14:58 / 24-10-2025
Vladimir Putin İlham Əliyevə zəng edib
14:56 / 24-10-2025
Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
14:28 / 24-10-2025
Şuşa ilə bağlı Tədbirlər Planı təsdiqlənib
14:17 / 24-10-2025
“Quş qripi” Almaniyanı təhdid edir
14:05 / 24-10-2025
Ruslar Xarkovu bombalayıb, itki var
14:03 / 24-10-2025
Gəncədə tanınmış vəkil saxlanılıb
14:01 / 24-10-2025
AYB məhkəmədə şairə qalib gəlib
13:57 / 24-10-2025
Orban ABŞ sanksiyaları ilə mübarizəyə başlayıb
13:52 / 24-10-2025
"Sputnik Azərbaycan"ın şef redaktoru ev dustaqlığına buraxılıb
13:23 / 24-10-2025
Məhbuslar Sarkozidən Qəddafinin qisasını alacaq
13:19 / 24-10-2025
Milli Məclisin iclasında deputatlar arasında gərginlik yaranıb
13:03 / 24-10-2025
Prezident yol tikintisi ilə bağlı sərəncam imzalayıb
13:01 / 24-10-2025
Rusiya hərbçilərini Pokrovsk sektorundan qovublar
12:53 / 24-10-2025
Tramp 2028-ci ildə yenidən namizədliyini irəli sürəcək
12:51 / 24-10-2025
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
12:44 / 24-10-2025
Gənc müəllimlərə iki min manatdan çox kompensasiya veriləcək
12:35 / 24-10-2025
Sülh savaşı - Zahid Oruc yazır
12:34 / 24-10-2025
Bakı Gəmirqayırma Zavodu daha 6 il müddətinə vergidən azad olunacaq
12:28 / 24-10-2025
Milli Məclis sığorta ilə bağlı dəyişikliyi təsdiqləyib
12:22 / 24-10-2025
Yayda 500 mindən çox turist azad olunmuş ərazilərə səfər edib
12:09 / 24-10-2025
Bakı, Sumqayıt və Gəncə apellyasiya məhkəmələrinə hakimlər təyin olunub
12:01 / 24-10-2025
Azərbaycana 14 kq-dan çox narkotik keçirmək istəyiblər
12:00 / 24-10-2025
Ali Məhkəməyə hakim təyinatları təsdiqlənib
11:54 / 24-10-2025
Xersona kütləvi artilleriya hücumu olub
11:46 / 24-10-2025
Rusiyaya qarşı üç qanun layihəsi hazırlanıb
11:43 / 24-10-2025
Deputat: "Qəhvəyi məxmər bağacığı təsərrüfatlara ciddi ziyan vurub"
11:29 / 24-10-2025
Paşinyan Erməni Apostol Kilsəsini Azərbaycanla sülhə təhlükə görür
11:12 / 24-10-2025
İrakli Qaribaşviliyə qarşı ittiham irəli sürülüb
11:05 / 24-10-2025
Milli Məclis 17 məsələni müzakirəyə çıxarıb
12:00 / 21-10-2025
Xankəndi: böyük qələbəmiz - Rauf Rəcəbov yazır
15:51 / 20-10-2025
Ramiz Mehdiyev dövlətə təhlükə yaradıb - Professor
16:07 / 20-10-2025
Mollazadə: Putin-Tramp görüşündə müsbət nəticə əldə edilməyəcək
16:05 / 21-10-2025
Akademikin armudu stəkanındakı limon
13:40 / 23-10-2025
Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
14:28 / 20-10-2025
ANAMA əməkdaşı Xocavənddə minaya düşüb
13:12 / 21-10-2025
Daş Veysəlli kəndində Şəhidlər Abidə Kompleksi yaradılıb - Fotolar
19:39 / 22-10-2025
Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar
11:29 / 24-10-2025
Paşinyan Erməni Apostol Kilsəsini Azərbaycanla sülhə təhlükə görür
14:16 / 23-10-2025
Hərbi ekspert: Azərbaycan Cənubi Qafqazda sabitliyi təmin edən əsas aktordur
17:50 / 23-10-2025
On yeddi mindən çox müəllimin maaşı artacaq
22:54 / 20-10-2025
Əyləncəli heyvanlar... - Fotolar
Amerika əsas müttəfiqini, türklər yüksək yaşam tərzini itirə bilər - Təhlil
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:05
Milli Məclis 17 məsələni müzakirəyə çıxarıb
Bu gün, 08:43
Putin: Dialoq müharibəni davam etdirməkdən yaxşıdır
Dünən, 17:30
QHT işi: Asiman Qocayevin məhkəməsi başlayıb
Dünən, 12:43
QHT rəhbəri 148 min manat mənimsəmədə ittiham olunur
22-10-2025, 20:31
Əli İnsanov: "Burnunu tutsan, canı çıxar, həbsxanada dözməz"
22-10-2025, 15:37
Estoniyanın xarici işlər naziri Bakıda Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
22-10-2025, 14:13
XİN başçısı: "Orta Dəhlizin ikinci xətti Ermənistanı tranzit ölkəsinə çevirə bilər"
22-10-2025, 08:28
Vens: Türkiyə Qəzzada atəşkəsdə konstruktiv rol oynayır
21-10-2025, 14:40
Hikmət Hacıyev: "Qazax qardaşlarımız hörmət nümunəsi olaraq..."
