13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Türkmənistan Çinə yaxınlaşır? - Gənc prezidentin xəyalları
Tarix: 18-01-2023 11:01 | Bölmə: Slayd
Türkmənistan Çinə yaxınlaşır? - Gənc prezidentin xəyalları

Türkmənistan prezidenti Serdar Berdıməhəmmədov 2023-cü ilə böyük xarici səfərlə başlayıb. O, Türkmənistanın aparıcı ticarət partnyoru və yaxın illərdə Türkmənistan üçün daha da vacib olacaq bir ölkə olan Çinə gedib.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “bne Intellinews” yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, səfər qarışıq nəticələr verib:

Siyasi baxımdan Türkmənistan Çinə bir qədər yaxınlaşıb, lakin Türkmənistanın xarici siyasətinin əsasını təşkil edən ticarət baxımından çox da irəliləyiş görünmür.

Sadəcə, Çinə səfər etmək Berdıməhəmmədov üçün vacib idi.

O, 2006-cı ilin dekabrından Türkmənistan prezidenti olan atası Qurbanqulu Berdıməhəmmədovdan 2022-ci ilin martında saxtalaşdırılan Türkmənistan prezident seçkilərində asanlıqla qalib gəlib.

Yeni Türkmənistan prezidenti 2022-ci il ərzində dörd rəsmi səfər edib: iyunda Rusiyaya, sonra İrana, iyulda Özbəkistana və noyabrda Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə.

Serdar Berdıməhəmmədov ötən ilin sentyabrında Özbəkistanın Səmərqənd şəhərində keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) sammitində qonaq qismində iştirak edərkən, Çin Xalq Respublikasının sədri Si Zinpinlə kənarda qısa müddət ərzində görüşüb.

Lakin Türkmənistanın yeni prezidentinin Çinə səfəri daha vacib idi.

Simvolik olaraq, S. Berdıməhəmmədov üçün belə bir əsas müttəfiqə rəsmi səfər etmək və Çinin Türkmənistandakı maraqlarına ata tərəfindən olduğu kimi oğul tərəfindən də hörmət ediləcəyini təsdiqləmək həyati əhəmiyyət kəsb edirdi.

Diqqət çəkən məqam Çin və Türkmənistanın ikitərəfli münasibətlərini “hərtərəfli strateji tərəfdaşlığa” yüksəltdiklərinin elanı olub.

Çin Xarici İşlər Nazirliyinin bu tərəfdaşlıqla bağlı bəyanatı, lakin yüksək səviyyəli münasibətlərin şərtlərinə çox aydınlıq gətirə bilməyib və deyib ki: “İki ölkə inkişaf və inkişaf yolunda birgə addım atmalı... və ümumi əməkdaşlığı həyata keçirmək üçün əməkdaşlıq potensialından tam istifadə etməlidir”.

S. Zinpinin iki ölkə arasındakı əlaqələri yekunlaşdıran şərhləri daha çox əhəmiyyət kəsb edirdi.

Çin prezidenti Berdıməhəmmədovla görüşündə deyib: “Təbii qaz sahəsində əməkdaşlıq Çin-Türkmənistan münasibətlərinin təməl daşıdır”.

Əslində, sadəcə bir "məhək daşı" deyil.

Türkmənistan Çinin idxal etdiyi təbii qazın təxminən yarısını boru kəmərləri vasitəsilə təmin edir.

On ildən artıqdır ki, Çin Türkmənistanın ən böyük qaz müştərisi olub və son illərdə Türkmənistanın yeganə qaz müştərisidir.

Berdıməhəmmədov səfəri zamanı Çin Kommunist Partiyasının “People's Daily” qəzetində dərc olunmuş məqaləsində qeyd edib ki, Türkmənistandan Çinə ilk boru kəməri 2009-cu ilin dekabrında istismara veriləndən bəri Türkmənistan Çinə təxminən 350 milyard kubmetr qaz göndərib.

Türkmənistan hökumətinin statistikası çox etibarsızdır və ya çox vaxt tamamilə əlçatmazdır, buna görə də ixrac gəlirlərinin neçə faizinin qaz satışından əldə olunduğunu söyləmək çətindir, lakin onun 80 faizdən çox və bəlkə də 90 faizə yaxın olduğu güman edilir.

