00:02 / 19-05-2024
Latviya Parlamentinin sədri Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib
20:05 / 18-05-2024
Müdafiə Nazirliyinin idarə rəisi vəzifədən azad edilib
18:05 / 18-05-2024
Prezident və birinci xanım Zəngilanda: hotelin açılışı olub, qəsəbənin təməli qoyulub - (Yenilənir) - Fotolar
17:16 / 18-05-2024
Yaralı halda basdırılan şəxs qəbrdən sağ çıxarılıb
16:54 / 18-05-2024
26 ildir itkin düşən şəxs qonşu evin zirzəmisindən tapılıb
16:44 / 18-05-2024
Prezident dörd kəndin təməlini qoyub - (Yenilənir)
16:41 / 18-05-2024
Müsavat Məclisinə sədr seçilib, başqana müavinlər təyin olunub
15:57 / 18-05-2024
Ruslar Volçansk şəhərini viran qoyub
15:50 / 18-05-2024
Ermənistan sərhədçiləri Kirants kəndinə gətirilib
15:45 / 18-05-2024
Zelenski: “Qərb Rusiyanın müharibəni uduzacağından qorxur”
15:16 / 18-05-2024
Sabahın hava proqnozu açıqlanıb
14:51 / 18-05-2024
Ruslar dəniz donanmasının müdafiəsini gücləndirir - Fotolar
14:21 / 18-05-2024
İşxan Gevorkyan və 4 tərəfdarı azadlığa buraxılıb
14:15 / 18-05-2024
İsrailin müharibə kabinetində qarşıdurma yaranıb
13:52 / 18-05-2024
Ruslar Rabotino kəndini geri alıb - Foto
12:35 / 18-05-2024
Çin kosmosa turist daşıyacaq - Foto
12:06 / 18-05-2024
General-mayor yeni vəzifəyə təyin olunub - Foto
10:46 / 18-05-2024
Məleykə Abbaszadə: “İki yeni universitetin açılması qəbul ballarına təsir edəcək”
10:37 / 18-05-2024
Sabah Azərbaycan və İran prezidentləri sərhəddə görüşəcək
10:08 / 18-05-2024
Bakıda nənə və arvadını bıçaqlayan şəxs tutulub
09:50 / 18-05-2024
Yaşlı qadını döyərək pulunu alan şəxs saxlanılıb
08:42 / 18-05-2024
Azərbaycan və Belarus prezidentləri Cıdır düzündə olublar - Fotolar
08:00 / 18-05-2024
Misirdə sirli yeraltı tikili aşkar edilib - Fotolar
00:12 / 18-05-2024
Qəzzada öldürülən 3 girovun meyiti tapılıb
22:27 / 17-05-2024
Hikmət Hacıyev Baydenin müşaviri ilə görüşüb
19:46 / 17-05-2024
Lukaşenkonun Azərbaycana səfəri başa çatıb
19:41 / 17-05-2024
Paşinyanın istefası müzakirə predmeti deyil - Deputat
19:20 / 17-05-2024
Poeziya müsabiqəsinin finalçıları müəyyənləşib - Siyahı
19:11 / 17-05-2024
Sui-qəsdə məruz qalan baş naziri ikinci dəfə əməliyyat ediblər
19:04 / 17-05-2024
Rusiya KİV-lərinin Avropada yayımına qadağa qoyulub
15:03 / 16-05-2024
Bir kişi istəsə... Və ya “Parkda” nə baş verir? - Fotolar
08:50 / 14-05-2024
ABŞ dövlət katibi Kiyevə gəlib - (Yenilənib) - Foto
14:31 / 14-05-2024
Şuşa şəhərinə növbəti köç karvanı gedib - Yenilənib
14:23 / 14-05-2024
Aprelin “Ulduz”u çap olunub - Foto
17:49 / 14-05-2024
Müğənni: “Oğluma deyirəm, qənaət etmə, 5 manatın varsa, xərclə”
13:46 / 14-05-2024
Alim məşhur portretlə bağlı sirri açıb - Foto
08:49 / 14-05-2024
Məşhur pop-müğənni dünya turuna başlayır
16:43 / 14-05-2024
Ali məktəblərdən biri yenidən təşkil edilir, adı dəyişdirilir - Qərar
20:18 / 16-05-2024
Əliyevlə Lukaşenko birgə bəyanat verib, yeni sənədlər imzalanıb - (Yenilənib) - Fotolar
23:46 / 15-05-2024
Ermənistanla sərhəd xəttinin koordinatları ilə bağlı protokol imzalanıb
07:29 / 15-05-2024
Tanınmış pop-qrupun konserti təxirə salınıb
14:52 / 14-05-2024
Bir qalanın sirri - Kənan Hacı yazır
İranın ali lideri “nüvə fətvası”na yenidən baxacaqmı?
