Böyük Turan planına qoyulan sərmayə və kəşfiyyat savaşları

Xəbər lenti

10:55 / 17-09-2025

Rusiyanın gecə hücumunun nəticələri açıqlanıb

10:31 / 17-09-2025

Zahid Oruc: “Kimdənsə xahiş etmək üçün telefondan asılı qalacağıq...”

10:28 / 17-09-2025

Lyayen: Avropa Komissiyası tezliklə 19-cu sanksiya paketini təqdim edəcək

10:21 / 17-09-2025

Çinə qarşı sanksiyaları gücləndirməyi planlaşdırırlar

10:16 / 17-09-2025

Azərbaycanın strateji valyuta ehtiyatları artıb

10:09 / 17-09-2025

Sumqayıtda ər arvadını, daha sonra isə özünü öldürüb

10:07 / 17-09-2025

Deputat: Məhkəmə qərarlarının 50 faiz icra olunmur

09:37 / 17-09-2025

Milli Məclisdə "Böyük Qayıdış"la bağlı müzakirələr aparılacaq

09:36 / 17-09-2025

Tramp Böyük Britaniyaya ikinci dövlət səfərinə gəlib

09:25 / 17-09-2025

Qurban Qurbanov: "Biz bu oyundan həzz almalıyıq"

09:13 / 17-09-2025

Bakıda İsrail və Suriya nümayəndələrinin görüşü keçiriləcək

09:00 / 17-09-2025

"Benfika"nın baş məşqçisi: "Nəticənin səbəbini əsaslandırmaq çətindir"

08:36 / 17-09-2025

Hollivud ulduzu dünyasını dəyişib

08:28 / 17-09-2025

Qırğızıstanda yeni “kənd-şəhər” yaradılır

08:23 / 17-09-2025

Puqaçova qalmaqallı müsahibəsi ilə bağlı tənqidlərə cavab verib

08:18 / 17-09-2025

Braziliyanın eks-prezidenti xəstəxanaya yerləşdirilib

08:14 / 17-09-2025

Aİİ Hindistanla azad ticarət zonası yaradır

08:07 / 17-09-2025

Polşa Rusiya-Belarus sərhəddinə 40 min hərbçi göndərib

08:00 / 17-09-2025

Qahirə: İsrail Qəzza əməliyyatı ilə total xaos yaradır

22:31 / 16-09-2025

Vardanyan Paşinyan, Minsk qrupu üzvləri və BQXK nümayəndələrinin dindirilməsini istəyir

21:03 / 16-09-2025

Sumqayıtda yaşayış binasında yanğın olub

19:49 / 16-09-2025

"Sonsuz qardaşlıq – IV" çoxmillətli birgə təlimi başa çatıb - Video

18:00 / 16-09-2025

Dövlətə məxsus 55 maşın hərracda satılıb

17:44 / 16-09-2025

Prezidentin Azərbaycana səfəri başa çatıb - Fotolar

17:39 / 16-09-2025

Ali Məhkəmənin hakimi təqaüdə göndərilib

17:36 / 16-09-2025

Azərbaycan və BƏƏ prezidentlərinin geniş tərkibdə görüşü olub - Fotolar

17:23 / 16-09-2025

ATƏT rəsmisi: "Minsk prosesinin bağlanması ilə bağlı qərarın icrasına başlanılıb"

17:08 / 16-09-2025

Sabah leysan yağacaq - Xəbərdarlıq

16:46 / 16-09-2025

Ağacın 1 qramı 10 min dollardır

16:41 / 16-09-2025

Prezidentlər güllələnmiş heykəllərə baxıblar - Fotolar

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

22:57 / 14-09-2025

Xankəndidə terrora cəhd edən erməni saxlanılıb, yaralı var - Video - Yenilənib

20:48 / 13-09-2025

Deputat 120 şagirdə məktəb ləvazimatları verib - Fotolar

13:31 / 16-09-2025

Zülfüqarov: Xankəndidə terror törətməklə bir neçə məqsədə çatmaq istəyiblər

15:14 / 12-09-2025

Qarabağa daha iki köç karvanı gedib - (Yenilənib)

18:29 / 12-09-2025

Külək Yasamalda yaşayış binasında təhlükəli vəziyyət yaradıb - Video

18:40 / 14-09-2025

İlham Əliyev Qırmızı Bazar, Hadrut qəsəbələri və Sos kəndinin sakinləri ilə görüşüb - (Yenilənib) - Fotolar

