13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
10:12 / 16-06-2025
İsmayıllıda hotel yanıb
Avropa İttifaqı 2030: Ukrayna və Türkiyə üçün plan nədir?
Tarix: 07-03-2023 13:27 | Bölmə: Slayd
Avropa İttifaqı 2030: Ukrayna və Türkiyə üçün plan nədir?

Müharibə bitdikdən sonra Ukraynanın Avropa və ümumilikdə Qərblə uzunmüddətli münasibətlərinin necə olacağı hazırda ciddi müzakirə mövzusudur. Reyting.az xəbər verir ki, bu məsələni siyasi analitiklər Maykl Hanlon və Ömər Taşpınar “The National Interest”dəki “AB 2030: Ukrayna və Türkiyə üçün müharibədən sonrakı plan” adlı məqalədə şərh ediblər.

Analitiklərin fikrincə, sabit sülh üçün Ukraynaya Qərblə güclü əlaqələri olan dövlətini bərpa etməyə və iqtisadiyyatını gücləndirməyə imkan verən ədalətli razılaşma tələb olunur. Hətta o, Rusiyanın ehtimal reaksiyasını minimuma endirəcək şəkildə bunu etməyə çalışsa belə.

Analitiklər bildirir ki, Ukrayna və Türkiyənin birlikdə 2030-cu ilə qədər Avropa Birliyinin üzvünə çevriləcəyi ideyası region üçün yeni arxitektura nəzərdən keçirilərkən düzgün strateji hədəfi təmin edir: “Bunlar Rusiyanın özündən başqa, Avropanın şərq cinahında yerləşən iki ən böyük ölkə və geostrateji baxımdan da ən qeyri-sabit olan ölkələrdir. Onların daha geniş Avropa düzənində lövbər salmaları təkcə onların gələcək təhlükəsizliyi üçün deyil, həm də bütövlükdə regionun sabitliyi üçün vacib olacaq - istər Qərbi, istər Rusiyanı, istərsə də hər ikisini cilovlamaq baxımından fikirləşsək”.

Məqalə müəlliflərinin fikrincə, belə yanaşmanın elementlərindən biri, təbii ki, təhlükəsizliklə bağlı olmalıdır.

“Ukraynanın NATO-ya üzvlüyü və məcburi təhlükəsizlik təminatları Rusiya ilə hər hansı bir razılaşmaya görə qeyri-mümkün görünür. Lakin gələcək Ukraynada NATO-nun güclü mövcudluğu, NATO-dan fərqli və ATƏT-in daha güclü olan yeni Avrasiya təhlükəsizlik strukturunun yaradılması ilə birlikdə düzgün formul ola bilər. Ukrayna NATO-nun bir çox və ya əksər üzvləri ilə birlikdə belə bir strukturun təsisçilərindən birinə çevrilə bilər”. Qeyd olunur ki, Vladimir Putindən sonra islah edilmiş Rusiyanın da nə vaxtsa ona qoşulması mümkündür.

Amma bu, təkcə təhlükəsizliklə bağlı deyil, halbuki təhlükəsizlik daha vacibdir.

Məqalə müəllifləri bildirir ki, Ukraynanın Avropada daha geniş yerini nəzərə almaq lazım gələcək:

“Müharibədən sonrakı dinamika haqqında düşünməyin alternativi Kiyev və Moskva arasında siyasi danışıqların başlaması üçün müharibə şərtlərini gözləməkdir. Belə bir səbir strategiyası Avropa və ABŞ da daxil olmaqla, bütün tərəflər üçün çox uzun, çox riskli və çox baha başa gələ bilər. Qərb Ukraynaya hərbi və iqtisadi yardımı davam etdirməli olduğu halda, Kiyevi müharibədən sonrakı sabitlik, demokratiya və rifah haqqında düşünməyə sövq etməlidir. Müharibədən sonrakı yenidənqurma üçün səxavətli maliyyə paketi ilə Ukraynanın Aİ-yə üzvlüyünə gedən aydın yol Qərb üçün perspektivli və real strategiyadır.

Amma bu, uzunmüddətli Avropa strateji hədəfi, o cümlədən AB-də Ukrayna, Türkiyənin üzünə qapını bağlamamalıdır”.