Tarix: 06-05-2024 12:44 | Bölmə: Slayd
İran və İsrail arasında birbaşa qarşıdurma Ayətullah Əli Xamneyinin rəhbərliyi altında İslam Respublikasının nüvə siyasətində potensial dəyişikliyə dair fərziyyələrə səbəb olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj.media” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Aprelin 1-də Dəməşqdəki İran konsulluğunun bombalanmasına cavab olaraq İranın aprelin 14-də İsrailə qarşı hərbi əməliyyatından sonra İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) yüksək rütbəli komandiri Tehranın atom silahı siyasətinə yenidən baxılması ehtimalını açıq şəkildə təklif edib.
Təklif yalnız İran və İsrail arasındakı söz savaşının bir hissəsi ola bilər. Bununla belə, İranda bu cür müzakirələrin sürətlə əsas istiqamətə çevrilməsi faktı, qarşıda nələrin gözlədiyi, o cümlədən dini zəmində uzun müddətdir atom silahlarına qarşı çıxan Xamneyinin dövründə dəyişiklik olub-olmaması suallarını doğurur.
Sürətlə dəyişən mövzu
İranın aprelin 14-də İsrail daxilindəki obyektlərə PUA və raket zərbələrinə cavab olaraq İsrailin böyük hücumu ilə bağlı medianın fərziyyələri fonunda, Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizə və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Həqtələb aprelin 18-də bildirib:
“Əgər sionist rejim ölkəmizin nüvə mərkəzlərinə hücum təhlükəsindən İrana təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirsə, İran İslam Respublikasının nüvə doktrina və siyasətini yenidən nəzərdən keçirmək və əvvəlki mülahizələrdən kənara çıxmaq mümkündür”.
Xəbərdarlıq nadir idi, hətta Tehran və Tel-Əviv arasında gərginlik azalsa da, İran rəsmiləri məsələnin əhəmiyyətini vurğulamağa davam ediblər. General Haqtələbin müdaxiləsindən 4 gün sonra keçmiş “Sepah” komandiri və hazırkı deputat Cavad Kərimi Qoddusi “Tvitter” hesabında yazıb ki, icazə verilsə, ilk nüvə sınağı cəmi bir həftəyə keçirələcək.
Qoddusi ayrıca qeyd edib ki, 12.000 km (7.456 mil) mənzilli raketləri sınaqdan keçirmək üçün eyni vaxta ehtiyac var.
Bununla belə, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Naser Kənani dərhal müdaxilə edərək, ölkənin nüvə doktrinasına hər hansı dəyişiklik fikrini rədd edib.
Yeri gəlmişkən, hökumətpərəst gündəlik “İran” qəzeti Qoddusini tənqid edərək, onun bəyanatlarını "həqiqətə uyğun olmayan" kimi səciyyələndirib və bu bəyanatın ehtimal ki, "düşmənlər"in İrana qarşı əlavə sanksiyalar və qorxu yaratmaq üçün istifadə edə biləcəyini yazıb.
Mühafizəkarların mediası da daxil olmaqla, bir sıra digər KİV bu cür tənqidləri təkrarlayıb.
Buna baxmayaraq, Qoddusi fikrinə davam edib və aprelin 25-də bir video yayımlayıb. Həmin videoda o, İrana nüvə bombaları yaratmaq üçün lazım olan 90 faiz zənginləşdirilmiş uranı istehsal etmək üçün cəmi yarım gün lazım olduğunu söyləyib.
Xamneyi və “nüvə fətvası”
Şiə İslamında fətva yüksək vəzifəli İslam ruhanisinin İslam hüququnun şərhi əsasında verilən dini fərmandır. Sözügedən fəqihin ardıcılları üçün fətvalar vacib həyat qərarlarından tutmuş gündəlik məsələlərə qədər hər şey üçün məcburiyyət və əsas istinad nöqtəsidir. Fətvalar da dövlət siyasətinin bir hissəsi ola bilər.
