23:49 / 02-05-2025
Ermənistanın xarici borcu 2,6 dəfə artıb
23:14 / 02-05-2025
“Traktor” tarixində ilk dəfə İran çempionu olub
21:48 / 02-05-2025
Hikmət Hacıyev beyin mərkəzlərinin rəhbərləri ilə görüşüb
20:27 / 02-05-2025
Tramp BMT sülhməramlılarını maliyyələşdirməyi dayandırmağı təklif edir
20:09 / 02-05-2025
İşxanyan və qardaşının Qaradağlıdakı qətliamda iştirakları sübut olunub
18:02 / 02-05-2025
Xocalıda qumbara partlayıb, xəsarət alan var
18:00 / 02-05-2025
Professor: Ermənistan Zəngəzur dəhlizi problemini həll etməlidir
17:55 / 02-05-2025
Avropa Kuboku: komandamız qızıl medal qazanıb
17:44 / 02-05-2025
İki ali məktəbə magistr üzrə qəbul aparmaq hüququ verilib
17:38 / 02-05-2025
YAP İdarə Heyətinin növbəti iclası keçirilib
17:22 / 02-05-2025
Nazirlik hava şəraiti ilə əlaqədar əhaliyə müraciət edib
17:18 / 02-05-2025
Xaricdə təhsil almış daha 82 nəfərin diplomu tanınmayıb
17:10 / 02-05-2025
Tələbə qəbulu qaydaları dəyişib - Cədvəl
17:01 / 02-05-2025
Prezident ziyarətgahın təmir və bərpasına vəsait ayırıb - Foto
16:58 / 02-05-2025
Zülfüqarov: Ermənistan etməsə, özümüz edəcəyik
16:24 / 02-05-2025
Media resurslarına 20 fevral hücumlarını Rusiya ilə əlaqəli qruplar həyata keçirib
16:12 / 02-05-2025
Bakıda media ilə bağlı forum keçirilib - (Yenilənib) - Fotolar
15:52 / 02-05-2025
Ramid Namazov: Dövlətimiz istənilən təhdidi dəf etməyə qadirdir
15:40 / 02-05-2025
Xəzərdə əməliyyat: bir nəfər öldürülüb
15:22 / 02-05-2025
Taxıl əkini sahələrinə nə qədər subsidiya ödənilir? - Açıqlama
15:20 / 02-05-2025
Avropa İttifaqı “TikTok”u 530 milyon avro cərimələyib
15:14 / 02-05-2025
ABŞ iki yeni PUA təqdim edib
15:05 / 02-05-2025
Xalq artisti Fəxrəddin Manafov şura üzvü təyin edilib
14:54 / 02-05-2025
Məzahir Pənahovun oğlu hamilə qadına işgəncə verib - Fotolar
14:42 / 02-05-2025
Agentliyin Müşahidə Şurasına sədr təyinatı olub
14:29 / 02-05-2025
Sumqayıtda hasar "KamAZ"ın üzərinə aşıb, sürücü ölüb
14:10 / 02-05-2025
8 May və 11 Noyabr ABŞ-da Qələbə Günü elan edilib
14:06 / 02-05-2025
Velosiped Federasiyasına prezident seçiblər
14:03 / 02-05-2025
İrandan PUA ilə narkotik keçirmək istəyən iki nəfər zərərsizləşdirilib
14:03 / 02-05-2025
Aprel ayında bank kartlarından 581 min manat oğurlanıb
14:33 / 29-04-2025
Qarabağa qayıdış: daha iki kəndə köç karvanı gedib - (Yenilənib) - Fotolar
19:56 / 29-04-2025
İcra başçısı eyni ərazini iki şirkətə satıb - Məhkəmənin qərarına əhəmiyyət verilmir - Fotolar
11:12 / 01-05-2025
Kamran Əliyev yenidən baş prokuror təyin edilir
12:52 / 28-04-2025
Xocalıya növbəti köç karvanı gedib - (Yenilənib)
13:23 / 28-04-2025
ANAMA əməkdaşı Qazaxda minaya düşüb
13:57 / 30-04-2025
Azərbaycan-İran münasibətlərinin üst səviyyəyə qaldırılmasına maneə yoxdur - Professor
17:12 / 30-04-2025
Faşizm üzərində qələbə Azərbaycana asan başa gəlməyib
16:21 / 01-05-2025
Kommunistlər Bakıda 1 May gəzintisinə çıxıblar - Fotolar
00:06 / 30-04-2025
Yerin altında Everestdən 100 dəfə böyük dağlar var
21:36 / 28-04-2025
Məşhur aktyor modelin ona arxa çevirəcəyindən narahatdır
10:01 / 29-04-2025
Trampa qarşı impiçment elan edilib
Amerika əsas müttəfiqini, türklər yüksək yaşam tərzini itirə bilər - Təhlil
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 01-09-2018 00:32 | Bölmə: Siyasət / Slayd
ABŞ-la Türkiyə arasında rahib Bransona görə yaşanan sanksiya və dollar böhranı sırasına daha bir yenisi əlavə olunub. ABŞ son bir həftə ərzində ən yüksək səviyyələrdən rəsmi Ankaraya Rusiyadan alınacaq “S-400” raketlərinə görə xəbərdarlıqlar edir.
