15:11 / 28-07-2025
Keçmiş mətbuat katibi deputat köməkçisi təyin olunub
14:58 / 28-07-2025
Vilayəti Azərbaycana qarşı düşmən mövqeyindən çəkilmir - Foto
14:35 / 28-07-2025
Yevlaxda 63 yaşlı kişi öldürülüb - Yenilənib
14:19 / 28-07-2025
ABŞ İsrail-İran müharibəsində raket ehtiyatının 25 faizini xərcləyib
14:14 / 28-07-2025
Prezident qanuna dəyişikliyi təsdiqləyib
14:06 / 28-07-2025
Belarusdan uçan naməlum dron Vilnüsdə görünüb
14:03 / 28-07-2025
Prezident İlham Əliyev fərman imzalayıb
13:58 / 28-07-2025
35 yəhudini casusluq ittihamı ilə həbs ediblər
13:40 / 28-07-2025
Qarabağa növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Foto
13:30 / 28-07-2025
Vilayət Eyvazov növbəti sıra baxışı keçirib - Video
13:04 / 28-07-2025
Daha 1354.2 hektar ərazi minalardan təmizlənib
12:53 / 28-07-2025
Nüvə silahı ilə bağlı məxfi məlumatlar oğurlanıb
12:42 / 28-07-2025
Bayramov Özbəkistanın XİN başçısı ilə telefonla danışıb
12:27 / 28-07-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:24 / 28-07-2025
Ukraynanın müttəfiqləri Rusiya vətəndaşlarına qucaq açır
12:24 / 28-07-2025
Beynəlxalq axtarışda olan şəxs Azərbaycanda həbs edilib
12:09 / 28-07-2025
Yurd həsrətli insanlarla görüşlər davam edir - Fotolar
11:50 / 28-07-2025
Erməniəsilli şəxslər hakim qarşısıan çıxarılıblar
11:45 / 28-07-2025
Bakıda məsciddə yatan şəxs 32 bıçaq zərbəsiylə öldürülüb - Yenilənib
11:32 / 28-07-2025
Qazaxıstan neftinin Rusiyadan yan keçməklə nəqli: Azərbaycan nəqli məhdudlaşdıracaq
11:19 / 28-07-2025
İlham Əliyev Peru prezidentinə məktub göndərib
11:15 / 28-07-2025
Yağışlar 279 nəfərin həyatına son qoyub
11:09 / 28-07-2025
Lerikdə əməliyyat: saxlanılanlar var
11:05 / 28-07-2025
İsrail ordusu daha 13 fələstinlini öldürüb
11:00 / 28-07-2025
Novxanı çimərliyində iki nəfərin meyiti tapılıb
10:55 / 28-07-2025
Qəzzada 133 nəfər acından ölüb - Obama İsrailə çağırış edib
10:46 / 28-07-2025
Paşinyan: Müxalifət Ermənistanda gərginlik və nifrət istəyir
10:41 / 28-07-2025
ABŞ qoşunlarını Avropadan çıxarır
10:19 / 28-07-2025
Paytaxt şəhəri su altında qala bilər
17:03 / 24-07-2025

11:20 / 24-07-2025

15:04 / 24-07-2025

14:46 / 25-07-2025

13:58 / 24-07-2025

12:59 / 24-07-2025

11:00 / 24-07-2025

17:33 / 25-07-2025

14:03 / 24-07-2025

12:33 / 24-07-2025

12:25 / 25-07-2025

Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarını zəbt etməsi...
Tarix: 28-07-2025 09:05 | Bölmə: Cəmiyyət

XIX-XX əsrlərdə Şimali Azərbaycan torpaqlarının tutulması və oraya yad millətlərin, xüsusən ermənilərin köçürülməsi tarixinin araşdırılması böyük aktuallıq kəsb edir. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra onun öz tarixinə, mədəniyyətinə, torpaqlarına sahib çıxması, itirilmiş ərazilərin qaytarılması məsələsinin qaldırılması qanunauyğun bir prosesdir. Bu mənada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Ermənistan tərəfindən son yüzilliklər ərzində zəbt edilmiş torpaqların Azərbaycan xalqına məxsus olması faktına diqqət çəkməsi və Azərbaycan xalqının əvvəl-axır öz torpaqlarına qayıtmaq iradəsini ifadə etməsi fərqli reaksiyalara səbəb olub. Ermənilər isə həmin faktdan hay-küs salmaq, Azərbaycanı ittiham etmək istiqamətində qarayaxma kampaniyasına başlayıblar. Ermənilərin bu faktlara belə reaksiyaları onların haqsızlığından və həqiqət qarşısında acizliklərindən xəbər verir.
Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən zəbt edilməsi uzun tarixə malikdir. Onlar ənənəvi olaraq həmişə özlərinə havadarlar tapmış, regionda yad qüvvələrin maraqlarına qulluq edərək, qonşularını satmış, bunun müqabilində isə özlərinə müxtəlif mükafatlar, xidmət müzdü almışlar. Tarixin bütün dərinliyinə diqqət yönəltdikdə onların xəyanətkar və satqın xarakterlərini və buna müvafiq olan əməllərini müşahidə etmək mümkündür. Öz qərəzli məqsədləri xatirinə istənilən xəyanətə qol qoymaq, tarixi saxtalaşdırmaq bu millətin öndə gedənlərinin ən səciyyəvi cəhətidir. Regiona tamah salan hər bir yadellinin qulluğunda can-başla durmaq onların peşəkar cəhəti kimi özünü daim büruzə verib. Bu əməllərin müqabilində isə aldıqları yüksək mənsəblər, yeni-yeni ərazilər, var-dövlət olub.
Regiona can atan yadellilər bu buyruq qullarını dərhal müşahidə edib, onların xidmətindən geniş şəkildə yararlanıblar. Onlar hələ XVIII əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqaza can atan Rusiya hökmdarı I Pyotrun da diqqətindən yayınmır. I Pyotr öz göstərişlərində ermənilərdən Rusiya hakimiyyətinin dayaqlarının yaradılması və möhkəmləndirilməsində geniş istifadəni tövsiyə edib. Sonradan XVIII əsrin axırı - XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazı işğal etmək arzusunu reallaşdıran Rusiya imperiyasının yeritdiyi siyasətdə erməni amili özünəməxsus yer tutur. Məhz həmin dövrdən başlayaraq bizim dövrümüzə qədər Sovet dövləti də daxil olmaqla, erməni amilinin istifadəsində heç bir dəyişiklik baş verməyib, onlardan dövlətin regionda yeritdiyi qərəzli siyasətdə istifadə olunub. Bütün bu köçürmələr tarixi mənbələrdə, xüsusən dövlət sənədlərində öz əksini tapıb və inkar edilməsı qeyri-mümkündür. Buna baxmayaraq, bunun barəsində tədqiqatlar aparılıb, çoxsaylı məqalələr, kitablar yazılıb. Lakin elmi sübutların ziddinə olaraq, ermənilər həmişə əzabkeş bir xalq kimi qələmə verilərək onların əsassız iddiaları dəstəklənib, zaman-zaman Azərbaycan torpaqları hissə-hissə onlara verilib. Bunun başlıca səbəbi isə əzabkeş erməni xalqına kömək etmək, onun haqqını təmin etmək deyil, böyük dövlətlərin, xüsusən də Rusiya imperiyasının və Sovet Rusiyasının maraqlarına xidmət edən mühitin yaradılması, göstərilən “xidmət” müqabilində ermənilərə güzəştlərin edilməsi, mükafatların verilməsi olub. Tarixi Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi, ermənilərin bu ərazilərin sahibi olması haqqında uydurulmuş əfsanə erməni xalqının haqqının təmin olunmasına deyil, mövcud imperiyanın müstəmləkə hakimiyyətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, onun dayaqlarının möhkəmləndirilməsinə və ömrünün uzadılmasına xidmət edib. Ermənilərin bu siyasətdən aldıqları isə xidmət muzdundan başqa bir şey deyildir.
Ermənilər həmişə türk torpaqlarına can atıblar. Fürsət düşəndə isə bu arzularını həyata keçirməyə başlayıblar. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqaza ekspansiyası zamanı ermənilərin diqqət çəkməsi təsadüfi deyildi. Rusiyanın Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək məqsədlərində erməni amilinə üstünlük verməsi onların kütləvi şəkildə buraya köçürülməsi və Azərbaycan torpaqlarında kök salması üçün əlverişli şərait yaratdı. XIX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı ilə ermənilərin fasiləsiz olaraq Cənubi Qafqaza köçürülməsinə başlanıldı və burada onların sayının süni şəkildə artmasının əsası qoyuldu.