Ayətullah Xamneyi son 20 ildə bir neçə dəfə nüvə silahının hazırlanması və istifadəsinin haram və ya dini baxımdan yolverilməz olması ilə bağlı fikrini təkrarlayıb. Möminlər arasında harama mürtəkib olmaq həm dünya, həm də axirətdə ağır nəticələrə səbəb olar.
2010-cu ildə Ali lider nüvə tərksilahına dair beynəlxalq konfransa göndərdiyi mesajda kütləvi qırğın silahlarına etirazını təkrar edərək, onların “bəşəriyyət üçün ciddi təhlükə” və “hər kəsin bəşəriyyəti bu böyük fəlakətdən qorumaq üçün səy göstərməli olduğunu” bildirmişdi.
“Nüvə fətvası”nın tənqidçiləri illər ərzində Xamneyinin dini fərmanının modallığından tutmuş onun təqdim olunma tərzinə qədər müxtəlif etirazlar irəli sürüblər. Bəziləri hətta hökmün həqiqətən mövcud olduğunu şübhə altına alır. Ancaq mübahisəsiz olan odur ki, dini fərman əvvəllər diplomatiyaya kömək etməklə münaqişənin qarşısını alıb. Məsələn, İran və dünya gücləri arasında Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) imzalanmasına səbəb olan 2013-15-ci il nüvə danışıqları ilə əlaqədar - Tehran sanksiyaların yüngülləşdirilməsi müqabilində nüvə proqramına məhdudiyyətlər qoymağa razılaşıb. Sazişdə İslam Respublikasının fətvanı kodlaşdırması ilə bağlı təkliflər irəli sürülüb.
2014-cü ildə İranla nüvə danışıqları zamanı ABŞ-nın o zamankı dövlət katibi Con Kerri demişdi: “Biz Xamneyinin fətvasını çox ciddi qəbul edirik... bir din xadiminin verdiyi həmin fətva niyyətlə bağlı son dərəcə güclü ifadədir. Bizim ehtiyacımız onu kodlaşdırmaqdır”.
Elə həmin il başqa bir müsahibəsində Kerri iddia edib ki, “tələb fətvanı qanuni qüvvəyə malik, qlobal səviyyədə tanınan, beynəlxalq anlaşmaya çevirməkdir... bu, dini inancın ehkam hökmündən kənara çıxması olmalıdır”.
2015-ci ildə JCPOA-nın imzalanmasından bir neçə gün sonra Xamneyi bildirib:
“Amerikalılar deyirlər ki, İranın nüvə silahı əldə etməsinə mane oldular. Bunun doğru olmadığını bilirlər. İslam şəriətinə görə, nüvə silahının dini olaraq haram olduğunu elan edən fətvamız var idi. Bunun nüvə danışıqları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”.
Xamneyi fitvasını dəyişəcəkmi?
Xamneyi çox siyasiləşmiş bir mövzuda taleyüklü dini fərman verən ilk İran hüquqşünası deyil. Hələ 1891-ci ildə o dövrün aparıcı şiə dini rəhbərlərindən olan Mirzə Məhəmməd Şirazi (1815-95) “Tütün etirazı” kimi tanınan aksiyada tütündən istifadəyə qarşı bir fətva verib. Bu addım Qacar monarxı Nasirəddin şahın (1848-98) Britaniya İmperiyasına tütün əkini, satışı və ixracı üzrə nəzarəti verən güzəşt fərmanına etiraz olaraq atılıb. Şirazinin fətvası nəticədə güzəştin ləğvinə səbəb olub.
Nə fətva, nə də hökm daş üzərində həkk olunmur və ona yenidən baxıla bilər. İki növ arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, bir hökm daha çox şərtlər və tələblər qoyur. Üstəlik, bir fətvaya onu verən İslam fəqihinin ardıcılları əməl etməli olduğu halda, bir hökmə bütün möminlər, o cümlədən, sözügedən fəqihin ardıcılları olmayan şiələr də əməl etməlidir.
Qum hövzəsində bir din xadimi və İslam fəqihi hökmün incəliklərini izah edərək “Amwaj.media”-ya deyib:
“İlkin və ikinci dərəcəli hökm var. Birincisi, Quranda və hədislərdə [sünnədə] qeyd olunan gündəlik namazın vacibliyi və ya içkinin haram olmasıdır. İkinci dərəcəli hökm birinci hökmün dəyişdirilməsinə səbəb olan məqsədəuyğunluq və zərurətə əsaslanır. Məsələn, əgər spirtli içki kiminsə sağ qalmasına kömək edərsə, ona alkoqoldan istifadə etmək haram deyildir”.