23:44 / 12-09-2025

Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların müddətini uzadıb

22:10 / 12-09-2025

Salyanda 62 yaşlı kişi güllələnib

15:37 / 14-09-2025

İlham Əliyev Xocavəndin Qırmızı Bazar qəsəbəsində olub - Fotolar

13:50 / 14-09-2025

İlham Əliyev Hadrut qəsəbəsində olub - (Yenilənib) - Fotolar

13:02 / 15-09-2025

Qarabağda ermənilərin gizli silah anbarları var

13:17 / 14-09-2025

Prezident Füzulidə - Qaraxanbəyli kəndinin təməli qoyulub - Fotolar

Böyük Turan planına qoyulan sərmayə və kəşfiyyat savaşları - Təhlil
Tarix: 24-01-2022 13:54 | Bölmə: Siyasət

Şirift ölçüsü:

2022-ci il Qazaxıstanın Avrasiya inteqrasiyasının əsas mərkəzlərindən birinə qarşı ciddi hücumu ilə başladı. Biz yalnız bunun nə və necə baş verdiyini anlamağa çalışırıq.

Reyting.az xəbər verir ki, bunu “The Cradle” saytı üçün tanınmış jurnalist Pepe Eskobar yazıb.

Müəllif təhlilində qeyd edir:

Bazar ertəsi səhər Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) liderləri Qazaxıstanı müzakirə etmək üçün növbədənkənar sessiya keçirib. Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev baş verən hadisələrin səbəbini qısa şəkildə açıqlayıb.

İğtişaşlar “planlaşdırılmamış etirazların arxasında gizlənmişdi”. Məqsəd “hakimiyyəti ələ keçirmək” idi - çevriliş cəhdi. Fəaliyyətlər “vahid mərkəzdən əlaqələndirilirdi”. Və “iğtişaşlarda xarici yaraqlılar iştirak edirdi”.

Rusiya prezidenti Vladimir Putin daha da irəli getdi: iğtişaşlar zamanı “Maydan texnologiyalarından istifadə edilib”, 2013-cü il etirazlarının NATO-ya dost olmayan hökuməti yerlə yeksan etdiyi Ukrayna Maydanı təcrübəsi.

KTMT sülhməramlı qüvvələrinin Qazaxıstana operativ müdaxiləsini müdafiə edən Putin deyib ki, “vaxt olmadan reaksiya vermək lazım idi”. KTMT “lazım olduğu qədər” ölkədə olacaq, lakin missiya yerinə yetirildikdən sonra “əlbəttə, bütün kontingent ölkədən çıxarılacaq”. Bu həftənin sonunda qüvvələrin çıxacağı gözlənilir.

Amma burada əsas məqam budur: “KTMT ölkələri öz sərhədləri daxilində xaos və “rəngli inqilab”ların həyata keçirilməsinə imkan verməyəcəklərini göstərdilər”.

Putin öz ölkəsində baş verən hadisələrə düzgün terminologiya tətbiq edən ilk şəxs olan Qazaxıstanın dövlət katibi Erlan Karinlə eyni fikirdədir: baş verənlər həm daxili, həm də xarici qüvvələrin hökuməti devirmək naminə “hibrid terror hücumu” idi.

Qarışıq hibrid şəbəkə

Bu barədə faktiki olaraq heç kim bilmir. Lakin ötən ilin dekabrında Qırğızıstanın paytaxtı Bişkekdə daha bir çevrilişin qarşısı gizli şəkildə alındı. Qırğızıstanın kəşfiyyat mənbələri “mühəndisliyi” Britaniya və Türkiyə ilə bağlı QHT-lərlə əlaqələndirirlər. Bu, “Geniş mənzərə”nin tamamilə əsas cəhətini təqdim edir: NATO ilə əlaqəli kəşfiyyat və onların aktivləri Mərkəzi Asiya boyu eyni vaxtda “rəngli inqilab” hücumu hazırlamış ola bilər.

2019-cu ilin sonlarında, COVİD-dən əvvəl Orta Asiya səyahətlərim zamanı qərb QHT-lərinin - Hibrid Müharibə cəbhələrinin həm Qırğızıstanda, həm də Qazaxıstanda necə son dərəcə güclü olduğunu görmək mümkün idi. Bununla belə, onlar Mərkəzi Asiya və Qərbi Asiyada yayılan Hibrid Müharibə dumanının Qərb dumanlığında yalnız bir əlaqəsidir. Burada biz CIA və ABŞ “dərin dövləti”nin MI6 və türk kəşfiyyatının müxtəlif istiqamətlərinin kəsişdirdiyini görürük.