“Reytinq” qəzetinin məlumatına görə, bir neçə gün əvvəl Tramp dindar qrupla keçirdiyi görüşdə “Biz Türkiyə ilə rahim Bransona görə savaşırıq”,- desə də, Amerikalı konqresmenlərin Ankaraya səfəri və keçirdikləri görüşlərdəki ana xətlə yanaşı, müdafiə naziri Ceyms Mettisin bəyanatları qarşıdurmanın, əslində, Bransona görə deyil, Rusiyadan alınacaq “S-400” raket kompleksləri ilə bağlı olduğunu təsdiqləyir.
Xatırladaq ki, konqresmenlər Türkiyəyə səfər edərək, Rusiyadan alınacaq “S-400”-lərdən imtina edilməsinin vacibliyini vurğulayıblar. Ancaq onların Türkiyənin Xarici İşlər və Müdafiə nazirliklərində keçirdikləri görüşlərdən verilən məlumatlardan aydın olub ki, rəsmi Ankara konqresmenlərə müsbət cavab verməyib. Bunun isə Ankaranın ABŞ-a hələ də güvənmədiyindən qaynaqlandığı iddia olunur.
Türkiyənin xarici işlər naziri Mövlud Çavuşoğlu deyib ki, ölkəsinin havadan müdafiə sisteminə təcili ehtiyacı var, amma müttəfiqləri ABŞ bunu onlara satmır: “F-35”-in ortağıyıq. ABŞ kovboy filmində olduğu kimi “mən hər istədiyimi edərəm”,- deyərsə, bunun qarşılığı olacaq”.
Nazirin sözlərinə görə, iki ölkə arasında dialoq vacibdir: “Xarici işlər naziri kimi mən də diplomatiyanın tərəfdarıyam. Problemləri həll etmək üçün çox səy göstərdik. Konqres üzvlərinin Türkiyəyə səfəri önəmlidir. Çünki Amerikada fərqli qruplar, qarışıqlıq var.
Türkiyənin əhəmiyyətini başa düşən konqresmenlər də az deyil. Təhdid dilindən vaz keçmək lazımdır. Təbii ki, FETÖ ucbatından zəhərlənən, FETÖ-nun zəhərlədiyi qruplar da mövcuddur”.
M. Çavuşoğlu həmçinin qeyd edib ki, Türkiyənin Rusiya ilə əlaqələri Avropa İttifaqı və ya ABŞ-a alternativ deyil:
“Türkiyənin xarici siyasəti balansı qorumaqdan ibarətdir”.
Türkiyənin xarici işlər naziri Rusiyadan “S-400” zenit-raket komplekslərinin alınmasından imtina ilə bağlı Amerikanın rəsmi Ankaraya ünvanlanan çağırışlarına da cavab verib:
“Biz hava məkanımızı qorumağa borcluyuq. Onlar bunu dərk etməlidir. ABŞ “Patriot” raket komplekslərinin satışı ilə bağlı bizə təminat verə bilərmi?”.
Sonuncu cümlə də təsdiq edir ki, Türkiyə ABŞ-a güvənmədiyindən “S-400”-ün alınmasından imtina etmək niyyətində deyil.
Çavuşoğlunun bu açıqlamasından sonra ABŞ müdafiə naziri Ceyms Mettis jurnalistlərin qarşısına çıxaraq deyib ki, ABŞ Türkiyəyə Rusiya “S-400”-lərini almağı məsləhət görmür.