Bu köçürmə prosesinin miqyasını və dağıdıcı nəticələrini daha əyani şəkildə təsəvvür etmək üçün iki yerə bölünmüş Azərbaycanda son yüzilliklərdə ermənilərin yerləşməsi baxımından müqayisəsi maraqlı mənzərə yaradır. Azərbaycanın hər iki hissəsində təbii coğrafi şəraitin elə bir ciddi fərqi yoxdur. Lakin erməni əhalisinin Şimali və Cənubi Azərbaycanda yayılma reallığı ciddi şəkildə fərqlənir. Onların regionda təbii məskunlaşması halında bu fərq o qədər də gözəçarpan olmamalı idi. Lakin Rusiya imperiyasının işğal etdiyi ərazidə məqsədyönlü şəkildə erməniləri məskunlaşdırması qeyd olunan ciddi fərqlərin yaranmasına gətirib çıxarıb.
Statistikaya müraciət kifayət edər ki, bu vəziyyəti əyani şəkildə canlandırmaq mümkün olsun. XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın Şimali Azərbaycanı işğal etməsinə qədər ermənilər əhalinin ümumi sayının kiçik bir faizini təşkil edib. Yalnız məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilən intensiv köçürmə siyasəti sayəsində onların sayı artıb, azərbaycan əhalisi ilə müqayisə edilə biləcək həddə çatıb. Rus müəllifləri özləri etiraf edirdilər ki, erməniləri Cənubi Qafqaza konkret məqsədlərlə köçürərək onlardan imperiya maraqları üçün istifadə ediblər.
Rusiyanın dövlət xadimlərinin, müxtəlif tədqiqatılarının açıq-aşkar şəkildə bildirdikləri, çoxsaylı mənbə və statistik materiallarla təsdiq edilmiş həqiqətlər haqqında dəfələrlə yazılsa da, yalan ayaq tutub yeriyir. Yüz dəfələrlə sübut olunmuş həqiqətləri təkrar sübut etmək lazım olur. Görünür, bu həqiqətə qarşı uydurulmuş yalanlar dünya siyasətində hegemonluq edən qüvvələrə sərf edir. Erməni amilini Cənubi Qafqazda təşkil edən və ondan öz imperiya məqsədləri üçün yararlan hegemon dövlətlərin dəstəyi yüzilliklər boyu avantüralara söykənən erməni fitnəsinin yeni-yeni faciələr törənməsinə münbin şərait yaradır. Ermənilərin avantürası əslində, son dövrlərdə dəstəklənən terror ocaqlarından yalnız daha mütəşəkkil, daha məkrli, demokratik dəyərlər və insan haqları pərdəsi altında təzahür etməsindədir.
Ermənistanın Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı yeritdiyi siyasət dövlət səviyyəsində aparılan terrorizmdən başqa bir şey deyildir. Ermənistan dövlətinin terrorçu mahiyyəti özünü həm də onda ifadə edir ki, onun təşkili də, dövlət kimi formalaşdırılması da daxili qüvvəyə, daxili inkişaf qanunlarına, daxili iqtisadiyyata deyil, kənardan olunan dəstəklərə söykənir. Onun özünün müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərmək iqtidarı yoxdur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ermənilərin siyasi elitasının, müstəqillik dövründə isə hakimiyyətdə olan qüvvələrin ictimai həyatın bütün sahələrində yeritdiyi siyasətin birinci qurbanı elə müllətçilik, düşmənçilik, özündənrazılıq zəhəri ilə zəhərlənmiş erməni xalqıdır. Ermənistan xalqının ən böyük təqsiri onların milli maraqlarından çox-çox uzaq olan kənar qüvvələrin məqsədlərinə xidmət edən sifarişləri yerinə yetirmələri, böyük siyasətin ən çirkli və şərəfsiz işlərini görmələri, hakimiyyətdə olan və kənar qüvvələrin sifarişlərini icra etməklə özünə var-dövlət qazanan xəyanətkar dəstəsinin alətinə çevrilmələridir.
XIX əsrin əvvəlində Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyasına birləşdirildiyi gündən əgər müsəlman əhalinin yaşadığı ərazilər işğalın obyekti idisə, bu ərazilərə köçürülmüş ermənilər işğalçı siyasətin həyata keçirilməsi üçün vasitə idilər. Onlar bu xəyanətkar missiyanı həmişə yüksək canfəşanlıqla həyata keçirmiş, onun hesabına yaşamış, var-dövlət sahibi olmuş, mülklər əldə etmiş, dövlət vəzifələri tutmuşlar. Əhali həm dövlət qurumları, həm kilsə tərəfindən millətçilik ruhunda, azərbaycanlı əhaliyə nifrət ruhunda ideoloji təbliğatla əhatə olunur, vaxtaşırı etnik zəmində münaqişələrə cəlb olunurdular.
XX əsrin əvvəllərində erməni-azərbaycanlı qarşıdurması daha intensiv xarakter alır, vaxtaşırı silahlı toqquşmalara gətirib çıxarırdı. Bu qarşıdurmanın mahiyyətini ona yalnız bütöv yanaşmaq və bu tarixi ardıcıl izləmək yolu ilə müşahidə etmək mümkündür. Belə bir qanunauyğunluğu qeyd etmək istərdik. Gündəlik qaşıdurma, ziddiyyətlər fasiləsiz olaraq davam edirdi. Silahlı toqquşmaların baş verdiyi zaman isə onun daha qlobal problemlə bağlı olduğunu görməmək mümkün deyildir. 1905-ci ildə başlamış erməni-müsəlman qırğını Rusiyanı bürümüş inqilab dalğasının Cənubi Qafqaza, xüsusən Bakıya gəlməsinin qarşısını almaq üçün Rusiya hakimiyyəti tərəfindən hazırlanması və törədilməsi bütün dövlət sənədlərində, tarixi tədqiqatlarda sübut edilib.
Erməni avantürasının yeni mərhələsi yeni inqilab dalğasının başladığı 1917-20-ci illəri əhatə edir. İmperiya hakimiyyəti özünə lazım olan məqamlarda erməni amilini işə salıb, Cənubi Qafqazı öz çərçivəsində saxlamaq üçün qırğınlar törədib. Təsadüfi deyildir ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın azadlıq iradəsini sındırmaq, bu ölkənin sərvətlərini, o cümlədən neftini əldən verməmək üçün törədilən mart soyqırımının icraçıları ermənilər idisə, onun sifarişçiləri bolşevik Rusiyası idi.
Dərindən diqqət yetirdikdə görmək olar ki, bu dövrdə törədilən qırğınlarda ermənilərin məqsədi o qədər də aydın deyildi və mücərrəd xarakter daşıyırdı. Məsələn, tarixin ən qanlı qırğınlarından biri olan 1918-ci il Mart soyqırımını törədən ermənilərin məqsədi nə idi? Onlar Bakını tutmaq, onun neftinə sahib olmaq, müsəlman əhalisindən tam təmizləmək istəyirdilər. Lakin bu məqsədlər qeyri-real idi. Bu soyqırımın əsl törədicilərinin məqsədləri və ona çatmaq yolları daha aşkar və real idi. Bolşeviklərsiz ehmənilər həmin hadisələrdə davamlı heç bir şeyə nail olmaq iqtidarında deyildilər. Onlar yalnız dağıda bilirdilər, qonşusuna xəyanət edərək arxadan zərbə vurmağı bacarırdılar. Konstruktiv quruculuq işi ilə məşğul olmaq, müstəqil siyasi hakimiyyət yaratmaq onlarlıq deyildi. Göründüyü kimi, onlar 1918-ci ilin yazında Cənubi Qafqaz regionunda müstəqil dövlətin yaranması məqamında oynadıqları xəyanətkar rolu görməmək mümkün deyil. Mart soyqırımı onların əli ilə həyata keçirildi. Düzdür, belə cinayətlərdə bütöv bir xalqı ittiham etmək fikrində deyilik, lakin onların bu iyrənc sifarişləri yerinə yetirməyə razılıq verməsi, belə cinayətlərə etiraz etməməsi çox mətləblərdən xəbər verir. Belə bir icraçının müştəriləri də həmişə kifayət qədər idi. Təsadüfi deyildi ki, onların başlıca himayədarları Rusiya imperiyasının və onların davamçıları olan bolşeviklərin başı özlərinə qarışanda da, ermənilər dəstəksiz qalmadılar. Məhz kənar qüvvələrə göstərdikləri “xidmət” sayəsində Qərb ölkələrinin dəstəyi ilə Azərbaycan ərazilərində öz dövlətlərini yarada bildilər.
1918-20-ci illərdə - müstəqillik məqamında Etrmənistanın regional münasibətlər sahəsində tutduğu ziddiyyətli mövqe və oynadığı dağıdıcı rol hadisələrin gedişində öz neqativ nəticəsini verdi. Bu əməllərin sırasını tam vermək olar. Bütövlükdə isə qeyd etmək lazımdır ki, bütün müstəqillik dövründə onlar münaqişə törətmiş, ənənəvi olaraq regionda gedən təsir dairəsi uğrunda mübarizədə yad qüvvələrin və dövlətlərin marağına xidmət etmişlər. 1919-cu ilin iyununda Cənubi Qafqaz Denikinin işğal təhlükəsi ilə üşləşəndə, ermənilər Azərbaycan və Gürcüstanın birləşərək müqavimət göstərmək təkliflərini rədd edərək, Denikinlə gizli danışıqlara getmişdi.
Ermənilər formal olaraq bolşeviklərə müxalif mövqedə durub, müstəqil dövlət kimi çıxış etsə də, XI qızıl ordunun Azərbaycana hücumunu təmin etmək üçün Azərbaycanın müxtəlif yerlərində qiyamlar təşkil edərək, bu işğala “xidmət” göstərmişdilər. Bütün bu “xidmət”lərin müqabilində isə Azərbaycanın yeyi-yeni ərazilərini əldə edib, böyük dövlət mənsəblərinə sahib olublar.

