İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...

Xəbər lenti

19:37 / 22-11-2024

Quterreş: "İqlim ədaləti üçün beynəlxalq əməkdaşlıq vacibdir"

18:58 / 22-11-2024

"Apple" "iPhone 16 Pro"-nu kosmosa göndərib - Fotolar

18:23 / 22-11-2024

Ölmüş şəxsin gözü oğurlanıb

18:13 / 22-11-2024

Leyla Əliyevanın iştirakı ilə növbəti ağacəkmə aksiyası keçirilib - Fotolar

18:00 / 22-11-2024

Avropada nüvə təhlükəsi artır

17:39 / 22-11-2024

Türkiyə ordusu İraqda uğurlu əməliyyat keçirib

17:17 / 22-11-2024

Füzuli Hüseynov: "Dedim, özünüzü yormayın, filmlərə dəvət edilirəm, amma çəkilmirəm"

17:09 / 22-11-2024

COP29 Sədrliyi bəyanat yayıb

17:03 / 22-11-2024

Türkiyədə baş məşqçi öldürülüb

16:50 / 22-11-2024

İlham Əliyev: "ICAPP özünü nüfuzlu və perspektivli əməkdaşlıq platforması kimi təsdiqləyib"

16:25 / 22-11-2024

Ceyhun Bayramov Almaniyanın XİN başçısı ilə danışıqlar aparıb

16:14 / 22-11-2024

Prezident İlham Əliyev daha bir qanunu təsdiqləyib

16:09 / 22-11-2024

Fərid Əhmədova ali xüsusi rütbə verilib - Sərəncam

16:02 / 22-11-2024

Azərbaycan və Macarıstan İşçi Qrupunun növbəti iclası keçiriləcək

15:43 / 22-11-2024

Millətlər Liqası: pley-off mərhələsinin püşkü atılıb

15:30 / 22-11-2024

Nüvə müharibəsi ssenarisi - Təhlükədən qorunmaq üçün bunker sifariş edənlərin sayı artır

15:25 / 22-11-2024

Qazaxın azad olunmuş kəndlərində yeni zastavalar tikiləcək

15:13 / 22-11-2024

AFFA-nın sabiq vitse-prezidenti: "Artıq olanımızı da itirməyə başlamışıq"

14:59 / 22-11-2024

Arvadını öldürən vəzifəli şəxsə bir il cəza verilib

14:50 / 22-11-2024

Həlak olan azərbaycanlı hərbçinin nəşi 2 ay sonra tapılıb

14:47 / 22-11-2024

Pentaqon: ABŞ Rusiya ilə müharibə istəmir, amma...

14:43 / 22-11-2024

Nizami Rayon Məhkəməsində yoxlama başlayıb

14:40 / 22-11-2024

Azərbaycanın təşəbbüsü ilə Qlobal Cənub QHT Platforması yaradılır

14:13 / 22-11-2024

İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...

14:06 / 22-11-2024

Pərviz Şahbazov türkiyəli nazirlə müzakirə aparıb

13:54 / 22-11-2024

Ana və qızı xuliqanlığa görə həbs edilib

13:47 / 22-11-2024

Ruslar şəhərin 25 faizini ələ keçirib, döyüşlər davam edir - Foto

13:36 / 22-11-2024

ABŞ Polşadakı hərbi bazasını yüksək hazırlıq vəziyyətinə gətirib

13:27 / 22-11-2024

Türk ordusu daha beş terrorçunu zərərsizləşdirib

13:23 / 22-11-2024

Dövlət Xidməti daha 12 maşını satışa çıxarıb - Siyahı

Xəbər lentinin davamı

Ən çox oxunanlar

12:28 / 18-11-2024

Turan Manafzadə: “Mədəniyyət diplomatiyasından yararlanmağı bacarmalıyıq” - Müsahibə

12:05 / 19-11-2024

MMC vətəndaşın mənzilini dağıdıb, indi də obyektini ələ keçirmək istəyir - Fotolar

13:32 / 21-11-2024

Dünyanın ən güclü donanmaları... - Qardaş Türkiyə siyahıda neçəncidir?

19:50 / 19-11-2024

Beynəlxalq Bank 272 min manat cərimələnib

16:45 / 20-11-2024

Nazir: "Regionlardakı bəzi poçt şöbələrinin bağlanması araşdırılacaq"

16:22 / 20-11-2024

“Real Betis” klubunun nümayəndəsi Bakıda nəyə təəccüblənib? - Foto

15:29 / 18-11-2024

Daha üç şəhərə konsul təyinatı olub - Siyahı

16:45 / 21-11-2024

Prezident iki Mərkəzi ləğv edib - Sərəncam

17:09 / 18-11-2024

Deputatın oğlu yeni vəzifəyə təyin olunub

00:07 / 22-11-2024

Hikmət Hacıyev: “Politico”nun üzr istəməsini tələb edirik!”