Mettis əlavə edib ki, Türkiyə istənilən ölkədən silah ala və bununla bağlı suveren ölkə kimi müstəqil qərarlar qəbul edə bilər: “Amma aydındır ki, NATO-ya üzv ölkə olan Türkiyə tərəfindən Rusiyanın raket əleyhinə sistemlərinin alınması bizi narahat edir və bunu ona məsləhət görmürük”.
Diqqətçəkən məqam budur ki, Trampın Türkiyəyə “F-35”-lərin satışına qadağa qoymasına baxmayaraq, Mettisin bu açıqlamasından az sonra ABŞ-da olan türk pilotlar həmin təyyarələrin sükanı arxasına keçərək, ilk təlimi yerinə yetiriblər. Bu da o qənaəti yaradır ki, ABŞ konqresi Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağasını təsdiqləməkdən vaz keçəcək. İddia olunur ki, C. Mettis bununla bağlı konqresə əhatəli məktub göndərib, qərarın təsdiqlənməsinin ABŞ-a zərərlərini qabardacaq.
ABŞ mətbuatı qeyd edir ki, Trampın “F-35”-lərlə bağlı qadağası qüvvəyə minərsə, bundan Amerikanın özü də milyardlarla dollar zərərə düşəcək. Çünki həmin qırıcıların bir çox elektorn hissələrini Türkiyə şirkətləri istehsal edir. Əgər qadağa olarsa, o zaman türk şirkətlərini əvəzləyəcək yeni şirkətin seçilməsi, istehsal və s. təminat azı 1.5-2 il çəkə bilər. Bu isə əvvəlcədən xeyli sifariş alımış ABŞ-ın da ciddi zərəri deməkdir.
İndi ekspertlər düşünür: Əgər Türkiyə Rusiyadan “S-400”-ləri alarsa, ABŞ hansı addımı atacaq? “F-35”-lərlə bağlı sanksiya qüvvəyə minəcəkmi? Yaxud iki ölkə arasındakı böhran nə vaxtadək davam edəcək? Bu qarşıdurmadan kim qazanacaq?
“Reytinq”in məlumatına görə, bu və ya digər məsələlərlə bağlı Enn Krüger “Project Syndicate” nəşrində maraqlı təhlillə çıxış edib.
Həmin təhlilin tərcüməsini təqdim edirik:
ABŞ prezidenti Donald Trampın ticari-siyasi səhvləri arasında Türkiyə bu günə qədər ən dəhşətli fenomendir. Bir neçə il əvvəl Türkiyə – iqtisadi və geosiyasi uğur hekayəti idi və Birləşmiş Ştatlar qürurla bunda əsas rol oynadığını iddia edə bilərdi.
Bəzi ikitərəfli mübahisələr olsa da, Türkiyə onilliklər boyu etibarlı müttəfiqi olub. Ancaq son illərdə münasibətlərdə dəyişiklik baş verib. Bu yay Türkiyə iqtisadiyyatı olduqca sərbəst maliyyə siyasətinin ağırlığı altına girib. Daha sonra ABŞ-ın ticarət maneələri və sanksiyalarla “cəzalandırma” tədbirlərinə baxmayaraq, türk hökuməti həbsxanadakı amerikalı pastoru azad etməyib. Tramp türk alüminiumu və poladına idxal tariflərini iki qat, müvafiq olaraq 20 və 50 faiz artırdığını açıqlayıb.
Türkiyənin valyuta böhranı qeyri-sabit iqtisadi siyasətdən geri çəkilmə üçün hökumətə çağırış ola bilərdi. Ancaq Tramp administrasiyasının hərəkətləri sayəsində prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan problemi “bu, ölkəmizə qarşı iqtisadi müharibənin güllələri, mərmiləri və raketləridir”, – deyə dərinləşdirib.
Sözsüz, Ərdoğan da günahsız deyil. Ancaq Türkiyənin Qərbə inteqrasiyasının uzun müddət Avropa və ABŞ-a əhəmiyyətli strateji fayda verdiyi xatırladılmalıdır. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Osmanlı imperiyasının parçalanması ilə dünyəvi modernləşdirici Mustafa Kamal Atatürkün rəhbərliyi altında Türkiyə Qərbə qoşulmaq istəyən milli iradəli müstəqil ölkə olaraq ortaya çıxıb. İkinci Dünya müharibəsindən sonra Türkiyə bu layihəni NATO, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dünya Bankı, Tariflər və Ticarət Baş Sazişinə (Dünya Ticarət Təşkilatının sələfi) qoşulmaqla, ciddi şəkildə təqib edib. 1950-1953-cü illərdə türk əsgərləri BMT-nin Koreya Müharibəsi Komandanlığı altında mübarizə aparıblar.
1963-cü ildə Türkiyə Avropa İqtisadi Birliyi ilə Birlik Sazişi imzalayıb; 1995-ci ildə Aİ ilə gömrük birliyinə girib. Son zamanlar Türkiyə Avropa İttifaqının köçdən azad edilməsinə mühüm dəstək verib.
Beləliklə, Avropa İttifaqı Trampın Türkiyəyə qarşı mövcud siyasətinə dəstək verməkdə çətinlik çəkir. Amma Avropanın insan haqları və qanunun aliliyinə dair Ərdoğan hökumətinə iradları, narahatlığı var.
Ərdoğanın Ədalət və İnkişaf Partiyası (AKP) 2002-ci ildə hakimiyyətə gəlib və bundan əvvəl, 2001-ci ildə ölkə ciddi maliyyə böhranı yaşayıb. BVF proqramının dəstəyi ilə yeni hökumət öz sələfinin (Turqut Özalın – tərc.) başladığı islahatları davam etdirib və proqramın müvəffəqiyyəti bütün gözləntiləri aşıb. 2007-ci il seçkilərində AKP-yə dəstək daha da artıb; 2010-cu ilə qədər ölkənin adambaşına düşən gəlirləri, əsrin başlanğıcı ilə müqayisədə, üç dəfə artıb. Türkiyə orta gəlir statusuna çatan işlək demokratiyaya çevrilib.
Ancaq son illərdə Türkiyə iqtisadiyyatı böyüdükcə, Ərdoğan hökuməti daha da avtoritarlaşıb. Bu ilin iyun ayında Ərdoğan yenidən prezident seçilib. Seçki ərəfəsində hökumət xərcləri kəskin şəkildə artırıb və Ərdoğan faiz dərəcələrini aşağı həddə saxlamaq üçün Türkiyə Mərkəzi Bankına təzyiq göstərib.
Bu siyasət sayəsində Türkiyə iqtisadiyyatı 2017-ci ildə böyüyərək 7,5 faiz səviyyəsinə çatıb. Ancaq davamlı genişlənmə xarici borc hesabına maliyyələşdirilib və inflyasiya 5 faizdən çox artıb, cari hesabdakı kəsir isə ÜDM-in 5 faizindən çoxdur.
ABŞ-da pul şərtlərinin sərtləşdirilməsi və Ərdoğanın mənasız maliyyə-pul siyasəti ilə bu ilin ilk yarısında türk lirəsi dəyərinin təxminən 20 faizini itirib. Bir çox türk şirkətlərinin dollarla olan borclarını lirə ilə ödəməsi çətinləşib.
Türkiyədə ortaya çıxan böhranın əlamətləri kəskinləşən ABŞ-Türkiyə münasibətlərindən əvvəl də açıqca görünürdü. Lakin ABŞ-ın idxal tariflərini artırması ilə lirə bir gündə daha 12 faiz dəyərsizləşib. İndi o, dollara qarşı 50 faizdən çox ucuzlaşıb.Ərdoğan ABŞ-dan gələn bəzi mallara idxal tariflərini artırıb; Tramp da qətiyyətlə cavabsız qalmayacağını deyib.
Keçmişdə tariflər başqalarına təzyiq göstərmək üçün alət olmayıb. ABŞ, əlbəttə, pastorun azad edilməsi üçün hərəkət etmiş olsa da,əlavə tariflərin tətbiqi ilə həddi aşıb. Çünki digər ölkələr daha ağır cinayətlər üçün daha yüngül cəzalara məruz qalıb.
Beynəlxalq birlik uzun müddət ticarət müharibələrinin qlobal ticarət sisteminə qarşı birbaşa təhlükə yaratdığını qəbul edib vəbeləliklə, bu, son fövqəladə tədbir (və çoxtərəfli təşkilatlar vasitəsilə) kimi istifadə olunmalıdır.
Tramp Türkiyə böhranına qatılmasaydı, Ərdoğanın populyarlığı mütləq şəkildə düşər və hökumət iqtisadi siyasəti dəyişmək məcburiyyətində qalardı. Türk ictimaiyyətinə ölkənin iqtisadi problemlərinin evdə yaradılması və yaxşı zamanların davam etmədiyi aydın olardı. Ancaq indi Ərdoğanın inandırıcı etibarı var. Türkiyəyə qarşı “iqtisadi müharibə aparan” əcnəbilərə qarşı müqavimətlə, o, daha çox ictimai dəstək əldə edib.
Maliyyə böhranlarında zərər çəkmiş əksər ölkənin hökuməti zəruri islahatlar aparmaqla, maliyyə yardımı üçün BVF və digər qurumlara müraciət edir. Ancaq Türkiyənin vəziyyətində, perspektiv dəhşətlidir. Ərdoğanın Qərbi iqtisadi müharibə aparmaqda ittihamını nəzərə alsaq, onun kursu necə dəyişə biləcəyi və xalqdan necə dəstək alacağını təsəvvür etmək çətindir.
Ancaq bəzi dəyişiklikləri istisna etməklə, qarşıdurma hər iki tərəf üçün faciə ilə sona çatacaq. ABŞ əsas müttəfiqini itirəcək; türklər tərəqqi və daha da yüksək həyat standartlarında yaşamaq şanslarını.
Reyting.az
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 17:38
YAP İdarə Heyətinin növbəti iclası keçirilib
Bu gün, 08:04
Marko Rubio: Ağ ev Ukraynadan əl çəkməyəcək
Dünən, 12:12
Müdafiə naziri İranı hədələyir
Dünən, 11:10
Aİİ Ermənistana qarşı sərt tədbirlər görə bilər
Dünən, 10:56
Adəm Məmmədov şikayət verib
Dünən, 08:53
Baş nazirin Ukrayna ilə bağlı planı iflasa uğrayıb
30-04-2025, 17:40
Abbas Əliyev Aparat rəhbərinin müavini təyin olunub
30-04-2025, 16:53
Medvedev liderləri və xalqları təhqir edib, söyüş söyüb - Foto
30-04-2025, 15:41
Ceyhun Bayramov Küveyt XİN başçısı ilə görüşüb
30-04-2025, 13:57
Sabiq nazir: "İranın Zəngəzur dəhlizinə mane olacağına inanmıram”
29-04-2025, 19:51
Ceyhun Bayramov Küveytə gedib
29-04-2025, 16:42
Rüfət Səfərovun həbs müddəti uzadılıb
29-04-2025, 13:08
Ermənistan prezidenti: Azərbaycanla hərtərəfli sülh yarada bilərik
29-04-2025, 12:54
İlyas İsmayılovun oğlu: "Meydan Babayevi tanımıram"
29-04-2025, 08:14
Donald Trampın qərarı Si Cinpin üçün əsl hədiyyədir
28-04-2025, 20:57
Bakıda ermənilər hakim qarşısında: Sarkisyanın etirafı nümayiş olunub - (Yenilənib) - Fotolar
28-04-2025, 17:20
Milli Məclisin növbəti iclasının gündəliyi açıqlanıb
28-04-2025, 17:15
Qlobal Cənub QHT Platformasına rəhbərlik Azərbaycana verilib
28-04-2025, 17:09
Putin yeni və təktərəfli atəşkəs elan edib
28-04-2025, 15:04
Deputatın "besedka" açılışı tənqid olunub - Video
28-04-2025, 14:20
Ədalət Partiyası parçalanır - Qarşıdurma
28-04-2025, 11:16
Bakıda Qlobal Cənub QHT Platforması təsis edilib - (Yenilənib) - Fotolar
28-04-2025, 08:18
Pekin Vaşinqtonla tarifləri müzakirə etməyə hazırdır
27-04-2025, 10:50
Tofiq Yaqublu xəstəxanaya köçürülüb
27-04-2025, 09:44
Tramp: Putinin davranışı müharibəni bitirmək istəmədiyini göstərir
26-04-2025, 11:54
Beynəlxalq Ədalət Məhkəməsi Ermənistanın iddialarını rədd edib
25-04-2025, 17:08
Ceyhun Bayramov ATƏT-in Baş katibi ilə görüşüb
25-04-2025, 16:00
Novella Cəfəroğlu: “Hökumətlə işləməyin nəyi pisdir?”
25-04-2025, 13:07
Ceyhun Bayramovla Kaya Kallas arasında geniştərkibli görüş olub
25-04-2025, 12:33
Politoloq: Rusiyanı xilas etmək mümkün deyil
25-04-2025, 10:00
Azərbaycan və Çin məhkəmələri əməkdaşlıq edəcək
25-04-2025, 07:53
Ağ evlə Ər-Riyad arasında 100 milyardlıq sövdələşmə olub
24-04-2025, 23:59
Ayxan Hacızadə: “Qərəz kölgə kimidir, ağlı qaranlıqlaşdırır”
24-04-2025, 17:51
Nazim Bəydəmirlinin səhhətində ciddi problem yaranıb
24-04-2025, 15:54
Sahibə Qafarova Roma Papasının dəfn mərasimində iştirak edəcək
24-04-2025, 15:02
Türkiyə-Rusiya məsləhətləşmələri başlayır
24-04-2025, 12:03
Məhkəmə: 12 ştat Trampa qarşı iddia qaldırıb
Bu gün, 17:10
Tələbə qəbulu qaydaları dəyişib - Cədvəl
Bu gün, 16:58
Zülfüqarov: Ermənistan etməsə, özümüz edəcəyik
Bu gün, 13:42
Rusiyanın şərtləri rədd edilir
Bu gün, 13:13
Kreml niyə Ukraynada seçki keçirilməsinə israr edir?
Bu gün, 13:00
Sulu qar və leysan yağacaq - Proqnoz
Bu gün, 11:10
Vitse-prezident: Ukraynada müharibə tezliklə bitməyəcək
Bu gün, 08:35
Bəşəriyyət üçün daha bir təhlükə yaranıb
Dünən, 16:43
“Azəristiliktəchizat” ASC-yə yeni sədr təyin edilib
Dünən, 16:35
Prezident baş prokuror təyin edib - Sərəncam
Dünən, 11:32
Gürcüstanın yeganə müxalif telekanalı qapanıb
Dünən, 10:49
Tramp Ukraynadan 350 milyard dollar qazanmaq istəyir
30-04-2025, 13:57
Azərbaycan-İran münasibətlərinin üst səviyyəyə qaldırılmasına maneə yoxdur - Professor
30-04-2025, 12:37
ABŞ-İran danışıqları: gündəmə yeni şərtlər gətirmək istəyirlər
30-04-2025, 11:44
İlham Əliyev Qusarda bağçılıq və anbar kompleksinin fəaliyyəti ilə tanış olub - Fotolar
30-04-2025, 00:06
Yerin altında Everestdən 100 dəfə böyük dağlar var
30-04-2025, 00:02
Rubio Rusiya və Ukraynanı yenidən xəbərdar edir
29-04-2025, 19:56
İcra başçısı eyni ərazini iki şirkətə satıb - Məhkəmənin qərarına əhəmiyyət verilmir - Fotolar
29-04-2025, 14:00
Patruşev: NATO Kalininqradı ələ keçirməyə hazırlaşır
29-04-2025, 12:16
Rus ordusunun daha iki şəhərə hücumu başlayıb - Foto
29-04-2025, 11:27
Ukraynada döyüşlərin uzanması nüvə müharibəsinə səbəb ola bilər
29-04-2025, 10:01
Trampa qarşı impiçment elan edilib
28-04-2025, 20:39
İlham Əliyev və Məsud Pezeşkian bəyanatla çıxış ediblər - Yenilənib
28-04-2025, 13:23
ANAMA əməkdaşı Qazaxda minaya düşüb
28-04-2025, 13:04
Kreml Kiyevdən birbaşa danışıqlar üçün siqnal gözləyir
28-04-2025, 11:50
Qaribaşvilinin siyasətdən gedişi: “Gürcü arzusu”nda çatlar yaranıb?
28-04-2025, 11:05
Azərbaycan Ordusunun mövqeləri atəşə tutulub
28-04-2025, 09:12
İnterpol Makronun mühafizə rəisini axtarışa verib - Foto
28-04-2025, 08:28
Qlobal hərbi xərclər rekord həddə çatıb
27-04-2025, 14:11
Azərbaycan-İran sərhəddində atışma: ölən və saxlanılanlar var
26-04-2025, 09:52
Marsa yağış və qar yağması elmi təsdiqini tapır
25-04-2025, 18:21
Putinlə Trampın xüsusi elçisi görüşüb - (Yenilənib)
25-04-2025, 16:29
Əvəz Zeynallı sərbəst buraxılıb
25-04-2025, 15:02
Tramp: Krım Rusiyanın tərkibində qalacaq
25-04-2025, 12:58
Sülh üçün 5 tələb irəli sürülüb
25-04-2025, 11:46
Tramp qlobal sabitliyə ağır zərər vurur - Sabiq nazir
25-04-2025, 11:16
Müəllimlər üçün vakansiya seçimi başlayıb
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
