11:50 / 17-06-2025
İlham Əliyev Assambleya sədrini qəbul edib - Fotolar
11:42 / 17-06-2025
"Mossad"ın binası vurulub
11:24 / 17-06-2025
Xarici vətəndaşların İrandan Azərbaycan vasitəsiylə təxliyəsi davam edir
11:19 / 17-06-2025
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
10:51 / 17-06-2025
Vətəndaşları aldadan qadın saxlanılıb
10:32 / 17-06-2025
“Azərbaycan-Almaniya Dostluq Həftəsi” keçiriləcək - Fotolar
10:26 / 17-06-2025
“Fənərbaxça”nın prezidenti Bakıya gəlib
10:23 / 17-06-2025
HƏMAS Rusiyanı İsrailə təsir göstərməyə çağırır
10:22 / 17-06-2025
Nazirliyin keçmiş vəzifəli şəxslərinin məhkəməsi başlayıb
10:11 / 17-06-2025
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
09:59 / 17-06-2025
"WhatsApp"da yenilik: reklamlar və pullu abunəliklər gəlir
09:53 / 17-06-2025
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
09:40 / 17-06-2025
İran nüvə silahları ilə bağlı müqavilədən çıxa bilər
09:21 / 17-06-2025
İsmayıllıda oğul atasını öldürüb
08:25 / 17-06-2025
Hakan Fidan Tiranada Vyosa Osmani ilə görüşüb
08:17 / 17-06-2025
Varşava preventiv tədbirlərə əl atır
08:11 / 17-06-2025
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
08:03 / 17-06-2025
Şakira: “ABŞ-da mühacir olmaq daim qorxu deməkdir”
07:51 / 17-06-2025
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası təcili Ağ evdə toplanır
07:44 / 17-06-2025
Kiyevə hücum: çoxmərtəbəli binalar dağılıb, ölən və çoxlu yaralı var - Foto
07:02 / 17-06-2025
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
06:47 / 17-06-2025
Kəşfiyyat agentliyinə qadın rəhbərlik edəcək
22:43 / 16-06-2025
Zakir Həsənov Belarusa rəsmi səfər edib
22:33 / 16-06-2025
Xarici ölkə vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
17:51 / 12-06-2025
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
17:09 / 12-06-2025
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
İranın ali lideri “nüvə fətvası”na yenidən baxacaqmı?
Tarix: 06-05-2024 12:44 | Bölmə: Slayd
İran və İsrail arasında birbaşa qarşıdurma Ayətullah Əli Xamneyinin rəhbərliyi altında İslam Respublikasının nüvə siyasətində potensial dəyişikliyə dair fərziyyələrə səbəb olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj.media” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Aprelin 1-də Dəməşqdəki İran konsulluğunun bombalanmasına cavab olaraq İranın aprelin 14-də İsrailə qarşı hərbi əməliyyatından sonra İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) yüksək rütbəli komandiri Tehranın atom silahı siyasətinə yenidən baxılması ehtimalını açıq şəkildə təklif edib.
Təklif yalnız İran və İsrail arasındakı söz savaşının bir hissəsi ola bilər. Bununla belə, İranda bu cür müzakirələrin sürətlə əsas istiqamətə çevrilməsi faktı, qarşıda nələrin gözlədiyi, o cümlədən dini zəmində uzun müddətdir atom silahlarına qarşı çıxan Xamneyinin dövründə dəyişiklik olub-olmaması suallarını doğurur.
Sürətlə dəyişən mövzu
İranın aprelin 14-də İsrail daxilindəki obyektlərə PUA və raket zərbələrinə cavab olaraq İsrailin böyük hücumu ilə bağlı medianın fərziyyələri fonunda, Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizə və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Həqtələb aprelin 18-də bildirib:
“Əgər sionist rejim ölkəmizin nüvə mərkəzlərinə hücum təhlükəsindən İrana təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirsə, İran İslam Respublikasının nüvə doktrina və siyasətini yenidən nəzərdən keçirmək və əvvəlki mülahizələrdən kənara çıxmaq mümkündür”.