21-10-2025, 12:24
Astanada “Orta dəhlizin inkişafı” birgə layihəsi təqdim edilib
21-10-2025, 08:45
İsrail ordusu atəşkəsə əməl etmir
20-10-2025, 17:49
Novella Cəfəroğlu: "Mən “vurulan” adamın arxasınca danışmamışam"
20-10-2025, 11:42
Kəmaləddin Heydərov Ramiz Mehdiyevin oğlunu müdafiə edir
20-10-2025, 08:18
Qəzzada vəziyyət fəlakət həddinə çatıb
19-10-2025, 10:54
Türk Cümhuriyyətində prezident seçkiləri keçirilib - Yenilənib
19-10-2025, 07:56
Zahid Oruc ittihamlarla razılaşmır
17-10-2025, 18:53
Kreml Donald Trampı çaşdırır
17-10-2025, 18:08
Ceyhun Bayramov İƏT Əmək Mərkəzinin baş direktoru ilə görüşüb
17-10-2025, 15:04
Ermənistan vətəndaşlarının məhkəməsi davam edir
17-10-2025, 11:18
Xaricdə yaşayan blogerlərin məhkəməsi başlayıb
17-10-2025, 10:41
Ukrayna oyundankənar vəziyyətə salınır
17-10-2025, 08:24
Trampla Putinin telefon söhbətinin təfərrüatı açıqlanıb
17-10-2025, 08:12
Tramp: “Tomagavk”lara özümüzün ehtiyacımız var
16-10-2025, 17:56
Ramiz Mehdiyevin planının üstü necə açılıb? - Şok detallar
16-10-2025, 11:22
YAP Ramiz Mehdiyevlə bağlı nə vaxt toplanacaq? - Açıqlama
16-10-2025, 09:27
Saakaşvili: “İlham Əliyev bütün Qafqazın şərəfini qorudu”
16-10-2025, 09:16
Rusiya və Suriya prezidentləri Kremldə görüşüblər
15-10-2025, 23:49
Vahid Əhmədovdan Ramiz Mehdiyev haqqında - Açıqlama
15-10-2025, 20:22
Ceyhun Bayramov TÜRKPA-nın yeni baş katibi ilə görüşüb
15-10-2025, 18:35
Hikmət Hacıyev Almaniyada görüşlər keçirib - (Yenilənib)
15-10-2025, 16:32
Deputat: “Ciddi şübhələr var ki, Ramiz Mehdiyev..."
15-10-2025, 15:40
Siyavuş Novruzov: "Hazırda iclasdayam..."
15-10-2025, 15:18
Ceyhun Bayramov ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri ilə görüşüb
15-10-2025, 13:59
Vəzifədən çıxarılan general: "Artıq bu səbəbdən işləyə bilmirəm"
15-10-2025, 12:28
Sabiq nazir: "Dövlətə xəyanət və çevriliş cəhdi çox ciddi məsələdir"
15-10-2025, 10:40
Kobaxidze ATƏT sədri ilə görüşünü ləğv edib
15-10-2025, 08:15
Tramp Çinin köməyi ilə Rusiyaya sürpriz edə bilər
14-10-2025, 22:49
Adamı yerində belə oturdurlar...
