18:01 / 28-06-2025
Səbinə Əliyeva Rusiya Ombudsmanına məktub ünvanlayıb
13:41 / 28-06-2025
Hacızadə: İran səfirinin Qərbi Azərbaycan İcması ilə bağlı təhrifəri qəzəb doğurur
11:31 / 28-06-2025
AZAL Bakı-Təl-Əviv-Bakı reyslərini bərpa edir
11:12 / 28-06-2025
Rəsmi Bakı Rusiyada azərbaycanlılara hücumlarla bağlı bəyanat yayıb
09:57 / 28-06-2025
İki məşhur aktyor 24 ildən sonra yenidən görüşüb
08:55 / 28-06-2025
İsrail-İran müharibəsi Orta Asiyanın yolunu bağlayıb?
08:32 / 28-06-2025
Beş ay əvvəl Kürdə batan şəxsin meyiti tapılıb
00:01 / 28-06-2025
Jurnalist Seyfəddin Hüseynlinin qardaşları öldürülüb - (Yenilənib)
23:20 / 27-06-2025
XİN İran səfirindən təkzib tələb edir
12:57 / 27-06-2025
Prokurorluq Bakıdakı partlayış hadisəsini araşdırır
11:32 / 27-06-2025
Nazirlik və dövlət komitəsi vətəndaşlara müraciət edib
09:33 / 27-06-2025
Qaxda zəlzələ olub
00:25 / 27-06-2025
"Azərbaycanfilm"in ərazisindəki yanğın söndürülüb - (Yenilənib)
00:02 / 27-06-2025
Emil Mehtiyev idarə rəisi təyin olunub
18:04 / 26-06-2025
Narkotik satan ata və oğlu tutulub
16:30 / 26-06-2025
Azərbaycandakı dinlərarası harmoniya Tolerantlıq Evində müzakirə olunub
16:17 / 26-06-2025
Azərbaycanı gülüstana çevirənlər! - Zahid Oruc yazır
13:15 / 26-06-2025
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
12:14 / 26-06-2025
İlham Əliyevlə İran prezidenti arasında telefon danışığı olub
11:02 / 26-06-2025
Kəlbəcərdə yük maşını çaya aşıb, sürücü ölüb
10:29 / 26-06-2025
Prezident Silahlı Qüvvələr Günü münasibətilə paylaşım edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
08:51 / 26-06-2025
Cənubi Qafqazın ən güclüsü...
00:00 / 26-06-2025
Bu gün Silahlı Qüvvələri Günüdür
22:36 / 25-06-2025
MÜTDA: "7 müəllimin nəticəsi ləğv ediləcək"
21:49 / 25-06-2025
Tovuzda kütləvi zəhərlənmə olub - Yenilənib
19:56 / 25-06-2025
Ceyhun Bayramov İranın yeni səfirini qəbul edib
18:04 / 25-06-2025
Ordu günü Bakı, Gəncə, Xankəndi və Laçında yürüş olacaq
18:00 / 25-06-2025
Beynəlxalq axtarışa verilmiş şəxsi Rusiyaya təhvil verilib
17:49 / 25-06-2025
Ter-Petrosyan II Qareginlə siyasi vəziyyəti müzakirə edib
09:25 / 26-06-2025
Tarixi yanlışlıq - İbrahim Əliyev yazır
19:12 / 23-06-2025
Cəlaloğlu: "İranı əvvəlki məcrasına qaytarmaq istəyirlərsə, onda hakimiyyətdə Qacarlar oturmalıdır” - Müsahibə
14:55 / 25-06-2025
Rəşad Əhmədzadə: “Beynəlxalq festivallarda iştirakımız ölkə teatrları üçün də uğurdur” - Müsahibə
10:14 / 24-06-2025
Tramp dünyanı aldadıb: atəşkəs yoxdur, İsrail İrana ağır zərbələr endirir
07:09 / 24-06-2025
İran və İsrail atəşkəsə razılaşıblar?
00:39 / 25-06-2025
NATO: Ukraynada 250 min rus hərbçisi həlak olub
08:27 / 25-06-2025
Üç mindən çox avtomobili daşıyan gəmi üç həftə yandıqdan sonra batıb
19:40 / 24-06-2025
“Qərbi Azərbaycan İrsi” kitabının təqdimatı olub - Fotolar
13:50 / 25-06-2025
Nüvə müharibəsi... - Böyük fəlakətdən iki ölkə qurtulacaq
23:45 / 23-06-2025
Bakıdan Qətərə uçan təyyarə yarıyoldan geri dönüb
16:09 / 24-06-2025
İsazadə: “Əməliyyatlar İranın nüvə texnologiyasının durumundan asılı olacaq”
Ermənistanın maliyyə təhlükəsizliyi sual altına düşüb
Tarix: 12-10-2020 12:07 | Bölmə: İqtisadiyyat
Sentyabrın 27-də Ermənistan hərbiçiləri Azərbaycanın mövqelərinə hücum edərək təxribat törətdikdən sonra Azərbaycan Ordusu əks-hücuma başlayaraq işğal edilmiş ərazilərimizin bir hissəsini azad edib. Ordumuzun həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyatlar Ermənistanda siyasi gərginliyin artmasına və Ermənistan ordusunun şəxsi heyətinin böyük hissəsinin məhv edilməsinə gətirib çıxarıb. Bu da Ermənistana hərbi və siyasi baxımdan əsaslı sürətdə zərər verməkdədir.
Lakin hərbi qarşıdurma Ermənistana yalnız siyasi və hərbi cəhətdən deyil, eyni zamanda iqtisadi cəhətdən də əhəmiyyətli zərər verir. Pandemiya ilə əlaqədar olaraq onsuzda uzun müddətdir ki, Ermənistan iqtisadiyyatında böyük problemlər mövcud idi. Hərbi qarşıdurma isə həmin problemlərin daha da böyüməsinə və yeni problemlərin yaranmasına yol açır. Ona görə də hərbi qarşıdurma bitdikdən sonra da uzunmüddətli perspektivdə Ermənistan yaranan iqtisadi problemlərdən əziyyət çəkməli olacaq. Hərbi qarşıdurma şəraitində Ermənistan iqtisadiyyatı üçün yaranan əsas problemləri nəzərdən keçirək.