Ermənistan Azərbaycandan bir qədər sonra - 1920-ci ilin noyabrında sovetləşsə də, bu gecikmə formal xarakter daşıyırdı. Ermənistan bir dövlət olaraq Rusiyadan kənarda mövcud olmaq iqtidarında deyildi. Onlar əvvəl-axır öz havadarlarının yanında yer tutmalı idilər ki, bu da tezliklə baş verdi. Dəyişən siyasi rejimlər ermənilərin regionda oynadıqları rolda, onların bu sahədə göstərdikləri xidmətin xarakterində heç nə dəyişmirdi. Onlar eyni canıyanalıq və sədaqətlə Rusiya imperiyasına, onun yerində yarana biləcək istənilən rejimə - Kolçaka, Denikinə, bolşevilklərə ənənəvi xidmətlərini göstərməyə hazır olduqlarını dəfələrlə sübut etmişdilər. Əvəzində isə onlara əvvəlcədən vəd verilənləri tam ala bilmədikdə, öz narazılıqlarını daim bildirir, tələb edirdilər.
Sovet dövlətinin proletar beynəlmiləlçilik, xalqlar dostluğu, xalqların öz müqqəddəratını təyin etmək hüququ şüarları ilə çıxış etməsinə baxmayaraq, milli münasibətlər sahəsində imperiya Rusiyasının siyasətindən uzağa getməmişdi. Xüsusən müsəlman xalqlarına münasibətdə yeridilən siyasətdə köhnə siyasət dəyişməmişdi. Eyni zamanda bu xalqlara qarşı işlədilən vasitələr, amillər üstüörtülü şəkildə istifadə olunmaqda davam edirdi. Erməni amili əvvəlki kimi köhnə yerində, köhnə statusunda qalmaqda və fəaliyyət göstərməkdə davam edirdi. Sovet hakimiyyətinin ilk dövrlərində müsəlman respublikalarının hüququnun müxtəlif vasitələrlə kölgəyə salınması, onlarda fəaliyyət göstərən milli kadrların fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması, respublikada vacib postlarda qeyri-müsəlmanların yerləşdirilməsi bu qəbildən idi.
Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan xalqı əleyhinə törədilmiş bütün cinayətlərdə ermənilərdən istifadəni müşahidə etməmək mümkün deyildir. Sovet hakimiyyətinin qurulduğu gündən Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən repressiyalarda ermənilər geniş fəaliyyət göstəriblər.
Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu dövrdə Azərbaycan ərazilərində, xüsusən Ermənistan SSR-də azərbaycanlılara məxsus torpaqlarda ermənilərin yerləşdirilməsi prosesi davam etdirilib. SSRİ sərhədləri hamı üçün qapalı olduğu halda, ermənilərin xarici ölkələrdən kütləvi şəkildə SSRİ-yə köçürülməsi, onların Ermənistanın azərbaycanlılar yaşayan yaşayış məskənlərində məskunlaşdırılması prosesi fasiləsiz olaraq həyata keçirilib. 1948-52-ci illərdə qəbul olunmuş partiya və dövlət sənədlərində azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiya edilməsinin arqumentlərindən biri xaricdən köçürülən ermənilərin yerləşdirilməsi üçün yerlərin boşaldılması göstərilir.
Sovet dovlətinin dağılması anında SSRİ-nin müxtəlif yerlərində qəsdən münaqişə ocaqlarının yaradılması da uzun illər boyu aparılan siyasətin məntiqi davamı idi. Buna görə də münaqişənin həlli prosesində qeyri-konstruktiv mövqe tutaraq, həmişə olduğu kimi, bu qayda ilə istəklərinə nail olacağına ümid edir. Bu səbəbdən, ermənilər tarix boyu zəbt etdikləri Azərbaycan ərazilərinin gündəmə gətirilməsini böyük qorxu və həyəcanla qarşılayır, bu faktdan Azərbaycana yeni böhtanlar atmaq üçün istifadə edirlər. Onlar İrəvanın, Zəngəzurun, Göyçə mahalının və digər ərazilərin Azərbaycanın tarixi torpaqları olduğunu gözəl bilir və dərk edirlər. Bu gün həmin faktların dövlət səviyyəsində qaldırılmasını özləri üçün təhlükə kimi qəbul edirlər. Çünki bunun həqiqət olduğunu bilirlər. Həmin torpaqlarda ədalətin öz yerini tutması zaman məsələsidir.
Azərbaycan xalqının obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən itirdiyi torpaqlarına sahib durması labüddür. Qeyd olunduğu kimi, həmin torpaqların Azərbaycana məxsus olması açıq, şübhə edilməsi mümkün olmayan bir faktdır. Ermənilər isə həmin əraziləri havadarlarının hesabına əldə etdikdən sonra onlar haqqında əfsanələr, həqiqətdən uzaq yalanlar uydurmaq yolu ilə orada öz hökmranlıqlarını əbədiləşdirmək istəyirlər. Həmin faktların qaldırılması, Azərbaycanın o torpaqlardan imtina etmədiyini eşidəndə isə bu reallığı qorxu və təlaşla qəbil edirlər.
İbrahim ƏLİYEV,
Məqalə Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyəsi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun reallaşdırdığı “Qərbi Azərbaycana qayıdış haqqı” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 28-07-2025 09:05 | Bölmə: Cəmiyyət