10:03 / 20-11-2024

Azərbaycan və Türkiyənin bələdiyyə təşkilatları arasında görüş keçirilib - Fotolar

09:37 / 21-11-2024

Naxçıvan səhiyyəsində həbslər başlayıb

İran ABŞ-la danışıqlara gedəcək, yoxsa...
Tarix: 22-11-2024 14:13 | Bölmə: Slayd

Şirift ölçüsü:

Donald Tramp Ağ evə qayıtmağa hazırlaşarkən, Tehranda əsas sual Amerikanın yeni prezidentinin İranla bağlı nə edəcəyi deyil. Daha doğrusu, əsas məsələ Tehranın onunla danışıqlar aparıb-aparmamasıdır.

Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Middle East Institute” yazıb.

ABŞ nəşrinin təhlilində qeyd olunur:

Keçmiş yüksək rütbəli diplomatlar da daxil olmaqla, çoxsaylı İran rəsmisi Tehranın Trampa İranın danışıqlara hazır olduğu siqnalı göndərməsinin vacibliyini bildirir. Bu fikrə görə, ABŞ-da 5 noyabr seçkilərindən sonra Trampın güclü mandatı ona İranla yeni razılaşma imzalamaq üçün geniş imkanlar verir və bu, hər iki tərəf üçün də faydalı ola bilər.

Bu cür çağırışların Trampın andiçmə mərasimindən sonra Tehranın mövqeyini formalaşdırıb-göstərməyəcəyini görmək qalır.

Müharibə yox, sülh yox?

Hələ 2018-ci ildə, ilk prezidentlik müddətində Tramp əvvəlki administrasiyanın İranla 2015-ci ildə imzaladığı nüvə sazişindən (Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planı və ya JCPOA) geri çəkildikdən və ölkəyə qarşı “maksimum təzyiq” sanksiyalar kampaniyasına başladığını elan etdikdən bir neçə ay sonra Ali Rəhbər Ayətullah Xamnəi məşhur bir sözlə narahat İran əhalisini sakitləşdirməyə çalışdı: “Hətta ABŞ-la nə vaxtsa - qeyri-mümkün olsa belə, - indiki ABŞ administrasiyası ilə heç vaxt danışıqlar aparılmayacaq”.

Prezident Tramp ilk səlahiyyət müddətində israrlı idi: o, İranla yeni bir razılaşma əldə etmək istədi və Yaponiyanın baş naziri Şinzo Abeni Tehranda Xamnəiyə şəxsi mesaj göndərməyə inandırdı. Bu, İran lideri tərəfindən yenidən rədd edildi. "Mən Trampı mesaj göndərməyə layiqli şəxs hesab etmirəm”.

Yeni vəziyyət yaranıb: Tramp 4 il Ağ evdə olacaq

Xamnəinin 2018-2020-ci illər ərzində bu düşüncə xəttinə sadiq qalması ABŞ-nın yeni sanksiyalarının İran iqtisadiyyatını əzməsinə səbəb oldu. Trampın 2020-ci ilin yanvarında general Qasim Süleymaniyə sui-qəsd qərarından sonra müharibə ehtimalı yarandı.

Hazırda Tramp siyasi cəhətdən ilk prezidentliyi dövründən daha güclü, İranın daxili və xarici problemləri isə çox ciddidir. Yerli media Xamnəiyə xitabən yalvarışlar səsləndirir. Bir siyasi şərhçinin dediyi kimi, “indi ya müharibə, ya da sülh dövrüdür”. Və zaman əsasdır.

Arqumentdən göründüyü kimi, iki əsas həqiqət önə çıxır: Respublikaçılar Partiyası indi ABŞ hökumətinin hər üç qoluna nəzarət edir və Trampın hər dediyini icra edəcək. Başqa sözlə, əgər İran Trampla razılığa gələ bilsə, bu, prezident Barak Obamanın respublikaçıların müxalifəti və təxribatı ilə üzləşdiyi JCPOA-dan daha çox keçərli, davamlı razılaşma olacaq.

Əgər Tramp İranı mümkün barışmazlığına görə cəzalandırmaq üçün məhdud, lakin sarsıdıcı hərbi vasitələrdən istifadə etmək qərarına gəlsə, o zaman İranın strateji aktivləri, o cümlədən nüvə proqramı obyektləri risk altında qalacaq.

İstənilən halda, arxasında respublikaçıların nəzarətində olan Konqreslə prezident Tramp 11 sentyabr terror hücumlarından sonra Corc Buşdan daha sərbəst döyüşə gedə bilər. Bu, ən azı 2026-cı ildə ABŞ Nümayəndələr Palatasına növbəti seçkilərə qədər mümükündür və Tehranda bəzi danışıq tərəfdarı olan şəxslər həmin məqamı qabardır.

Tramp Tehrana simasını qoruyacaq variant verəcəkmi?