Ruhani şəxs əlavə edib: “Fətva da dəyişdirilə bilər”.
Başqa sözlə, fəqih həm fətvaların, həm də hökmlərin müsəlman dünyasının ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişdirilə biləcəyini vurğulayıb. O deyib ki, bəzi hallar fəqihləri İslamın mənafeyini qorumaq üçün öz hökmlərinə yenidən baxmağa vadar edə bilər.
Məsələnin həssaslığını nəzərə alaraq anonimlik şərti ilə danışan Qumlu din xadimi bu dinamikanın İranın hazırkı strateji mülahizələrinə necə aid ola biləcəyini izah edib:
“Xamneyinin ilkin fətvası kütləvi qırğın silahlarından istifadəni qadağan etsə də, bu mövqeyi dəyişə bilər. Məsələn, kütləvi qırğın silahı qadağan olunsa da, müəyyən hallarda bu cür silahların istehsalı yalnız sizə hücum edən düşmənlərə qarşı çəkindirici vasitə kimi zəruri sayıla bilər”.
“Amwaj.media” ilə müsahibədə Qumun başqa bir İslam hüquq eksperti (fəqih) - o da adının çəkilməməsini üstün tutub - Xamneyinin nüvə fətvasının mənşəyi kontekstinə toxunub. Onun fikrincə, dini fərmanın verilməsi məqsədəuyğun şərtlərə cavab idi: Qərb hökumətlərinin İranın nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmasına istinadla onu qlobal təhlükə kimi göstərməyə çalışırdı.
Eyni zamanda, həmin fəqih Xamneyinin fətvasını formalaşdıran mülahizələrin dəyişə biləcəyini açıqlayıb:
"İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hücumu halında, fətvaya yenidən baxıla bilər. Dəyişən şərtlər nüvə silahı əldə etməyi zəruri edəcək. Səddam Hüseynin şəhərlərimizi hədəf aldığı vaxt, İraqla müharibə zamanı [1980-88] Tehranın doktrinasının necə inkişaf etdiyinə bənzər bir çəkindirmə vasitəsi kimi”.
İslam alimi fikirlərini belə yekunlaşdırıb:
"Həm fətvalar, həm də hökmlər onların verilməsi üçün əsas tələb edir. Məsələn, alkoqolun ilkin qadağası onun məstedici təsirindən qaynaqlanırdısa, sərxoş olmayan alternativlərin ortaya çıxması onun haramını ləğv etdi. Eynilə, nüvə silahlarına qarşı fətva əvvəlcə müharibənin qarşısını almağa yönəlmişdi, lakin İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, fətvanın məzmunu və tətbiqi dəyişəcək”.
Xamneyi indiyədək nüvə fətvasında dönməz olsa da, İsrailin hücum riskinin artması onu bir neçə səbəbə görə mövqeyini dəyişməyə məcbur edə bilər.
Birincisi, sülhü təşviq etmək və münaqişənin qarşısını almaq məqsədi daşıyan ilkin fətvanın arxasında duran orijinal kontekst və əsaslandırma artıq tətbiq oluna bilməz.
İkincisi, İrandakı şiə dini quruluşunun nəzərincə, düşmənlər qarşısında müsəlman dünyasının maraqlarının məqsədəuyğunluğunu ön planda tutmaq əsas məsələdir. Bu dinamika İranın nüvə proqramını silahlandırmaq məcburiyyətində qala biləcəyi anlayışına getdikcə daha çox uyğunlaşan çəkindirmə prinsipinin yaradılmasını zəruri edir. Xamneyinin dövründə belə bir dəyişikliyin baş verib-verməyəcəyini ancaq zaman və xarici şərait göstərəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-05-2024 12:44 | Bölmə: Slayd
İran və İsrail arasında birbaşa qarşıdurma Ayətullah Əli Xamneyinin rəhbərliyi altında İslam Respublikasının nüvə siyasətində potensial dəyişikliyə dair fərziyyələrə səbəb olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj.media” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Aprelin 1-də Dəməşqdəki İran konsulluğunun bombalanmasına cavab olaraq İranın aprelin 14-də İsrailə qarşı hərbi əməliyyatından sonra İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) yüksək rütbəli komandiri Tehranın atom silahı siyasətinə yenidən baxılması ehtimalını açıq şəkildə təklif edib.