XIX-XX əsrlərdə Şimali Azərbaycan torpaqlarının tutulması və oraya yad millətlərin, xüsusən ermənilərin köçürülməsi tarixinin araşdırılması böyük aktuallıq kəsb edir. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra onun öz tarixinə, mədəniyyətinə, torpaqlarına sahib çıxması, itirilmiş ərazilərin qaytarılması məsələsinin qaldırılması qanunauyğun bir prosesdir. Bu mənada Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Ermənistan tərəfindən son yüzilliklər ərzində zəbt edilmiş torpaqların Azərbaycan xalqına məxsus olması faktına diqqət çəkməsi və Azərbaycan xalqının əvvəl-axır öz torpaqlarına qayıtmaq iradəsini ifadə etməsi fərqli reaksiyalara səbəb olub. Ermənilər isə həmin faktdan hay-küs salmaq, Azərbaycanı ittiham etmək istiqamətində qarayaxma kampaniyasına başlayıblar. Ermənilərin bu faktlara belə reaksiyaları onların haqsızlığından və həqiqət qarşısında acizliklərindən xəbər verir.
Azərbaycan torpaqlarının ermənilər tərəfindən zəbt edilməsi uzun tarixə malikdir. Onlar ənənəvi olaraq həmişə özlərinə havadarlar tapmış, regionda yad qüvvələrin maraqlarına qulluq edərək, qonşularını satmış, bunun müqabilində isə özlərinə müxtəlif mükafatlar, xidmət müzdü almışlar. Tarixin bütün dərinliyinə diqqət yönəltdikdə onların xəyanətkar və satqın xarakterlərini və buna müvafiq olan əməllərini müşahidə etmək mümkündür. Öz qərəzli məqsədləri xatirinə istənilən xəyanətə qol qoymaq, tarixi saxtalaşdırmaq bu millətin öndə gedənlərinin ən səciyyəvi cəhətidir. Regiona tamah salan hər bir yadellinin qulluğunda can-başla durmaq onların peşəkar cəhəti kimi özünü daim büruzə verib. Bu əməllərin müqabilində isə aldıqları yüksək mənsəblər, yeni-yeni ərazilər, var-dövlət olub.
Regiona can atan yadellilər bu buyruq qullarını dərhal müşahidə edib, onların xidmətindən geniş şəkildə yararlanıblar. Onlar hələ XVIII əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqaza can atan Rusiya hökmdarı I Pyotrun da diqqətindən yayınmır. I Pyotr öz göstərişlərində ermənilərdən Rusiya hakimiyyətinin dayaqlarının yaradılması və möhkəmləndirilməsində geniş istifadəni tövsiyə edib. Sonradan XVIII əsrin axırı - XIX əsrin əvvəllərində Cənubi Qafqazı işğal etmək arzusunu reallaşdıran Rusiya imperiyasının yeritdiyi siyasətdə erməni amili özünəməxsus yer tutur. Məhz həmin dövrdən başlayaraq bizim dövrümüzə qədər Sovet dövləti də daxil olmaqla, erməni amilinin istifadəsində heç bir dəyişiklik baş verməyib, onlardan dövlətin regionda yeritdiyi qərəzli siyasətdə istifadə olunub. Bütün bu köçürmələr tarixi mənbələrdə, xüsusən dövlət sənədlərində öz əksini tapıb və inkar edilməsı qeyri-mümkündür. Buna baxmayaraq, bunun barəsində tədqiqatlar aparılıb, çoxsaylı məqalələr, kitablar yazılıb. Lakin elmi sübutların ziddinə olaraq, ermənilər həmişə əzabkeş bir xalq kimi qələmə verilərək onların əsassız iddiaları dəstəklənib, zaman-zaman Azərbaycan torpaqları hissə-hissə onlara verilib. Bunun başlıca səbəbi isə əzabkeş erməni xalqına kömək etmək, onun haqqını təmin etmək deyil, böyük dövlətlərin, xüsusən də Rusiya imperiyasının və Sovet Rusiyasının maraqlarına xidmət edən mühitin yaradılması, göstərilən “xidmət” müqabilində ermənilərə güzəştlərin edilməsi, mükafatların verilməsi olub. Tarixi Azərbaycan torpaqlarının ermənilərə verilməsi, ermənilərin bu ərazilərin sahibi olması haqqında uydurulmuş əfsanə erməni xalqının haqqının təmin olunmasına deyil, mövcud imperiyanın müstəmləkə hakimiyyətinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə, onun dayaqlarının möhkəmləndirilməsinə və ömrünün uzadılmasına xidmət edib. Ermənilərin bu siyasətdən aldıqları isə xidmət muzdundan başqa bir şey deyildir.
Ermənilər həmişə türk torpaqlarına can atıblar. Fürsət düşəndə isə bu arzularını həyata keçirməyə başlayıblar. Rusiya imperiyasının Cənubi Qafqaza ekspansiyası zamanı ermənilərin diqqət çəkməsi təsadüfi deyildi. Rusiyanın Cənubi Qafqazda möhkəmlənmək məqsədlərində erməni amilinə üstünlük verməsi onların kütləvi şəkildə buraya köçürülməsi və Azərbaycan torpaqlarında kök salması üçün əlverişli şərait yaratdı. XIX əsrin əvvəllərində Şimali Azərbaycanın Rusiya imperiyası tərəfindən işğalı ilə ermənilərin fasiləsiz olaraq Cənubi Qafqaza köçürülməsinə başlanıldı və burada onların sayının süni şəkildə artmasının əsası qoyuldu.