Xəbərdarlıq nadir idi, hətta Tehran və Tel-Əviv arasında gərginlik azalsa da, İran rəsmiləri məsələnin əhəmiyyətini vurğulamağa davam ediblər. General Haqtələbin müdaxiləsindən 4 gün sonra keçmiş “Sepah” komandiri və hazırkı deputat Cavad Kərimi Qoddusi “Tvitter” hesabında yazıb ki, icazə verilsə, ilk nüvə sınağı cəmi bir həftəyə keçirələcək.
Qoddusi ayrıca qeyd edib ki, 12.000 km (7.456 mil) mənzilli raketləri sınaqdan keçirmək üçün eyni vaxta ehtiyac var.
Bununla belə, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Naser Kənani dərhal müdaxilə edərək, ölkənin nüvə doktrinasına hər hansı dəyişiklik fikrini rədd edib.
Yeri gəlmişkən, hökumətpərəst gündəlik “İran” qəzeti Qoddusini tənqid edərək, onun bəyanatlarını "həqiqətə uyğun olmayan" kimi səciyyələndirib və bu bəyanatın ehtimal ki, "düşmənlər"in İrana qarşı əlavə sanksiyalar və qorxu yaratmaq üçün istifadə edə biləcəyini yazıb.
Mühafizəkarların mediası da daxil olmaqla, bir sıra digər KİV bu cür tənqidləri təkrarlayıb.
Buna baxmayaraq, Qoddusi fikrinə davam edib və aprelin 25-də bir video yayımlayıb. Həmin videoda o, İrana nüvə bombaları yaratmaq üçün lazım olan 90 faiz zənginləşdirilmiş uranı istehsal etmək üçün cəmi yarım gün lazım olduğunu söyləyib.
Xamneyi və “nüvə fətvası”
Şiə İslamında fətva yüksək vəzifəli İslam ruhanisinin İslam hüququnun şərhi əsasında verilən dini fərmandır. Sözügedən fəqihin ardıcılları üçün fətvalar vacib həyat qərarlarından tutmuş gündəlik məsələlərə qədər hər şey üçün məcburiyyət və əsas istinad nöqtəsidir. Fətvalar da dövlət siyasətinin bir hissəsi ola bilər.
Ayətullah Xamneyi son 20 ildə bir neçə dəfə nüvə silahının hazırlanması və istifadəsinin haram və ya dini baxımdan yolverilməz olması ilə bağlı fikrini təkrarlayıb. Möminlər arasında harama mürtəkib olmaq həm dünya, həm də axirətdə ağır nəticələrə səbəb olar.
2010-cu ildə Ali lider nüvə tərksilahına dair beynəlxalq konfransa göndərdiyi mesajda kütləvi qırğın silahlarına etirazını təkrar edərək, onların “bəşəriyyət üçün ciddi təhlükə” və “hər kəsin bəşəriyyəti bu böyük fəlakətdən qorumaq üçün səy göstərməli olduğunu” bildirmişdi.
“Nüvə fətvası”nın tənqidçiləri illər ərzində Xamneyinin dini fərmanının modallığından tutmuş onun təqdim olunma tərzinə qədər müxtəlif etirazlar irəli sürüblər. Bəziləri hətta hökmün həqiqətən mövcud olduğunu şübhə altına alır. Ancaq mübahisəsiz olan odur ki, dini fərman əvvəllər diplomatiyaya kömək etməklə münaqişənin qarşısını alıb. Məsələn, İran və dünya gücləri arasında Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) imzalanmasına səbəb olan 2013-15-ci il nüvə danışıqları ilə əlaqədar - Tehran sanksiyaların yüngülləşdirilməsi müqabilində nüvə proqramına məhdudiyyətlər qoymağa razılaşıb. Sazişdə İslam Respublikasının fətvanı kodlaşdırması ilə bağlı təkliflər irəli sürülüb.
