00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
00:29 / 25-06-2025
Orban: Dörd ölkə Zelenskini NATO sammitində görmək istəmir
00:17 / 25-06-2025
İranın nüvə proqramını məhv edə bilməyiblər
00:03 / 25-06-2025
16 yaşlı qızı qaçıran axund işdən çıxarılıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
19:25 / 24-06-2025
Milyarderin övladını "ChatGPT" tərbiyə edir
19:17 / 24-06-2025
Vardanyan yenidən hakim qarşısına çıxarılıb - Fotolar
19:09 / 24-06-2025
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib, aidiyyəti qurumlara müvafiq tapşırıqlar verilib
18:01 / 24-06-2025
Qadın sərnişinlərə əxlaqsızlıq edən taksi sürücüsü saxlanılıb
17:50 / 24-06-2025
Abşeronda küçə iti nənə və nəvəyə hücum edib
17:45 / 24-06-2025
Tramp: "Ümid edirəm ki, Rusiya ilə sövdələşə biləcəyik"
17:25 / 24-06-2025
Azərbaycanla Çin arasında viza ləğvi nə vaxtdan qüvvəyə minir? - Açıqlama
17:04 / 24-06-2025
Jurnalistlərin həbs müddəti uzadılıb
17:03 / 24-06-2025
Böyük Qayıdış Proqramı: yeni alt işçi qrupları yaradılıb
16:59 / 24-06-2025
Rəsmi Bakı: "İsrail və İran arasında atəşkəsi alqışlayırıq"
16:26 / 24-06-2025
Tramp İran və İsrail arasında vasitəçiliyi necə edib?
16:19 / 24-06-2025
Qəzzada daha 84 fələstinli həyatını itirib
16:09 / 24-06-2025
İsazadə: “Əməliyyatlar İranın nüvə texnologiyasının durumundan asılı olacaq”
16:02 / 24-06-2025
Polis əməliyyatı: 175 kq narkotik vasitə dövriyyədən çıxarılıb
15:50 / 24-06-2025
Atəşkəs pozulub - İsrail İrana zərbə endirib
15:28 / 24-06-2025
Xaricdən Azərbaycana köçürülmək istəyən tələbələrə əlavə şans verilib
15:05 / 24-06-2025
Dövlət informasiya ehtiyatları və sistemləri barədə qərar qəbul olunub
14:56 / 24-06-2025
Azərbaycan ilk dəfə BMT-nin Bürosuna sədr seçilib
14:50 / 24-06-2025
Fransanın müstəmləkəçilik siyasəti müzakirə olunacaq
14:42 / 24-06-2025
Beş ölkə Rusiyanın işğalından qorunmaq üçün milyonlarla mina basdıracaq
14:24 / 24-06-2025
QHT-lərə nəzarət artırılır
14:12 / 24-06-2025
Prezident şirkət sədrini qəbul edib
14:08 / 24-06-2025
“Dövlət borcu haqqında” qanuna dəyişiklik edilir
14:06 / 24-06-2025
Milli Məclisin növbəti iclasının vaxtı bəlli olub
13:56 / 24-06-2025
Ağdərə və Ağdama növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
17:28 / 20-06-2025
DTX əməliyyat keçirib: icra başçısı və müavinləri saxlanılıb - (Yenilənib)
14:57 / 22-06-2025
Həyat dolu ömür yolu - Milli Mətbuat-150 - Fotolar
14:17 / 20-06-2025
"Ulduz"lu görüşlər"in növbəti qonağı Mətanət Vahid olub - Fotolar
13:08 / 21-06-2025
İranın ən böyük nüvə mərkəzinə zərbə endiriblər
06:06 / 22-06-2025
ABŞ İrana qarşı müharibəyə qoşulub - Üç nüvə obyekti vurulub - (Yenilənib)
12:30 / 20-06-2025
İsrail-İran davası: Münaqişənin sonu necə görünür?
