11:24 / 17-06-2025
Xarici vətəndaşların İrandan Azərbaycan vasitəsiylə təxliyəsi davam edir
11:19 / 17-06-2025
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
10:51 / 17-06-2025
Vətəndaşları aldadan qadın saxlanılıb
10:32 / 17-06-2025
“Azərbaycan-Almaniya Dostluq Həftəsi” keçiriləcək - Fotolar
10:26 / 17-06-2025
“Fənərbaxça”nın prezidenti Bakıya gəlib
10:23 / 17-06-2025
HƏMAS Rusiyanı İsrailə təsir göstərməyə çağırır
10:22 / 17-06-2025
Nazirliyin keçmiş vəzifəli şəxslərinin məhkəməsi başlayıb
10:11 / 17-06-2025
Naxçıvan Aqrar Sığorta Fondu ləğv edilib
09:59 / 17-06-2025
"WhatsApp"da yenilik: reklamlar və pullu abunəliklər gəlir
09:53 / 17-06-2025
2025-ci ilin büdcəsinə dəyişikliklər olacaq? - Açıqlama
09:40 / 17-06-2025
İran nüvə silahları ilə bağlı müqavilədən çıxa bilər
09:21 / 17-06-2025
İsmayıllıda oğul atasını öldürüb
08:25 / 17-06-2025
Hakan Fidan Tiranada Vyosa Osmani ilə görüşüb
08:17 / 17-06-2025
Varşava preventiv tədbirlərə əl atır
08:11 / 17-06-2025
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
08:03 / 17-06-2025
Şakira: “ABŞ-da mühacir olmaq daim qorxu deməkdir”
07:51 / 17-06-2025
ABŞ Milli Təhlükəsizlik Şurası təcili Ağ evdə toplanır
07:44 / 17-06-2025
Kiyevə hücum: çoxmərtəbəli binalar dağılıb, ölən və çoxlu yaralı var - Foto
07:02 / 17-06-2025
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
06:47 / 17-06-2025
Kəşfiyyat agentliyinə qadın rəhbərlik edəcək
22:43 / 16-06-2025
Zakir Həsənov Belarusa rəsmi səfər edib
22:33 / 16-06-2025
Xarici ölkə vətəndaşları İrandan Azərbaycana təxliyə olunub
20:27 / 16-06-2025
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
18:00 / 16-06-2025
Cüdoçumuz dünya çempionatının yarımfinalına yüksəlib
17:32 / 16-06-2025
Rusiya Azərbaycandan göndərilən kartofu geri qaytarıb
15:28 / 16-06-2025
Pənah Hüseyn: "Bu addım istefa anlamına gəlmir"
14:07 / 16-06-2025
İran prezidenti: "İran nüvə silahı hazırlamaq niyyətində deyil"
13:06 / 16-06-2025
Sabah yağış yağacaq
13:01 / 16-06-2025
İrandan 41 Azərbaycan vətəndaşı təxliyə olunub
12:35 / 16-06-2025
İsrail-İran qarşıdurması Cənubi Qafqazda necə əks-səda verir?
08:07 / 14-06-2025
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
14:57 / 12-06-2025
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
07:23 / 13-06-2025
İsrail İranı vurmağa başlayıb
17:06 / 13-06-2025
Laçın şəhərinin Baş planı təsdiqlənib
21:38 / 12-06-2025
Erməniəsilli şəxslərin məhkəməsi davam edir - Yenilənib
18:49 / 13-06-2025
“Rəmzi qisas erası bitdi” - Ekspertlər İsrail-İran duelinin aqibətini necə görür?
11:37 / 16-06-2025
55 yaşlı məktəb yarıməsrlik məzunlarına qucaq açıb - Video
17:43 / 13-06-2025
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
08:47 / 16-06-2025
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
17:51 / 12-06-2025
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
17:09 / 12-06-2025
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
Gizli nüvə dövləti statusu: İran artıq 3 atom bombası düzəldə bilər
Tarix: 10-05-2024 12:19 | Bölmə: Slayd
İsrail və İran arasında son gərginlik Tehranın nüvə proqramının tam silahlaşdırılması istiqamətində potensial dəyişiklik narahatlığı yaradıb. İsrailin aprelin 1-də İranın Suriyadakı konsulluğuna endirdiyi və yeddi iranlının, o cümlədən “Qüds” Qüvvələrinin generalı Məhəmməd Rza Zahidinin ölümünə cavab olaraq, aprelin 14-də İran ilk dəfə, birbaşa hücumunda İsrailə 300-dən çox PUA və ballistik raketlər atıb. İsrailin elan edilməmiş nüvə arsenalının böyük olduğunu nəzərə alaraq, analitiklər bu addımı İranın nüvə dövləti olma niyyətinə işarə kimi şərh ediblər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə Vaşinqton mərkəzli “Middle East Institute” düşüncə quruluşunun saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (IAEA) atom bombasının yaradılması həddini 60 faiz saflığa qədər zənginləşdirilmiş təxminən 42 kq uran kimi müəyyən edir:
IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran bu səviyyəyə qədər zənginləşdirilmiş 121 kq urana malikdir - bu, təxminən 3 bomba üçün kifayətdir. İran nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmadığını iddia etsə də, o, təsdiqlənmiş nüvə silahı proqramı olmadan uranı bu səviyyədə zənginləşdirən yeganə ölkə olaraq qalır. Tehranın hazırkı şəraitdə seçdiyi strategiya, çox güman ki, nüvə dövləti ərəfəsi statusunu qoruyub saxlamaqdır. Bu, ölkənin əvvəlki strateji səbr yanaşması ilə müqayisədə yeni proaktiv və qabaqlayıcı strategiyaya uyğundur.