14-10-2025, 17:37
Hikmət Hacıyev Litva səfiri ilə görüşüb
14-10-2025, 17:06
Sabiq icra başçısının həbs müddəti uzadılıb
14-10-2025, 14:57
Deputatlar daha 6 məsələni müzakirəyə çıxaracaq
14-10-2025, 14:41
Elina Valtonenin Azərbaycana səfəri təxirə salınıb
14-10-2025, 14:21
Ramil Həsənin deputat fəaliyyətinə sabah xitam veriləcək
14-10-2025, 12:38
Tramp: Ərdoğanla anlaşa bilirəm, ona Rusiyada da hörmət edirlər
14-10-2025, 11:39
Britaniya Azərbaycan və Ermənistana silah embarqosunu tamamilə ləğv edir
Bu gün, 14:58
Vladimir Putin İlham Əliyevə zəng edib
Bu gün, 12:00
Ali Məhkəməyə hakim təyinatları təsdiqlənib
Bu gün, 11:46
Rusiyaya qarşı üç qanun layihəsi hazırlanıb
Dünən, 17:50
On yeddi mindən çox müəllimin maaşı artacaq
Dünən, 15:34
Ərdoğan və Netanyahunun yeni döyüş meydanı - Kipr
Dünən, 07:09
Tramp Putinlə görüşünü ləğv edib
22-10-2025, 19:39
Azərbaycan və Ermənistan nümayəndələri Yerevanda görüşüblər - Fotolar
22-10-2025, 15:07
Beynəlxalq səyyahlar Xankəndiyə səfər ediblər - (Yenilənib) - Fotolar
22-10-2025, 13:33
Mərkəzi Asiyadakı qaz kəməri...
22-10-2025, 10:47
Nikol Paşinyan: İlham Əliyev çox pozitiv addım atdı
22-10-2025, 10:25
Tibb işçilərinin əməkhaqlarına əlavənin müddəti uzadılıb
21-10-2025, 19:15
Həcc ziyarətinə sənəd qəbulu başlayır
21-10-2025, 17:59
Astanada Əliyevlə Tokayev təkbətək görüşüb, birgə bəyanat veriblər - (Yenilənib) - Fotolar
21-10-2025, 13:59
Ukrayna parçalana bilər
21-10-2025, 12:38
Qafqazda və Orta Asiyada sabitlik yaratma cəhdləri güclənir
21-10-2025, 12:36
Ramiz Mehdiyevin cinayət işi üzrə yeni faktlar məlum olub
21-10-2025, 11:48
İsa Həbibbəyli: "Qızımın seyfindən 1 milyon avronun oğurlanması..."
21-10-2025, 08:24
Ərdoğanın Yaxın Şərq turnesi başlayır
20-10-2025, 16:39
Keçmiş baş nazirdən xəyanət şübhəsi var
20-10-2025, 16:07
Mollazadə: Putin-Tramp görüşündə müsbət nəticə əldə edilməyəcək
20-10-2025, 15:51
Ramiz Mehdiyev dövlətə təhlükə yaradıb - Professor
20-10-2025, 14:28
ANAMA əməkdaşı Xocavənddə minaya düşüb
20-10-2025, 11:59
Prezident 10 məmuru təltif edib - Siyahı
20-10-2025, 09:21
Dayanıqlı iqtisadiyyatı olan ölkələrin reytinqi açıqlanıb - Siyahı
20-10-2025, 00:01
Zəngilanın azad edilməsindən 5 il ötür
19-10-2025, 09:43
Pakistanın qara səhifəsi - Fotolar
18-10-2025, 16:37
Vatikan zəfəri - Foto
18-10-2025, 16:15
ANAMA sədrinə I müavin təyin olunub
18-10-2025, 16:01
Ramiz Mehdiyev Təhlükəsizlik Şurasının üzvlüyündən azad edilib
17-10-2025, 13:17
Dövlət qulluğuna qəbul qaydaları dəyişəcək
17-10-2025, 12:43
Paşinyan katolikosun ailəsinə hücum edir
17-10-2025, 12:11
Professor: Ramiz Mehdiyev yüksək vəzifələrə 900-dən çox kadr yerləşdirib
17-10-2025, 11:17
Bir qrup QHT rəhbəri cinayət məsuliyyətinə cəlb olunub
16-10-2025, 15:17
Avropanın müharibəyə hazırlaşmaq üçün beş il vaxtı var
16-10-2025, 14:10
“Ramiz Mehdiyev anti-milli ünsürdür” - DQC sədri
16-10-2025, 12:02
Rusiya təcavüzün ikinci mərhələsinə hazırlaşır
16-10-2025, 11:33
Ramiz Mehdiyevlə əlaqəli şəxslər həbs edilə bilər
16-10-2025, 11:16
Çin Britaniyanın məxfi kompüter sistemlərinə daxil olub
ADP sədri ehtimal edir ki, “Tərtər işi” yaxşı araşdırılsa, onun da altından Mehdiyev və əlaltıları çıxacaq
Xalq artisti deyir ki, rəqqasların səhnə ömrü çox qısa olur. Bu az müddətdə uğur qazanmaq, əsl sənətkar kimi yetişmək üçün daha çox zəhmət çəkmək lazımıdır
Rus Dram Teatrının aktyoru deyir ki. bölgə teatrlarında diplomlu aktyor və rejissor tapmaq müşkül məsələdir
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
