Gizli nüvə dövləti statusu: İran artıq 3 atom bombası düzəldə bilər

Xəbər lenti

00:22 / 21-05-2024

ABŞ Nigerdən qoşunlarını çıxaracaq - Bu tarixə qədər

23:54 / 20-05-2024

Masallı sakini güllələnib

22:14 / 20-05-2024

Əziz Orucovun həbs müddəti artırılır

20:55 / 20-05-2024

İranda prezident seçkilərinə hazırlıq başlayır

20:48 / 20-05-2024

Ərdoğan Əliyevə zəng edib

20:25 / 20-05-2024

"Milli" statusu alan iki teatrın adı dəyişdirilir

18:43 / 20-05-2024

Prezident: “Ukraynanın müharibədə qələbəsi mümkün deyil”

18:18 / 20-05-2024

İranın üç prezidenti helikopter qəzasına düşsə də, ikisi qurtula bilib - Foto

18:13 / 20-05-2024

Rusiya bombardmançılarını Olenya aerodromuna köçürüb - Foto

18:02 / 20-05-2024

Xidmət rəisi vəzifədən azad olunub

18:01 / 20-05-2024

Azərbaycan çempionatı: pley-off oyunlarının vaxtı açıqlanıb

17:47 / 20-05-2024

Nazirlər Kabineti daha bir qaydanı təsdiqləyib

17:38 / 20-05-2024

“Hərbi-həkim ekspertizası haqqında" əsasnaməyə dəyişiklik olub

17:32 / 20-05-2024

Vergi orqanlarında xidmət haqqında əsasnamə dəyişib

17:12 / 20-05-2024

Tədavülə yeni metal pul nişanları buraxılıb

17:03 / 20-05-2024

Prezident müddətli həqiqi hərbi xidmətə çağırışla bağlı sərəncam imzalayıb

16:52 / 20-05-2024

Qarabağ Universitetinə rektor təyin edilib

16:48 / 20-05-2024

Deputat: "İrsi xəstəliklərin çoxu qohum evliliyi ilə bağlıdır"

15:58 / 20-05-2024

Hidayət Heydərov dünya çempionatında finala yüksəlib

15:49 / 20-05-2024

İranın müvəqqəti prezidenti: "Ölkənin idarəçiliyində boşluq olmayacaq"

15:05 / 20-05-2024

Prezident İlham Əliyev Latviya parlamentinin sədrini qəbul edib - Fotolar

14:56 / 20-05-2024

Xankəndi şəhərinə prokuror təyin edilib

14:33 / 20-05-2024

Milli komandamız yoldaşlıq turnirinə qatılacaq

14:24 / 20-05-2024

Gürcüstan parlamenti prezidentin vetosunu ləğv edəcək

14:23 / 20-05-2024

MN-də 143 milyonluq mənimsəmə ilə bağlı məhkəmə: şahidlər ifadə verir

14:09 / 20-05-2024

İran: qəzada həlak olanların cəsədləri müəyyənləşib

14:05 / 20-05-2024

BŞİH-də müşavirə keçirilib, yeni tapşırıqlar verilib

14:04 / 20-05-2024

Kirantsın başçısı: iki ev, üç mağaza Azərbaycanın nəzarətindədir

13:58 / 20-05-2024

Volçansk şəhərində küçə döyüşü gedir

13:52 / 20-05-2024

Ermənistan polisi arxiyepiskopu kəndə buraxmayıb - Video

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

15:03 / 16-05-2024

Bir kişi istəsə... Və ya “Parkda” nə baş verir? - Fotolar

20:18 / 16-05-2024

Əliyevlə Lukaşenko birgə bəyanat verib, yeni sənədlər imzalanıb - (Yenilənib) - Fotolar

18:30 / 17-05-2024

Belarus prezidenti Füzuli rayonuna səfər edib - (Yenilənib+) - Fotolar

15:57 / 16-05-2024

Rəssamın əsəri 27 milyon dollardan baha satılıb - Foto

19:20 / 17-05-2024

Poeziya müsabiqəsinin finalçıları müəyyənləşib - Siyahı

10:49 / 16-05-2024

AMEA-da “Akademiya Muzeyi” yaradılacaq

19:46 / 17-05-2024

Lukaşenkonun Azərbaycana səfəri başa çatıb

00:12 / 18-05-2024

Qəzzada öldürülən 3 girovun meyiti tapılıb

20:05 / 18-05-2024

Müdafiə Nazirliyinin idarə rəisi vəzifədən azad edilib

12:31 / 16-05-2024

Yazıçı Anar: "Heç kimdən təklif gözləmirəm"