Daha əvvəl İran nüvə alimlərinə və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) əməliyyatçılarına sui-qəsd də daxil olmaqla, gizli əməliyyatlara görə İsrailə birbaşa cavab verməkdən çəkinsə də, Tehran artıq yeni mövqe tutmaq qərarına gəlib. “Sepah” baş komandanı Hüseyn Səlaminin sözləri ilə desək, “İsrail bundan sonra maraqlarımıza, aktivlərimizə, rəqəmlərimizə və vətəndaşlarımıza hər hansı bir yerdə hücum edərsə, İslam Respublikasının əks-hücumu ilə qarşılanacaq”.
Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı (JCPOA) kimi tanınan 2015-ci il nüvə sazişinin uğursuzluğu və İsrailin son illərdə İranda gizli fəaliyyət göstərməsi Tehranı öz strateji səbr siyasətindən əl çəkməyə və artıq kölgə müharibəsi ilə mübarizə aparmaq istəməməsinə səbəb olub. Yaxın vaxtlarda baş verən hadisələr, məsələn, “Ceyş əl-Ədl” terror qruplaşmasının Çabahar liman şəhərinə hücumuna cavab olaraq İranın yanvarın ortalarında Pakistana raket və aprelin ortalarında İsrailə PUA və raket zərbəsi endirməsi İranın mövqeyinin dəyişdiyini və yeni, daha iddialı tədbirlər görəcəyinin işarəsidir.
Prezident İbrahim Rəisi administrasiyası rəhbərinin müavini Məhəmməd Cəmşidinin “X” sosial media platformasındakı paylaşımına görə, “İranın strateji səbr dövrü bitdi”.
Bununla belə, bir çox analitiklərin qorxusunun əksinə olaraq, İran açıq elan edilmiş nüvə gücünə çevrilməkdənsə, gizli nüvə gücü olaraq qalmağın faydalarının fərqindədir. Hakimiyyətin fikrincə, nüvə potensialına malik olmaq nəinki genişmiqyaslı hərbi hücumların qarşısını alacaq, həm də ABŞ və digər düşmənlərlə danışıqlarda daha böyük təsir alətlərini təmin edəcək. Bundan əlavə, o, regional deeskalasiya imkanlarını canlandıra və mühüm qonşularla ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdıra bilər. 2023-cü ilin martından Çinin vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında yaxınlaşmadan sonra gedən proseslər kimi.
Nüvə gücü və onun çəkindirici faydaları
İran rəsmiləri hesab edirlər ki, İsrailin birbaşa hücumunun qarşısını almaq üçün nüvə silahı əldə etmək lazım deyil, çünki onun ABŞ-nın dəstəyi olmadan İrana genişmiqyaslı hücumu geosiyasi məhdudiyyətlərlə məhdudlaşır. Həm ABŞ, həm də İran 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrail torpaqlarına hücumlarından sonra birbaşa, genişmiqyaslı münaqişəyə girməkdən çox çəkinir və bu, regionda spiral eskalasiyaya səbəb olur. Oktyabrın 7-dən etibarən Tehran və Vaşinqton regional gərginliyi nisbətən uğurla idarə edə bilib.
İranın İsrailə cavab zərbəsindən sonra İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahian ABŞ-ı əmin edib ki, İran regiondakı Amerika bazalarını hədəfə almaq niyyətində deyil və Vaşinqton İsrailin İrana qarşı hücum əməliyyatlarında iştirak etməmək mövqeyini təkrarlayıb. İranın nöqteyi-nəzərindən İsrailin aprelin 19-da İsfahandakı hava bazasına hücumu açıq-aşkar təxribat cəhdi idi.
