13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Putin Türkmənistanın gənc prezidentini necə ələ alıb?
Tarix: 21-12-2022 19:35 | Bölmə: Slayd
Putin Türkmənistanın gənc prezidentini necə ələ alıb?

Türkmənistan, Türkiyə və Azərbaycan prezidentləri Türkmənistanın Avaza kurort zonasında görüşəndə Avropaya yeni təbii qaz tədarükçüsü ilə bağlı açıqlamaya böyük ümidlər var idi. Dekabrın 13-14-də Türkmənistanda keçiriləcək görüşdən əvvəl Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan türkmən qazının Türkiyədən keçməklə Avropaya daşınmasına münasibət bildirərək demişdi: “Bu sammit əsasən təbii qazla bağlı bu addımın atılmasına yönəlib”. Amma deyəsən, Türkmənistan bu ideyadan geri çəkilib.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “bne Intellinews” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur:

Türkmənistanın Ərdoğanın ümidlərini doğrultmadığı ilk dəfə deyildi və Türkiyə prezidenti məyusluğunu nümayiş etdirdi. Ərdoğan sammitdə “Xəzər qazının Avropaya”, yəni Azərbaycan qazının artıq Türkiyədən daşınmağa başladığına diqqət çəkərək, “Ümid edirəm ki, türkmən qazı tezliklə Xəzər dənizi ilə Türkiyəyə axmağa başlayacaq”, - dedi. O, Türkmənistanın dənizdəki qaz yataqlarını Azərbaycanın quru ərazisinə aparan mövcud Xəzər dənizi boru kəməri şəbəkəsinə birləşdirilməsi təklif edilən “interconnektor” boru kəməri layihəsini dəstəkləyib.

Layihənin nisbətən aşağı smeta dəyəri 500-800 milyon ABŞ dolları olmaqla, tikintisi 24 aya qədər çəkəcək və ildə 10-12 milyard kubmetr (milyard kubmetr) qaz tədarük edəcək.

Bu, nəzərdə tutulan, lakin heç vaxt fəaliyyət göstərməmiş Transxəzər Qaz Boru Kəmərində axması nəzərdə tutulan 30 milyard kubmetr qazın yalnız 40 faizini təşkil edir. Onun təxmini tikinti dəyəri 5 milyard dollar və ya daha çox, lakin daha təvazökar boru kəmərinin açılması ilə siyasi əhəmiyyəti olacaqdır. Yəni qazın şərqi Xəzərdən (Qazaxıstan da Xəzər dənizində qaz ehtiyatlarına malikdir) Avropaya ilk ixrac marşrutu.

Lakin sammitin sonunda üç prezident beş saziş imzaladı ki, bunların heç birinə türkmən qazının Xəzər dənizi vasitəsilə Avropaya nəqli ilə bağlı hər hansı dərhal planlar yer almırdı.

Ərdoğan Türkmənistanın Ankaranın planları ilə əməkdaşlıq etməməsindən bezdiyini göstərən bəzi şərhlər etdi.
Türkiyə lideri Türkmənistanın Türk Dövlətləri Təşkilatına (TDT) “hüquqlu üzvlük prosesini” başa çatdırmasını səbirsizliklə gözlədiyini bildirdi.

TDT təxminən 30 ildir mövcud olan türk irsi və dilinə əsaslanan təşkilatın ən son təcəssümüdür.

Son bir neçə ildə Ərdoğan türk qrupunun siyasi və iqtisadi bloka çevrilməsinə təkan verib və 2021-ci ilin noyabrında təşkilat yeni adını qəbul edib. Hazırda TDT üzvləri Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan və Özbəkistandır, Türkmənistan və Macarıstan isə müşahidəçi dövlətlərdir.

Noyabrın 11-də Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən TDT sammitində Türkmənistanın tamhüquqlu üzv olması nəzərdə tutulurdu. Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu sentyabrın sonunda bunu bəyan edib.

Amma sonradan Türkmənistanın niyə tamhüquqlu üzv olmaması barədə heç bir məlumat verilməyib.

Ərdoğanın Avaza sammitində Türkmənistanı tamhüquqlu TDT üzvü olmağa sövq etməsi özlüyündə Ərdoğanın Türkmənistana qarşı səbirsiz olduğunu göstərməyə bilər. Lakin Ərdoğanın Türkiyə ilə Türkmənistan arasında bu yaxınlarda bağlanmış viza razılaşmasının ləğvi ilə bağlı şərhləri Türkmənistanın gözlənilməzliyini davam etdirəcəyi təqdirdə Ərdoğanın cavab tədbirləri görməyə hazır olduğunu göstərir.