Məqalə müəllifləri yazır ki, Avropa 1991-ci ildə Ukrayna müstəqil dövlət olmamışdan xeyli əvvəl kluba üzv olmaq üçün müraciət etmiş kritik əhəmiyyətli müsəlman ölkəsini xaric edən “xristian klubu”na çevrilməməlidir.

“Əlbəttə, Türkiyənin Rəcəb Tayyib Ərdoğan dövründəki yolu açıq görünür. Avropa buna görə, Ankaranı mükafatlandırmır. Əvəzində Aİ Türkiyənin siyasi kontekstini stimullaşdıracaq və mükafatlandıracaq kurs təyin etməlidir. Belə bir ssenari Türkiyədə bu ilin yayında keçirilməsi planlaşdırılan seçkilərdən sonra yarana bilər. Türkiyənin Ukrayna böhranında mürəkkəb və potensial olaraq faydalı rolunu nəzərə alsaq, Türkiyə-Aİ münasibətlərindəki bu yeni səhifə də Ankaraya Rusiyanın strateji və iqtisadi orbitindən çıxmağa kömək edə bilər.

Ukrayna Aİ-yə namizəd statusunu Rusiya işğalının başlamasından az sonra alıb. Amma 1999-cu ildə belə bir status qazanan və 2005-ci ildə Aİ-yə üzvlük danışıqlarına başlayan digər ölkə Türkiyə təəssüflə bilir ki, namizədlik üzvlük zəmanəti deyil. Kimsə etiraz edə bilər ki, Aİ ərazisi işğal olunmuş dövləti qəbul edə bilməz. Əslində, Aİ-nin artıq sərhədləri nizamlanmamış bir üzvü var: Kipr. Kipr BMT-nin adanı birləşdirəcək planının əleyhinə səs verməsinə baxmayaraq, Türkiyəni narahat edən birliyə üzv olub”.

Türkiyənin Aİ-yə üzvlük prosesi əsasən onun sərt siyasi gedişləri səbəblərdən dayandırılıb. Lakin Kipr və Yunanıstan da əsas maneələrdir.

Breksitdən sonra Aİ genişlənmənin ən qızğın tərəfdarı olan ölkəni itirdi. Vaşinqton həm də Aİ-dəki ən dəyərli tərəfdaşını itirib. Böyük Britaniyanın olmadığı təqdirdə Vaşinqton Aİ-nin genişlənməsinin çempionu olmalıdır. AB-nin Franko-Alman mühərriki üçün vəziyyət cəlbedicidir: “Ukrayna və Türkiyənin 2030-cu ilə qədər kluba qoşulmaq yolu Avropada sülh və sabitliyi xeyli yaxşılaşdıracaq. Alternativ olaraq naməlum Ukrayna və transatlantik birlikdən uzaqlaşmağa davam edən məyus Ankara ola bilər. Bəli, Türkiyə artıq NATO üzvüdür, lakin çox problemlidir. Ankara Rusiyadan raket əleyhinə müdafiə sistemləri alıb və hazırda Finlandiya və İsveçin NATO üzvlüyünü “girov” saxlayır.

Axı, yalnız Aİ öz gələcəyi ilə bağlı qərar verə bilər. Ukraynanın Aİ-yə daxil olmasının “onilliklər” çəkə biləcəyini deyən Fransa prezidenti Emmanuel Makron bu yaxınlarda İsrail, Gürcüstan və Ermənistanın daxil olduğu qırx iki ölkənin böyük və dişsiz təşəbbüsü olan Avropa Siyasi Birliyinin yaradılmasına başlayıb. Ukrayna və Türkiyənin heç bir iqtisadi və siyasi faydası olmayan böyük və səmərəsiz ümumavropa çadırına daxil olmaqdan daha çox ehtiyacı var. Rusiya hədəflərini həqiqətən məğlub etmək üçün Aİ və ABŞ daha güclü və daha cəsarətli transatlantik gündəm yaratmalıdır. Onilliyin sonuna qədər Ukrayna və Türkiyənin Aİ-də lövbər salması bu strateji baxışın mərkəzində olmalıdır”.

ELÇİN
Reyting.az




Bölməyə aid digər xəbərlər