatın yüksəlişi baş verdi. 1990-cı illərin ortalarında Çinin o zamankı prezidenti Tszyan Tszemin Mərkəzi Asiyanın bütün ölkələrini (vətəndaş müharibəsi gedən Tacikistan istisna olmaqla) gəzdi və hər yerdə “üç şərlə” -terrorizm, ekstremizm və separatizmlə mübarizənin vacibliyindən danışdı. O vaxtdan bəri Pekin üçün narahat Sincanla həmsərhəd olan Mərkəzi Asiyanın separatçı yeraltına kömək etməyəcək dost rejimlər tərəfindən idarəçilik vacib olub. Region həmçinin Çinin qərbi ilə daha təhlükəli Əfqanıstan arasında buferə çevrilib. Beləliklə, Çin on ildən artıqdır ki, Mərkəzi Asiya ölkələri ilə təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı genişləndirir. Sadə forma təchizatı kimi başlayan şey indi birgə təlimlər, sərhəd patrulları və hərbi-texniki əməkdaşlıq kimi mürəkkəb qarşılıqlı fəaliyyət formalarına çevrilib. Çin ən çox Tacikistanla əməkdaşlıq edir. Medianın məlumatına görə, bu yaxınlarda burada ikinci Çin “hərbi bazası” yaradılıb.
Bu qədər diqqətin artmasına səbəb Tacikistanın Çin üçün regional təhlükəsizlikdə zəif halqa kimi görünməsidir. Bu, Mərkəzi Asiyada həm Əfqanıstan, həm də Çinlə eyni vaxtda həmsərhəd olan yeganə ölkədir. Tacikistanın silahlı qüvvələri regionun ən zəif qüvvələri hesab olunur. Tacikistanda terrorizm və yerli radikalizm riskləri nisbətən yüksəkdir və Çinə narkotik ticarəti yollarından biri Tacikistan-Əfqanıstan sərhədindən keçir. Üstəlik, bütün bu problemlər ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılması ilə daha da pisləşib.
Yeni baza
27 oktyabr 2021-ci ildə Tacikistan daxili işlər nazirinin birinci müavini Abdurahmon Alamshozoda parlamentdə Çinlə əməkdaşlıq planını təqdim etdi, ona əsasən Pekin Tacikistanda öz vəsaiti hesabına obyekt tikəcək. Həmin gün ratifikasiya olunmuş 539 və 540 saylı qərarlara əsasən, tikilməkdə olan obyekt Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin polis akademiyasıdır. Məlumdur ki, yeni obyekt Vaxan dəhlizində, Tacikistan-Əfqanıstan sərhədinə yaxın İşkaşim rayonunda yerləşəcək.
Sənədlərə əsasən, Tacikistan hökumətinin tələbi ilə Çin layihə üçün nəinki 9 milyon dollara yaxın vəsait ayıracaq, həm də tikinti üçün lazım olan bütün avadanlıq və materialları təmin edəcək. Tacikistandan yalnız orada kommunikasiya aparılmış torpaq sahəsinin ayrılması, habelə Çindən gətirilən materialların vergi və gömrük rüsumlarından azad edilməsi tələb olunur.
Eyni zamanda, media Pekinin tamamilə pulsuz olmayan yeni "hərbi baza" tikdiyini bildirdi - bunun müqabilində Düşənbə 2018-ci ildə məlum olan ilk belə baza üzərində tam nəzarəti Çinə verməlidir. Yerli əhalinin dediyinə görə, orada hətta çinlilər də xidmət edir.
Çin rəsmi olaraq Mərkəzi Asiyada hərbi mövcudluğu ilə bağlı bütün xəbərləri təkzib edir. Çin Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Van Venbin müntəzəm mətbuat konfranslarında bir neçə dəfə Tacikistandakı "vəziyyətdən xəbərdar olmadığını" və "Çinin Mərkəzi Asiyada hərbi bazalarının olmadığını" bəyan edib.
Formal olaraq, Orta Asiyada Çinin hərbi mövcudluğu həqiqətən yoxdur: Tacikistanda obyektlər Çin Xalq Azadlıq Ordusu tərəfindən deyil, Xalq Silahlı Polisi tərəfindən tikilir - daxili hərbi birləşmələr üçün.(Sülh dövründə hüquq-mühafizə orqanları ilə məşğul olan Milli Qvardiyanın analoqu).