17:02 / 16-05-2024

Rəqsanənin mülklərinin üzərindən həbs götürülməyib

00:02 / 19-05-2024

Latviya parlamentinin sədri Azərbaycana rəsmi səfərə gəlib

Gizli nüvə dövləti statusu: İran artıq 3 atom bombası düzəldə bilər
Tarix: 10-05-2024 12:19 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

İsrail və İran arasında son gərginlik Tehranın nüvə proqramının tam silahlaşdırılması istiqamətində potensial dəyişiklik narahatlığı yaradıb. İsrailin aprelin 1-də İranın Suriyadakı konsulluğuna endirdiyi və yeddi iranlının, o cümlədən “Qüds” Qüvvələrinin generalı Məhəmməd Rza Zahidinin ölümünə cavab olaraq, aprelin 14-də İran ilk dəfə, birbaşa hücumunda İsrailə 300-dən çox PUA və ballistik raketlər atıb. İsrailin elan edilməmiş nüvə arsenalının böyük olduğunu nəzərə alaraq, analitiklər bu addımı İranın nüvə dövləti olma niyyətinə işarə kimi şərh ediblər.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə Vaşinqton mərkəzli “Middle East Institute” düşüncə quruluşunun saytı yazıb.

Təhlildə qeyd olunur ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (IAEA) atom bombasının yaradılması həddini 60 faiz saflığa qədər zənginləşdirilmiş təxminən 42 kq uran kimi müəyyən edir:

IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran bu səviyyəyə qədər zənginləşdirilmiş 121 kq urana malikdir - bu, təxminən 3 bomba üçün kifayətdir. İran nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmadığını iddia etsə də, o, təsdiqlənmiş nüvə silahı proqramı olmadan uranı bu səviyyədə zənginləşdirən yeganə ölkə olaraq qalır. Tehranın hazırkı şəraitdə seçdiyi strategiya, çox güman ki, nüvə dövləti ərəfəsi statusunu qoruyub saxlamaqdır. Bu, ölkənin əvvəlki strateji səbr yanaşması ilə müqayisədə yeni proaktiv və qabaqlayıcı strategiyaya uyğundur.

Daha əvvəl İran nüvə alimlərinə və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) əməliyyatçılarına sui-qəsd də daxil olmaqla, gizli əməliyyatlara görə İsrailə birbaşa cavab verməkdən çəkinsə də, Tehran artıq yeni mövqe tutmaq qərarına gəlib. “Sepah” baş komandanı Hüseyn Səlaminin sözləri ilə desək, “İsrail bundan sonra maraqlarımıza, aktivlərimizə, rəqəmlərimizə və vətəndaşlarımıza hər hansı bir yerdə hücum edərsə, İslam Respublikasının əks-hücumu ilə qarşılanacaq”.

Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı (JCPOA) kimi tanınan 2015-ci il nüvə sazişinin uğursuzluğu və İsrailin son illərdə İranda gizli fəaliyyət göstərməsi Tehranı öz strateji səbr siyasətindən əl çəkməyə və artıq kölgə müharibəsi ilə mübarizə aparmaq istəməməsinə səbəb olub. Yaxın vaxtlarda baş verən hadisələr, məsələn, “Ceyş əl-Ədl” terror qruplaşmasının Çabahar liman şəhərinə hücumuna cavab olaraq İranın yanvarın ortalarında Pakistana raket və aprelin ortalarında İsrailə PUA və raket zərbəsi endirməsi İranın mövqeyinin dəyişdiyini və yeni, daha iddialı tədbirlər görəcəyinin işarəsidir.

Prezident İbrahim Rəisi administrasiyası rəhbərinin müavini Məhəmməd Cəmşidinin “X” sosial media platformasındakı paylaşımına görə, “İranın strateji səbr dövrü bitdi”.

Bununla belə, bir çox analitiklərin qorxusunun əksinə olaraq, İran açıq elan edilmiş nüvə gücünə çevrilməkdənsə, gizli nüvə gücü olaraq qalmağın faydalarının fərqindədir. Hakimiyyətin fikrincə, nüvə potensialına malik olmaq nəinki genişmiqyaslı hərbi hücumların qarşısını alacaq, həm də ABŞ və digər düşmənlərlə danışıqlarda daha böyük təsir alətlərini təmin edəcək. Bundan əlavə, o, regional deeskalasiya imkanlarını canlandıra və mühüm qonşularla ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdıra bilər. 2023-cü ilin martından Çinin vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında yaxınlaşmadan sonra gedən proseslər kimi.