Medianın yazdığına görə, 2023-cü ilin yanvarında israillilərin həyata keçirdiyi əvvəlki əməliyyata bənzər bu insident də İran ərazisi daxilindən gəldiyi güman edilən kiçik PUA-larla baş verib. İran rəsmiləri iddia edirlər ki, onların hava hücumundan müdafiə sistemi pilotsuz təyyarələri uçuşun ortasında məhv edib.
Bölgədə ABŞ və İsrail tərəfindən qəbul edilən təhdidlərə cavab olaraq İran indiyədək öz təhlükəsizliyini effektiv şəkildə qoruyan daxili və xarici balanslaşdırma strategiyalarından yararlanıb. Daxili tarazlıq baxımından İran digər gizli nüvə dövlətləri, məsələn, Yaponiya kimi zənginləşdirmə və təkrar emal qurğularına arxalanır.
Nüvə gecikməsi ekzistensial təhlükə zamanı nisbətən qısa müddət ərzində nüvə arsenalını toplamaq potensialına malik olan dövlətlərə aiddir. “Yaponiya variantı” kimi tanınan siyasət, əslində, bunu etmədən sürətlə nüvə silahı yaratmaq qabiliyyətini qoruyub saxlayaraq, İran Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinə sadiq qalır.
Bundan əlavə, İran həm də ənənəvi hərbi gücünə və strateji geosiyasi aktivlərin istismarına arxalanır. Xarici tarazlıq baxımından Tehran Yaxın Şərqdə ABŞ və İsrail hegemonluğuna qarşı mübarizədə ümumi məqsədi paylaşan tərəfdaşlar və müttəfiqlər şəbəkəsi qurub. İran siyasətçiləri bu daxili və xarici komponentləri bir-biri ilə əlaqəli hesab edir və İranın təhlükəsizliyini və maraqlarını qorumaq üçün sabit tarazlıq yaradırlar.
Tehranın müdafiə doktrinası aktiv çəkindirmə konsepsiyasına əsaslanır və bu konsepsiyaya əsasən, qarşısının alınması təkbaşına uğursuz olarsa, əvvəlcədən müəyyən edilmiş əks tədbir həyata keçirilir və bununla da döyüşən tərəflərin gələcək hərəkətlərinin qarşısının alınması gücləndirilir. Bu baxımdan, İran və İsrail arasında son vaxtlar baş verən raket zərbələri bu doktrinadan uzaqlaşaraq nüvə silahlanmasına doğru böyük bir dəyişikliyə deyil, əksinə, davam edən fəal çəkindirmə yanaşmasında yeni mərhələyə işarə edir.
İsrailin münaqişənin əhatə dairəsini məhdud saxlamağa vurğu etməsi və Amerikanın İranla hərbi əməliyyatlarda iştirak etməmək öhdəliyi göstərir ki, doktrina indiyədək İrana qarşı daha geniş hərbi əməliyyatların qarşısını almaqda təsirli olub.
Hədəf nüvə dövləti kimi İran nüvə imkanları ətrafında strateji qeyri-müəyyənliyi qoruyur və bundan siyasi sövdələşmə vasitəsi kimi istifadə edə bilər. IAEA-nın məlumatına görə, 2023-cü ilin iyun ayından etibarən İran uranın zənginləşdirilməsi sürətini (60%-ə qədər) bir neçə ay ərzində azaldıb, 2023-cü ilin noyabrında isə zənginləşdirilmiş uranın hasilat sürətini (60%-ə qədər) artırıb, yəni ayda 9 kq-a qədər.
IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran 2024-cü ilin əvvəlindən eyni sürətlə uranı zənginləşdirsə də, 60 faiz zənginləşdirilmiş uran ehtiyatının təxminən 31,8 kq-ını və ümumi ehtiyatlarını 6,8 kq azaldıb.
Zənginləşdirilmiş uranın hasilatı və ehtiyatlarında olan bu dalğalanmalar onu deməyə əsas verir ki, İran və ABŞ arasında gizli danışıqlar və razılaşmalar aparıla bilər.
Qəzzada davam edən müharibəyə baxmayaraq, İran 2024-cü ilin ilk üç ayında gündə təxminən 1,56 milyon barel neft ixrac edə bilib ki, bu da 2018-ci ilin sonundan bəri ən böyük həcmdir. İran bu müddət ərzində sanksiyalardan yayınmağın müxtəlif üsullarını mənimsəyə bilsə də, görünür, Bayden administrasiyası İran neftinin satışını daha da çətinləşdirəcək ciddi ikinci dərəcəli sanksiya tədbirlərini tətbiq etməkdən çəkinir.