Bu köçürmə prosesinin miqyasını və dağıdıcı nəticələrini daha əyani şəkildə təsəvvür etmək üçün iki yerə bölünmüş Azərbaycanda son yüzilliklərdə ermənilərin yerləşməsi baxımından müqayisəsi maraqlı mənzərə yaradır. Azərbaycanın hər iki hissəsində təbii coğrafi şəraitin elə bir ciddi fərqi yoxdur. Lakin erməni əhalisinin Şimali və Cənubi Azərbaycanda yayılma reallığı ciddi şəkildə fərqlənir. Onların regionda təbii məskunlaşması halında bu fərq o qədər də gözəçarpan olmamalı idi. Lakin Rusiya imperiyasının işğal etdiyi ərazidə məqsədyönlü şəkildə erməniləri məskunlaşdırması qeyd olunan ciddi fərqlərin yaranmasına gətirib çıxarıb.
Statistikaya müraciət kifayət edər ki, bu vəziyyəti əyani şəkildə canlandırmaq mümkün olsun. XIX əsrin əvvəllərində Rusiyanın Şimali Azərbaycanı işğal etməsinə qədər ermənilər əhalinin ümumi sayının kiçik bir faizini təşkil edib. Yalnız məqsədyönlü şəkildə həyata keçirilən intensiv köçürmə siyasəti sayəsində onların sayı artıb, azərbaycan əhalisi ilə müqayisə edilə biləcək həddə çatıb. Rus müəllifləri özləri etiraf edirdilər ki, erməniləri Cənubi Qafqaza konkret məqsədlərlə köçürərək onlardan imperiya maraqları üçün istifadə ediblər.
Rusiyanın dövlət xadimlərinin, müxtəlif tədqiqatılarının açıq-aşkar şəkildə bildirdikləri, çoxsaylı mənbə və statistik materiallarla təsdiq edilmiş həqiqətlər haqqında dəfələrlə yazılsa da, yalan ayaq tutub yeriyir. Yüz dəfələrlə sübut olunmuş həqiqətləri təkrar sübut etmək lazım olur. Görünür, bu həqiqətə qarşı uydurulmuş yalanlar dünya siyasətində hegemonluq edən qüvvələrə sərf edir. Erməni amilini Cənubi Qafqazda təşkil edən və ondan öz imperiya məqsədləri üçün yararlan hegemon dövlətlərin dəstəyi yüzilliklər boyu avantüralara söykənən erməni fitnəsinin yeni-yeni faciələr törənməsinə münbin şərait yaradır. Ermənilərin avantürası əslində, son dövrlərdə dəstəklənən terror ocaqlarından yalnız daha mütəşəkkil, daha məkrli, demokratik dəyərlər və insan haqları pərdəsi altında təzahür etməsindədir.
Ermənistanın Azərbaycana və Türkiyəyə qarşı yeritdiyi siyasət dövlət səviyyəsində aparılan terrorizmdən başqa bir şey deyildir. Ermənistan dövlətinin terrorçu mahiyyəti özünü həm də onda ifadə edir ki, onun təşkili də, dövlət kimi formalaşdırılması da daxili qüvvəyə, daxili inkişaf qanunlarına, daxili iqtisadiyyata deyil, kənardan olunan dəstəklərə söykənir. Onun özünün müstəqil dövlət kimi fəaliyyət göstərmək iqtidarı yoxdur.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, ermənilərin siyasi elitasının, müstəqillik dövründə isə hakimiyyətdə olan qüvvələrin ictimai həyatın bütün sahələrində yeritdiyi siyasətin birinci qurbanı elə müllətçilik, düşmənçilik, özündənrazılıq zəhəri ilə zəhərlənmiş erməni xalqıdır. Ermənistan xalqının ən böyük təqsiri onların milli maraqlarından çox-çox uzaq olan kənar qüvvələrin məqsədlərinə xidmət edən sifarişləri yerinə yetirmələri, böyük siyasətin ən çirkli və şərəfsiz işlərini görmələri, hakimiyyətdə olan və kənar qüvvələrin sifarişlərini icra etməklə özünə var-dövlət qazanan xəyanətkar dəstəsinin alətinə çevrilmələridir.
XIX əsrin əvvəlində Cənubi Qafqazın Rusiya imperiyasına birləşdirildiyi gündən əgər müsəlman əhalinin yaşadığı ərazilər işğalın obyekti idisə, bu ərazilərə köçürülmüş ermənilər işğalçı siyasətin həyata keçirilməsi üçün vasitə idilər. Onlar bu xəyanətkar missiyanı həmişə yüksək canfəşanlıqla həyata keçirmiş, onun hesabına yaşamış, var-dövlət sahibi olmuş, mülklər əldə etmiş, dövlət vəzifələri tutmuşlar. Əhali həm dövlət qurumları, həm kilsə tərəfindən millətçilik ruhunda, azərbaycanlı əhaliyə nifrət ruhunda ideoloji təbliğatla əhatə olunur, vaxtaşırı etnik zəmində münaqişələrə cəlb olunurdular.