Təklif yalnız İran və İsrail arasındakı söz savaşının bir hissəsi ola bilər. Bununla belə, İranda bu cür müzakirələrin sürətlə əsas istiqamətə çevrilməsi faktı, qarşıda nələrin gözlədiyi, o cümlədən dini zəmində uzun müddətdir atom silahlarına qarşı çıxan Xamneyinin dövründə dəyişiklik olub-olmaması suallarını doğurur.
Sürətlə dəyişən mövzu
İranın aprelin 14-də İsrail daxilindəki obyektlərə PUA və raket zərbələrinə cavab olaraq İsrailin böyük hücumu ilə bağlı medianın fərziyyələri fonunda, Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizə və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Həqtələb aprelin 18-də bildirib:
“Əgər sionist rejim ölkəmizin nüvə mərkəzlərinə hücum təhlükəsindən İrana təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirsə, İran İslam Respublikasının nüvə doktrina və siyasətini yenidən nəzərdən keçirmək və əvvəlki mülahizələrdən kənara çıxmaq mümkündür”.
Xəbərdarlıq nadir idi, hətta Tehran və Tel-Əviv arasında gərginlik azalsa da, İran rəsmiləri məsələnin əhəmiyyətini vurğulamağa davam ediblər. General Haqtələbin müdaxiləsindən 4 gün sonra keçmiş “Sepah” komandiri və hazırkı deputat Cavad Kərimi Qoddusi “Tvitter” hesabında yazıb ki, icazə verilsə, ilk nüvə sınağı cəmi bir həftəyə keçirələcək.
Qoddusi ayrıca qeyd edib ki, 12.000 km (7.456 mil) mənzilli raketləri sınaqdan keçirmək üçün eyni vaxta ehtiyac var.
Bununla belə, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Naser Kənani dərhal müdaxilə edərək, ölkənin nüvə doktrinasına hər hansı dəyişiklik fikrini rədd edib.
Yeri gəlmişkən, hökumətpərəst gündəlik “İran” qəzeti Qoddusini tənqid edərək, onun bəyanatlarını "həqiqətə uyğun olmayan" kimi səciyyələndirib və bu bəyanatın ehtimal ki, "düşmənlər"in İrana qarşı əlavə sanksiyalar və qorxu yaratmaq üçün istifadə edə biləcəyini yazıb.
Mühafizəkarların mediası da daxil olmaqla, bir sıra digər KİV bu cür tənqidləri təkrarlayıb.
Buna baxmayaraq, Qoddusi fikrinə davam edib və aprelin 25-də bir video yayımlayıb. Həmin videoda o, İrana nüvə bombaları yaratmaq üçün lazım olan 90 faiz zənginləşdirilmiş uranı istehsal etmək üçün cəmi yarım gün lazım olduğunu söyləyib.
Xamneyi və “nüvə fətvası”
Şiə İslamında fətva yüksək vəzifəli İslam ruhanisinin İslam hüququnun şərhi əsasında verilən dini fərmandır. Sözügedən fəqihin ardıcılları üçün fətvalar vacib həyat qərarlarından tutmuş gündəlik məsələlərə qədər hər şey üçün məcburiyyət və əsas istinad nöqtəsidir. Fətvalar da dövlət siyasətinin bir hissəsi ola bilər.
Ayətullah Xamneyi son 20 ildə bir neçə dəfə nüvə silahının hazırlanması və istifadəsinin haram və ya dini baxımdan yolverilməz olması ilə bağlı fikrini təkrarlayıb. Möminlər arasında harama mürtəkib olmaq həm dünya, həm də axirətdə ağır nəticələrə səbəb olar.
2010-cu ildə Ali lider nüvə tərksilahına dair beynəlxalq konfransa göndərdiyi mesajda kütləvi qırğın silahlarına etirazını təkrar edərək, onların “bəşəriyyət üçün ciddi təhlükə” və “hər kəsin bəşəriyyəti bu böyük fəlakətdən qorumaq üçün səy göstərməli olduğunu” bildirmişdi.
“Nüvə fətvası”nın tənqidçiləri illər ərzində Xamneyinin dini fərmanının modallığından tutmuş onun təqdim olunma tərzinə qədər müxtəlif etirazlar irəli sürüblər. Bəziləri hətta hökmün həqiqətən mövcud olduğunu şübhə altına alır. Ancaq mübahisəsiz olan odur ki, dini fərman əvvəllər diplomatiyaya kömək etməklə münaqişənin qarşısını alıb. Məsələn, İran və dünya gücləri arasında Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) imzalanmasına səbəb olan 2013-15-ci il nüvə danışıqları ilə əlaqədar - Tehran sanksiyaların yüngülləşdirilməsi müqabilində nüvə proqramına məhdudiyyətlər qoymağa razılaşıb. Sazişdə İslam Respublikasının fətvanı kodlaşdırması ilə bağlı təkliflər irəli sürülüb.
2014-cü ildə İranla nüvə danışıqları zamanı ABŞ-nın o zamankı dövlət katibi Con Kerri demişdi: “Biz Xamneyinin fətvasını çox ciddi qəbul edirik... bir din xadiminin verdiyi həmin fətva niyyətlə bağlı son dərəcə güclü ifadədir. Bizim ehtiyacımız onu kodlaşdırmaqdır”.
Elə həmin il başqa bir müsahibəsində Kerri iddia edib ki, “tələb fətvanı qanuni qüvvəyə malik, qlobal səviyyədə tanınan, beynəlxalq anlaşmaya çevirməkdir... bu, dini inancın ehkam hökmündən kənara çıxması olmalıdır”.
2015-ci ildə JCPOA-nın imzalanmasından bir neçə gün sonra Xamneyi bildirib:
“Amerikalılar deyirlər ki, İranın nüvə silahı əldə etməsinə mane oldular. Bunun doğru olmadığını bilirlər. İslam şəriətinə görə, nüvə silahının dini olaraq haram olduğunu elan edən fətvamız var idi. Bunun nüvə danışıqları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”.
Xamneyi fitvasını dəyişəcəkmi?
Xamneyi çox siyasiləşmiş bir mövzuda taleyüklü dini fərman verən ilk İran hüquqşünası deyil. Hələ 1891-ci ildə o dövrün aparıcı şiə dini rəhbərlərindən olan Mirzə Məhəmməd Şirazi (1815-95) “Tütün etirazı” kimi tanınan aksiyada tütündən istifadəyə qarşı bir fətva verib. Bu addım Qacar monarxı Nasirəddin şahın (1848-98) Britaniya İmperiyasına tütün əkini, satışı və ixracı üzrə nəzarəti verən güzəşt fərmanına etiraz olaraq atılıb. Şirazinin fətvası nəticədə güzəştin ləğvinə səbəb olub.
Nə fətva, nə də hökm daş üzərində həkk olunmur və ona yenidən baxıla bilər. İki növ arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, bir hökm daha çox şərtlər və tələblər qoyur. Üstəlik, bir fətvaya onu verən İslam fəqihinin ardıcılları əməl etməli olduğu halda, bir hökmə bütün möminlər, o cümlədən, sözügedən fəqihin ardıcılları olmayan şiələr də əməl etməlidir.
Qum hövzəsində bir din xadimi və İslam fəqihi hökmün incəliklərini izah edərək “Amwaj.media”-ya deyib:
“İlkin və ikinci dərəcəli hökm var. Birincisi, Quranda və hədislərdə [sünnədə] qeyd olunan gündəlik namazın vacibliyi və ya içkinin haram olmasıdır. İkinci dərəcəli hökm birinci hökmün dəyişdirilməsinə səbəb olan məqsədəuyğunluq və zərurətə əsaslanır. Məsələn, əgər spirtli içki kiminsə sağ qalmasına kömək edərsə, ona alkoqoldan istifadə etmək haram deyildir”.
Ruhani şəxs əlavə edib: “Fətva da dəyişdirilə bilər”.
Başqa sözlə, fəqih həm fətvaların, həm də hökmlərin müsəlman dünyasının ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişdirilə biləcəyini vurğulayıb. O deyib ki, bəzi hallar fəqihləri İslamın mənafeyini qorumaq üçün öz hökmlərinə yenidən baxmağa vadar edə bilər.
Məsələnin həssaslığını nəzərə alaraq anonimlik şərti ilə danışan Qumlu din xadimi bu dinamikanın İranın hazırkı strateji mülahizələrinə necə aid ola biləcəyini izah edib:
“Xamneyinin ilkin fətvası kütləvi qırğın silahlarından istifadəni qadağan etsə də, bu mövqeyi dəyişə bilər. Məsələn, kütləvi qırğın silahı qadağan olunsa da, müəyyən hallarda bu cür silahların istehsalı yalnız sizə hücum edən düşmənlərə qarşı çəkindirici vasitə kimi zəruri sayıla bilər”.