Hələlik Xamnəiyə yaxın fiqurlar Trampın onunla danışıqların mümkün olub-olmayacağına qərar verməzdən əvvəl nə edəcəyini gözləməyə üstünlük verir. Ali Rəhbərin nisbətən mötədil müşaviri Əli Laricaninin dediyi kimi, “Tramp keçən dəfə [prezident olanda] ağıllı davranmadı. Ola bilsin ki, o, daha çox təcrübə qazanıb və [İrana qarşı] daha konstruktiv bir yol tuta bilərdi”.

Xarici işlər naziri Abbas Əraqçi Trampı “maksimum təzyiq” kampaniyasını yenidən qurmamağa, əksinə, İranla münasibətdə “maksimum müdrikliyə” əl atmağa çağırıb, bu halda Tehranın münaqişədən qaçmaq üçün eyni cür cavab verməsi gözlənilə bilər.

Doğrudur, iranlıların Trampın ilk prezidentlik dövrü ilə bağlı xoş xatirələri yoxdur. “Müsəlman qadağası”ndan tutmuş, sanksiyalar kampaniyasına, İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun (“Sepah”) terror təşkilatı siyahısına salınmasına və Süleymaninin öldürülməsinə qədər İran hökumətini əsəbiləşdirmək üçün o, çox şey etdi. Lakin həmişə İranla öz şərtləri əsasında danışmağa hazır olduğunu iddia edirdi.

Bir növ, Tramp və Xamnəyi arasında kompromis sadə ola bilər. Trampın yeganə və tez-tez bəyan etdiyi ultimatumu İranın nüvə proqramını silahlandırmamasıdır. Növbəti administrasiyanın Dövlət Departamentinin keçid səylərində aparıcı rol oynadığı bildirilən Trampın əvvəlki İran elçisi Brayan Hukun sözlərinə görə, Vaşinqton Tehrandakı rejimi devirmək niyyətində deyil. Bu arada, Xamnəinin 2012-ci ildə verdiyi fətvanın hamı tərəfindən anlaşılan şərhinə görə, nüvə silahı qeyri-islami xarakter daşıyır və buna görə də qadağandır. Reallıq, əlbəttə, bir qədər daha mürəkkəbdir.

Xamnəinin nüvə silahlarına qadağası Trampın 2015-ci il nüvə sazişindən çıxdığı 2018-ci ildə də qüvvədə idi. ABŞ-İran gərginliyi təkcə İranın nüvə proqramının taleyindən, o cümlədən sonuncu ölkənin mübahisəli regional gündəliyindən daha çox şeyə əsaslanır. Ancaq burada da kompromis üçün bir yer ola bilər.

Mümkün regional enişlər

Hazırda Tehran ümid edir ki, Tramp İsraili Qəzza və Livandakı müharibələrdə atəşkəsi qəbul etməyə məcbur etməsə də, razı sala bilər. Belə bir inkişaf iranlılara regional məsələlər üzrə Trampla danışıqlar aparmaq üçün daha çox şans verə bilər. Tehranın indiki regional diplomatiyası belə bir ehtimaldan danışır.

Xamnəinin müşaviri Laricani keçən həftə Dəməşqə və Beyruta səfər edib, Trampın yenidən seçilməsinin İranın rəhbərlik etdiyi “Müqavimət Oxu”a ölüm hökmü olmadığına dair mesajla.

Buna baxmayaraq, İran rejimi hələ də uzunmüddətli perspektivdə regional gündəmini daha məqbul üsullarla yenidən qurmağa hazır olub-olmadığına qərar verməlidir. Tehrandakı rəsmilər modelin gələcəyini əsaslı şəkildə yenidən düşünmək əvəzinə “Müqavimət Oxu”nun mümkün qədər çox hissəsini qoruyub saxlamağa üstünlük verirlər.

Hər halda Xamnəi çətin vəziyyətdədir. 2018 və 2019-cu illərdə o, dəfələrlə Trampın birbaşa danışıqlara çağırışlarını rədd edib. Lakin İran bu gün həm anksiyaların yaratdığı ağrı, həm də “Müqavimət Oxu”na qarşı hərəkətləri nəticəsində yaranan əsas regional uğursuzluqlara görə əhəmiyyətli dərəcədə daha çox təzyiq altındadır. Nəticə etibarilə, Tehranın Trampla danışıqlara şans vermək üçün kifayət qədər səbəbləri var, baxmayaraq ki, bu cür danışıqlar yöndəmsiz və nəticələr qeyri-müəyyən ola bilər.

Bir şey dəqiqdir: bu dəfə Tehranda heç bir məmur Trampı dəli kimi qələmə verə bilməz. Trampın göstərişi ilə öldürülməzdən əvvəl Süleymani Amerika prezidentini ələ salmışdı: “Tramp, ey qumarbaz! Mən sizin rəqibinizəm”.

Bugünkü Tehranda əksəriyyətin fikri müharibə üçün deyil, ikinci Tramp administrasiyası ilə güzəştə getmək üçün qumar oynamaq kimi görünür.

E. KAMAL

Ana səhifəyə dön