2014-cü ildə İranla nüvə danışıqları zamanı ABŞ-nın o zamankı dövlət katibi Con Kerri demişdi: “Biz Xamneyinin fətvasını çox ciddi qəbul edirik... bir din xadiminin verdiyi həmin fətva niyyətlə bağlı son dərəcə güclü ifadədir. Bizim ehtiyacımız onu kodlaşdırmaqdır”.
Elə həmin il başqa bir müsahibəsində Kerri iddia edib ki, “tələb fətvanı qanuni qüvvəyə malik, qlobal səviyyədə tanınan, beynəlxalq anlaşmaya çevirməkdir... bu, dini inancın ehkam hökmündən kənara çıxması olmalıdır”.
2015-ci ildə JCPOA-nın imzalanmasından bir neçə gün sonra Xamneyi bildirib:
“Amerikalılar deyirlər ki, İranın nüvə silahı əldə etməsinə mane oldular. Bunun doğru olmadığını bilirlər. İslam şəriətinə görə, nüvə silahının dini olaraq haram olduğunu elan edən fətvamız var idi. Bunun nüvə danışıqları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”.
Xamneyi fitvasını dəyişəcəkmi?
Xamneyi çox siyasiləşmiş bir mövzuda taleyüklü dini fərman verən ilk İran hüquqşünası deyil. Hələ 1891-ci ildə o dövrün aparıcı şiə dini rəhbərlərindən olan Mirzə Məhəmməd Şirazi (1815-95) “Tütün etirazı” kimi tanınan aksiyada tütündən istifadəyə qarşı bir fətva verib. Bu addım Qacar monarxı Nasirəddin şahın (1848-98) Britaniya İmperiyasına tütün əkini, satışı və ixracı üzrə nəzarəti verən güzəşt fərmanına etiraz olaraq atılıb. Şirazinin fətvası nəticədə güzəştin ləğvinə səbəb olub.
Nə fətva, nə də hökm daş üzərində həkk olunmur və ona yenidən baxıla bilər. İki növ arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, bir hökm daha çox şərtlər və tələblər qoyur. Üstəlik, bir fətvaya onu verən İslam fəqihinin ardıcılları əməl etməli olduğu halda, bir hökmə bütün möminlər, o cümlədən, sözügedən fəqihin ardıcılları olmayan şiələr də əməl etməlidir.
Qum hövzəsində bir din xadimi və İslam fəqihi hökmün incəliklərini izah edərək “Amwaj.media”-ya deyib:
“İlkin və ikinci dərəcəli hökm var. Birincisi, Quranda və hədislərdə [sünnədə] qeyd olunan gündəlik namazın vacibliyi və ya içkinin haram olmasıdır. İkinci dərəcəli hökm birinci hökmün dəyişdirilməsinə səbəb olan məqsədəuyğunluq və zərurətə əsaslanır. Məsələn, əgər spirtli içki kiminsə sağ qalmasına kömək edərsə, ona alkoqoldan istifadə etmək haram deyildir”.
Ruhani şəxs əlavə edib: “Fətva da dəyişdirilə bilər”.
Başqa sözlə, fəqih həm fətvaların, həm də hökmlərin müsəlman dünyasının ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişdirilə biləcəyini vurğulayıb. O deyib ki, bəzi hallar fəqihləri İslamın mənafeyini qorumaq üçün öz hökmlərinə yenidən baxmağa vadar edə bilər.
Məsələnin həssaslığını nəzərə alaraq anonimlik şərti ilə danışan Qumlu din xadimi bu dinamikanın İranın hazırkı strateji mülahizələrinə necə aid ola biləcəyini izah edib:
“Xamneyinin ilkin fətvası kütləvi qırğın silahlarından istifadəni qadağan etsə də, bu mövqeyi dəyişə bilər. Məsələn, kütləvi qırğın silahı qadağan olunsa da, müəyyən hallarda bu cür silahların istehsalı yalnız sizə hücum edən düşmənlərə qarşı çəkindirici vasitə kimi zəruri sayıla bilər”.