Türkmən vətəndaşlarının əvvəllər Türkiyəyə vizasız buraxılması Türkiyəni türkmən miqrant işçiləri və xidmət ticarətçiləri üçün əsas istiqamət halına gətirirdi. Türkmənistanın yüz minlərlə vətəndaşı Türkiyəyə gedib və görünür, bəziləri Türkmənistanda yoxsulluğa və avtoritar idarəçiliyə qayıtmaqdansa, orada qalmağı seçib.

Türkiyədə son illərdə əsasən gənclərdən ibarət yeni türkmən müxalifəti yaranıb. Onlar Türkiyə şəhərlərində türkmən hökumətinə qarşı bir neçə ictimai etiraz aksiyası keçirərək vətənlərindəki ağır siyasi və iqtisadi vəziyyətə diqqət çəkiblər.

Sentyabr ayında türkmən hökuməti Türkiyə rəsmilərindən türkmən vətəndaşlarına viza məhdudiyyətinin tətbiqini xahiş edib. Türkiyə hökuməti bununla razılaşıb, lakin üç ay sonra Türkmənistanın TDT-yə qoşulmaqla əməkdaşlıq etmədiyini sübuta yetirməsi və Türkiyənin türkmən qazını Avropaya gətirmək planlarına gəlincə, görünür, Ərdoğan da əməkdaşlıq etməyə hazırdır.

Türkmənistan Avropaya qaz ixracı məsələlərində istədiyi kimi hərəkət etməkdə azad deyil.

İyunun 10-da Serdar Berdiməhəmmədov Türkmənistan prezidenti seçildikdən sonra ilk dövlət səfəri üçün Moskvaya gedib. Rusiya prezidenti Vladimir Putin gənc türkmən prezidentinə (Sərdarın 41 yaşı var) deyib: “Rusiya və Türkmənistan Xəzəryanı dövlətlərlə təhlükəsizlik, iqtisadi tərəfdaşlıq, təbii ehtiyatların və ekoloji rifahın qorunması sahəsində birgə işə böyük əhəmiyyət verir”.

Rusiya və İran 1990-cı illərin ortalarında - təklif ilk dəfə irəli sürüləndən bəri türkmən qazının Gürcüstan və Türkiyə üzərindən Avropaya sonrakı tranziti səbəbindən Azərbaycana gətirilməsi üçün qaz kəmərinin tikintisinə qarşı çıxıblar.

Rusiya və İran ətraf mühitlə bağlı narahatlıqlara görə planın əleyhinədirlər, lakin bəziləri hesab edir ki, hər iki ölkə gəlirli Avropa qaz bazarında öz potensial paylarını rəqibdən qorumaqda daha maraqlıdır (Türkmənistanın qaz ehtiyatları dünyada beşinci ən böyük qaz ehtiyatıdır).

Putinin Xəzər dənizində “təbii ehtiyatların qorunması və ekoloji təhlükəsizliyin təmin edilməsi” ilə bağlı açıqlamaları Moskvanın Transxəzər qaz kəməri ilə bağlı mövqeyinin dəyişmədiyini göstərir.

Berdiməhəmmədov noyabrın 11-də Səmərqənddə keçirilən TDT sammitində iştirak etməyib. Əvəzində sammitə onun atası, keçmiş prezident Qurbanqulu Berdiməhəmmədov gedib.

Noyabrın 1-3-də Qurbanqulu Berdiməhəmmədov Xalq Məsləhətinin (Xalq Şurasının) sədri kimi Moskvada olub. O, rusiyalı həmkarı Valentina Matvienko ilə, eyni zamanda Berdiməhəmmədovu Rusiyanın “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə təltif edən Putinlə görüşüb.

Türkmənistanın gələn həftə OTS-nin tamhüquqlu üzvü olmamaq qərarı təsadüfdən çox ola bilər.

Rusiyanın Türkmənistan üzərində böyük təsiri var və aydındır ki, Türkmənistan hökuməti Kremli qəzəbləndirəcək heç bir iş görmək istəmir. Amma görünür, Ərdoğan Türkmənistanın artıq bitmiş kimi göstərdiyi sövdələşmələrdən geri çəkilməsinə səbrini itirir və Türkmənistanın Moskva ilə Ankara arasında siyasi manevr imkanları daralır.

Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər