Türkiyəyə İraq Kürdüstanı qazı? - Gerçəklər və xəyallar
Tarix: 18-02-2022 12:19 | Bölmə: Slayd
Türkiyəyə İraq Kürdüstanı qazı? - Gerçəklər və xəyallar

Keçən ay İran Türkiyəyə qaz tədarükünü kəsəndə, onu boru kəmərindəki texniki nasazlıqda ittiham edəndə, Ankara çaşqınlıq içində qaldı: ya sərt qış havasının ölkəni bürüdüyü bir vaxtda yaşayış məntəqələrinə qaz verilməməsini, ya da sənaye zonalarına tədarükün dayandırılmasını istəyirdi.

Reyting.az
xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Eye” yazıb.

İngiltərə nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Nəhayət, Türkiyə hökuməti sənaye bölgələrinə qaz axınını 40 faiz azaldıb, bir çox şirkət üçün hasilatı 72 saat ərzində dayandırıb. Şiddətli diplomatik etiraz və təzyiqlərdən sonra İran Tehranın təmin etdiyi 10 günlük limitdən əvvəl tam təchizatı bərpa etdi.

Təchizat geri qaytarıldı, lakin İranın etibarlılığı ilə bağlı suallar qaldı.

Bir çox Ankara insayderi İranın nasazlıq bəhanələrinə inanmır və Tehranın qazdan öz daxili istehlakı üçün istifadə etməyə üstünlük verdiyini düşünür.

Buna görə də, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan bu ayın əvvəlində İraqın yarı muxtar Kürdüstan bölgəsinin rəhbəri Neçirvan Bərzani ilə görüşüb. Ərdoğan kürd həmkarından İraq Kürdüstanının 25 trilyon kubfut olduğu təxmin edilən, əsasən istifadə olunmamış ehtiyatlarından qaz idxalına köməklik göstərilməsini istəyib.

Bununla belə, İraq Federal Ali Məhkəməsinin bu həftə verdiyi qərarla Kürdüstan Regional Hökumətinə (KRH) enerji sektorunu, o cümlədən lisenziyalaşdırma və ixracı müstəqil şəkildə idarə etmək səlahiyyəti verən 2007-ci ildə qəbul edilmiş qaz və neft qanununu ləğv etdiyinə görə, ideya bir çox hüquqi və texniki maneələrlə üzləşir. Qərarda həmçinin KRH-nin bütün mövcud müqavilələri etibarsız elan edilib.

İki yüksək rütbəli türk məmuru “Middle East Eye”-a bildiriblər ki, Ankara hələ məhkəmə qərarından əvvəl məsələni ilk olaraq Bağdadla müzakirə etmək niyyətində olub:

“Biz bilirik ki, bunu İraq hökuməti ilə müzakirə etməli və onların razılığını almalıyıq. Beləliklə, məhkəmənin son qərarı əsas deyil. Lakin onun həyata keçirilməsi də asan olmayacaq”.

İraq və Türkiyə artıq 2014-cü ildə Ankara ilə Ərbil arasında Kərkük-Ceyhan boru kəməri ilə Türkiyəyə xam neft nəql etməyə icazə verən razılaşmaya görə məhkəmədədir. Bağdad 2015-ci ildə Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi vasitəsilə Ankaranı məhkəməyə vermiş, razılaşmanın qanunsuz olduğunu bildirərək 25 milyard dollar təzminat tələb etmişdi.

İraq federal hökuməti ilə KRH arasında neft və qazı müstəqil şəkildə satması və bütün gəlirlərini götürməsi ilə bağlı mübahisə yaranıb. Ali Məhkəmənin qərarı Bağdadın Türkiyə-KRH sövdələşməsinə qarşı məhkəmə iddiasını daha da gücləndirsə də, İraq hökumətinin hələlik iddianı bütün yol boyu davam etdirmək və dəymiş ziyanı toplamaqda maraqlı olmadığına inanılır.

Türkiyə rəsmilərindən biri deyib ki, Ankaraya yaxın görünən İraqın Baş naziri Mustafa Əl-Kazımi iki ölkə arasında əlaqələrin yaxşılaşması səbəbindən arbitraj danışıqlarını təxirə salıb. Ərdoğanın 2017-ci ildə İraq Kürdüstanında keçirilən müstəqillik referendumuna qarşı çıxması Bağdad və Ankaranı yaxınlaşdırıb.

İraq hazırda oktyabrda keçirilən parlament seçkilərindən sonra növbəti hökuməti formalaşdırmağa çalışarkən gərgin siyasi danışıqlara qarışıb. Bəziləri məhkəmə zalındakı hadisələrin başqa yerlərdə keçirilən siyasi yarışlarla bağlı olduğuna inanırlar.

İraq və KRH üzrə ekspert Sərdar Əziz “MEE”-yə deyib ki, "İraq məhkəməsinin bu qərarının vaxtı təsadüf deyil. Əgər həyata keçirilərsə, bu, ölkədə neft və qaz sövdələşmələrini dəyişəcək, eyni zamanda hökumət danışıqlarına da təsir edəcək. Qərar qətiyyən konstitusiyaya uyğun deyil”.

İrana yaxın şiə siyasi qüvvələri oktyabr seçkilərində ən çox uduzan tərəf kimi ortaya çıxıb.

KRH-nin ən güclü partiyası olan KDP, Sədrin “milli çoxluq hökuməti” adlandırdığı hökuməti formalaşdırmaq üçün ən çox yer qazanan nüfuzlu şiə din xadimi Müqtəda əs-Sədrin “Sairun” ittifaqı ilə danışıqlar aparır. Sünni siyasi partiyaları ilə də müzakirələr aparan təklif olunan ittifaq Tehrana yaxın olan digər şiə partiyalarını xaric edəcək və bu, qəzəbli reaksiyaya səbəb olub.

Bu hadisələr fonunda İraqın Federal Ali Məhkəməsi müxtəlif ərizələr, o cümlədən 2007-ci ildə Ankara-Ərbil razılaşması ilə bağlı qərar çıxarmağa çağırılıb. Bəziləri onu KDP-nin namizədliyini pozmaq və “Sairun” Alyansının prezident kimi seçdiyi, seçim kimi siyasi cəhətdən yalnış hökmlər verməyə məcbur olmaqda ittiham edib.

Bununla belə, məhkəmə tam müstəqil olduğunu iddia edir. Buna baxmayaraq, Ankarada şübhə yaranıb.

“Məhkəmənin siyasi motivli hesab edilən bu hökmləri bir-birinin ardınca çıxardığını görmək, şübhəsiz ki, diqqətəlayiqdir, - deyə türk rəsmisi “MEE”-yə bildirib. - Bəziləri bu qərarların İraqın Şərq qonşusu ilə bağlı olduğuna inanır”.

Hüquqi çətinliklərə baxmayaraq, KRH İraq Kürdüstanının qazını Türkiyəyə gətirmək planları üzərində işləyir. Ərbildə yerləşən hökumət keçən həftə yerli elektrik enerjisi istehsalı üçün növbəti 16 ayda Süleymaniyyədən əvvəlcə Ərbilə, sonra isə Dohuka yeni qaz kəməri çəkmək üçün Kar Qrupu ilə razılaşma əldə edib.

Boru kəməri həmçinin infrastrukturu Türkiyə sərhədinin 35 km-ə çatdıracaq və gələcək ixrac planları üçün yol açacaq.

Türkiyənin dövlətə məxsus xam neft və təbii qaz boru kəmərləri və ticarət şirkəti “Botaş”ın keçmiş baş direktoru Gökhan Yardım deyib ki, İraq kürd qazı Türkiyənin artan enerji ehtiyacını həll etmək üçün böyük bir fürsətdir.

“Botaş” artıq İraq sərhədinə qaz kəməri çəkib, Türkiyə infrastrukturu hazırdır”, - deyə Yardım “MEE”-yə bildirib. - Sərhədin o biri tərəfi hamardır. Boru kəmərinin çəkilməsi çox vaxt aparmayacaq”.

Hazırda KRH elektrik enerjisi istehsalı üçün “Xor Mor” və “Çemçemal” yataqlarından gündə təxminən 440 milyon kub fut qazdan istifadə edir. BƏƏ-də yerləşən “Dana Gas” keçən il hasilatı 60 faiz artırmağı və 2023-cü ildə gündəlik 630 milyon kub fut təşkil etməyi planlaşdırdığını söyləyib.

Veteran enerji məsləhətçisi Əli Arif Aktürk “MEE”-yə deyib: “Mövcud istehsal Türkiyə üçün kifayət deyil. “Miran” və “Binə Bavi” kimi digər qaz yataqlarında da iş lazımdır, tərkibində yüksək hidrogen sulfidi olan və zəhərli olan turş qaz var”.

KRH rəsmiləri hesab edir ki, bu yataqlarda hasilata başlamaq və qazı şirinləşdirmək üçün ən azı 4-5 milyard dollar lazımdır.

Türkiyə-Britaniya şirkəti olan “Genel Energy” artıq “Miran” və “Bina Bavi” qaz yataqlarına onların alınması, saxlanması, qazılması və digər xərclər də daxil olmaqla təxminən 1,4 milyard dollar xərcləyib. Bununla belə, keçən il KRH müqavilələrə xitam verib və qərara qarşı “Genel Energy” məhkəməsi işə başlayıb.

Yataqlarla Türkiyənin digər şirkəti olan “Cengiz Energy” də maraqlıdır. Türkiyə hökumətinə yaxın görünən “Cengiz”in 2020-ci ildə İraq Kürdüstanı qazını Türkiyəyə idxal etməkdən ötrü lisenziya almaq üçün müraciət etdiyi bildirilir. Məsələ ilə bağlı bilavasitə məlumatı olan bir türk rəsmisi “MEE”-yə bildirib ki, hakimiyyət hələ də ərizəni müzakirə edir və yekun qərar verilməyib.

Enerji məsləhətçisi Aktürk deyib ki, “Cengiz” qazı şirinləşdirmə sahəsində təcrübəsi olduğuna görə bu iki qaz yatağı üçün fərqli üstünlüyə malikdir.

"Onların artıq metalın rekultivasiyası sahəsində müəyyən təcrübələri var. Lakin yeni neft-kimya fabrikinin tikintisi 4-5 il çəkəcək. Amma sulfiddən əlavə pul qazanmaq da mümkündür”.

Keçən həftə KRH parlamentarlarından biri Türkiyəyə ixracın 2025-ci ildə başlaya biləcəyini söyləyib, ekspertlər bunu həyasızcasına optimist hesab edirlər.

Onlardan biri, Əzizin sözlərinə görə, İraq Kürdüstanı qazı dərhal İrana alternativ ola bilməz, lakin buna baxmayaraq, Türkiyənin enerji idxalını şaxələndirə bilər.

Türkiyə son illərdə Azərbaycan qazı və LNG idxalı da daxil olmaqla bir neçə yeni boru kəməri çəkərək İran və Rusiya qazından ciddi asılılığını kəsib. Ankara həmçinin 2023-cü ildən başlayaraq Qara dənizdə yeni kəşf edilmiş qaz yataqlarından hər il 20 milyard kubmetr hasil etməyi planlaşdırır.

Bununla belə, Ankara hələ də qaz idxal etməli olacaq.

Aktürk bildirib ki, İraq Kürdüstanı qazının idxalına başlamaq üçün böyük xərclərə baxmayaraq, bu, hələ də Türkiyə ilə müqaviləsi 2028-ci ildə başa çatacaq İrandan nisbətən daha ucuz olacaq: “Bunun böyük potensialı var”.





Bölməyə aid digər xəbərlər