“Amwaj.media” ilə müsahibədə Qumun başqa bir İslam hüquq eksperti (fəqih) - o da adının çəkilməməsini üstün tutub - Xamneyinin nüvə fətvasının mənşəyi kontekstinə toxunub. Onun fikrincə, dini fərmanın verilməsi məqsədəuyğun şərtlərə cavab idi: Qərb hökumətlərinin İranın nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmasına istinadla onu qlobal təhlükə kimi göstərməyə çalışırdı.
Eyni zamanda, həmin fəqih Xamneyinin fətvasını formalaşdıran mülahizələrin dəyişə biləcəyini açıqlayıb:
"İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hücumu halında, fətvaya yenidən baxıla bilər. Dəyişən şərtlər nüvə silahı əldə etməyi zəruri edəcək. Səddam Hüseynin şəhərlərimizi hədəf aldığı vaxt, İraqla müharibə zamanı [1980-88] Tehranın doktrinasının necə inkişaf etdiyinə bənzər bir çəkindirmə vasitəsi kimi”.
İslam alimi fikirlərini belə yekunlaşdırıb:
"Həm fətvalar, həm də hökmlər onların verilməsi üçün əsas tələb edir. Məsələn, alkoqolun ilkin qadağası onun məstedici təsirindən qaynaqlanırdısa, sərxoş olmayan alternativlərin ortaya çıxması onun haramını ləğv etdi. Eynilə, nüvə silahlarına qarşı fətva əvvəlcə müharibənin qarşısını almağa yönəlmişdi, lakin İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, fətvanın məzmunu və tətbiqi dəyişəcək”.
Xamneyi indiyədək nüvə fətvasında dönməz olsa da, İsrailin hücum riskinin artması onu bir neçə səbəbə görə mövqeyini dəyişməyə məcbur edə bilər.
Birincisi, sülhü təşviq etmək və münaqişənin qarşısını almaq məqsədi daşıyan ilkin fətvanın arxasında duran orijinal kontekst və əsaslandırma artıq tətbiq oluna bilməz.
İkincisi, İrandakı şiə dini quruluşunun nəzərincə, düşmənlər qarşısında müsəlman dünyasının maraqlarının məqsədəuyğunluğunu ön planda tutmaq əsas məsələdir. Bu dinamika İranın nüvə proqramını silahlandırmaq məcburiyyətində qala biləcəyi anlayışına getdikcə daha çox uyğunlaşan çəkindirmə prinsipinin yaradılmasını zəruri edir. Xamneyinin dövründə belə bir dəyişikliyin baş verib-verməyəcəyini ancaq zaman və xarici şərait göstərəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 06-05-2024 12:44 | Bölmə: Slayd
İran və İsrail arasında birbaşa qarşıdurma Ayətullah Əli Xamneyinin rəhbərliyi altında İslam Respublikasının nüvə siyasətində potensial dəyişikliyə dair fərziyyələrə səbəb olub.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Amwaj.media” yazıb.
Təhlildə qeyd olunur:
Aprelin 1-də Dəməşqdəki İran konsulluğunun bombalanmasına cavab olaraq İranın aprelin 14-də İsrailə qarşı hərbi əməliyyatından sonra İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) yüksək rütbəli komandiri Tehranın atom silahı siyasətinə yenidən baxılması ehtimalını açıq şəkildə təklif edib.
Təklif yalnız İran və İsrail arasındakı söz savaşının bir hissəsi ola bilər. Bununla belə, İranda bu cür müzakirələrin sürətlə əsas istiqamətə çevrilməsi faktı, qarşıda nələrin gözlədiyi, o cümlədən dini zəmində uzun müddətdir atom silahlarına qarşı çıxan Xamneyinin dövründə dəyişiklik olub-olmaması suallarını doğurur.