XX əsrin əvvəllərində erməni-azərbaycanlı qarşıdurması daha intensiv xarakter alır, vaxtaşırı silahlı toqquşmalara gətirib çıxarırdı. Bu qarşıdurmanın mahiyyətini ona yalnız bütöv yanaşmaq və bu tarixi ardıcıl izləmək yolu ilə müşahidə etmək mümkündür. Belə bir qanunauyğunluğu qeyd etmək istərdik. Gündəlik qaşıdurma, ziddiyyətlər fasiləsiz olaraq davam edirdi. Silahlı toqquşmaların baş verdiyi zaman isə onun daha qlobal problemlə bağlı olduğunu görməmək mümkün deyildir. 1905-ci ildə başlamış erməni-müsəlman qırğını Rusiyanı bürümüş inqilab dalğasının Cənubi Qafqaza, xüsusən Bakıya gəlməsinin qarşısını almaq üçün Rusiya hakimiyyəti tərəfindən hazırlanması və törədilməsi bütün dövlət sənədlərində, tarixi tədqiqatlarda sübut edilib.
Erməni avantürasının yeni mərhələsi yeni inqilab dalğasının başladığı 1917-20-ci illəri əhatə edir. İmperiya hakimiyyəti özünə lazım olan məqamlarda erməni amilini işə salıb, Cənubi Qafqazı öz çərçivəsində saxlamaq üçün qırğınlar törədib. Təsadüfi deyildir ki, 1918-ci ildə Azərbaycanın azadlıq iradəsini sındırmaq, bu ölkənin sərvətlərini, o cümlədən neftini əldən verməmək üçün törədilən mart soyqırımının icraçıları ermənilər idisə, onun sifarişçiləri bolşevik Rusiyası idi.
Dərindən diqqət yetirdikdə görmək olar ki, bu dövrdə törədilən qırğınlarda ermənilərin məqsədi o qədər də aydın deyildi və mücərrəd xarakter daşıyırdı. Məsələn, tarixin ən qanlı qırğınlarından biri olan 1918-ci il Mart soyqırımını törədən ermənilərin məqsədi nə idi? Onlar Bakını tutmaq, onun neftinə sahib olmaq, müsəlman əhalisindən tam təmizləmək istəyirdilər. Lakin bu məqsədlər qeyri-real idi. Bu soyqırımın əsl törədicilərinin məqsədləri və ona çatmaq yolları daha aşkar və real idi. Bolşeviklərsiz ehmənilər həmin hadisələrdə davamlı heç bir şeyə nail olmaq iqtidarında deyildilər. Onlar yalnız dağıda bilirdilər, qonşusuna xəyanət edərək arxadan zərbə vurmağı bacarırdılar. Konstruktiv quruculuq işi ilə məşğul olmaq, müstəqil siyasi hakimiyyət yaratmaq onlarlıq deyildi. Göründüyü kimi, onlar 1918-ci ilin yazında Cənubi Qafqaz regionunda müstəqil dövlətin yaranması məqamında oynadıqları xəyanətkar rolu görməmək mümkün deyil. Mart soyqırımı onların əli ilə həyata keçirildi. Düzdür, belə cinayətlərdə bütöv bir xalqı ittiham etmək fikrində deyilik, lakin onların bu iyrənc sifarişləri yerinə yetirməyə razılıq verməsi, belə cinayətlərə etiraz etməməsi çox mətləblərdən xəbər verir. Belə bir icraçının müştəriləri də həmişə kifayət qədər idi. Təsadüfi deyildi ki, onların başlıca himayədarları Rusiya imperiyasının və onların davamçıları olan bolşeviklərin başı özlərinə qarışanda da, ermənilər dəstəksiz qalmadılar. Məhz kənar qüvvələrə göstərdikləri “xidmət” sayəsində Qərb ölkələrinin dəstəyi ilə Azərbaycan ərazilərində öz dövlətlərini yarada bildilər.
1918-20-ci illərdə - müstəqillik məqamında Etrmənistanın regional münasibətlər sahəsində tutduğu ziddiyyətli mövqe və oynadığı dağıdıcı rol hadisələrin gedişində öz neqativ nəticəsini verdi. Bu əməllərin sırasını tam vermək olar. Bütövlükdə isə qeyd etmək lazımdır ki, bütün müstəqillik dövründə onlar münaqişə törətmiş, ənənəvi olaraq regionda gedən təsir dairəsi uğrunda mübarizədə yad qüvvələrin və dövlətlərin marağına xidmət etmişlər. 1919-cu ilin iyununda Cənubi Qafqaz Denikinin işğal təhlükəsi ilə üşləşəndə, ermənilər Azərbaycan və Gürcüstanın birləşərək müqavimət göstərmək təkliflərini rədd edərək, Denikinlə gizli danışıqlara getmişdi.
Ermənilər formal olaraq bolşeviklərə müxalif mövqedə durub, müstəqil dövlət kimi çıxış etsə də, XI qızıl ordunun Azərbaycana hücumunu təmin etmək üçün Azərbaycanın müxtəlif yerlərində qiyamlar təşkil edərək, bu işğala “xidmət” göstərmişdilər. Bütün bu “xidmət”lərin müqabilində isə Azərbaycanın yeyi-yeni ərazilərini əldə edib, böyük dövlət mənsəblərinə sahib olublar.