ABŞ-İsrail blokuna qarşı çəkindirmə
Qəzzadakı müharibə İrana regional güc dinamikasına təsir etmək üçün yeni imkanlar yaratsa da, nüvə dövləti olmaq ona əlavə xərclər gətirmir. Beləliklə, İranın nüvə imkanları həm çəkindirici, həm də sövdələşmə vasitəsi rolunu oynayır. Hazırda Tehran ABŞ və İsraili özünün əsas xarici təhdidləri kimi görür. Nəticə etibarilə o, regional təhlükəsizlik strategiyalarını bu iki nüvə dövlətini nəzərə alaraq formalaşdırır. Bu yanaşmanın tərkib hissəsi kimi Tehran qonşuluq siyasəti həyata keçirmək və ikitərəfli diplomatik münasibətləri genişləndirmək kimi etimadın möhkəmləndirilməsi tədbirlərinə başlamaqla ərəb qonşuları arasında təhlükə qavrayışlarını azaltmağa çalışır.
İran qonşuları ilə münasibətlərini möhkəmləndirməyə, siyasi təcriddən çıxmağa və müəyyən dərəcədə geridə qalan iqtisadi inkişafını aradan qaldırmağa çalışır. Sanksiyaların əngəllədiyi iqtisadiyyatı dirçəltmək lazımdır və bu kontekstdə Tehran özünü nüvə dövləti elan etməyin maddi və nisbi xərclərini ciddi şəkildə dərk edir. Tehranın zənginləşdirilmiş uran hasilatının artacağını proqnozlaşdıran analitiklərin şübhələri, İranın hədd gücündə qalmaqdan əldə edə biləcəyi çoxlu faydaları nəzərə alsaq, yersiz ola bilər.
Buna baxmayaraq, İranın nüvə gücünə çevrilməsi ilə bağlı real perspektiv var - bu, dəhşətli nəticələrə gətirib çıxaracaq - və bu, İran öz təhlükəsizliyinə mövcud istifadə ilə adekvat şəkildə idarə oluna bilməyən bir təhlükə hiss etdikdə və ya o zaman baş verə bilər. Əgər ABŞ və İsrail birlikdə İranın əsas nüvə və hərbi obyektlərini hədəfə alacaq əhəmiyyətli hərbi zərbə endirsəydilər, bu, Tehranın hazırkı çəkindirmə strategiyasını qeyri-mümkün, səmərəsiz və dayanıqsız edər. Aprelin 18-də Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Haqtələb bəyan edib ki, İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, İran nüvə strategiyasını ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirə bilər. Bunun baş verməməsini təmin edəcək əsas regional oyunçuların ata biləcəyi bir neçə addım var.
İlk növbədə, iqtisadi sanksiyaların miqyasının və təsirinin azaldılması müqabilində İranın nüvə proqramı ilə bağlı diplomatik danışıqların bərpası və onun silahlandırılmasının qarşısının alınması üçün aydın qaydaların müəyyən edilməsi bütün maraqlı tərəflərin xeyrinə olacaq.
İkincisi, əlavə addım kimi, qonşu ölkələri, xüsusən də Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətləri İranla konstruktiv diplomatik və iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirməyə təşviq etmək Tehranı uranın daha da zənginləşdirilməsini davam etdirməkdən çəkindirəcək, daha kiçik miqyaslı hərbi qarşıdurmalarda iştirakdan çəkindirəcək.
Nəhayət, İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli, indi müharibənin ortasında nə qədər uzaq görünsə də, İsrail və İran arasında gərginliyin artması riskini azaltmaq, eləcə də hazırda bölgədə baş verən qızğın təhlükəsizlik böhranını yumşaltmaq üçün mühüm addım olardı.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Tarix: 10-05-2024 12:19 | Bölmə: Slayd
İsrail və İran arasında son gərginlik Tehranın nüvə proqramının tam silahlaşdırılması istiqamətində potensial dəyişiklik narahatlığı yaradıb. İsrailin aprelin 1-də İranın Suriyadakı konsulluğuna endirdiyi və yeddi iranlının, o cümlədən “Qüds” Qüvvələrinin generalı Məhəmməd Rza Zahidinin ölümünə cavab olaraq, aprelin 14-də İran ilk dəfə, birbaşa hücumunda İsrailə 300-dən çox PUA və ballistik raketlər atıb. İsrailin elan edilməmiş nüvə arsenalının böyük olduğunu nəzərə alaraq, analitiklər bu addımı İranın nüvə dövləti olma niyyətinə işarə kimi şərh ediblər.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə Vaşinqton mərkəzli “Middle East Institute” düşüncə quruluşunun saytı yazıb.