Mərkəzi Asiyadakı yüksək səviyyəli kəşfiyyat mənbəsinə görə, prezident Tokayev “vahid mərkəz”dən danışarkən, Almatının cənubundakı biznes mərkəzində olan indiyədək “gizli” ABŞ-Türkiyə-İsrail hərbi-kəşfiyyat “otağı”nı nəzərdə tuturdu. Bu “mərkəzdə” 22 amerikalı, 16 türk və 6 israilli təxribat dəstələrini koordinasiya edirdi: türklər tərəfindən Qərbi Asiyada təlim keçmiş, sonra isə Almatıya gətirilən dəstələr.

Qazax qüvvələri Rusiya/KTMT kəşfiyyatının köməyi ilə xaricdən hərbi təchizatların qəbulu mərkəzinə çevrilməli olan, vandalizmə məruz qalmış Almatı hava limanına nəzarəti bərpa etdikdən sonra əməliyyat biryolluq dağılmağa başladı.

Qərbin Hibrid Müharibəsi KTMT-nin Qazax əməliyyatını bu cür ildırım sürəti ilə dayandırmasından heyrətə gəlməli və heyrətə gəlməli idi. Əsas element ondan ibarətdir ki, Rusiya Milli Təhlükəsizlik Şurasının katibi Nikolay Patruşev illər əvvəl “Geniş mənzərə”ni görüb.

Beləliklə, Rusiyanın aerokosmik və aero-nəqliyyat qüvvələrinin, üstəlik nəhəng zəruri dəstək infrastrukturunun niyə praktiki olaraq getməyə hazır olması sirr deyil.

Hələ noyabr ayında Patruşevin lazeri artıq Əfqanıstanda təhlükəsizlik vəziyyətinə yönəlmişdi. Tacik politoloq Pərviz Mullojanov Suriya və İraqdan “siçovul xətti” ilə göndərilən 8000-ə yaxın sələfi-cihadçı aktivinin Əfqanıstanın şimalında cəmləşdiyini vurğulayan çox az adamdan biri idi. Bu, İŞİD-Xorasanın və ya Türkmənistan sərhədləri yaxınlığında yenidən qurulan İŞİD-in əsas hissəsidir. Onların bir qismi lazımi qaydada Qırğızıstana aparılıb. Oradan Bişkekdən sərhədi keçib, Almatıda görünmələri təəccüblü deyildi.

Patruşev və komandasına Kabildən geri çəkildikdən sonra Rusiya ilə Mərkəzi Asiya “stanları” arasındakı 7500 km-lik sərhəd boyunca bu cihadçı ehtiyat ordusunun necə istifadə ediləcəyini anlamaq üçün vaxt lazım olmadı. Bu, digər şeylərlə yanaşı, 2021-ci ilin sonunda Rusiyanın Tacikistandakı 210-cu hərbi bazasında keçirilən rekord sayda hazırlıq təlimini izah edir.

Ceyms Bond türkcə danışır

Qarışıq Qazaxıstan əməliyyatının dağılması mütləq qaydada bir şübhəlidən başlayır: ABŞ “dərin dövləti”. O, 2019-cu ildə RAND korporasiyasının “Rusiyanın genişləndirilməsi” hesabatında öz strategiyasını “oxuyub”. “Geosiyasi tədbirlər”lə bağlı 4-cü fəsildə “Ukraynaya ölümcül yardımın göstərilməsi”, “Belarusda rejim dəyişikliyinin təşviqi” və “Suriya üsyançılarına dəstəyin artırılması” - bütün əsas uğursuzluqlar - “Rusiyanın Mərkəzi Asiyada təsirinin azaldılmasına qədər” hər şey təfərrüatlı qeyd olunub. Bu, əsas konsepsiya idi. İcra üçün MI6-Türk MİT-i əlaqəsi də düşünülüb.

CIA və MI6 ən azı 2005-ci ildən, o zamanlar “Taliban”a yaxın olan Özbəkistan İslam Hərəkatını (ÖİH) Qırğızıstanın cənubunda təxribat törətməyə təşviq etdikdən sonra Mərkəzi Asiyada yaraqlılara sərmayə qoyurlar.