“Amwaj.media” ilə müsahibədə Qumun başqa bir İslam hüquq eksperti (fəqih) - o da adının çəkilməməsini üstün tutub - Xamneyinin nüvə fətvasının mənşəyi kontekstinə toxunub. Onun fikrincə, dini fərmanın verilməsi məqsədəuyğun şərtlərə cavab idi: Qərb hökumətlərinin İranın nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmasına istinadla onu qlobal təhlükə kimi göstərməyə çalışırdı.
Eyni zamanda, həmin fəqih Xamneyinin fətvasını formalaşdıran mülahizələrin dəyişə biləcəyini açıqlayıb:
"İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hücumu halında, fətvaya yenidən baxıla bilər. Dəyişən şərtlər nüvə silahı əldə etməyi zəruri edəcək. Səddam Hüseynin şəhərlərimizi hədəf aldığı vaxt, İraqla müharibə zamanı [1980-88] Tehranın doktrinasının necə inkişaf etdiyinə bənzər bir çəkindirmə vasitəsi kimi”.
İslam alimi fikirlərini belə yekunlaşdırıb:
"Həm fətvalar, həm də hökmlər onların verilməsi üçün əsas tələb edir. Məsələn, alkoqolun ilkin qadağası onun məstedici təsirindən qaynaqlanırdısa, sərxoş olmayan alternativlərin ortaya çıxması onun haramını ləğv etdi. Eynilə, nüvə silahlarına qarşı fətva əvvəlcə müharibənin qarşısını almağa yönəlmişdi, lakin İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, fətvanın məzmunu və tətbiqi dəyişəcək”.
Xamneyi indiyədək nüvə fətvasında dönməz olsa da, İsrailin hücum riskinin artması onu bir neçə səbəbə görə mövqeyini dəyişməyə məcbur edə bilər.
Birincisi, sülhü təşviq etmək və münaqişənin qarşısını almaq məqsədi daşıyan ilkin fətvanın arxasında duran orijinal kontekst və əsaslandırma artıq tətbiq oluna bilməz.
İkincisi, İrandakı şiə dini quruluşunun nəzərincə, düşmənlər qarşısında müsəlman dünyasının maraqlarının məqsədəuyğunluğunu ön planda tutmaq əsas məsələdir. Bu dinamika İranın nüvə proqramını silahlandırmaq məcburiyyətində qala biləcəyi anlayışına getdikcə daha çox uyğunlaşan çəkindirmə prinsipinin yaradılmasını zəruri edir. Xamneyinin dövründə belə bir dəyişikliyin baş verib-verməyəcəyini ancaq zaman və xarici şərait göstərəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Dünən, 18:05
Prezident və birinci xanım Zəngilanda: hotelin açılışı olub, qəsəbənin təməli qoyulub - (Yenilənir) - Fotolar
Dünən, 16:44
Prezident dörd kəndin təməlini qoyub - (Yenilənir)
Dünən, 12:35
Çin kosmosa turist daşıyacaq - Foto
Dünən, 12:06
General-mayor yeni vəzifəyə təyin olunub - Foto
17-05-2024, 18:30
Belarus prezidenti Füzuli rayonuna səfər edib - (Yenilənib+) - Fotolar
17-05-2024, 18:00
Sənədsiz tikililərlə bağlı hüquqi baza yaradılır
17-05-2024, 15:05
Xarkovda daha ağır döyüşlər olacaq - General
17-05-2024, 11:25
Lukaşenko Əliyevi “Qafqazın lideri” adlandırıb
17-05-2024, 10:43
ABŞ ermənilərə sanksiya tətbiq edib
16-05-2024, 17:27
Putinin varisi... - Ekspertlər əsasən bir şəxsə işarə edir - Foto
16-05-2024, 16:59
Rusiya Ukraynaya qarşı yeni cəbhə açıb
16-05-2024, 15:45
Rusiyada elitaların rəqabəti: Şoyqunu kürsüsündən kimi aşırdı?