Təhlildə qeyd olunur ki, Beynəlxalq Atom Enerjisi Agentliyi (IAEA) atom bombasının yaradılması həddini 60 faiz saflığa qədər zənginləşdirilmiş təxminən 42 kq uran kimi müəyyən edir:
IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran bu səviyyəyə qədər zənginləşdirilmiş 121 kq urana malikdir - bu, təxminən 3 bomba üçün kifayətdir. İran nüvə silahı yaratmaq niyyətində olmadığını iddia etsə də, o, təsdiqlənmiş nüvə silahı proqramı olmadan uranı bu səviyyədə zənginləşdirən yeganə ölkə olaraq qalır. Tehranın hazırkı şəraitdə seçdiyi strategiya, çox güman ki, nüvə dövləti ərəfəsi statusunu qoruyub saxlamaqdır. Bu, ölkənin əvvəlki strateji səbr yanaşması ilə müqayisədə yeni proaktiv və qabaqlayıcı strategiyaya uyğundur.
Daha əvvəl İran nüvə alimlərinə və İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) əməliyyatçılarına sui-qəsd də daxil olmaqla, gizli əməliyyatlara görə İsrailə birbaşa cavab verməkdən çəkinsə də, Tehran artıq yeni mövqe tutmaq qərarına gəlib. “Sepah” baş komandanı Hüseyn Səlaminin sözləri ilə desək, “İsrail bundan sonra maraqlarımıza, aktivlərimizə, rəqəmlərimizə və vətəndaşlarımıza hər hansı bir yerdə hücum edərsə, İslam Respublikasının əks-hücumu ilə qarşılanacaq”.
Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı (JCPOA) kimi tanınan 2015-ci il nüvə sazişinin uğursuzluğu və İsrailin son illərdə İranda gizli fəaliyyət göstərməsi Tehranı öz strateji səbr siyasətindən əl çəkməyə və artıq kölgə müharibəsi ilə mübarizə aparmaq istəməməsinə səbəb olub. Yaxın vaxtlarda baş verən hadisələr, məsələn, “Ceyş əl-Ədl” terror qruplaşmasının Çabahar liman şəhərinə hücumuna cavab olaraq İranın yanvarın ortalarında Pakistana raket və aprelin ortalarında İsrailə PUA və raket zərbəsi endirməsi İranın mövqeyinin dəyişdiyini və yeni, daha iddialı tədbirlər görəcəyinin işarəsidir.
Prezident İbrahim Rəisi administrasiyası rəhbərinin müavini Məhəmməd Cəmşidinin “X” sosial media platformasındakı paylaşımına görə, “İranın strateji səbr dövrü bitdi”.
Bununla belə, bir çox analitiklərin qorxusunun əksinə olaraq, İran açıq elan edilmiş nüvə gücünə çevrilməkdənsə, gizli nüvə gücü olaraq qalmağın faydalarının fərqindədir. Hakimiyyətin fikrincə, nüvə potensialına malik olmaq nəinki genişmiqyaslı hərbi hücumların qarşısını alacaq, həm də ABŞ və digər düşmənlərlə danışıqlarda daha böyük təsir alətlərini təmin edəcək. Bundan əlavə, o, regional deeskalasiya imkanlarını canlandıra və mühüm qonşularla ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdıra bilər. 2023-cü ilin martından Çinin vasitəçiliyi ilə Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında yaxınlaşmadan sonra gedən proseslər kimi.
Nüvə gücü və onun çəkindirici faydaları
İran rəsmiləri hesab edirlər ki, İsrailin birbaşa hücumunun qarşısını almaq üçün nüvə silahı əldə etmək lazım deyil, çünki onun ABŞ-nın dəstəyi olmadan İrana genişmiqyaslı hücumu geosiyasi məhdudiyyətlərlə məhdudlaşır. Həm ABŞ, həm də İran 2023-cü il oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrail torpaqlarına hücumlarından sonra birbaşa, genişmiqyaslı münaqişəyə girməkdən çox çəkinir və bu, regionda spiral eskalasiyaya səbəb olur. Oktyabrın 7-dən etibarən Tehran və Vaşinqton regional gərginliyi nisbətən uğurla idarə edə bilib.
İranın İsrailə cavab zərbəsindən sonra İranın xarici işlər naziri Hüseyn Əmir-Abdullahian ABŞ-ı əmin edib ki, İran regiondakı Amerika bazalarını hədəfə almaq niyyətində deyil və Vaşinqton İsrailin İrana qarşı hücum əməliyyatlarında iştirak etməmək mövqeyini təkrarlayıb. İranın nöqteyi-nəzərindən İsrailin aprelin 19-da İsfahandakı hava bazasına hücumu açıq-aşkar təxribat cəhdi idi.