2021-ci ilin may ayına qədər, MI6-nın əməkdaşı Conatan Pauell İdlib yaxınlığında Türkiyə-Suriya sərhəddində bir çox orta asiyalı cihadçıların məskunlaşdığı “Cəbhət ən-Nusra”nın rəhbərliyi ilə görüşəndə tamamilə fərqli bir hekayət yaranmışdı. Razılaşma ondan ibarət idi ki, bu “mötədil üsyançılar” - ABŞ terminologiyası ilə NATO-nun anti-Rusiya gündəliyinə əməl etdikcə, “terrorçu” kimi tanınmalarına son qoyulacaq. Bu, Mərkəzi Asiyanın şaxələnməsi ilə birlikdə Əfqanıstana gedən cihadçıların əsas hazırlıq addımlarından biri idi.

Hücumun genezisi 2020-ci ilin iyununda, 2014-2018-ci illərdə Türkiyədəki keçmiş səfir Riçard Murun MI6-nın rəhbəri təyin edildiyi zaman axtarılmalıdır.

Murun Kim Filbinin oxşarı olmaya bilər, amma o, profilə uyğundur: ifrat rusofob və Qərbi Asiyadan və Qafqazdan Asiya və hətta Volqadakı Rusiya respublikaları ilə birlikdə – Orta Asiyaya qədər türkdilli xalqların pantürk konfederasiyasını təbliğ edən “Böyük Turan” fantaziyasının tərəfdarı.

MI6, Türkmənistan istisna olmaqla, bütün “stanlarda” dərin kök salıb - Rusiya və Çinə qarşı mübarizə aparmaq üçün.

Ərdoğanın özü, xüsusən də 2009-cu ildə Türk Şurasının yaradılmasından sonra sərt Böyük Turan planına sərmayə qoyulub. Ən başlıcası gələn ilin martında Türkdilli Dövlətlərin Konfederasiya Şurasının - Türk Şurasının yeni denominasiyasının -Qazaxıstanda sammiti keçiriləcək. Qazaxıstanın cənubunda yerləşən Türküstan şəhərinin türk dünyasının mənəvi paytaxtı adlandırılacağı gözlənilir. Burada “Türk dünyası” Rusiyanın inteqrasiya edən Böyük Avrasiya Tərəfdaşlığı konsepsiyası və hətta Türkiyəni üzv kimi qəbul etməyən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatı (ŞƏT) ilə cəbhə xəttində toqquşmaya girir.

Ərdoğanın qısamüddətli ambissiyası ilk baxışda yalnız kommersiya xarakterli görünür: Azərbaycan Qarabağ müharibəsində qalib gəldikdən sonra o, Türkiyənin Qazaxıstan və Özbəkistana hərbi texnologiyaları sənaye-hərbi kompleks satışı ilə başa çatdırmaqla Xəzər dənizi vasitəsilə Orta Asiyaya çıxış əldə etmək üçün Bakıdan istifadə etmək istəyir.

Türkiyə şirkətləri artıq daşınmaz əmlaka və infrastruktura böyük sərmayələr qoyurlar. Paralel olaraq, Ankaranın yumşaq gücü həddən artıq güclənir və nəhayət, məsələn, Qazaxıstanda 2023-cü ildən başlayaraq kiril qrafikasından latın əlifbasına keçidi sürətləndirmək üçün böyük təzyiq göstərməyin bəhrələrini toplayır.

Ancaq həm Rusiya, həm də Çin çox yaxşı bilirlər ki, Türkiyə mahiyyətcə Orta Asiyaya daxil olan NATO-nu təmsil edir. Türk dövlətlərinin təşkilatlanması gizli şəkildə Qazaxıstan əməliyyatı “yanacaq etirazları” adlandırılır.

“Troya atı”

Hər rəngli inqilab üçün “Maksimum” “Troya atı” lazımdır. Bu, deyəsən, hazırda həbsdə olan və dövlətə xəyanətdə ittiham edilən DTN-nin (Milli Təhlükəsizlik Komitəsinin - MTK) keçmiş rəhbəri Kərim Məsimovun roludur.

Çox iddialı olan Məsimov yarıuyğurdur və bu, nəzəri olaraq onun hakimiyyətə əvvəlcədən təyin edilmiş yüksəlişinə mane oldu. Co Bayden və oğlu ilə rahat münasibətindən fərqli olaraq, onun türk kəşfiyyatı ilə əlaqələri hələ tam təfərrüatlı deyil.