Sürətlə dəyişən mövzu
İranın aprelin 14-də İsrail daxilindəki obyektlərə PUA və raket zərbələrinə cavab olaraq İsrailin böyük hücumu ilə bağlı medianın fərziyyələri fonunda, Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizə və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Həqtələb aprelin 18-də bildirib:
“Əgər sionist rejim ölkəmizin nüvə mərkəzlərinə hücum təhlükəsindən İrana təzyiq vasitəsi kimi istifadə etmək istəyirsə, İran İslam Respublikasının nüvə doktrina və siyasətini yenidən nəzərdən keçirmək və əvvəlki mülahizələrdən kənara çıxmaq mümkündür”.
Xəbərdarlıq nadir idi, hətta Tehran və Tel-Əviv arasında gərginlik azalsa da, İran rəsmiləri məsələnin əhəmiyyətini vurğulamağa davam ediblər. General Haqtələbin müdaxiləsindən 4 gün sonra keçmiş “Sepah” komandiri və hazırkı deputat Cavad Kərimi Qoddusi “Tvitter” hesabında yazıb ki, icazə verilsə, ilk nüvə sınağı cəmi bir həftəyə keçirələcək.
Qoddusi ayrıca qeyd edib ki, 12.000 km (7.456 mil) mənzilli raketləri sınaqdan keçirmək üçün eyni vaxta ehtiyac var.
Bununla belə, İran Xarici İşlər Nazirliyinin sözçüsü Naser Kənani dərhal müdaxilə edərək, ölkənin nüvə doktrinasına hər hansı dəyişiklik fikrini rədd edib.
Yeri gəlmişkən, hökumətpərəst gündəlik “İran” qəzeti Qoddusini tənqid edərək, onun bəyanatlarını "həqiqətə uyğun olmayan" kimi səciyyələndirib və bu bəyanatın ehtimal ki, "düşmənlər"in İrana qarşı əlavə sanksiyalar və qorxu yaratmaq üçün istifadə edə biləcəyini yazıb.
Mühafizəkarların mediası da daxil olmaqla, bir sıra digər KİV bu cür tənqidləri təkrarlayıb.
Buna baxmayaraq, Qoddusi fikrinə davam edib və aprelin 25-də bir video yayımlayıb. Həmin videoda o, İrana nüvə bombaları yaratmaq üçün lazım olan 90 faiz zənginləşdirilmiş uranı istehsal etmək üçün cəmi yarım gün lazım olduğunu söyləyib.
Xamneyi və “nüvə fətvası”
Şiə İslamında fətva yüksək vəzifəli İslam ruhanisinin İslam hüququnun şərhi əsasında verilən dini fərmandır. Sözügedən fəqihin ardıcılları üçün fətvalar vacib həyat qərarlarından tutmuş gündəlik məsələlərə qədər hər şey üçün məcburiyyət və əsas istinad nöqtəsidir. Fətvalar da dövlət siyasətinin bir hissəsi ola bilər.
Ayətullah Xamneyi son 20 ildə bir neçə dəfə nüvə silahının hazırlanması və istifadəsinin haram və ya dini baxımdan yolverilməz olması ilə bağlı fikrini təkrarlayıb. Möminlər arasında harama mürtəkib olmaq həm dünya, həm də axirətdə ağır nəticələrə səbəb olar.
2010-cu ildə Ali lider nüvə tərksilahına dair beynəlxalq konfransa göndərdiyi mesajda kütləvi qırğın silahlarına etirazını təkrar edərək, onların “bəşəriyyət üçün ciddi təhlükə” və “hər kəsin bəşəriyyəti bu böyük fəlakətdən qorumaq üçün səy göstərməli olduğunu” bildirmişdi.