Medianın yazdığına görə, 2023-cü ilin yanvarında israillilərin həyata keçirdiyi əvvəlki əməliyyata bənzər bu insident də İran ərazisi daxilindən gəldiyi güman edilən kiçik PUA-larla baş verib. İran rəsmiləri iddia edirlər ki, onların hava hücumundan müdafiə sistemi pilotsuz təyyarələri uçuşun ortasında məhv edib.
Bölgədə ABŞ və İsrail tərəfindən qəbul edilən təhdidlərə cavab olaraq İran indiyədək öz təhlükəsizliyini effektiv şəkildə qoruyan daxili və xarici balanslaşdırma strategiyalarından yararlanıb. Daxili tarazlıq baxımından İran digər gizli nüvə dövlətləri, məsələn, Yaponiya kimi zənginləşdirmə və təkrar emal qurğularına arxalanır.
Nüvə gecikməsi ekzistensial təhlükə zamanı nisbətən qısa müddət ərzində nüvə arsenalını toplamaq potensialına malik olan dövlətlərə aiddir. “Yaponiya variantı” kimi tanınan siyasət, əslində, bunu etmədən sürətlə nüvə silahı yaratmaq qabiliyyətini qoruyub saxlayaraq, İran Nüvə Silahlarının Yayılmaması Müqaviləsinə sadiq qalır.
Bundan əlavə, İran həm də ənənəvi hərbi gücünə və strateji geosiyasi aktivlərin istismarına arxalanır. Xarici tarazlıq baxımından Tehran Yaxın Şərqdə ABŞ və İsrail hegemonluğuna qarşı mübarizədə ümumi məqsədi paylaşan tərəfdaşlar və müttəfiqlər şəbəkəsi qurub. İran siyasətçiləri bu daxili və xarici komponentləri bir-biri ilə əlaqəli hesab edir və İranın təhlükəsizliyini və maraqlarını qorumaq üçün sabit tarazlıq yaradırlar.
Tehranın müdafiə doktrinası aktiv çəkindirmə konsepsiyasına əsaslanır və bu konsepsiyaya əsasən, qarşısının alınması təkbaşına uğursuz olarsa, əvvəlcədən müəyyən edilmiş əks tədbir həyata keçirilir və bununla da döyüşən tərəflərin gələcək hərəkətlərinin qarşısının alınması gücləndirilir. Bu baxımdan, İran və İsrail arasında son vaxtlar baş verən raket zərbələri bu doktrinadan uzaqlaşaraq nüvə silahlanmasına doğru böyük bir dəyişikliyə deyil, əksinə, davam edən fəal çəkindirmə yanaşmasında yeni mərhələyə işarə edir.
İsrailin münaqişənin əhatə dairəsini məhdud saxlamağa vurğu etməsi və Amerikanın İranla hərbi əməliyyatlarda iştirak etməmək öhdəliyi göstərir ki, doktrina indiyədək İrana qarşı daha geniş hərbi əməliyyatların qarşısını almaqda təsirli olub.
Hədəf nüvə dövləti kimi İran nüvə imkanları ətrafında strateji qeyri-müəyyənliyi qoruyur və bundan siyasi sövdələşmə vasitəsi kimi istifadə edə bilər. IAEA-nın məlumatına görə, 2023-cü ilin iyun ayından etibarən İran uranın zənginləşdirilməsi sürətini (60%-ə qədər) bir neçə ay ərzində azaldıb, 2023-cü ilin noyabrında isə zənginləşdirilmiş uranın hasilat sürətini (60%-ə qədər) artırıb, yəni ayda 9 kq-a qədər.
IAEA-nın son hesabatı göstərir ki, İran 2024-cü ilin əvvəlindən eyni sürətlə uranı zənginləşdirsə də, 60 faiz zənginləşdirilmiş uran ehtiyatının təxminən 31,8 kq-ını və ümumi ehtiyatlarını 6,8 kq azaldıb.
Zənginləşdirilmiş uranın hasilatı və ehtiyatlarında olan bu dalğalanmalar onu deməyə əsas verir ki, İran və ABŞ arasında gizli danışıqlar və razılaşmalar aparıla bilər.
Qəzzada davam edən müharibəyə baxmayaraq, İran 2024-cü ilin ilk üç ayında gündə təxminən 1,56 milyon barel neft ixrac edə bilib ki, bu da 2018-ci ilin sonundan bəri ən böyük həcmdir. İran bu müddət ərzində sanksiyalardan yayınmağın müxtəlif üsullarını mənimsəyə bilsə də, görünür, Bayden administrasiyası İran neftinin satışını daha da çətinləşdirəcək ciddi ikinci dərəcəli sanksiya tədbirlərini tətbiq etməkdən çəkinir.