Dövlət büdcəsi
Ermənistanda pandemiya başladıqdan sonra hökumətin pandemiyanı səmərəli şəkildə idarə edə bilməməsi virusun sürətlə yayılmasına və bunun nəticəsində iqtisadi vəziyyətin ağırlaşmasına səbəb olub. İstər iqtisadi aktivliyin zəifləməsi nəticəsində dövlət büdcəsinə daxilolmaların azalması, istərsə də iqtisadiyyatın dəstəklənməsi və əhaliyə yardım edilməsi məqsədilə dövlət büdcəsindən əlavə vəsaitlərin ayrılması büdcə xərclərinin həcmini əhəmiyyətli sürətdə artırıb. Nəticədə, Ermənistan hökuməti 2020-ci il üçün büdcə layihəsinə apreldə yenidən baxıb. Büdcənin xərcləri artdığından, gəlirləri azaldığından yeni büdcə layihəsində büdcə kəsrinin həcmi əhəmiyyətli sürətdə artıb. Belə olan şəraitdə Ermənistan hökuməti əlavə xarici borclanmaya gedərək dövlət büdcəsinin kəsrini maliyyələşdirmək məcburiyyətində qalıb.
Azərbaycana qarşı təxribat törətdikdən sonra isə Azərbaycanın həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyatlar Ermənistanın hərbi xərclərinin kəskin sürətdə artmasına və iqtisadi problemlərin daha da dərinləşməsinə yol açır. Ona görə də Ermənistan hökuməti məcbur qalaraq sentyabrın sonunda 2020-ci ilin dövlət büdcəsinə yenidən baxmalı olub. Daha sonra Ermənistan parlamenti büdcəyə ikinci dəfə dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı hökumətin təklif etdiyi layihəni təsdiqləyib. Yeni dəyişikliklərə əsasən büdcə xərcləri 84 milyon ABŞ dolları[1] (bundan sonra dollar) həcmində artırılacaq. Nəticədə, yeni büdcədə büdcə xərclərinin ümumi məbləği 3.44 milyard dollar həcmində olacaq ki, bu da ÜDM-in 26.5%-ni təşkil edəcək.
Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Ermənistan iqtisadiyyatında müşahidə edilən geriləmələr eyni zamanda vergi gəlirlərin azalmasına şərait yaradır. Buna görə də dəyişikliklərdə vergi gəlirləri ilə bağlı proqnoz da pisləşdirilib. Yeni proqnoza görə, ilin sonuna vergi gəlirləri apreldə büdcəyə edilmiş dəyişikliklərlə müqayisədə 236.67 milyon dollar azalaraq 2.77 milyard dollara bərabər olacaq. Bu isə ilkin proqnozla müqayisədə büdcə gəlirlərinin 590 milyon dollardan çox və ya 17.5% azalması deməkdir.
Büdcə xərclərinin artması və büdcə gəlirlərinin azalması isə büdcə kəsrinin əhəmiyyətli sürətdə artmasına yol açır. Belə ki, yeni proqnoza əsasən büdcə kəsri 963.9 milyon dollara çatacaq. Bu isə ÜDM-in 7.4%-i deməkdir. Bundan əvvəl aprel ayında edilmiş dəyişikliklərdən sonra büdcə kəsri ilkin büdcədə müəyyən ediləndən 2 dəfədən çox artaraq 663.3 milyon dollar səviyyəsinə və ya ÜDM-in 5%-i səviyyəsinə çatması proqnozlaşdırılırdı. Sonuncu dəyişikliklər isə büdcə kəsrinin il ərzində 3 dəfə artmasına səbəb olacaq. Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, hələ aprel ayında büdcə kəsrinin 663.3 milyon dollar həcmində olmasına hüquqi baxımdan imkan vermək üçün Ermənistan büdcə kəsri üçün müəyyən edilmiş məhdudiyyətin artırılmasına məcbur olub. Büdcə kəsri ilə bağlı məhdudiyyətlər büdcə kəsrinin maliyyə təhlükəsizliyi baxımından təhlükə yaratmayacağı səviyyədə müəyyən edilir. Ona görə də məhdudiyyətin artırılması və büdcə kəsrinin il ərzində 3 dəfəyə qədər artması Ermənistanın maliyyə təhlükəsizliyini sual altında qoyur.
Aydındır ki, Ermənistanda hazırda mövcud olan iqtisadi vəziyyət büdcə xərclərini daha çox artırılmasını tələb edir. Bu tələbin yaranması həm hərbi sahədə xərclərin kəskin şəkildə artmasından, həm virusun yayılması və müharibəyə görə iqtisadi aktivliyin kəskin azalmasından, həm də ölkədə mövcud sosial problemlərin dərinləşməsindən irəli gəlir. Lakin büdcə xərclərinin kəskin artırılması imkanları mövcud deyil. Bu isə büdcə gəlirlərinin formalaşdırılması mənbələrinin dar olmasından irəli gəlir. Təkcə müharibədə Ermənistana dəyən böyük maliyyə zərəri ilə müqayisədə büdcə xərclərinin artırılması üçün nəzərdə tutulan 84 milyon dollar çox az vəsaitdir. Ona görə də hökumət iqtisadiyyatın zəruri həddə maliyyələşdirilməsini həyata keçirə bilməyəcək.
Onu da nəzərə alsaq ki, Ermənistanın hərbi xərcləri bundan sonra da artmaqda davam edəcək və Ermənistan hökuməti işğal olunmuş torpaqlarda yerləşən təbii ehtiyatların qanunusuz olaraq istismarı nəticəsində əldə etdiyi gəlirlərdən məhrum olub, o zaman maliyyə vəziyyətinin daha da pisləşəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.
Dövlət borcu
Ermənistan hökuməti sərbəst maliyyə resurslarına malik olmadığından artan büdcə kəsrini maliyyələşdirmək üçün həmişə olduğu kimi xarici borc cəlb etmək məcburiyyətində qalacaq. Qeyd edək ki, son illərdə, xüsusilə də 2016-cı ildən sonra Ermənistanın dövlət borcu sürətlə artmaqdadır. 2019-cu ildə Ermənistanın dövlət borcu (80%-dən çoxunu xarici borc təşkil edir) 7.324 milyard dollar səviyyəsinə çatıb. Daha sonra aprel ayında büdcə layihəsinə dəyişikliklər qəbul ediləndə məlum oldu ki, Ermənistan hökuməti həm büdcə kəsrini, həm də dəstək proqramlarını maliyyələşdirmək üçün 532.3 milyon dollar əlavə borc götürməli olacaq. Bu isə dövlət borcunun 7.26%, xarici borcun isə 9.2% artması demək idi.