15:58 / 21-06-2025
Prezident icra başçısını vəzifədən azad edib
16:26 / 20-06-2025
Professor: İraq ssenarisi İranda təkrar olunur
16:45 / 21-06-2025
Dövlət qulluqçuları təltif edilib - (Siyahı)
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
08:55 / 22-06-2025
Tehran geri çəkilmək istəmir
19:32 / 21-06-2025
DTX-nın saxladığı sabiq icra başçısı həbs edilib
Amerika əsas müttəfiqini, türklər yüksək yaşam tərzini itirə bilər - Təhlil
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 00:17
İranın nüvə proqramını məhv edə bilməyiblər
Dünən, 14:56
Azərbaycan ilk dəfə BMT-nin Bürosuna sədr seçilib
Dünən, 07:44
Polkovnik İran XİN-nin bəyanatını dəyərləndirib
23-06-2025, 15:15
Azərbaycan Suriyaya başsağlığı verib
23-06-2025, 15:01
Zelenski: Rusiya, İran və KXDR qatillər koalisiyasıdır
23-06-2025, 13:10
Prokuror "Toplum TV" işi üzrə ittiham aktını elan edib
23-06-2025, 11:41
Ermənilər Bakıda hakim qarşısına çıxarılıb
23-06-2025, 07:39
İsrail planının son mərhələsindədir?
23-06-2025, 00:17
ABŞ vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
22-06-2025, 20:20
Rəsmi Bakı ABŞ-ın İranı bombalaması barədə bəyanat yayıb
22-06-2025, 08:01
Tramp: “İrana zərbələrimiz İsrailin təhlükəsizliyini gücləndirib”
22-06-2025, 06:26
BMT: “Dünya üçün fəlakətli nəticələr ola bilər”
21-06-2025, 21:23
Ceyhun Bayramov Suriya XİN başçısı ilə görüşüb
21-06-2025, 19:27
Deputat: “Muxtariyyətin ləğvi barədə düşünmək lazımdır”
21-06-2025, 17:15
Trampın xüsusi nümayəndəsi vədlərinə əməl etmir
21-06-2025, 17:02
Deputatlar daha 12 qanunu müzakirəyə çıxarır
21-06-2025, 15:10
ABŞ Yaxın Şərqdəki mühüm aviabazadan onlarla təyyarəni çıxarıb - Foto
21-06-2025, 09:32
“SalamNews” və “İnteraz”ın rəhbərinin şikayətinə "yox" deyilib
21-06-2025, 08:46
İstanbulda Paşinyana dialoqu xatırladıblar
21-06-2025, 08:26
ABŞ İranda rəhbərliyi dəyişmək istəyir
20-06-2025, 20:06
Paşinyan Türkiyədə Ərdoğanla görüşüb - (Yenilənib) - Foto
20-06-2025, 19:30
Daha bir hərbi qarşıdurma riski yaranır - Xəbərdarlıq
20-06-2025, 18:56
İsveçrə səfirliyinin əməkdaşları Azərbaycana təxliyə edilib
20-06-2025, 17:15
İcra başçısından Musa Şəkiliyevin həbsinə reaksiya: "Siz Qaxa zəng edin"
20-06-2025, 16:28
Ceyhun Bayramov Kaya Kallasla telefonda danışıb
20-06-2025, 16:22
Azərbaycan UNESCO-nun Hökumətlərarası Komitəsinə üzv seçilib
20-06-2025, 15:44
Vardanyan: İndi sülh sazişinin imzalanma vaxtı və yerindən danışmaq olar
20-06-2025, 12:06
Naxçıvan Ali Məclisinin buraxılması qaydası müəyyənləşir
20-06-2025, 07:39
Bu gün Cenevrədə “dördlər”in görüşü olacaq
20-06-2025, 07:15
Qrossi: “İran atom bombası hazırlamırdı”
19-06-2025, 13:10
Azərbaycan İsrail rəhbərliyinə yenidən müraciət edib
19-06-2025, 10:17
Kanada Azərbaycana təşəkkür edib
19-06-2025, 07:40
İranla müharibəyə başlamaq ABŞ-ı parçalaya bilər
18-06-2025, 13:37
Rus Pravoslav Kilsəsi Erməni Apostol Kilsəsinin müdafiəsinə qalxır
18-06-2025, 11:07
Trampın nümayəndəsi Lukaşenko ilə görüşə hazırlaşır
18-06-2025, 10:47
Sahibə Qafarovaya “Şərəf” medalı təqdim edilib
18-06-2025, 09:59
İtaliyanın 29 vətəndaşı İrandan Azərbaycana gəlib
18-06-2025, 08:34