ABŞ-İsrail blokuna qarşı çəkindirmə
Qəzzadakı müharibə İrana regional güc dinamikasına təsir etmək üçün yeni imkanlar yaratsa da, nüvə dövləti olmaq ona əlavə xərclər gətirmir. Beləliklə, İranın nüvə imkanları həm çəkindirici, həm də sövdələşmə vasitəsi rolunu oynayır. Hazırda Tehran ABŞ və İsraili özünün əsas xarici təhdidləri kimi görür. Nəticə etibarilə o, regional təhlükəsizlik strategiyalarını bu iki nüvə dövlətini nəzərə alaraq formalaşdırır. Bu yanaşmanın tərkib hissəsi kimi Tehran qonşuluq siyasəti həyata keçirmək və ikitərəfli diplomatik münasibətləri genişləndirmək kimi etimadın möhkəmləndirilməsi tədbirlərinə başlamaqla ərəb qonşuları arasında təhlükə qavrayışlarını azaltmağa çalışır.
İran qonşuları ilə münasibətlərini möhkəmləndirməyə, siyasi təcriddən çıxmağa və müəyyən dərəcədə geridə qalan iqtisadi inkişafını aradan qaldırmağa çalışır. Sanksiyaların əngəllədiyi iqtisadiyyatı dirçəltmək lazımdır və bu kontekstdə Tehran özünü nüvə dövləti elan etməyin maddi və nisbi xərclərini ciddi şəkildə dərk edir. Tehranın zənginləşdirilmiş uran hasilatının artacağını proqnozlaşdıran analitiklərin şübhələri, İranın hədd gücündə qalmaqdan əldə edə biləcəyi çoxlu faydaları nəzərə alsaq, yersiz ola bilər.
Buna baxmayaraq, İranın nüvə gücünə çevrilməsi ilə bağlı real perspektiv var - bu, dəhşətli nəticələrə gətirib çıxaracaq - və bu, İran öz təhlükəsizliyinə mövcud istifadə ilə adekvat şəkildə idarə oluna bilməyən bir təhlükə hiss etdikdə və ya o zaman baş verə bilər. Əgər ABŞ və İsrail birlikdə İranın əsas nüvə və hərbi obyektlərini hədəfə alacaq əhəmiyyətli hərbi zərbə endirsəydilər, bu, Tehranın hazırkı çəkindirmə strategiyasını qeyri-mümkün, səmərəsiz və dayanıqsız edər. Aprelin 18-də Nüvə Mərkəzlərinin Mühafizəsi və Təhlükəsizlik Korpusunun komandiri general Əhməd Haqtələb bəyan edib ki, İsrail İranın nüvə obyektlərinə hücum edərsə, İran nüvə strategiyasını ciddi şəkildə yenidən nəzərdən keçirə bilər. Bunun baş verməməsini təmin edəcək əsas regional oyunçuların ata biləcəyi bir neçə addım var.
İlk növbədə, iqtisadi sanksiyaların miqyasının və təsirinin azaldılması müqabilində İranın nüvə proqramı ilə bağlı diplomatik danışıqların bərpası və onun silahlandırılmasının qarşısının alınması üçün aydın qaydaların müəyyən edilməsi bütün maraqlı tərəflərin xeyrinə olacaq.
İkincisi, əlavə addım kimi, qonşu ölkələri, xüsusən də Körfəz Əməkdaşlıq Şurasına üzv dövlətləri İranla konstruktiv diplomatik və iqtisadi əlaqələri inkişaf etdirməyə təşviq etmək Tehranı uranın daha da zənginləşdirilməsini davam etdirməkdən çəkindirəcək, daha kiçik miqyaslı hərbi qarşıdurmalarda iştirakdan çəkindirəcək.
Nəhayət, İsrail-Fələstin münaqişəsinin həlli, indi müharibənin ortasında nə qədər uzaq görünsə də, İsrail və İran arasında gərginliyin artması riskini azaltmaq, eləcə də hazırda bölgədə baş verən qızğın təhlükəsizlik böhranını yumşaltmaq üçün mühüm addım olardı.
Y. QACAR
Bölməyə aid digər xəbərlər
Bu gün, 11:19
Ərdoğan İranı niyə dəstəkləyir?