Lakin statistik rəqəmlər göstərir ki, təkcə aprel-avqust aylarında Ermənistanın dövlət borcu daha çox yəni 700 milyon dollar həcmində artıb. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Ermənistanın dövlət borcunun artımı proqnozları üstələyir (əlavə borc götürmək ehtiyacı yarandığından) və ya hökumət borcun artımını məqsədli sürətdə daha az göstərməyə çalışır. İndiki halda isə büdcə kəsrinin maliyyələşdirilməsi və digər maliyyə xərclərini qarşılamaq üçün Ermənistan hökuməti 532.3 milyon dollardan əlavə 825 milyon dollar xarici borc cəlb etmək məcburiyyətində qalacaq. Bu isə 2019-cu il ilə müqayisədə Ermənistanın dövlət borcunun 18.5% artması deməkdir.
Dövlət borcunun sürətli şəkildə artması onun iqtisadiyyatda rolunun hansı səviyyədə olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilən dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti göstəricisinin Ermənistanda əhəmiyyətli sürətdə pisləşməsinə yol açacaq. Qeyd edək ki, bu göstərici Ermənistanda 2018-ci ildə 51.3%, 2019-cu ildə isə 50% səviyyəsində olub. Ermənistan hökumətinin məlumatına görə, qeyd edilən borc vəsaitləri cəlb edildikdən sonra dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 60% həddini keçərək kritik həddə - 67%-ə çatacaq. Bu göstərici 2019-cu ildə Azərbaycanda 18%, Gürcüstanda isə 42% səviyyəsində olub.
Ümumiyyətlə, dövlət borcunun səviyyəsi ilə bağlı iki cür yanaşma mövcuddur. Birinci yanaşmaya görə, əgər sərfəli faiz şərtləri ilə xarici borc əldə etmək imkanı varsa, o zaman xarici borcun artırılması səmərəlidir. Çünki həmin vəsaitləri gəlirli investisiya layihələrinə yönəltdikdə qaytarılan faizdən daha çox gəlir əldə etmək imkanı yaranır.
İkinci yanaşmaya görə isə xarici borcun artması dövlətin maliyyə sistemi üzərində təzyiqlərin və onun kreditorlardan asılılığının kəskin artmasına səbəb olur. Onu nəzərə alsaq ki, Ermənistan iqtisadiyyatının fəaliyyət imkanlarının geniş olmaması orada böyük gəlirlər gətirən investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinə imkan yaratmır, o zaman birinci yanaşmanın Ermənistan iqtisadiyyatı üçün uyğun olmadığını görürük. Ermənistanda cəlb edilən xarici borcun əsasən büdcə ilə bağlı yaranan problemlərin həllinə yönəldilməsi də onu göstərir ki, bu vəsaitlər investisiya layihələri üçün istifadə edilmir. Ona görə də Ermənistanın dövlət borcu artmaqda davam edir və bu maliyyə sistemi üzərində təzyiqləri kəskin şəkildə artırır.
Bəzi erməni iqtisadçılar qeyd edirlər ki, son aylar Ermənistanda dövlət borcunun artmasının əsas səbəbi daxili borclanmanın artmasıdır. Ermənistanın təqdim etdiyi statistik rəqəmlər göstərir ki, aprel ayında daxili borcun ümumi dövlət borcunda payı 21.5%, sentyabrın sonuna isə 24% səviyyəsində olub. Lakin, Ermənistanda daxili borclanma imkanları çox zəifdir. İstər iqtisadiyyatın həcminin kiçik olması, istərsə də maliyyə bazarlarının çox zəif inkişaf etməsi daxili borclanma imkanlarını azaldır. Bu baxımdan daxili borclanma ilə bağlı göstəricilərin nə dərəcədə həqiqəti əks etdirməsi sual doğurur.
Son illərdə Ermənistanın dövlət borcunun artım dinamikası onu göstərir ki, böhran olan dövrlərdə dövlət borcu daha sürətlə artmağa başlayır. Təsadüfi deyildir ki, 2016-ci ildən sonra dövlət borcunun daha sürətlə artması müşahidə edilir. Bu isə onu göstərir ki, 2016-ci ildə baş verən “Aprel müharibəsi” Ermənistanda iqtisadi vəziyyətə əsaslı formada təsir edib. Nəzərə alsaq ki, hazırkı qarşıdurma daha böyük əhatəyə malikdir və Ermənistanın hərbi sahədə itkiləri 2016-cı il ilə müqayisədə dəfələrlə çoxdur o zaman bu hərbi qarşıdurmanın Ermənistan iqtisadiyyatına daha böyük zərbə vuracağını və buna görə də Ermənistanın xarici borcdan asılılığının əsaslı formada artacağını deyə bilərik. Dövlət borcunun sürətlə artması isə onun 2021 və 2022-ci illərdə elə həddə çatmasına imkan yarada bilər ki, ÜDM-in artımı mümkünsüz olar. Bu halda Ermənistan iqtisadiyyatı dərin böhranla qarşılaşacaq və iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi imkanları kəskin şəkildə daralacaq.
Ümumi Daxili Məhsul
Ermənistan hökuməti ilin sonuna ÜDM-in artım proqnozunu da pisləşdirib. Beynəlxalq maliyyə təşkilatları tərəfindən Ermənistanda ÜDM-in daha çox azalacağı proqnozları verilsə də Ermənistan hökuməti aprel ayında ÜDM-in 2% azalacağını, avqust ayında isə 5% azalacağını proqnozlaşdırırdı. Lakin, hərbi xərclərin artmasından sonra Ermənistan hökuməti ÜDM-in 6.8% azalacağını proqnozlaşdırdıqlarını bəyan edib. Aprel ayında büdcəyə edilmiş dəyişikliklərdən sonra ilin sonuna ÜDM-in həcminin ilkin proqnozdan 1.25 milyard dollar daha az, yəni 13.277 milyard dollar səviyyəsinə düşəcəyi proqnozlaşdırılsa da bu ay qəbul edilmiş proqnozlara görə isə ÜDM-in həcmi 320 milyon dollar daha az yəni 12.957 milyard dollar səviyyəsində olacaq. Eyni zamanda Ermənistanın milli valyutasının ucuzlaşması ÜDM-in dollar ifadəsində azalmasına yol açacaq ki, bu da Ermənistanın iqtisadi mövqeyinin daha da zəifləməsinə səbəb olacaq. Ermənistanın hərbi xərcləri artdıqca və müharibədən sonra yaranacaq iqtisadi vəziyyət ÜDM-in daha çox daralmasına səbəb olacaq.
Digər iqtisadi risklər
Ermənistan iqtisadiyyatı ilə bağlı risklərdən biri də onunla bağlıdır ki, müharibə ilə əlaqədar olaraq Ermənistanın xərclərinin artması xarici valyuta ehtiyatlarının kəskin azalması ilə nəticələnəcək. Onsuzda cari il ərzində Ermənistanın xarici valyuta ehtiyatları azalmaqda idi. Belə ki, 2019-cu ilin dekabr ayı ilə müqayisədə hazırda Ermənistanın xarici valyuta ehtiyatları 8.6% azalaraq 2.62 milyard dollara çatıb. Hərbi xərclərin artması isə xarici valyuta ehtiyatlarının daha çox azalmasına şərait yaradacaq ki, bu da Mərkəzi Bankı xarici borc vəsaitləri cəlb etmək məcburiyyətində qoyacaq və xarici borcun daha çox artmasına şərait yaradacaq.