Keçmiş Daxili işlər və dövlət təhlükəsizliyi naziri, general-leytenant Feliks Kulov “rəngli inqilab”a daxil olan “çevrilişin” mümkün daxili dinamikasını izah edən maraqlı dolaşıq şəbəkə toxuyub. Kulovun sözlərinə görə, Məsimov və bu yaxınlarda devrilmiş Qazaxıstan Təhlükəsizlik Şurasının sədri Nursultan Nazarbayevin qardaşı oğlu S. Abiş iğtişaşlar zamanı “saqqallılar”ın “gizli” bölmələrinə boyunlarına qədər nəzarət ediblər. MTK bilavasitə ötən həftəyə qədər Təhlükəsizlik Şurasının sədri olmuş Nazarbayevə tabe idi.

Tokayev çevrilişin mexanizmini başa düşəndə həm Məsimovu, həm də S. Abişi vəzifələrindən kənarlaşdırdı. Sonra Nazarbayev Təhlükəsizlik Şurasına ömürlük sədrlikdən “könüllü” istefa verdi. S. Abiş daha sonra “saqqallıları” dayandıracağını, sonra isə istefa verəcəyini vəd etdi.

Bu, birbaşa Nazarbayev-Tokayev toqquşmasına işarə edərdi. Nazarbayevin 29 illik hakimiyyəti dövründə çox qərbləşmiş və Qazaxıstana heç də faydası olmayan çoxvektorlu oyun oynaması məntiqlidir. O, Britaniya qanunlarını qəbul etdi, Ərdoğanla pantürk kartı oynadı və QHT-lərin Atlantikçi gündəmi təbliğ etmək üçün “sunamisinə” icazə verdi.

Tokayev çox ağıllı oyunçudur. O, keçmiş SSRİ-nin xarici xidməti tərəfindən təlim keçib, rus və Çin dillərini mükəmməl bilir, Rusiya və Çin ilə tamamilə uyğundur, yəni BRI, Avrasiya İqtisadi İttifaqı və ŞƏT-in baş planına tam uyğun gəlir.

Tokayev, Putin və Si kimi, bu BRI/EAEU/ŞƏT triadasının son imperiya kabusunu necə təmsil etdiyini və üçlüyün əsas aktoru olan Qazaxıstanda sabitliyin pozulmasının Avrasiya inteqrasiyasına qarşı ölümcül çevriliş olacağını başa düşür.

Nəticə etibarı ilə Qazaxıstan Mərkəzi Asiyanın ÜDM-nin 60 faizini, nəhəng neft/qaz və mineral ehtiyatları, qabaqcıl yüksək texnologiyalı sənayeləri təmsil edir: zəngin mədəni irsə malik dünyəvi, unitar, konstitusiya respublikası.

Tokayevin dərhal KTMT-ni xilas etməyə çağırmağın mahiyyətini başa düşməsi çox çəkmədi: axı Tokayev öz hökumətinə qarşı xaricdən gələn çevrilişlə mübarizə aparırdı. Qazaxıstan müqaviləni hələ 1994-cü ildə imzalayıb.

Putin, digərləri ilə yanaşı, Qazaxıstanın rəsmi təhqiqatının məsələnin mahiyyətinə varmaq hüququna malik olduğunu vurğuladı.

İğtişaşlara kimin və nə dərəcədə sponsorluq etdiyi hələ də bəlli deyil. Motivlər çoxdur: Rusiyayönlülər/Çin hökumətinin təxribatı, Rusiyanın təxribatı, BRI-nin təxribatı, mineral ehtiyatları talama cəhdi, Səud tərzində “İslamlaşma”...

Cenevrədə Rusiya-ABŞ “təhlükəsizlik zəmanətləri”nin başlamasına cəmi bir neçə gün qalmış bu “rəngli inqilab” NATO quruluşunun bir növ əks-ultimatumunu çıxılmaz vəziyyətdə əks etdirdi.

Mərkəzi Asiya, Qərbi Asiya və Qlobal Cənubun böyük əksəriyyəti KTMT qoşunlarının ildırım sürəti ilə Avrasiya reaksiyasının şahidi oldular.

Bu, sonuncu “rəngli inqilab” da ola bilər.

Ana səhifəyə dön