Ermənistan Azərbaycandan bir qədər sonra - 1920-ci ilin noyabrında sovetləşsə də, bu gecikmə formal xarakter daşıyırdı. Ermənistan bir dövlət olaraq Rusiyadan kənarda mövcud olmaq iqtidarında deyildi. Onlar əvvəl-axır öz havadarlarının yanında yer tutmalı idilər ki, bu da tezliklə baş verdi. Dəyişən siyasi rejimlər ermənilərin regionda oynadıqları rolda, onların bu sahədə göstərdikləri xidmətin xarakterində heç nə dəyişmirdi. Onlar eyni canıyanalıq və sədaqətlə Rusiya imperiyasına, onun yerində yarana biləcək istənilən rejimə - Kolçaka, Denikinə, bolşevilklərə ənənəvi xidmətlərini göstərməyə hazır olduqlarını dəfələrlə sübut etmişdilər. Əvəzində isə onlara əvvəlcədən vəd verilənləri tam ala bilmədikdə, öz narazılıqlarını daim bildirir, tələb edirdilər.
Sovet dövlətinin proletar beynəlmiləlçilik, xalqlar dostluğu, xalqların öz müqqəddəratını təyin etmək hüququ şüarları ilə çıxış etməsinə baxmayaraq, milli münasibətlər sahəsində imperiya Rusiyasının siyasətindən uzağa getməmişdi. Xüsusən müsəlman xalqlarına münasibətdə yeridilən siyasətdə köhnə siyasət dəyişməmişdi. Eyni zamanda bu xalqlara qarşı işlədilən vasitələr, amillər üstüörtülü şəkildə istifadə olunmaqda davam edirdi. Erməni amili əvvəlki kimi köhnə yerində, köhnə statusunda qalmaqda və fəaliyyət göstərməkdə davam edirdi. Sovet hakimiyyətinin ilk dövrlərində müsəlman respublikalarının hüququnun müxtəlif vasitələrlə kölgəyə salınması, onlarda fəaliyyət göstərən milli kadrların fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması, respublikada vacib postlarda qeyri-müsəlmanların yerləşdirilməsi bu qəbildən idi.
Sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan xalqı əleyhinə törədilmiş bütün cinayətlərdə ermənilərdən istifadəni müşahidə etməmək mümkün deyildir. Sovet hakimiyyətinin qurulduğu gündən Azərbaycan xalqına qarşı həyata keçirilən repressiyalarda ermənilər geniş fəaliyyət göstəriblər.
Sovet hakimiyyətinin mövcud olduğu dövrdə Azərbaycan ərazilərində, xüsusən Ermənistan SSR-də azərbaycanlılara məxsus torpaqlarda ermənilərin yerləşdirilməsi prosesi davam etdirilib. SSRİ sərhədləri hamı üçün qapalı olduğu halda, ermənilərin xarici ölkələrdən kütləvi şəkildə SSRİ-yə köçürülməsi, onların Ermənistanın azərbaycanlılar yaşayan yaşayış məskənlərində məskunlaşdırılması prosesi fasiləsiz olaraq həyata keçirilib. 1948-52-ci illərdə qəbul olunmuş partiya və dövlət sənədlərində azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiya edilməsinin arqumentlərindən biri xaricdən köçürülən ermənilərin yerləşdirilməsi üçün yerlərin boşaldılması göstərilir.
Sovet dovlətinin dağılması anında SSRİ-nin müxtəlif yerlərində qəsdən münaqişə ocaqlarının yaradılması da uzun illər boyu aparılan siyasətin məntiqi davamı idi. Buna görə də münaqişənin həlli prosesində qeyri-konstruktiv mövqe tutaraq, həmişə olduğu kimi, bu qayda ilə istəklərinə nail olacağına ümid edir. Bu səbəbdən, ermənilər tarix boyu zəbt etdikləri Azərbaycan ərazilərinin gündəmə gətirilməsini böyük qorxu və həyəcanla qarşılayır, bu faktdan Azərbaycana yeni böhtanlar atmaq üçün istifadə edirlər. Onlar İrəvanın, Zəngəzurun, Göyçə mahalının və digər ərazilərin Azərbaycanın tarixi torpaqları olduğunu gözəl bilir və dərk edirlər. Bu gün həmin faktların dövlət səviyyəsində qaldırılmasını özləri üçün təhlükə kimi qəbul edirlər. Çünki bunun həqiqət olduğunu bilirlər. Həmin torpaqlarda ədalətin öz yerini tutması zaman məsələsidir.
Azərbaycan xalqının obyektiv və subyektiv səbəblər üzündən itirdiyi torpaqlarına sahib durması labüddür. Qeyd olunduğu kimi, həmin torpaqların Azərbaycana məxsus olması açıq, şübhə edilməsi mümkün olmayan bir faktdır. Ermənilər isə həmin əraziləri havadarlarının hesabına əldə etdikdən sonra onlar haqqında əfsanələr, həqiqətdən uzaq yalanlar uydurmaq yolu ilə orada öz hökmranlıqlarını əbədiləşdirmək istəyirlər. Həmin faktların qaldırılması, Azərbaycanın o torpaqlardan imtina etmədiyini eşidəndə isə bu reallığı qorxu və təlaşla qəbil edirlər.