Digər tərəfdən, hərbi qarşıdurma ilə əlaqədar olaraq Ermənistanın milli valyutası ucuzlaşmağa başlayıb. Ümumiyyətlə, valyutanın ucuzlaşması Ermənistanda pandemiya ilə əlaqədar olaraq iyun ayından etibarən başlayıb və tədriclə davam etməkdədir. Hərbi vəziyyətlə əlaqədar olaraq yaranan problemlər iqtisadiyyata təsir etməyə başladıqca valyutanın ucuzlaşması sürətlənəcək. Onun ucuzlaşmasının qarşısını almaq üçün isə Mərkəzi Bank xarici valyuta ehtiyatlarından istifadə etmək məcburiyyətində qalacaq. Bu da öz növbəsində valyuta ehtiyatlarının azalmasına səbəb olacaq. Bu halda da Ermənistan xarici borclanmaya getməli olacaq. Onu qeyd etmək yerinə düşər ki, hələ hərbi qarşıdurma başlamamış sentyabrın əvvəlində hökumətin iclasında pandemiya ilə əlaqədar olaraq təhsil müəssisələrinin maddi təminatını gücləndirmək üçün rezerv fondunun ehtiyatlarından istifadə müzakirə ediləndə Ermənistanın maliyyə naziri qeyd etmişdi ki, rezerv fondu üzərində yük çoxdur və fondda mövcud olan maliyyə vəsaitləri hesabına məktəblərin maddi təminatının yüksəldilməsini həyata keçirmək mümkün olmayacaq. Halbuki bunun üçün tələb olunan məbləğ cəmi 1.3 milyon dollar idi. Bu bir daha göstərir ki, Ermənistanda böyük maliyyə problemləri mövcuddur və bu, hərbi qarşıdurma nəticəsində Ermənistan iqtisadiyyatının ciddi maliyyə böhranı ilə üzləşməsinə səbəb olacaq.
Digər tərəfdən, pandemiyanın ikinci dalğasının Ermənistanda başlaması və sentyabrın əvvəlindən etibarən gündəlik yoluxma sayının artması iqtisadi böhranın daha da dərinləşməsi üçün şərait yaradır. Bununla əlaqədar olaraq səhiyyə sahəsində xərclərin artması, iqtisadi aktivliyin zəifləməsi və sosial xərclərin artması ümumi maliyyə xərclərinin əsaslı sürətdə artmasına yol açacaq ki, bu da iqtisadi vəziyyətin daha da gərginləşməsinə imkan yaradacaq. Döyüşlərdə Ermənistan ordusunun şəxsi heyətində böyük itkilərin olması ilə yanaşı Ermənistan hökumətinin pandemiya ilə bağlı yaranacaq sosial problemləri həll edə bilməməsi isə sosial narazılığın kəskin şəkildə artmasına və siyasi böhranın dərinləşməsinə səbəb olacaq.
Nəticə
Ermənistan iqtisadiyyatının hazırkı vəziyyəti və gələcəyi ilə bağlı apardığımız təhlillər ilkin göstəricilərə əsaslanır. Hərbi qarşıdurmanın daha uzun zaman çəkməsi və itkilərin daha sürətlə artması isə Ermənistanda iqtisadi vəziyyətin proqnozlarda qeyd ediləndən daha çox pisləşməsinə səbəb ola bilər. Təsadüfi deyildir ki, artıq reytinq agentlikləri Ermənistan iqtisadiyyatının reytinqlərini pisləşdirməyə başlayıblar. Reytinqlərin pisləşməsi isə Ermənistanın xarici borc cəlb etmək imkanlarını azaldır və ya daha bahalı borc cəlb etmək məcburiyyətində qoyur. Bu, xarici borca olan ehtiyacı ayba-ay artan dövlət üçün böyük zərbə deməkdir. Ermənistanda borc cəlb etmədən iqtisadiyyatın sonrakı mövcudluğu mümkün deyildir. Bahalı borc cəlb etdikdə isə sonra həmin borcun qaytarılması öhdəliyi yaranır. İqtisadi vəziyyətin pis olması isə borcu qaytarmaq imkanlarını azaltdığından borcu borcla qaytarmaq məcburiyyəti yaradır ki, bu da dövlət borcunun durmadan artmasına səbəb olur.
Reytinqlərin azalması təkcə dövlət üçün borcların cəlb edilməsini çətinləşdirmir. Eyni zamanda investorlar üçün iqtisadiyyatın cəlbediciliyini azaldır ki, bu da iqtisadi inkişafda böyük rol oynayan xarici investisiyaların azalmasına səbəb olur. Ermənistanın daxili investisiya imkanları zəif olduğundan bu onun üçün böyük problemlər yaradacaq.
Özünün işğalçılıq siyasəti və iqtisadiyyatının yanlış idarə edilməsi nəticəsində Ermənistan çətin iqtisadi vəziyyətlə üzləşib. İqtisadiyyatın əksər istiqamətləri üzrə yaranan vəziyyətdən çıxış yolunun xarici borcla əlaqəli olması isə ölkənin kreditorlardan asılılığının artmasına, başqa sözlə, iqtisadi azadlığının məhdudlaşmasına yol açır. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə Ermənistan iqtisadiyyatının milli maraqlara uyğun şəkildə inkişaf etməsini əngəlləyir. Ona görə də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar və əldə etdiyi nəticələr Ermənistanın iqtisadi baxımdan çox zəif bir ölkəyə çevrilməsinə və onun digər dövlətlərdən, o cümlədən qonşu ölkələrdən asılı vəziyyətdə qalmasına səbəb olacaq. Ermənistan torpaqlarımızın işğalını nə qədər çox davam etdirərsə, bir o qədər çox iqtisadi problemlər yaratmış olacaq və bir o qədər də çox iqtisadiyyatı inkişaf etdirməkdə və sosial problemləri həll etməkdə çətinlik çəkəcək.
Orxan BAĞIROV
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzi, aparıcı məsləhətçi
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 12-10-2020 12:07 | Bölmə: İqtisadiyyat
Sentyabrın 27-də Ermənistan hərbiçiləri Azərbaycanın mövqelərinə hücum edərək təxribat törətdikdən sonra Azərbaycan Ordusu əks-hücuma başlayaraq işğal edilmiş ərazilərimizin bir hissəsini azad edib. Ordumuzun həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyatlar Ermənistanda siyasi gərginliyin artmasına və Ermənistan ordusunun şəxsi heyətinin böyük hissəsinin məhv edilməsinə gətirib çıxarıb. Bu da Ermənistana hərbi və siyasi baxımdan əsaslı sürətdə zərər verməkdədir.
Lakin hərbi qarşıdurma Ermənistana yalnız siyasi və hərbi cəhətdən deyil, eyni zamanda iqtisadi cəhətdən də əhəmiyyətli zərər verir. Pandemiya ilə əlaqədar olaraq onsuzda uzun müddətdir ki, Ermənistan iqtisadiyyatında böyük problemlər mövcud idi. Hərbi qarşıdurma isə həmin problemlərin daha da böyüməsinə və yeni problemlərin yaranmasına yol açır. Ona görə də hərbi qarşıdurma bitdikdən sonra da uzunmüddətli perspektivdə Ermənistan yaranan iqtisadi problemlərdən əziyyət çəkməli olacaq. Hərbi qarşıdurma şəraitində Ermənistan iqtisadiyyatı üçün yaranan əsas problemləri nəzərdən keçirək.
Dövlət büdcəsi
Ermənistanda pandemiya başladıqdan sonra hökumətin pandemiyanı səmərəli şəkildə idarə edə bilməməsi virusun sürətlə yayılmasına və bunun nəticəsində iqtisadi vəziyyətin ağırlaşmasına səbəb olub. İstər iqtisadi aktivliyin zəifləməsi nəticəsində dövlət büdcəsinə daxilolmaların azalması, istərsə də iqtisadiyyatın dəstəklənməsi və əhaliyə yardım edilməsi məqsədilə dövlət büdcəsindən əlavə vəsaitlərin ayrılması büdcə xərclərinin həcmini əhəmiyyətli sürətdə artırıb. Nəticədə, Ermənistan hökuməti 2020-ci il üçün büdcə layihəsinə apreldə yenidən baxıb. Büdcənin xərcləri artdığından, gəlirləri azaldığından yeni büdcə layihəsində büdcə kəsrinin həcmi əhəmiyyətli sürətdə artıb. Belə olan şəraitdə Ermənistan hökuməti əlavə xarici borclanmaya gedərək dövlət büdcəsinin kəsrini maliyyələşdirmək məcburiyyətində qalıb.
Azərbaycana qarşı təxribat törətdikdən sonra isə Azərbaycanın həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyatlar Ermənistanın hərbi xərclərinin kəskin sürətdə artmasına və iqtisadi problemlərin daha da dərinləşməsinə yol açır. Ona görə də Ermənistan hökuməti məcbur qalaraq sentyabrın sonunda 2020-ci ilin dövlət büdcəsinə yenidən baxmalı olub. Daha sonra Ermənistan parlamenti büdcəyə ikinci dəfə dəyişikliklərin edilməsi ilə bağlı hökumətin təklif etdiyi layihəni təsdiqləyib. Yeni dəyişikliklərə əsasən büdcə xərcləri 84 milyon ABŞ dolları[1] (bundan sonra dollar) həcmində artırılacaq. Nəticədə, yeni büdcədə büdcə xərclərinin ümumi məbləği 3.44 milyard dollar həcmində olacaq ki, bu da ÜDM-in 26.5%-ni təşkil edəcək.
Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar Ermənistan iqtisadiyyatında müşahidə edilən geriləmələr eyni zamanda vergi gəlirlərin azalmasına şərait yaradır. Buna görə də dəyişikliklərdə vergi gəlirləri ilə bağlı proqnoz da pisləşdirilib. Yeni proqnoza görə, ilin sonuna vergi gəlirləri apreldə büdcəyə edilmiş dəyişikliklərlə müqayisədə 236.67 milyon dollar azalaraq 2.77 milyard dollara bərabər olacaq. Bu isə ilkin proqnozla müqayisədə büdcə gəlirlərinin 590 milyon dollardan çox və ya 17.5% azalması deməkdir.
Büdcə xərclərinin artması və büdcə gəlirlərinin azalması isə büdcə kəsrinin əhəmiyyətli sürətdə artmasına yol açır. Belə ki, yeni proqnoza əsasən büdcə kəsri 963.9 milyon dollara çatacaq. Bu isə ÜDM-in 7.4%-i deməkdir. Bundan əvvəl aprel ayında edilmiş dəyişikliklərdən sonra büdcə kəsri ilkin büdcədə müəyyən ediləndən 2 dəfədən çox artaraq 663.3 milyon dollar səviyyəsinə və ya ÜDM-in 5%-i səviyyəsinə çatması proqnozlaşdırılırdı. Sonuncu dəyişikliklər isə büdcə kəsrinin il ərzində 3 dəfə artmasına səbəb olacaq. Eyni zamanda onu da qeyd etmək lazımdır ki, hələ aprel ayında büdcə kəsrinin 663.3 milyon dollar həcmində olmasına hüquqi baxımdan imkan vermək üçün Ermənistan büdcə kəsri üçün müəyyən edilmiş məhdudiyyətin artırılmasına məcbur olub. Büdcə kəsri ilə bağlı məhdudiyyətlər büdcə kəsrinin maliyyə təhlükəsizliyi baxımından təhlükə yaratmayacağı səviyyədə müəyyən edilir. Ona görə də məhdudiyyətin artırılması və büdcə kəsrinin il ərzində 3 dəfəyə qədər artması Ermənistanın maliyyə təhlükəsizliyini sual altında qoyur.
Aydındır ki, Ermənistanda hazırda mövcud olan iqtisadi vəziyyət büdcə xərclərini daha çox artırılmasını tələb edir. Bu tələbin yaranması həm hərbi sahədə xərclərin kəskin şəkildə artmasından, həm virusun yayılması və müharibəyə görə iqtisadi aktivliyin kəskin azalmasından, həm də ölkədə mövcud sosial problemlərin dərinləşməsindən irəli gəlir. Lakin büdcə xərclərinin kəskin artırılması imkanları mövcud deyil. Bu isə büdcə gəlirlərinin formalaşdırılması mənbələrinin dar olmasından irəli gəlir. Təkcə müharibədə Ermənistana dəyən böyük maliyyə zərəri ilə müqayisədə büdcə xərclərinin artırılması üçün nəzərdə tutulan 84 milyon dollar çox az vəsaitdir. Ona görə də hökumət iqtisadiyyatın zəruri həddə maliyyələşdirilməsini həyata keçirə bilməyəcək.
Onu da nəzərə alsaq ki, Ermənistanın hərbi xərcləri bundan sonra da artmaqda davam edəcək və Ermənistan hökuməti işğal olunmuş torpaqlarda yerləşən təbii ehtiyatların qanunusuz olaraq istismarı nəticəsində əldə etdiyi gəlirlərdən məhrum olub, o zaman maliyyə vəziyyətinin daha da pisləşəcəyini proqnozlaşdırmaq olar.
Dövlət borcu
Ermənistan hökuməti sərbəst maliyyə resurslarına malik olmadığından artan büdcə kəsrini maliyyələşdirmək üçün həmişə olduğu kimi xarici borc cəlb etmək məcburiyyətində qalacaq. Qeyd edək ki, son illərdə, xüsusilə də 2016-cı ildən sonra Ermənistanın dövlət borcu sürətlə artmaqdadır. 2019-cu ildə Ermənistanın dövlət borcu (80%-dən çoxunu xarici borc təşkil edir) 7.324 milyard dollar səviyyəsinə çatıb. Daha sonra aprel ayında büdcə layihəsinə dəyişikliklər qəbul ediləndə məlum oldu ki, Ermənistan hökuməti həm büdcə kəsrini, həm də dəstək proqramlarını maliyyələşdirmək üçün 532.3 milyon dollar əlavə borc götürməli olacaq. Bu isə dövlət borcunun 7.26%, xarici borcun isə 9.2% artması demək idi.
Lakin statistik rəqəmlər göstərir ki, təkcə aprel-avqust aylarında Ermənistanın dövlət borcu daha çox yəni 700 milyon dollar həcmində artıb. Bu isə onu deməyə əsas verir ki, Ermənistanın dövlət borcunun artımı proqnozları üstələyir (əlavə borc götürmək ehtiyacı yarandığından) və ya hökumət borcun artımını məqsədli sürətdə daha az göstərməyə çalışır. İndiki halda isə büdcə kəsrinin maliyyələşdirilməsi və digər maliyyə xərclərini qarşılamaq üçün Ermənistan hökuməti 532.3 milyon dollardan əlavə 825 milyon dollar xarici borc cəlb etmək məcburiyyətində qalacaq. Bu isə 2019-cu il ilə müqayisədə Ermənistanın dövlət borcunun 18.5% artması deməkdir.
Dövlət borcunun sürətli şəkildə artması onun iqtisadiyyatda rolunun hansı səviyyədə olduğunu müəyyən etmək üçün istifadə edilən dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti göstəricisinin Ermənistanda əhəmiyyətli sürətdə pisləşməsinə yol açacaq. Qeyd edək ki, bu göstərici Ermənistanda 2018-ci ildə 51.3%, 2019-cu ildə isə 50% səviyyəsində olub. Ermənistan hökumətinin məlumatına görə, qeyd edilən borc vəsaitləri cəlb edildikdən sonra dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 60% həddini keçərək kritik həddə - 67%-ə çatacaq. Bu göstərici 2019-cu ildə Azərbaycanda 18%, Gürcüstanda isə 42% səviyyəsində olub.
Ümumiyyətlə, dövlət borcunun səviyyəsi ilə bağlı iki cür yanaşma mövcuddur. Birinci yanaşmaya görə, əgər sərfəli faiz şərtləri ilə xarici borc əldə etmək imkanı varsa, o zaman xarici borcun artırılması səmərəlidir. Çünki həmin vəsaitləri gəlirli investisiya layihələrinə yönəltdikdə qaytarılan faizdən daha çox gəlir əldə etmək imkanı yaranır.
İkinci yanaşmaya görə isə xarici borcun artması dövlətin maliyyə sistemi üzərində təzyiqlərin və onun kreditorlardan asılılığının kəskin artmasına səbəb olur. Onu nəzərə alsaq ki, Ermənistan iqtisadiyyatının fəaliyyət imkanlarının geniş olmaması orada böyük gəlirlər gətirən investisiya layihələrinin həyata keçirilməsinə imkan yaratmır, o zaman birinci yanaşmanın Ermənistan iqtisadiyyatı üçün uyğun olmadığını görürük. Ermənistanda cəlb edilən xarici borcun əsasən büdcə ilə bağlı yaranan problemlərin həllinə yönəldilməsi də onu göstərir ki, bu vəsaitlər investisiya layihələri üçün istifadə edilmir. Ona görə də Ermənistanın dövlət borcu artmaqda davam edir və bu maliyyə sistemi üzərində təzyiqləri kəskin şəkildə artırır.
Bəzi erməni iqtisadçılar qeyd edirlər ki, son aylar Ermənistanda dövlət borcunun artmasının əsas səbəbi daxili borclanmanın artmasıdır. Ermənistanın təqdim etdiyi statistik rəqəmlər göstərir ki, aprel ayında daxili borcun ümumi dövlət borcunda payı 21.5%, sentyabrın sonuna isə 24% səviyyəsində olub. Lakin, Ermənistanda daxili borclanma imkanları çox zəifdir. İstər iqtisadiyyatın həcminin kiçik olması, istərsə də maliyyə bazarlarının çox zəif inkişaf etməsi daxili borclanma imkanlarını azaldır. Bu baxımdan daxili borclanma ilə bağlı göstəricilərin nə dərəcədə həqiqəti əks etdirməsi sual doğurur.
Son illərdə Ermənistanın dövlət borcunun artım dinamikası onu göstərir ki, böhran olan dövrlərdə dövlət borcu daha sürətlə artmağa başlayır. Təsadüfi deyildir ki, 2016-ci ildən sonra dövlət borcunun daha sürətlə artması müşahidə edilir. Bu isə onu göstərir ki, 2016-ci ildə baş verən “Aprel müharibəsi” Ermənistanda iqtisadi vəziyyətə əsaslı formada təsir edib. Nəzərə alsaq ki, hazırkı qarşıdurma daha böyük əhatəyə malikdir və Ermənistanın hərbi sahədə itkiləri 2016-cı il ilə müqayisədə dəfələrlə çoxdur o zaman bu hərbi qarşıdurmanın Ermənistan iqtisadiyyatına daha böyük zərbə vuracağını və buna görə də Ermənistanın xarici borcdan asılılığının əsaslı formada artacağını deyə bilərik. Dövlət borcunun sürətlə artması isə onun 2021 və 2022-ci illərdə elə həddə çatmasına imkan yarada bilər ki, ÜDM-in artımı mümkünsüz olar. Bu halda Ermənistan iqtisadiyyatı dərin böhranla qarşılaşacaq və iqtisadiyyatın inkişaf etdirilməsi imkanları kəskin şəkildə daralacaq.
Ümumi Daxili Məhsul
Ermənistan hökuməti ilin sonuna ÜDM-in artım proqnozunu da pisləşdirib. Beynəlxalq maliyyə təşkilatları tərəfindən Ermənistanda ÜDM-in daha çox azalacağı proqnozları verilsə də Ermənistan hökuməti aprel ayında ÜDM-in 2% azalacağını, avqust ayında isə 5% azalacağını proqnozlaşdırırdı. Lakin, hərbi xərclərin artmasından sonra Ermənistan hökuməti ÜDM-in 6.8% azalacağını proqnozlaşdırdıqlarını bəyan edib. Aprel ayında büdcəyə edilmiş dəyişikliklərdən sonra ilin sonuna ÜDM-in həcminin ilkin proqnozdan 1.25 milyard dollar daha az, yəni 13.277 milyard dollar səviyyəsinə düşəcəyi proqnozlaşdırılsa da bu ay qəbul edilmiş proqnozlara görə isə ÜDM-in həcmi 320 milyon dollar daha az yəni 12.957 milyard dollar səviyyəsində olacaq. Eyni zamanda Ermənistanın milli valyutasının ucuzlaşması ÜDM-in dollar ifadəsində azalmasına yol açacaq ki, bu da Ermənistanın iqtisadi mövqeyinin daha da zəifləməsinə səbəb olacaq. Ermənistanın hərbi xərcləri artdıqca və müharibədən sonra yaranacaq iqtisadi vəziyyət ÜDM-in daha çox daralmasına səbəb olacaq.
Digər iqtisadi risklər
Ermənistan iqtisadiyyatı ilə bağlı risklərdən biri də onunla bağlıdır ki, müharibə ilə əlaqədar olaraq Ermənistanın xərclərinin artması xarici valyuta ehtiyatlarının kəskin azalması ilə nəticələnəcək. Onsuzda cari il ərzində Ermənistanın xarici valyuta ehtiyatları azalmaqda idi. Belə ki, 2019-cu ilin dekabr ayı ilə müqayisədə hazırda Ermənistanın xarici valyuta ehtiyatları 8.6% azalaraq 2.62 milyard dollara çatıb. Hərbi xərclərin artması isə xarici valyuta ehtiyatlarının daha çox azalmasına şərait yaradacaq ki, bu da Mərkəzi Bankı xarici borc vəsaitləri cəlb etmək məcburiyyətində qoyacaq və xarici borcun daha çox artmasına şərait yaradacaq.
Digər tərəfdən, hərbi qarşıdurma ilə əlaqədar olaraq Ermənistanın milli valyutası ucuzlaşmağa başlayıb. Ümumiyyətlə, valyutanın ucuzlaşması Ermənistanda pandemiya ilə əlaqədar olaraq iyun ayından etibarən başlayıb və tədriclə davam etməkdədir. Hərbi vəziyyətlə əlaqədar olaraq yaranan problemlər iqtisadiyyata təsir etməyə başladıqca valyutanın ucuzlaşması sürətlənəcək. Onun ucuzlaşmasının qarşısını almaq üçün isə Mərkəzi Bank xarici valyuta ehtiyatlarından istifadə etmək məcburiyyətində qalacaq. Bu da öz növbəsində valyuta ehtiyatlarının azalmasına səbəb olacaq. Bu halda da Ermənistan xarici borclanmaya getməli olacaq. Onu qeyd etmək yerinə düşər ki, hələ hərbi qarşıdurma başlamamış sentyabrın əvvəlində hökumətin iclasında pandemiya ilə əlaqədar olaraq təhsil müəssisələrinin maddi təminatını gücləndirmək üçün rezerv fondunun ehtiyatlarından istifadə müzakirə ediləndə Ermənistanın maliyyə naziri qeyd etmişdi ki, rezerv fondu üzərində yük çoxdur və fondda mövcud olan maliyyə vəsaitləri hesabına məktəblərin maddi təminatının yüksəldilməsini həyata keçirmək mümkün olmayacaq. Halbuki bunun üçün tələb olunan məbləğ cəmi 1.3 milyon dollar idi. Bu bir daha göstərir ki, Ermənistanda böyük maliyyə problemləri mövcuddur və bu, hərbi qarşıdurma nəticəsində Ermənistan iqtisadiyyatının ciddi maliyyə böhranı ilə üzləşməsinə səbəb olacaq.
Digər tərəfdən, pandemiyanın ikinci dalğasının Ermənistanda başlaması və sentyabrın əvvəlindən etibarən gündəlik yoluxma sayının artması iqtisadi böhranın daha da dərinləşməsi üçün şərait yaradır. Bununla əlaqədar olaraq səhiyyə sahəsində xərclərin artması, iqtisadi aktivliyin zəifləməsi və sosial xərclərin artması ümumi maliyyə xərclərinin əsaslı sürətdə artmasına yol açacaq ki, bu da iqtisadi vəziyyətin daha da gərginləşməsinə imkan yaradacaq. Döyüşlərdə Ermənistan ordusunun şəxsi heyətində böyük itkilərin olması ilə yanaşı Ermənistan hökumətinin pandemiya ilə bağlı yaranacaq sosial problemləri həll edə bilməməsi isə sosial narazılığın kəskin şəkildə artmasına və siyasi böhranın dərinləşməsinə səbəb olacaq.
Nəticə
Ermənistan iqtisadiyyatının hazırkı vəziyyəti və gələcəyi ilə bağlı apardığımız təhlillər ilkin göstəricilərə əsaslanır. Hərbi qarşıdurmanın daha uzun zaman çəkməsi və itkilərin daha sürətlə artması isə Ermənistanda iqtisadi vəziyyətin proqnozlarda qeyd ediləndən daha çox pisləşməsinə səbəb ola bilər. Təsadüfi deyildir ki, artıq reytinq agentlikləri Ermənistan iqtisadiyyatının reytinqlərini pisləşdirməyə başlayıblar. Reytinqlərin pisləşməsi isə Ermənistanın xarici borc cəlb etmək imkanlarını azaldır və ya daha bahalı borc cəlb etmək məcburiyyətində qoyur. Bu, xarici borca olan ehtiyacı ayba-ay artan dövlət üçün böyük zərbə deməkdir. Ermənistanda borc cəlb etmədən iqtisadiyyatın sonrakı mövcudluğu mümkün deyildir. Bahalı borc cəlb etdikdə isə sonra həmin borcun qaytarılması öhdəliyi yaranır. İqtisadi vəziyyətin pis olması isə borcu qaytarmaq imkanlarını azaltdığından borcu borcla qaytarmaq məcburiyyəti yaradır ki, bu da dövlət borcunun durmadan artmasına səbəb olur.
Reytinqlərin azalması təkcə dövlət üçün borcların cəlb edilməsini çətinləşdirmir. Eyni zamanda investorlar üçün iqtisadiyyatın cəlbediciliyini azaldır ki, bu da iqtisadi inkişafda böyük rol oynayan xarici investisiyaların azalmasına səbəb olur. Ermənistanın daxili investisiya imkanları zəif olduğundan bu onun üçün böyük problemlər yaradacaq.
Özünün işğalçılıq siyasəti və iqtisadiyyatının yanlış idarə edilməsi nəticəsində Ermənistan çətin iqtisadi vəziyyətlə üzləşib. İqtisadiyyatın əksər istiqamətləri üzrə yaranan vəziyyətdən çıxış yolunun xarici borcla əlaqəli olması isə ölkənin kreditorlardan asılılığının artmasına, başqa sözlə, iqtisadi azadlığının məhdudlaşmasına yol açır. Bu isə uzunmüddətli perspektivdə Ermənistan iqtisadiyyatının milli maraqlara uyğun şəkildə inkişaf etməsini əngəlləyir. Ona görə də Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü təmin etmək üçün həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlar və əldə etdiyi nəticələr Ermənistanın iqtisadi baxımdan çox zəif bir ölkəyə çevrilməsinə və onun digər dövlətlərdən, o cümlədən qonşu ölkələrdən asılı vəziyyətdə qalmasına səbəb olacaq. Ermənistan torpaqlarımızın işğalını nə qədər çox davam etdirərsə, bir o qədər çox iqtisadi problemlər yaratmış olacaq və bir o qədər də çox iqtisadiyyatı inkişaf etdirməkdə və sosial problemləri həll etməkdə çətinlik çəkəcək.
Orxan BAĞIROV
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzi, aparıcı məsləhətçi
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:31
AZAL Bakı-Təl-Əviv-Bakı reyslərini bərpa edir
25-06-2025, 15:04
“Kontakt Home” qanunu pozub
24-06-2025, 19:09
İqtisadi Şuranın iclası keçirilib, aidiyyəti qurumlara müvafiq tapşırıqlar verilib
24-06-2025, 14:08
“Dövlət borcu haqqında” qanuna dəyişiklik edilir
23-06-2025, 17:20
Agentlik TƏBİB-in 17 milyonluq tenderini ləğv edib
23-06-2025, 12:41
Vüqar Bayramov: "Yeni dəyişikliklər bu boşluğu aradan qaldıracaq"
23-06-2025, 10:16
“Azərişığ”ın milyonluq tenderi - Əmək Müfəttişliyinin cəzalandırdığı şirkət "qalib gəlib"
23-06-2025, 09:18
TƏBİB-in 3.6 milyonluq tenderi ləğv olunub
21-06-2025, 18:07
AMEA-nın tenderi ləğv olunub
21-06-2025, 17:57
Dövlət Neft Fondunda yoxlama aparılıb
21-06-2025, 17:31
"Büdcə sistemi haqqında" qanun dəyişir - Detallar
21-06-2025, 11:37
Bank kartlarından pul oğurluğu davam edir
21-06-2025, 11:11
“Yaşayış minimumu haqqında” qanun dəyişib
21-06-2025, 10:44
Agentlik unun tpdansatış qiymətini açıqlayıb
21-06-2025, 10:12
Peşəkar mühasib sertifikatının verilməsi qaydası dəyişib
20-06-2025, 21:13
Avropa Rusiya qazından imtinaya görə 200 milyard avro itirib
20-06-2025, 18:23
Putin: Rusiya Avropada birinci, dünyada dördüncüdür
20-06-2025, 17:39
Növbəti depozit hərracı keçirilib
20-06-2025, 12:43
Dövlət mülkiyyətindəki avtomobillər satışa çıxarılıb
20-06-2025, 11:55
Peyk görüntüləri: İran neft ixracını sürətləndirib - Foto
20-06-2025, 10:21
Bağlanmış bankların əmlakları satışa çıxarılıb
20-06-2025, 09:59
"Bal Badem”in fəaliyyəti dayandırılıb
20-06-2025, 09:25
Neft Fondunun tenderi ləğv olunub
19-06-2025, 17:55
Azərbaycandan 17 ölkəyə neft ixrac olunub - Siyahı
19-06-2025, 16:37
Əli Əsədov BP şirkətinin baş icraçı direktoru ilə görüşüb
19-06-2025, 15:11
Milyarderin 100 milyon dollarlıq təklifi cavabsız qalıb
19-06-2025, 12:04
İsrail-İran savaşı bahalaşmaya səbəb olub
19-06-2025, 10:01
Vüqar Bayramov: "...qadınlar, bəzi hallarda isə kişilər 5 il tez pensiyaya çıxacaq"
19-06-2025, 09:31
Ağdamda 9.4 milyonluq tender ləğv olunub
18-06-2025, 15:21
ASC və MMC-yə məxsus əmlaklar hərraca çıxarılacaq
18-06-2025, 09:30
Sadiq Qurbanov: "Bu xətt Naxçıvanın enerji təhlükəsizliyində mühüm rol oynayacaq” - Video
17-06-2025, 14:36
"Əmək pensiyaları haqqında” qanun dəyişib
17-06-2025, 13:01
AYNA-nın tenderi ləğv olunub
17-06-2025, 10:11
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
17-06-2025, 09:53
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
16-06-2025, 17:32
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
14-06-2025, 19:00
AZAL uçuşların sayını artırır
12-06-2025, 17:38
ƏƏSMN: "Yeni sosial islahat paketi 3 milyon insanı əhatə edir"
12-06-2025, 09:41
DSMF sədrinə yeni müşavir təyin olunub
12-06-2025, 07:42
Astana “Power Central Asia+China” forumuna hazırlaşır
11-06-2025, 15:16
Çin və ABŞ çərçivə sazişi üzərində razılaşıblar
11-06-2025, 14:15
Azərbaycan və Avropa Komissiyası iyunun 13-də enerji dialoqunun üçüncü raundunu keçirəcək
11-06-2025, 11:13
Mərkəzi Bank uçot dərəcəsini sabit saxlayıb
10-06-2025, 11:40
SOCAR ilə Almaniya şirkəti müqavilə imzalayıb
10-06-2025, 09:38
“Mədrəsə”nin bərpası ilə bağlı tender ləğv olunub
5-06-2025, 14:40
Gənc qadın dünyanın ən zəngin şəxsləri sırasına daxil olub
5-06-2025, 11:31
Mərkəzi Bankının valyuta ehtiyatlarının 87 faizi dollarladır
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