16-05-2024, 12:29
Ruben Vardanyanın həbs müddəti uzadılıb - Yenilənib
16-05-2024, 10:40
İcra Hakimiyyətinin vəzifəli şəxsi rüşvət alarkən tutulub
15-05-2024, 23:46
Ermənistanla sərhəd xəttinin koordinatları ilə bağlı protokol imzalanıb
15-05-2024, 12:41
Ermənistandakı missiya qonşu dövlətlərə qarşı təxribatla məşğuldur
15-05-2024, 11:16
Fransa Cənubi Qafqazla bağlı beynəlxalq ictimaiyyəti çaşdırır
15-05-2024, 10:28
Türkiyədə çevriliş təhlükəsi - Ərdoğan təcili iclas çağırıb - (Yenilənib) - Fotolar
15-05-2024, 08:47
Rusiyanın Xarkova hücumu... - Döyüşlər səngiyib, digər taktika işə düşüb
15-05-2024, 07:20
Putin: “Ukrayna ilə danışıqlara hazırıq”
14-05-2024, 16:14
Paşinyan: “Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamağın vaxtı çatıb”
14-05-2024, 11:56
Şoyqunun gedişi... - Qərb yeni təyinatda xüsusi alt mətn axtarır
14-05-2024, 10:07
İrəvanda gərginlik: etirazçılar mərkəzi küçələri bağlamaq istəyir
14-05-2024, 09:56
Kiyevə yenidən hücum təhlükəsi artır
13-05-2024, 16:33
Keşiş Baqrat İrəvanda qiyamət qopara bilmir - Etirazçılar məyus olur
13-05-2024, 16:07
Müəlimlərin işə qəbulu qaydası dəyişib - İxtisasların siyahısı müəyyənləşib - Fotolar
13-05-2024, 15:45
Rusiya üç gün ərzində Ukraynanın ən azı 10 kəndini ələ keçirib - Fotolar
13-05-2024, 15:30
Lavrov: “Qərb bizi aldatdı və yenidən döyüşməyə məcbur etdi”
13-05-2024, 13:18
Prezident bir sıra məhkəmələrə hakimlər təyin edib - Siyahı
13-05-2024, 13:05
Baş Prokurorluq Əhməd Əhmədovla bağlı ekspertiza rəyini açıqlayıb
13-05-2024, 12:40
9 klinikanın rəhbərliyi məsuliyyətə cəlb olunub
13-05-2024, 11:34
Müdafiə nazirinə müavin təyin olunub
13-05-2024, 09:05
Ukrayna Xarkovu itirmək üzrədir - Foto
13-05-2024, 00:03
Ərdoğan: “ABŞ və Avropa atəşkəs üçün kifayət qədər iş görmürlər”
12-05-2024, 23:26
Putin yeni komandasını formalaşdırır - Siyahı
12-05-2024, 23:15
Şoyqu getdi, Belousov gəlir
12-05-2024, 17:34
Nazirlik əhalini təhlükədən xəbərdar edir - Müraciət
12-05-2024, 15:40
25 minə yaxın şəxs imtahan verib - (Yenilənib)
11-05-2024, 19:13
ABŞ-Çin münasibətləri daha da gərginləşir
11-05-2024, 16:13
Şuşada musiqi festivalı.. - Prezident çıxış edib (Fotolar)
11-05-2024, 14:17
İrəvanda kütləvi həbslərə start verilib - (Video)
11-05-2024, 14:00
Şiddətli döyüşlər: ruslar Xarkov vilayətinə hücuma keçib - (Yenilənib)
10-05-2024, 22:33
Güclü maqnit qasırğası başlayıb - Xəbərdarlıq
10-05-2024, 12:19
Gizli nüvə dövləti statusu: İran artıq 3 atom bombası düzəldə bilər
10-05-2024, 11:48
Rusiya Avropaya ölüm dəstələri göndərir
Milli Qəhrəman Pəhlivan Fərzəliyevin oğlu deyir ki, 44 günlük savaşda iştirak etmək arzusu həyata keçməsə də, döyüşlərin şiddətli vaxtında atasının şəhid olduğu Xəzəz dağını ziyarət edə bilib
Şair deyir ki, nə tənqidçiləri qınayır, nə də pul verib onlara tənqid adı altında tərif yazdıranları
Əks-kəşfiyyat xidmətinin sabiq rəhbəri deyir ki, hava hücumu reallaşarsa, itkilər böyük ola bilər
Eyni tamaşada həm Dövşanı, həm də Tülkünü səsləndirən Aygül Ağayeva deyir ki, kuklaçı olmaq çox çətindir
Məhəmməd Şahməmmədli “Apatiya”nı şedevr hesab etmir və filmdə səhvlərin olduğunu deyir