Lakin Çin silahlı polisinin səlahiyyətləri getdikcə genişlənir və getdikcə ordu ilə kəsişir. 2015-ci ildə qəbul edilmiş qanuna əsasən, o, terrorizmə qarşı mübarizəyə cavabdehdir, 2018-ci ildən isə o, mülki strukturlara tabe olmağı dayandıraraq, silahlı qüvvələrin ali idarəetmə orqanı olan Mərkəzi Hərbi Şuranın tam nəzarətinə keçib. Həmçinin, 2022-ci il yanvarın 1-dən qüvvəyə minəcək ÇXR-in quru sərhədləri haqqında yeni qanuna əsasən, sərhədçilərin funksiyaları da silahlı polisə həvalə edilib.
2000-ci illərdən bəri silahlı polis üzvləri BMT-nin sülhməramlı missiyalarında iştirak etmək üçün göndərilib. Həmçinin, silahlı polis xarici tərəfdaşlarla müntəzəm təlimlər keçirir. Pandemiyadan əvvəlki dövrlərdə Çin silahlı polisi Mərkəzi Asiya ölkələrinin hərbiləşdirilmiş birləşmələri ilə yeni tipli “Əməkdaşlıq-2019” təliminə başlayıb.
Belə çıxır ki, Tacikistanda Çin yarımhərbi qüvvələrinin bazası var - necə adlandırılmasından asılı olmayaraq müəyyən obyektin olması, hətta Tacikistan rəsmiləri də onun Çinlə əlaqəsini inkar etmirlər. Bəs bu, orda-burda Çin əleyhinə etirazların keçirildiyi Orta Asiyada necə mümkündür?
Unikal Tacikistan
Orta Asiyanın istənilən başqa ölkəsində hətta Çin bazasının açılması ilə bağlı şayiələr belə ictimai hiddət dalğasına səbəb olardı. Onların bəzilərində, hətta belə söz-söhbətlər olmasa da, insanlar müntəzəm olaraq Çin əleyhinə mitinqlərə gedirlər: 2018-ci ildən Qırğızıstanda 15, Qazaxıstanda isə 140-dan çox belə mitinqlər olub.
Qonşu ölkələrdəki vəziyyətə nəzər salan Tacikistan rəhbərliyi özlüyündə oxşar etirazlardan qorxur və buna görə də Çin bazası ilə bağlı bütün KİV-də yayılan məlumatları təkzib edir. Bildirilir ki, yeni obyektdə - tikinti başa çatdıqdan sonra Çin ordusu və ya güc kontingenti olmayacaq. Yəni Tacikistan Daxili İşlər Nazirliyinin Mütəşəkkil Cinayətkarlıqla Mübarizə İdarəsinin xüsusi çevik reaksiya bölməsinə təhvil veriləcək.
Həqiqətən də, çox güman ki, Tacikistanda bu məsələ ilə bağlı Çin əleyhinə etirazlar olmayacaq. Bu ölkə Pakistanla yanaşı, Mərkəzi və Cənubi Asiyada təkcə hökumət deyil, həm də cəmiyyət səviyyəsində Çinə ən dost dövlətlərdən biridir. Tacikistanda ÇXR-in təsdiqi 63 faizə çatır. Bu onunla izah olunur ki, Sincan-Uyğur Muxtar Bölgəsində etnik qazaxlardan (bir milyon yarım) və ya qırğızlardan (180 min) fərqli olaraq, demək olar ki, heç bir etnik tacik yoxdur (cəmi 50 min).
Hətta bu 50 min nəfər tək bir insan icması deyil, yalnız Şərqi İran dillərində danışdıqları üçün birləşən rəngli xalqlar qrupudur. Çinli taciklər, Tacikistanda yaşayanlardan fərqli olaraq, sünni deyil, şiə ismailidirlər. Son illərdə etnik taciklərin Çinin “yenidən təhsil düşərgələrinə” düşməsi ilə bağlı səs-küylü xəbərlər yayılmayıb. Odur ki, Əfqanıstanda baş verənlərə kəskin reaksiya verən tacik ictimai rəyi Sincandan gələn xəbərlərə praktiki olaraq məhəl qoymur.
Tacikistandakı siyasi elita da öz səbəblərinə görə ÇXR-ə kifayət qədər loyaldır. Çin yüksək rütbəli tacik məmurları, o cümlədən prezidentin ailəsi üçün mühüm maddi rifah mənbəyinə çevrilib. Məsələn, Tacikistan prezidenti Emomali Rahmonun qohumu Şamsullo Sohibov Çinin “China Nonferrous Gold Limited” şirkətinə ölkədə qızıl hasilatı üçün lisenziya almağa kömək etməkdə ittiham olunur. Bu gün Tacikistanda qızılın 80 faizdən çoxu Çinin iştirakı ilə birgə müəssisələr tərəfindən hasil edilir və gümüş hasilatında da Çin şirkətləri üstünlük təşkil edir.