“Nüvə fətvası”nın tənqidçiləri illər ərzində Xamneyinin dini fərmanının modallığından tutmuş onun təqdim olunma tərzinə qədər müxtəlif etirazlar irəli sürüblər. Bəziləri hətta hökmün həqiqətən mövcud olduğunu şübhə altına alır. Ancaq mübahisəsiz olan odur ki, dini fərman əvvəllər diplomatiyaya kömək etməklə münaqişənin qarşısını alıb. Məsələn, İran və dünya gücləri arasında Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) imzalanmasına səbəb olan 2013-15-ci il nüvə danışıqları ilə əlaqədar - Tehran sanksiyaların yüngülləşdirilməsi müqabilində nüvə proqramına məhdudiyyətlər qoymağa razılaşıb. Sazişdə İslam Respublikasının fətvanı kodlaşdırması ilə bağlı təkliflər irəli sürülüb.
2014-cü ildə İranla nüvə danışıqları zamanı ABŞ-nın o zamankı dövlət katibi Con Kerri demişdi: “Biz Xamneyinin fətvasını çox ciddi qəbul edirik... bir din xadiminin verdiyi həmin fətva niyyətlə bağlı son dərəcə güclü ifadədir. Bizim ehtiyacımız onu kodlaşdırmaqdır”.
Elə həmin il başqa bir müsahibəsində Kerri iddia edib ki, “tələb fətvanı qanuni qüvvəyə malik, qlobal səviyyədə tanınan, beynəlxalq anlaşmaya çevirməkdir... bu, dini inancın ehkam hökmündən kənara çıxması olmalıdır”.
2015-ci ildə JCPOA-nın imzalanmasından bir neçə gün sonra Xamneyi bildirib:
“Amerikalılar deyirlər ki, İranın nüvə silahı əldə etməsinə mane oldular. Bunun doğru olmadığını bilirlər. İslam şəriətinə görə, nüvə silahının dini olaraq haram olduğunu elan edən fətvamız var idi. Bunun nüvə danışıqları ilə heç bir əlaqəsi yoxdur”.
Xamneyi fitvasını dəyişəcəkmi?
Xamneyi çox siyasiləşmiş bir mövzuda taleyüklü dini fərman verən ilk İran hüquqşünası deyil. Hələ 1891-ci ildə o dövrün aparıcı şiə dini rəhbərlərindən olan Mirzə Məhəmməd Şirazi (1815-95) “Tütün etirazı” kimi tanınan aksiyada tütündən istifadəyə qarşı bir fətva verib. Bu addım Qacar monarxı Nasirəddin şahın (1848-98) Britaniya İmperiyasına tütün əkini, satışı və ixracı üzrə nəzarəti verən güzəşt fərmanına etiraz olaraq atılıb. Şirazinin fətvası nəticədə güzəştin ləğvinə səbəb olub.
Nə fətva, nə də hökm daş üzərində həkk olunmur və ona yenidən baxıla bilər. İki növ arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, bir hökm daha çox şərtlər və tələblər qoyur. Üstəlik, bir fətvaya onu verən İslam fəqihinin ardıcılları əməl etməli olduğu halda, bir hökmə bütün möminlər, o cümlədən, sözügedən fəqihin ardıcılları olmayan şiələr də əməl etməlidir.
Qum hövzəsində bir din xadimi və İslam fəqihi hökmün incəliklərini izah edərək “Amwaj.media”-ya deyib:
“İlkin və ikinci dərəcəli hökm var. Birincisi, Quranda və hədislərdə [sünnədə] qeyd olunan gündəlik namazın vacibliyi və ya içkinin haram olmasıdır. İkinci dərəcəli hökm birinci hökmün dəyişdirilməsinə səbəb olan məqsədəuyğunluq və zərurətə əsaslanır. Məsələn, əgər spirtli içki kiminsə sağ qalmasına kömək edərsə, ona alkoqoldan istifadə etmək haram deyildir”.
Ruhani şəxs əlavə edib: “Fətva da dəyişdirilə bilər”.