İbrahim ƏLİYEV,
Məqalə Azərbaycan Respublikası Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Agentliyinin maliyyəsi ilə Tətbiqi Tədqiqatlar Fondunun reallaşdırdığı “Qərbi Azərbaycana qayıdış haqqı” layihəsi çərçivəsində hazırlanıb.
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 13:30
Vilayət Eyvazov növbəti sıra baxışı keçirib - Video
Bu gün, 13:04
Daha 1354.2 hektar ərazi minalardan təmizlənib
Bu gün, 12:27
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Bu gün, 12:24
Beynəlxalq axtarışda olan şəxs Azərbaycanda həbs edilib
Bu gün, 11:09
Lerikdə əməliyyat: saxlanılanlar var
Bu gün, 09:41
Qəbələdə itkin düşən şəxs tapılıb
Bu gün, 09:05
Ermənilərin Azərbaycan torpaqlarını zəbt etməsi...
Bu gün, 07:47
Fələstində uşaqlar acından ölür
Dünən, 19:39
Milli Qəhrəman Natiq Qasımovun anası vəfat edib
Dünən, 12:14
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
26-07-2025, 11:03
Talış və Tapqaraqoyunluda yanğın başlayıb
26-07-2025, 10:41
Nazirlik əhaliyə müraicət edib
25-07-2025, 16:47
Pirallahıda əməliyyat: keçmiş məhkum 42 kq narkotiklə saxlanılıb
25-07-2025, 14:20
"Qobu Park-2"də əyilən binalar daha bir problem yaradıb
25-07-2025, 12:37
İlknur Turkut növbəti dəfə cəzalandırılıb
25-07-2025, 12:15
Fərdi jurnalist müsabiqəsinin qalibləri bəlli olub - Siyahı
25-07-2025, 12:08
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
25-07-2025, 11:15
Ali təhsil müəssisələrində ixtisasların təsnifatı təsdiq olunub
24-07-2025, 18:18
Azərbaycanda tutulan şəxs Özbəkistana təhvil verilib
24-07-2025, 18:14
Bağça müdiri vəzifədən çıxarılıb - Nöqsana görə
24-07-2025, 18:01
Qarabağ bölgəsinə gedənlərə xəbərdarlıq edilib
24-07-2025, 17:55
Hərbi ekspert vəzifəyə təyin olunub
24-07-2025, 17:20
İran-Azərbaycan sərhədini pozmağa cəhd göstərən şəxs saxlanılıb
24-07-2025, 16:39
Abşeronda narkokuryerlər saxlanılıb
24-07-2025, 16:06
Baş Prokurorluqda geniş kollegiya iclası keçirilib
24-07-2025, 12:49
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
24-07-2025, 12:26
Eldar Əzizov keçmiş bələdiyyə sədrini rəis təyin edib
24-07-2025, 11:53
72 məhkəmədə 286 vakant vəzifə var
24-07-2025, 11:25
Məktəb və müəllim seçiminə start verilib
24-07-2025, 10:28
Xəstəxana dəhlizlərinə kimyəvi maddə sızıb, ərazi mühasirəyə alınıb
24-07-2025, 09:55
Arvadını və qayınatasını bıçaqlayan şəxs tutulub
24-07-2025, 09:31
Sabiq deputat Xanhüseyn Kazımlı vəfat edib
23-07-2025, 19:16
Növbəti üç gündə bəzi ərazilərdə leysan yağacaq - Xəbərdarlıq
23-07-2025, 17:46
Agentlik: "21 nəfərin müraciətinə imtina verilib"
23-07-2025, 16:59
Rusiyada COVID-19-un yeni növü yayılır
23-07-2025, 16:44
Üç nəfərin DNT-si ilə səkkiz uşaq dünyaya gəlib
23-07-2025, 15:11
Hərbçimiz vəfat edib
23-07-2025, 14:49
Ağdam və Ağdərədə güclü yanğın başlayıb - (Yenilənib)
23-07-2025, 12:44
Regional Təhsil İdarəsində maliyyə pozuntuları aşkar edilib
23-07-2025, 12:20
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
23-07-2025, 12:12
Nüfuzlu şəxslərin şəxsi məlumatlarını satışa çıxaran haker tutulub
23-07-2025, 12:07
Azərbaycanda həbs olunan Qazaxıstan vətəndaşı ölkəsinə təhvil verilib
23-07-2025, 11:49
Ciddi parazitar xəstəlik yayılır - Xəbərdarlıq
23-07-2025, 10:49
İlkin Süleymanov Ali Məhkəməyə şikayət verib
22-07-2025, 18:34
1500-dən çox tələbə köçürülmə üçün müraciət edib
22-07-2025, 16:07
İrandan Azərbaycana narkotikin keçirilməsinin qarşısı alınıb
22-07-2025, 12:56
Sumqayıtda fəhlə dağıntılar altında qalıb
22-07-2025, 12:40
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
22-07-2025, 10:48
Ayda oksigen istehsal olunub