Bu gün, 08:11
Vaşinqton Tehranla danışıqlara tələsir
Bu gün, 07:02
Tramp sakinləri Tehranı təcili tərk etməyə çağırır
Dünən, 20:27
İran dövlət televiziyasının binası raketlə vurulub
Dünən, 11:06
Dünyada nüvə silahı ilə bağlı gərginlik artır
Dünən, 08:47
İranın nüvə obyektinə zərbələr zəlzələyə səbəb olub
Dünən, 00:13
İran XİN-nin binası vurulub - Ölən və yaralanan var
15-06-2025, 12:59
Prezident yeni səfirlərin etimadnamələrini qəbul edib - Fotolar
14-06-2025, 20:24
Ərdoğan İlham Əliyevə zəng edib
14-06-2025, 08:07
Cəlaloğlu: İranın vurulmasının iki səbəbi var
13-06-2025, 17:43
Rus ordusu Dnepropetrovsk vilayətinə daxil olub
13-06-2025, 16:44
Keçmiş səfir: Çin və Rusiyanın İranın yanında duracağına inanmıram
13-06-2025, 11:24
Azərbaycan İran və İsraili dialoqa çağırır
13-06-2025, 10:40
143 milyon manatlıq mənimsəmə üzrə yenidən məhkəmə olub
13-06-2025, 09:57
İsrailin İrana zərbələri davam edəcək
13-06-2025, 09:27
Tramp İrana hücumdan əvvəlcədən məlumatlı olub
13-06-2025, 08:30
AZAL son hadisələrlə əlaqədar bəzi reysləri ləğv edib - Siyahı
13-06-2025, 07:23
İsrail İranı vurmağa başlayıb
12-06-2025, 17:51
Nə Bayden, nə də Tramp Rusiyanın çökməsini istəmir
12-06-2025, 17:09
Təqaüd və sosial müavinətlər artırılıb - Fərman
12-06-2025, 14:57
“Hörümçək toru” əməliyyatının son məqsədi nə idi?
12-06-2025, 13:07
İranı vurmağa hazırlaşırlar
11-06-2025, 15:00
Nüvə hücumu ola bilər - Xəbərdarlıq
11-06-2025, 14:27
Qəbul imtahanının nəticəsi elan edilib
11-06-2025, 12:12
Dron müharibəsinin dərsləri
11-06-2025, 08:09
NATO Ukrayna ilə bağlı qərar verməyə hazırlaşır
10-06-2025, 16:32
Mollazadə: Paşinyan Qarabağ klanı ilə mübarizəni davam etdirir
10-06-2025, 13:54
Rusiya təhlükəsi artır - Xəbərdarlıq
10-06-2025, 13:07
Cəlaloğlu: “Dini idarələr kəşfiyyatla əməkdaşlıq edib”
10-06-2025, 11:18
İranda it gəzdirmə polemikası: daha bir qadağa qüvvəyə minir
9-06-2025, 22:32
Deputat: “İqtisadiyyatımız üçün görülən işləri yetərli saymıram”
6-06-2025, 10:11
Elmdə yenilik: insanlar 1000 il yaşaya biləcək
5-06-2025, 17:33
İqlim dəyişikliyi münaqişələri artıracaq
5-06-2025, 13:29
Kilsə ilə Paşinyan arasında qarşıdurma böyüyür
5-06-2025, 12:08
Moskva və Bakı “Rus Evi”nə dair hələ də razılığa gəlməyib
5-06-2025, 10:05
Federasiya rəhbərini icra başçısı bıçaqlatdırıb? - Yenilənib
4-06-2025, 11:27
Vaşinqton Qafqaza böyük diplomatik diqqət yetirir
4-06-2025, 11:10
Rusiyaya qarşı daha sərt sanksiya hazırlanıb
4-06-2025, 10:13
Azərbaycan və Ermənistanın dövlət komissiyaları arasında görüş olub
4-06-2025, 08:08
Sabirabaddakı yanğında 4 nəfər həyatını itirib - (Yenilənib)
3-06-2025, 17:32
Məhkəmələrə hakimlər təyin edilib - (Siyahı)
Qüdrət Həsənquliyevin fikrincə, Tramp görsə ki, Ukrayna qalib gəlir, Rusiyaya təkcə siyasi yox, hərbi dəstək də verəcək
"Xalq qəzeti"nin şöbə müdiri deyir ki, ömrü boyu özünü axtaran, dəfələrlə yanından ötüb keçən o qədər insan var ki
Nadir Azməmmədov: “Təəssüf ki, indi rejissor olmaq, kino və serial çəkmək adiləşib, bəzən bunun məsuliyyətini dərk etmirlər”
Türkiyədə yaşayan Əməkdar artist deyir ki, siyasilərin illərlə həllinə çalışdığı hansısa bir məsələni bəzən uğurlu bir musiqi əsəri həll edə bilər
Qüdrət Həsənquliyev: “Düşmənçiliyə son qoymaq üçün ədalətli sülhə nail olmaq gərəkdir. Bunun üçün ya tərəflər 1991-ci ilin sərhədləri çərçivəsində bir-birinin ərazi bütövlüyünü tanıyır, ya da ərazi mübadiləsinə gedirlər. Amma indiki mərhələdə bu, az inandırıcı görünür”