Rusiya rəqib deyil
Çinin Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik sahəsində irəliləyişləri təbii ki, diqqətdən kənarda qala bilməz, lakin onun miqyası hələ də Rusiya ilə müqayisə oluna bilməz. Eyni Tacikistan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) üzvüdür və onun ərazisində 201 hərbi baza var - Rusiya Federasiyasının 7000 hərbi qulluqçusu olan ən böyük xarici hərbi obyekti.
Üstəlik, tacik cəmiyyətində Rusiya daha çox dəstəklənir - sorğulara görə 88 faiz. Orada Putinin reytinqi Rusiyadan da yüksəkdir – 75 faiz. Tacikistan iqtisadiyyatının (və buna görə də Tacikistanın hakim rejiminin) Rusiyaya miqrasiya axınından böyük asılılığı Moskvaya Düşənbəyə güclü təzyiq rıçaqı verir.
Rusiya üçün daha önəmlisi odur ki, Çinin Mərkəzi Asiyadakı hərəkətləri Rusiyanın mövcudluğunu regiondan sıxışdırmaq məqsədi daşımır. Çinlilərin Rusiyanın iştirakı olmadan keçirdiyi bütün təlimlər, hərbiləşdirilmiş obyektlərin tikintisi, ikitərəfli razılaşmalar, yüksək rütbəli hərbçilərin səfərləri və sair Çinin öz maraqlarını təmin etmək məqsədi daşıyır.
Mərkəzi Asiyada baş verənləri Çinin artan böyük güc ambissiyalarının əlaməti hesab etsək belə, onlar Amerikadan çox fərqlidir. Pekin dünyanın hərbi və ideoloji jandarm funksiyasını öz üzərinə götürmək istəmir. Çin digər ölkələrin daxili işlərinə qarışmayan “məsuliyyətli və sülhsevər dövlət” reputasiyasını qoruyub saxlamağa çalışır.
Rusiya təhlükəsizlik çətirini Mərkəzi Asiyaya genişləndirməklə Çinin milli maraqlarını qorumasına, qlobal ambissiyalarını həyata keçirməsinə mane ola bilməz. Bunu prezident Putin də açıq şəkildə etiraf edir: “Çin milyard yarım əhalisi olan ölkədir. <…> O, yəqin ki, öz müdafiə siyasətini bu nəhəng ölkənin təhlükəsizliyini təmin edəcək şəkildə qurmaq hüququna malikdir”.
Təbii ki, Mərkəzi Asiyada Rusiya ilə Çin arasında rəqabətin səbəblərini tapmaq çətin deyil, lakin onların əməkdaşlığı üçün heç də az səbəb yoxdur. Putin “üçüncü ölkələrdə işləməyi” bir səbəbdən Çinlə qarşılıqlı əlaqənin vacib sahəsi adlandırır. “Taliban”ın Kabildə hakimiyyətə gəlməsi ilə iki ölkə liderləri müntəzəm olaraq regional təhlükəsizlik və Əfqanıstan sərhədindəki vəziyyəti müzakirə edirlər.
Moskva və Pekinin “Sibu/Interaction-2021” arasında ən böyük ikitərəfli hərbi təlimlər terrorizmlə mübarizəyə həsr olunub. İki ölkənin hərbçiləri, digər məsələlərlə yanaşı, Əfqanıstanın Mərkəzi Asiya ilə sərhədində mümkün sıçrayış halında qarşılıqlı fəaliyyət ssenarilərini işləyib hazırlayıblar. Başqa sözlə, Mərkəzi Asiyada iki güc arasında münaqişə təhlükəsi şişirdilir və əməkdaşlıq potensialı lazımi səviyyədə qiymətləndirilmir. Hətta Çin və Rusiyanın Mərkəzi Asiyada rəqabət aparacaqları bir şey olsa belə, indi, xüsusən də hər iki ölkə ilə Qərb arasında dərinləşən ziddiyyətlər fonunda ikitərəfli dostluq münasibətləri onlar üçün daha vacibdir.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Bu gün, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Bu gün, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
Dünən, 13:19
Sabah leysan yağacaq, güclü külək əsəcək
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
3-06-2025, 17:26
Dünyanın bir hissəsi su altında qalacaq
3-06-2025, 15:18
Müharibə daha təhlükəli fazaya keçib
3-06-2025, 12:29
Xaricdə yaşayan daha 7 nəfər haqqında həbs qərarı çıxarılıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