Türkmənistan Çinə daha çox qaz satmaq istəyir və mövcud A, B və C kəmərlərinə əlavə etmək üçün Mərkəzi Asiya-Çin qaz kəmərləri şəbəkəsinin D xəttini tikmək planları var.

D xətti əlavə 30 milyard kubmetr Türkmənistan qazını Çinə daşımaq gücünə malik olacaq, lakin boru kəməri şəbəkəsinin həmin hissəsinin tikintisi dəfələrlə gecikdirilib.

Zinpin-Berdiməhəmmədov görüşünün sonunda yayımlanan birgə bəyanatda deyilir ki, iki ölkə “D xəttinin tikintisinin həyata keçirilməsini sürətləndirəcək...”.

Nəzərə alsaq ki, D xəttində bu günə qədər demək olar ki, heç bir tikinti aparılmayıb, kəmərdə işlərin sürətləndirilməsi çox vaxt tələb etməyəcək və bu, boru kəmərinin tezliklə tamamlanacağı demək deyil.

Birgə bəyanatda “Qalkınış” qaz yatağının sənaye işlənməsinin ikinci mərhələsinin sürətləndirilməsi də qeyd olunub.

“Qalkınış” dünyanın ən böyük qaz yataqlarından biridir. İngilis firması “Gaffney, Cline and Associates” 2008-ci ilin oktyabrında elan edib ki, yatağın auditi 4 trilyon kubmetr aşağı qiymət və 14 trilyon kubmetr yüksək qiymətləndirmə göstərib.

D xəttində olduğu kimi, “Qalkınış”ın gələcək inkişafı üçün heç bir müddətə dair öhdəlik yoxdur. Hər halda, Türkmənistanın əsas problemi qaz hasilatı deyil, qaz müştəriləridir. Çinin hazırda “Qalkınış”dan əlavə qazla dolu D xəttinə ehtiyacı yoxdur. Rusiyanın Çinə çəkdiyi “Sibirin Gücü” boru kəməri ötürmə qabiliyyətini 2021-ci ildəki 10 milyard kubmetrdən 2022-ci ildə 15 milyard kubmetrə yüksəldib və qarşıdakı illərdə bu həcmin 38 milyard kubmetrə çatdırılmasını nəzərdə tutur.

Çinin qaz idxalının təxminən üçdə ikisi mayeləşdirilmiş təbii qaz (LNG) şəklində gəlir.

Görünən odur ki, S. Berdıməhəmmədovun Çinə səfəri heç bir böyük irəliləyiş gətirməyib, lakin bu, Türkmənistanın yaxın gələcəyi üçün vacib idi.

S. Berdıməhəmmədovun Rusiya və İrana ilk xarici səfərləri Türkmənistanın xarici siyasətinin nəzərdə tutulan istiqamətini göstərib. O, Rusiyada təhsil alıb və eyni zamanda, Moskvada Türkmənistan səfirliyində vəzifə tutub. İran isə bilavasitə qonşu və təvazökar qaz müştərisidir, baxmayaraq ki, iki ölkə bu yaxınlarda Türkmənistan qazının tədarükünün gücləndirilməsini müzakirə edir.

Lakin Rusiya və İran hökumətləri “beynəlxalq əcinnə”lərdir və bu ölkələrdəki mövcud rejimlərin gələcək perspektivləri bəlli deyil.

Çinin hökuməti və dünyadakı mövqeyi sabitdir. Bu, Türkmənistan prezidentinin Çinə səfərinə əlavə əhəmiyyət verir. Türkmənistan Pekinlə tərəfdaşlıqdan asılı ola bilər və Çin təkcə qaz müştərisi deyil, həm də Türkmən rejiminə öz vətəndaşlarının fəaliyyətini izləməkdə kömək edən silah və müşahidə texnologiyası tədarükçüsüdür.

Türkmənistan Çinə daha çox qaz satmaq istərdi, lakin indiki münasibətlər Türkmən rejiminə də uyğundur.

S. Berdıməhəmmədovun Pekinə səfəri başqa bir nəticə vermədisə, bu, Türkmənistanın Çinlə əlaqələrinin yenidən təsdiqlənməsinə xidmət etdi. Qonşu İranda geniş vüsət alan sosial gərginliyi və Rusiyanın Ukraynada baha başa gələn iflasını seyr edən Türkmən hökuməti üçün bu, rahatlıq olacaq.

E. KAMAL




Bölməyə aid digər xəbərlər