Nüvə gücü və onun çəkindirici faydaları

İran rəsmiləri hesab edirlər ki, İsrailin birbaşa hücumunun qarşısını almaq üçün nüvə silahı əldə etmək lazım deyil, çünki onun ABŞ-nın dəstəyi olmadan İrana genişmiqyaslı hücumu geosiyasi məhdudiyyətlərlə məhdudlaşır. Həm ABŞ, həm də İran 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrail torpaqlarına hücumlarından sonra birbaşa, genişmiqyaslı münaqişəyə girməkdən çox çəkinir və bu, regionda spiral eskalasiyaya səbəb olur. Oktyabrın 7-dən etibarən Tehran və Vaşinqton regional gərginliyi nisbətən uğurla idarə edə bilib.

İranın İsrailə cavab zərbəsindən sonra İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahian ABŞ-ı əmin edib ki, İran regiondakı Amerika bazalarını hədəfə almaq niyyətində deyil və Vaşinqton İsrailin İrana qarşı hücum əməliyyatlarında iştirak etməmək mövqeyini təkrarlayıb. İranın nöqteyi-nəzərindən İsrailin aprelin 19-da İsfahandakı hava bazasına hücumu açıq-aşkar təxribat cəhdi idi.

Medianın yazdığına görə, 2023-cü ilin yanvarında israillilərin həyata keçirdiyi əvvəlki əməliyyata bənzər bu insident də İran ərazisi daxilindən gəldiyi güman edilən kiçik PUA-larla baş verib. İran rəsmiləri iddia edirlər ki, onların hava hücumundan müdafiə sistemi pilotsuz təyyarələri uçuşun ortasında məhv edib.

Bölgədə ABŞ və İsrail tərəfindən qəbul edilən təhdidlərə cavab olaraq İran indiyədək öz təhlükəsizliyini effektiv şəkildə qoruyan daxili və xarici balanslaşdırma strategiyalarından yararlanıb. Daxili tarazlıq baxımından İran digər gizli nüvə dövlətləri, məsələn, Yaponiya kimi zənginləşdirmə və təkrar emal qurğularına arxalanır.

Nüvə gecikməsi ekzistensial təhlükə zamanı nisbətən qısa müddət ərzində nüvə arsenalını toplamaq potensialına malik olan dövlətlərə aiddir. “Yaponiya variantı” kimi tanınan siyasət, əslində, bunu etmədən sürətlə nüvə silahı yaratmaq qabiliyyətini qoruyub saxlayaraq, İran Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinə sadiq qalır.

Bundan əlavə, İran həm də ənənəvi hərbi gücünə və strateji geosiyasi aktivlərin istismarına arxalanır. Xarici tarazlıq baxımından Tehran Yaxın Şərqdə ABŞ və İsrail hegemonluğuna qarşı mübarizədə ümumi məqsədi paylaşan tərəfdaşlar və müttəfiqlər şəbəkəsi qurub. İran siyasətçiləri bu daxili və xarici komponentləri bir-biri ilə əlaqəli hesab edir və İranın təhlükəsizliyini və maraqlarını qorumaq üçün sabit tarazlıq yaradırlar.

Tehranın müdafiə doktrinası aktiv çəkindirmə konsepsiyasına əsaslanır və bu konsepsiyaya əsasən, qarşısının alınması təkbaşına uğursuz olarsa, əvvəlcədən müəyyən edilmiş əks tədbir həyata keçirilir və bununla da döyüşən tərəflərin gələcək hərəkətlərinin qarşısının alınması gücləndirilir. Bu baxımdan, İran və İsrail arasında son vaxtlar baş verən raket zərbələri bu doktrinadan uzaqlaşaraq nüvə silahlanmasına doğru böyük bir dəyişikliyə deyil, əksinə, davam edən fəal çəkindirmə yanaşmasında yeni mərhələyə işarə edir.

İsrailin münaqişənin əhatə dairəsini məhdud saxlamağa vurğu etməsi və Amerikanın İranla hərbi əməliyyatlarda iştirak etməmək öhdəliyi göstərir ki, doktrina indiyədək İrana qarşı daha geniş hərbi əməliyyatların qarşısını almaqda təsirli olub.

Hədəf nüvə dövləti kimi İran nüvə imkanları ətrafında strateji qeyri-müəyyənliyi qoruyur və bundan siyasi sövdələşmə vasitəsi kimi istifadə edə bilər. IAEA-nın məlumatına görə, 2023-cü ilin iyun ayından etibarən İran uranın zənginləşdirilməsi sürətini (60%-ə qədər) bir neçə ay ərzində azaldıb, 2023-cü ilin noyabrında isə zənginləşdirilmiş uranın hasilat sürətini (60%-ə qədər) artırıb, yəni ayda 9 kq-a qədər.

IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran 2024-cü ilin əvvəlindən eyni sürətlə uranı zənginləşdirsə də, 60 faiz zənginləşdirilmiş uran ehtiyatının təxminən 31,8 kq-ını və ümumi ehtiyatlarını 6,8 kq azaldıb.

Zənginləşdirilmiş uranın hasilatı və ehtiyatlarında olan bu dalğalanmalar onu deməyə əsas verir ki, İran və ABŞ arasında gizli danışıqlar və razılaşmalar aparıla bilər.

Qəzzada davam edən müharibəyə baxmayaraq, İran 2024-cü ilin ilk üç ayında gündə təxminən 1,56 milyon barel neft ixrac edə bilib ki, bu da 2018-ci ilin sonundan bəri ən böyük həcmdir. İran bu müddət ərzində sanksiyalardan yayınmağın müxtəlif üsullarını mənimsəyə bilsə də, görünür, Bayden administrasiyası İran neftinin satışını daha da çətinləşdirəcək ciddi ikinci dərəcəli sanksiya tədbirlərini tətbiq etməkdən çəkinir.

ABŞ-İsrail blokuna qarşı çəkindirmə

Qəzzadakı müharibə İrana regional güc dinamikasına təsir etmək üçün yeni imkanlar yaratsa da, nüvə dövləti olmaq ona əlavə xərclər gətirmir. Beləliklə, İranın nüvə imkanları həm çəkindirici, həm də sövdələşmə vasitəsi rolunu oynayır. Hazırda Tehran ABŞ və İsraili özünün əsas xarici təhdidləri kimi görür. Nəticə etibarilə o, regional təhlükəsizlik strategiyalarını bu iki nüvə dövlətini nəzərə alaraq formalaşdırır. Bu yanaşmanın tərkib hissəsi kimi Tehran qonşuluq siyasəti həyata keçirmək və ikitərəfli diplomatik münasibətləri genişləndirmək kimi etimadın möhkəmləndirilməsi tədbirlərinə başlamaqla ərəb qonşuları arasında təhlükə qavrayışlarını azaltmağa çalışır.

İran qonşuları ilə münasibətlərini möhkəmləndirməyə, siyasi təcriddən çıxmağa və müəyyən dərəcədə geridə qalan iqtisadi inkişafını aradan qaldırmağa çalışır. Sanksiyaların əngəllədiyi iqtisadiyyatı dirçəltmək lazımdır və bu kontekstdə Tehran özünü nüvə dövləti elan etməyin maddi və nisbi xərclərini ciddi şəkildə dərk edir. Tehranın zənginləşdirilmiş uran hasilatının artacağını proqnozlaşdıran analitiklərin şübhələri, İranın hədd gücündə qalmaqdan əldə edə biləcəyi çoxlu faydaları nəzərə alsaq, yersiz ola bilər.

Buna baxmayaraq, İranın nüvə gücünə çevrilməsi ilə bağlı real perspektiv var - bu, dəhşətli nəticələrə gətirib çıxaracaq - və bu, İran öz təhlükəsizliyinə mövcud istifadə ilə adekvat şəkildə idarə oluna bilməyən bir təhlükə hiss etdikdə və ya o zaman baş verə bilər. Əgər ABŞ və İsrail birlikdə İranın əsas nüvə və hərbi obyektlərini hədəfə alacaq əhəmiyyətli hərbi zərbə endirsəydilər, bu, Tehranın hazırkı çəkindirmə strategiyasını qeyri-mümkün, səmərəsiz və dayanıqsız edər. Aprelin 18-də Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Haqtələb bəyan edib ki, İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, İran nüvə strategiyasını ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirə bilər. Bunun baş verməməsini təmin edəcək əsas regional oyunçuların ata biləcəyi bir neçə addım var.

İlk növbədə, iqtisadi sanksiyaların miqyasının və təsirinin azaldılması müqabilində İranın nüvə proqramı ilə bağlı diplomatik danışıqların bərpası və onun silahlandırılmasının qarşısının alınması üçün aydın qaydaların müəyyən edilməsi bütün maraqlı tərəflərin xeyrinə olacaq.

İkincisi, əlavə addım kimi, qonşu ölkələri, xüsusən də Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətləri İranla konstruktiv diplomatik və iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirməyə təşviq etmək Tehranı uranın daha da zənginləşdirilməsini davam etdirməkdən çəkindirəcək, daha kiçik miqyaslı hərbi qarşıdurmalarda iştirakdan çəkindirəcək.

Nəhayət, İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli, indi müharibənin ortasında nə qədər uzaq görünsə də, İsrail və İran arasında gərginliyin artması riskini azaltmaq, eləcə də hazırda bölgədə baş verən qızğın təhlükəsizlik böhranını yumşaltmaq üçün mühüm addım olardı.

Y. QACAR

Ana səhifəyə dön