Başqa sözlə, fəqih həm fətvaların, həm də hökmlərin müsəlman dünyasının ehtiyaclarına uyğun olaraq dəyişdirilə biləcəyini vurğulayıb. O deyib ki, bəzi hallar fəqihləri İslamın mənafeyini qorumaq üçün öz hökmlərinə yenidən baxmağa vadar edə bilər.
Məsələnin həssaslığını nəzərə alaraq anonimlik şərti ilə danışan Qumlu din xadimi bu dinamikanın İranın hazırkı strateji mülahizələrinə necə aid ola biləcəyini izah edib:
“Xamneyinin ilkin fətvası kütləvi qırğın silahlarından istifadəni qadağan etsə də, bu mövqeyi dəyişə bilər. Məsələn, kütləvi qırğın silahı qadağan olunsa da, müəyyən hallarda bu cür silahların istehsalı yalnız sizə hücum edən düşmənlərə qarşı çəkindirici vasitə kimi zəruri sayıla bilər”.
“Amwaj.media” ilə müsahibədə Qumun başqa bir İslam hüquq eksperti (fəqih) - o da adının çəkilməməsini üstün tutub - Xamneyinin nüvə fətvasının mənşəyi kontekstinə toxunub. Onun fikrincə, dini fərmanın verilməsi məqsədəuyğun şərtlərə cavab idi: Qərb hökumətlərinin İranın nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmasına istinadla onu qlobal təhlükə kimi göstərməyə çalışırdı.
Eyni zamanda, həmin fəqih Xamneyinin fətvasını formalaşdıran mülahizələrin dəyişə biləcəyini açıqlayıb:
"İsrailin İranın nüvə obyektlərinə hücumu halında, fətvaya yenidən baxıla bilər. Dəyişən şərtlər nüvə silahı əldə etməyi zəruri edəcək. Səddam Hüseynin şəhərlərimizi hədəf aldığı vaxt, İraqla müharibə zamanı [1980-88] Tehranın doktrinasının necə inkişaf etdiyinə bənzər bir çəkindirmə vasitəsi kimi”.
İslam alimi fikirlərini belə yekunlaşdırıb:
"Həm fətvalar, həm də hökmlər onların verilməsi üçün əsas tələb edir. Məsələn, alkoqolun ilkin qadağası onun məstedici təsirindən qaynaqlanırdısa, sərxoş olmayan alternativlərin ortaya çıxması onun haramını ləğv etdi. Eynilə, nüvə silahlarına qarşı fətva əvvəlcə müharibənin qarşısını almağa yönəlmişdi, lakin İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, fətvanın məzmunu və tətbiqi dəyişəcək”.
Xamneyi indiyədək nüvə fətvasında dönməz olsa da, İsrailin hücum riskinin artması onu bir neçə səbəbə görə mövqeyini dəyişməyə məcbur edə bilər.
Birincisi, sülhü təşviq etmək və münaqişənin qarşısını almaq məqsədi daşıyan ilkin fətvanın arxasında duran orijinal kontekst və əsaslandırma artıq tətbiq oluna bilməz.
İkincisi, İrandakı şiə dini quruluşunun nəzərincə, düşmənlər qarşısında müsəlman dünyasının maraqlarının məqsədəuyğunluğunu ön planda tutmaq əsas məsələdir. Bu dinamika İranın nüvə proqramını silahlandırmaq məcburiyyətində qala biləcəyi anlayışına getdikcə daha çox uyğunlaşan çəkindirmə prinsipinin yaradılmasını zəruri edir. Xamneyinin dövründə belə bir dəyişikliyin baş verib-verməyəcəyini ancaq zaman və xarici şərait göstərəcək.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:50
İlham Əliyev Assambleya sədrini qəbul edib - Fotolar
Bu gün, 11:19
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
Bu gün, 08:11
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
Bu gün, 07:02
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
Dünən, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Dünən, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Dünən, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Dünən, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
15-06-2025, 12:59
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