İsrail-İran: həlledici 48 saat
18-06-2025, 08:09
Makronun Qrenlandiya səfəri Trampı qıcıqlandırıb
17-06-2025, 22:59
İranın keçmiş prezidenti Tehranda öldürülüb - (Yenilənib)
17-06-2025, 18:34
XİN sözçüsü: "Qaynar xətlərə daxil olan müraciətlərə gündəlik baxılır"
17-06-2025, 18:00
Natiq Cəfərli: "İran daxilində daha maraqlı proseslərin şahidi olacağıq”
17-06-2025, 14:15
Rusiya bütün təyyarələrini əsas aviabazadan çıxarıb
17-06-2025, 07:51
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası təcili Ağ evdə toplanır
Dünən, 17:04
Jurnalistlərin həbs müddəti uzadılıb
Dünən, 12:51
“Qiyamət planı” üzə çıxıb - Fotolar
Dünən, 07:09
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
23-06-2025, 19:12
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
23-06-2025, 18:53
Yeni dünya düzəni Yaxın Şərqin simasını dəyişir
23-06-2025, 15:14
İran MAQATE ilə əməkdaşlığı dayandırmaq istəyir
23-06-2025, 14:49
Neftin qiyməti son beş ayda ən yüksək həddə çatıb
23-06-2025, 14:23
İlham Əliyev Goranboyda müəssisənin açılışını edib - (Yenilənib)
23-06-2025, 13:56
Prezident Yevlaxa gedib - (Yenilənib) - Fotolar
23-06-2025, 11:57
Xüsusi karantin rejiminin müddəti uzadılıb
22-06-2025, 08:55
Tehran geri çəkilmək istəmir
21-06-2025, 19:32
DTX-nın saxladığı sabiq icra başçısı həbs edilib
21-06-2025, 18:12
“Real Ermənistan” erməniləri niyə qorxudur?
21-06-2025, 16:45
Dövlət qulluqçuları təltif edilib - (Siyahı)
21-06-2025, 15:58
Prezident icra başçısını vəzifədən azad edib
21-06-2025, 13:08
İranın ən böyük nüvə mərkəzinə zərbə endiriblər
21-06-2025, 12:54
Naxçıvanın Konstitusiyası dəyişir
21-06-2025, 11:50
NATO-nun mövcudluğu sual altına düşüb
20-06-2025, 16:26
Professor: İraq ssenarisi İranda təkrar olunur
20-06-2025, 12:30
İsrail-İran davası: Münaqişənin sonu necə görünür?
20-06-2025, 11:08
Paşinyan Türkiyədə sülh sazişini müzakirə edəcək
20-06-2025, 09:12
DTX-nın saxladığı vitse-prezidentin məhkəməsi başlayıb
19-06-2025, 13:36
NATO-da böyük dəyişiklik olacaq
19-06-2025, 12:38
Fordo tilsimi: İsrail bu obyekti necə məhv edəcək?
19-06-2025, 11:32
Rusiya ikinci strateji müttəfiqini itirmək riski ilə üzləşib
19-06-2025, 09:57
Sabah daha bir şəhidimizin dəfn mərasimi olacaq - Foto
19-06-2025, 09:12
Rusiya ilə Azərbaycan Xəzərdəki problemin həllinə çalışırlar - Foto
18-06-2025, 16:25
Trampın İrana hücumunu dayandırmaq istəyirlər
18-06-2025, 13:18
Müəllimlərin sertifikatlaşdırılması prosesinə başlanılıb - (Yenilənib)
18-06-2025, 12:34
İsrailin raketdən müdafiə vasitələri tükənir - Foto
18-06-2025, 11:30
Çindən Tehrana qeyri-müəyyən yükü olan təyyarələr uçur
18-06-2025, 10:52
İranın qonşuları çətin vəziyyətdədir
18-06-2025, 08:30
Günəşdə güclü partlayış baş verib
17-06-2025, 18:48
Rusiya Ayda hərbi təyinatlı obyekt tikəcək
17-06-2025, 17:42
İrandakı rejimi dəyişirlər?
17-06-2025, 16:03
Mollazadə: İrana qarşı hərbi əməliyyat məcburiyyətdən irəli gəlir
17-06-2025, 13:26
Professor: İranı beş yerə bölmək istəyirlər
17-06-2025, 11:19
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
17-06-2025, 08:11
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
